Grècia

Grècia, pus rarament Ellada (en grèc modèrne: Ελλάδα = Elláda AFI: [eˈlaða], oficialament la Republica Ellenica (en grèc modèrne: Ελληνική Δημοκρατία = Ellīnikī Dīmokratía), es un país d'Euròpa Meridionala formant un estat ont l'etnia e la lenga grègas son preeminentas. Lo país cobrís una superficia de 131 940 km² per una populacion de 11 244 118 estatjants (2005). Sa capitala es Atenas.

Grècia
Bandièra Escut d'armas
Imne: " Ὕμνος εἰς τὴν Ἐλευθερίαν" (en occitan: Imne a la Libertat)
Devisa: "Ελευθερία ή Θάνατος" (en occitan: Libertat o Mort)
Localizacion
Capitala e ciutat mai granda Atenas 38° 30′ N, 23° 00′ E
Lengas oficialas Grèc
Gentilici Grèc, Grèga
Forma de govèrn Republica
President Primièr ministre Ecateríni Saquellaropólo Kyriakos Mitsotakis
Superfícia 97en
• Totala 131 957 km²
Populacion 80en
• Totala (2012) 10 815 197 ab.
• Densitat 82 ab./km²
IDH (2013) 0,853
Moneda Èuro (EUR)
Indicatiu telefonic +30
Fus orari +2 (estiu +3)
Domeni internet .gr

Grècia es membre de l’OTAN, de l’Union Europèa dempuèi 1981 e de la zòna èuro dempuèi 2001.

Grècia a de nombrosei minoritats que son pas reconoissudas e que soventei fes sa lenga es menaçada: aromans, arvanitas (albanés), macedonians e turcs son lei mai nombrós.

Geografia

Vista del mont Olimp.

Lo país consistís en una aira continentala estenduda situada al sud dels Balcans; la peninsula de Peloponès, separada del continent pel canal de l'istme de Corint; e un bon nombre d'illas, qu'incluson, entre autras, Creta, Ròdes, Eubea, Lesbos, Quios, Tassos, Samotràcia, Lemnos e las archipèlas del Dodecanès, las Cicladas e las Espòradas, totas aquestas a la mar Egèa, e Corfú, Lèucada, Cefalònia e Zacint dins la mar Ioniana. Grècia ten mai de 14.880 km de còsta e sonque 1.160 km de frontièras terrèstras, amb una extension totala de 131.940 km², e una populacion estimada de 10.749.943 abitants (2010).

80% de Grècia és montanhós. La major part del país es sèc e rocós,ont sonque 28% del terrenh es cultivable. En Grècia occidentala, i a de lacs e paluns. Los Pindos, la cadena centrala, ten una altitud mejana de 2.650 m. Lo mont Olimp es el punt mai enauçat de Grècia, a 2.911 m subre lo nivèl de la mar.

Lo clima de Grècia es mediterranèu e presenta d'ivèrns suaus e umids, e d'estius cauds e sècs. Las temperaturas i son rarament extrèmas, encara que l'ivèrn la nèu cau dins las montanhas e, ocasionalament, fins a Atenas.

Istòria

Preïstòria e Antiquitat Auta

La preséncia umana en Grècia data d'au mens 700 000 ans aquela d’Homo sapiens d'aperaquí 40 000 ans. Pasmens, fins a la fin dau darrier periòde glaciari, l'ocupacion umana sembla pas continua. Durant lo Paleolitic, la preséncia umana demorèt limitada e mai rara dins certaneis endrechs. La transicion vèrs lo Neolotic es mau coneguda e se debanèt entre lei millenaris V e III av. JC.

Lei premiers poblaments importants acomencèron a partir de 3 000 av. JC a partir de l'estèpa. L'agricultura e lo comèrci se desvolopèron entre lo continent e lei diferenteis illas, especialament aqueu de l'obsidiana de l'illa de Milo. A partir de 3 000 av. JC, una societat ierarquizada apareguèt (descubèrta d'armas e d'objèctes de prestigi) e una fòrta expansion demografica aguèt luòc entre 2 600 e 1 950 av. JC.

Lo premier poblament important foguèt l'òbra deis Aqueus, pòble d'origina indoeuropèa, que s'installèt dins la region a la fin dau millenari III ò au començament dau millenari II av. JC. Divèrsei pòbles, relativament pròches, emergiguèron pauc a pauc durant lo periòde. Lei pus importants foguèron leis Aqueus, leis Etolians e leis Ionians.

Antiquitat

La civilizacion micenèa

Centres principaus de la civilizacion micenèa.

Dins lo corrent dau millenari II av. JC, de civilizacions se formèron en Creta e dins lo sud de la Grècia continentala. La premiera foguèt la civilizacion minoïca que dominèt la Mar Egèa e establiguèt d'itineraris comerciaus fins a Sicília, Egipte e Siria. En Creta, foguèt a l'origina d'un sistèma d'escritura pròpri, de palais utilizats coma centres administratius e d'un art relativament rafinat. Pasmens, foguèt destrucha au sègle XV av. JC, probablament en causa d'una invasion deis Aqueus.

La segonda foguèt la civilizacion micenèa apareguèt vèrs 1500 av. JC dins lei regions aqueas. Fòrça influenciada per la civilizacion minoïca, de reiaumes poderós en Peloponés (Micenas, Pilos, Tirint) e en Beocia (Gla). Venguèt un centre comerciau important e èra en relacion ambé leis illas de Mar Egèa, Chipre e lo sud d'Itàlia. Pasmens, declinèt a partir de 1200 av. JC e la màger part dei vilas aqueas foguèron destruchas d'un biais violent, probablament en causa d'una migracion doriana vèrs Grècia. Vèrs 1100 av. JC, l'unitat micenèa existiá plus e lo territòri grèc èra politicament fragmentat.

L'Edat Mejana Ellenistica

La migracion doriana marquèt l'acomençament d'un periòde mau conegut de l'Istòria de Grècia car l'escritura dispareguèt fins au sègle VII av. JC. Entre lei sègles XII e XI av. JC, se debanèron de cambiaments importants e una crisi demografica entraïnèt la partença ò la disparicion dei tres quarts de la populacion. Pasmens, lei Dorians foguèron a l'origina d'innovacions tecnicas coma l'introduccion de la metallurgia dau fèrre tre lo sègle XI.

En mai d'aquò, apareguèron de pichonei comunautats que se gropèron, segon un procès desconegut, per formar de ciutats, formadas d'una zòna urbana e d'un airau rurau, prefigurant lei ciutats-estats dei periòdes seguents. Au sen d'aqueleis entitats, se formèron una aristocracia, proprietària dei tèrras e dei tropèus, una classa laboriosa gropant lo rèsta de la populacion (artesans, liberaus, païsans... etc.) e una classa d'esclaus excluchs de la vida politica e militara. Segon la tradicion, lei premiers Jòcs Olimpics foguèron organizats en 776 av. JC e lo sègle VIII av. JC es generalament retengut coma lo periòde d'aparicion dei premierei ciutats-estats grègas caracterizadas per la primautat dau politic, un partiment mai ò mens egalitari dei poders entre lei ciutadans e un sentiment comun d'unitat.

En parallèl, acomencèt de s'estructurar la religion grèga caracteristica dau Periòde Classic ambé l'aparicion de santuaris dedicats a Zèus (Olimpia), Èra (Samos, Argos) ò Apollon (Delos, Eretria e subretot Dèlfes). Apareguèt tanben tornarmai un sistèma d'escritura inspirat per lo sistèma fenician.

Lo Periòde Arcaïc

Colonizacion antica de Mediterranèa per lei Fenicians, lei Grècs e leis Etruscs.

Lo Periòde Arcaïc (sègles VII e VI av. JC) es un tèrme d'origina arqueologica que designa lo periòde d'emergéncia de la vida politica e de l'art grèc classic. Es donc una epòca de mutacions socialas caracterizada per la transformacion dei monarquias ancianas vèrs de regimes oligarchics ò democratics, una diversificacion de l'economia e una sofisticacion creissenta de la cultura.

Aqueleis evolucions apareguèron premier dins lei ciutats d'Asia Menora onte l'aristocracia capitèt, sovent tre lo sègle VIII av. JC, de desmembrar lo poder reiau e de'n transformar lei prerogativas en magistratura. Dins aquò, de tensions apareguèron pauc a pauc entre l'aristocracia, proprietària dei tèrras, e lei païsans. Dins lo corrent dau sègle VI av. JC, aquò entraïnèt la redaccion dins mai d'una ciutat de còdis de lèis permetent d'arbitrar lei conflictes (Dracon, Pittacos). Aquò permetèt pas totjorn d'amaisar la situacion e de revòutas entraïnèron la formacion de regimes tiranics per restablir l'equilibri. Pasmens, lei tiranias mau resistiguèron ai problemas de succession e èran ansin sovent reversadas après la disparicion de son fondator siá au profiech d'un regime democratic siá au profiech d'una novèla forma de regime oligarchic. La tirania atenenca de Pisistrate n'es un exemple caracteristic. Au poder de 561 a 527 av. JC e fòrça popular, limitèt lo poder de l'oligarchia, promulguèt dei lèis mens sevèras e sostenguèt lo desvolopament economic gràcias a de mesuras favorablas ai paures e ai païsans. En revènge, sei successors, mens competents e pus autoritaris, foguèron reversats per una revolucion democratica après solament 17 ans de rèine.

En fòra d'aqueleis evolucions, una autra caracteristica dau periòde foguèt l'important movement de colonizacion qu'entraïnèt la fondacion de ciutats grègas en Mar Mediterranèa e en Mar Negra. Lei crisis agràrias e socialas ò leis ambicions comercialas foguèron probablament a l'origina d'aquela emigracion. Dins totei lei cas, l'influéncia grèga se desvolopèt rapidament en Crimèa, en Cirenaïca, dins lo sud d'Itàlia (dicha « Granda Grècia »), dins lo sud-èst de Gàllia e lòng dau litorau espanhòu. Aquò favorizèt l'emergéncia d'una classa marchanda que tenguèt un ròtle important dins lei luchas politicas còntra leis oligarquias grègas.

Lo Periòde Classic e la Guèrra de Peloponès

Guèrras Medicas de 490 a 477 av. JC

Esquèma generau de la guèrra de Peloponès.

Leis institucions dei ciutats-estats grègas demostrèron sa soliditat au començament dau sègle V av. JC durant lei Guèrras Medicas còntra lei Pèrses. D'efèct, maugrat son inferioritat numerica, lei Grècs capitèron de rebutar doas atacas en 490 (batalha de Maraton) e en 480-479 av. JC (batalha de Platèa). Artesan principau — amb Esparta — de la resisténcia grèga, Atenas i aquistèt un prestigi immens.

Après la batalha de Platèa, l'Atenenc Aristide fondèt una aliança comuna ambé lei ciutats de la Mar Egèa. Dicha Liga de Delos, son objectiu èra de liberar lei ciutats grègas d'Asia, çò que necessitèt una lònga guèrra que s'acabèt en 449 av. JC. Pasmens, l'aliança se transformèt rapidament per venir un empèri maritim dirigit per Atenas. Aquel « imperialisme » inquietèt lei ciutats de Grècia Continentala que se gropèron au sen de la Liga de Peloponès a l'entorn d'Esparta e de Corint per protegir son autonòmia. En 446 av. JC, lei doas ligas concluguèron un acòrd de patz permetent de partejar Grècia entre doas zònas d'influéncias.

Aqueu periòde de patz — relativament brèu — veguèt l'apogèu d'Atenas e de la civilizacion grèga classica. Dirigida per un regime democracic que sa vida politica èra dominada per Pericles, la ciutat atenenca èra la premiera poissança navala dau mond grèc e dominava la vida culturala de la region ambé sei monuments (Partenon... etc.) e seis intellectuaus.

Pasmens, una guèrra novèla, dicha Guèrra de Peloponès, opausèt tornarmai la Liga de Delos a la Liga de Peloponès de 431 a 404 av. JC. Afeblida per la mòrt de Pericles e una epidemia de pèsta, la talassocracia atenenca perdiguèt la màger part de sa flòta e de sei tropas durant lo desastre de l'expedicion de Sicília (415-413 av. JC). Aquò permetèt ais Espartencs de blocar lei rotas maritimas permetent d'avitalhar la ciutat (Batalha d'Aegospotami en 405 av. JC) e, fin finala, d'obtenir la capitulacion d'Atenas. Lei vencuts deguèron destrurre sei fortificacions, dissòuvre la Liga de Delos e s'aliar amb Esparta.

La lucha per l'egemonia e la crisi de la ciutat

Après sa victòria còntra Atenas, Esparta abandonèt sa politica en favor de l'autonòmia dei ciutats e establiguèt son egemonia sus Grècia. Pasmens, lei vilas èran afeblidas après d'annadas de guèrra e ges de ciutat capitèt de mantenir sa supremacia d'un biais duradís.

De 395 a 387 av. JC, una guèrra generala novèla opausèt ansin Esparta a una coalicion gropant Atenas, Argos, Corint e Tebas. S'acabèt per una victòria relativament deis Espartencs que deguèron acceptar la restauracion de la poissança navala atenenca e abandonar lei ciutats grègas d'Ionia en cambi d'un sostèn financier de Pèrsia. En 371 av. JC, la dominacion espartenca resistiguèt pas a una guèrra novèla còntra Tebas que ganhèt la batalha de Leuctra gràcias a son generau Epaminondas. Pasmens, l'egemonia tebana suscitèt rapidament l'ostilitat d'Atenas e de Peloponés entraïnant la formacion d'una aliança entre Atenencs e Espartencs. Assaiant de rompre aqueu raprochament, Epaminondas infligiguèt una desfacha novèla a Esparta a Mantinèa mai foguèt tuat durant la batalha. Òr, sensa son generau, Tebas poguèt pas mantenir sa dominacion que foguèt remplaçada per un equilibri precari entre Espartencs, Atenencs e Tebans.

Après aquelei combats, la màger part dei ciutats grègas èran en crisi en causa dei conflictes sociaus e de l'aumentacion deis inegalitats. Ansin, durant aqueu periòde, lo regime aristocratic espartenca evolucionèt lentament vèrs la plotocracia. Atenas conoguèt tanben de problemas liats a l'oposicion entre la minoritat rica dei marchands, deis artesans importants e dei grands proprietaris e la majoritat paura dei ciutadans. Un simbòl d'aquelei tensions foguèt la simpatia que recebèt au sen de la populacion lei tirans de Siracusa. Una autra consequéncia foguèt lo desvolopament de l'individualisme e dei cultes de mistèris (Mistèris d'Eleusis).

Lo periòde macedonian

Formacion de l'Empèri d'Alexandre lo Grand.

A partir deis annadas 350 av. JC, Macedònia venguèt la poissança dominanta dau nòrd de Grècia e lo demorèt fins a l'arribada dei Romans. Aprofichant lei divisions entre ciutats, Felip II (359-336 av. JC) capitèt d'estendre son influéncia en Grècia Centrala. Mobilizant tardivament sei fòrças en despiech deis avertiments de Demòstenes, Atenas s'alièt ambé Tebas mai foguèt vencuda en 338 av. JC a Queronèa. Après sa desfacha, Atenas gardèt son independéncia mai deguèt jonhar la Liga de Corint qu'èra dominada per Macedònia e seis aliats. Per donar un sens a aquela union, Felip II preparèt una invasion de Pèrsia mai foguèt assassinat avans la partença de l'expedicion.

Foguèt remplaçat per son fiu Alexandre (336-323 av. JC) que destruguèt Tebas qu'aviá aprofichat la transicion per se revòutar. Puei, menèt l'invasion de Pèrsia preparada per son paire. Laissant quauquei garnisons en Grècia, conquistèt la màger part de l'Empèri Aquemenida entre 334 e 326 av. JC avans de morir a Babilònia. Sa mòrt entraïnèt una insureccion menada per Atenas (Guèrra Lamiaca) que s'acabèt per una desfacha en 322 av. JC.

Après aquela revirada, Grècia venguèt subretot un enjòc dei guèrras entre lei successors d'Alexandre lo Grand. Lei ciutats contunièron de s'afeblir franc de Ròdes, d'Esparta, de la Liga Aquea e de la Liga Etoliana. Atenas capitèt tanben de demorar un centre intellectuau de premiera importància.

Lo periòde roman

Lo periòde roman durèt de la fin dau sègle III av. JC a la cristianizacion de Grècia dins lo corrent dau sègle IV ap. JC. Se pòu devesir entre dos periòdes. Fins a la segonda mitat dau sègle I av. JC, de conflictes recurrents opausèron Romans e Grècs entraïnant lo renfòrçament progressiu de la preséncia dei premiers. Puei, fins au començament dau periòde bizantin, Grècia venguèt un centre intellectuau major de l'Empèri mai deguèt pauc a pauc faciar la concuréncia deis autrei vilas majoras dei províncias orientalas.

Ansin, Roma acomencèt de s'interessar a Grècia dins lo corrent de la segonda mitat dau sègle III av. JC. A l'origina, son objectiu èra d'eliminar lei piratas dau litorau d'Illíria (229-228 e 219 av. JC). Pasmens, Macedònia èra opausada a una preséncia romana dins la region e s'alièt a Cartage pendent la Segonda Guèrra Punica. Desirosas de retrobar son independéncia, plusors ciutats grègas (Atenas, la Liga Etoliana, Esparta... etc.) chausiguèron de sostenir lei Romans qu'infligiguèron una desfacha saunosa ai Macedonians a Cinoscèfales en 197 av. JC. Lei vencuts deguèron abandonar sa dominacion sus Grècia e Roma proclamèt la « liberacion » dei ciutats grègas. Dins aquò, en realitat, se lei Romans creèron pas de província de Grècia, avián plaçat lo país dins son esfèra d'influéncia e i esperavan l'aplicacion de politicas proromanas.

Lo protectorat roman mau contentèt donc rapidament lei Grècs e lei Romans deguèron reprimir mai d'una revòuta. Premier, en 195 av. JC, foguèt vencuda Esparta qu'èra a restaurar una partida de sa poissança anciana sota la direccion de Nabis. Puei, en 189 av. JC, la Liga Etoliana foguèt somesa a son torn e deguèt alinhar sa politica estrangiera sus aquela de Roma. En 168 av. JC, l'armada macedoniana foguèt anientada a Pidna entraïnant la disparicion de Macedònia. 22 ans pus tard, la revòuta de la Liga Aquea entraïnèt la dissolucion de l'aliança, la destruccion de Corint e la somission definitiva d'Esparta. Enfin, en 87-86 av. JC, un sètge dur s'acabèt per la destruccion dei fortificacions d'Atenas. Pasmens, la resisténcia grèga èra pas encara totalament rompuda e la region, especialament lei territòris macedonianas, sostenguèt activament lo camp republican durant lei guèrras civilas deis annadas 40-30 av. JC.

A partir dau sègle I ap. JC, lei tensions demeniguèron e Grècia venguèt lo conservatòri de la cultura au sen de l'Empèri Roman. En particular, Atenas gardèt son ròtle intellectuau e plusors emperaires, especialament Adrian (117-138), Antonin lo Piós (138-161) e Marc Aurèli (161-180), sostenguèron de fèstas, de cultes religiós ò d'escòlas de filosofia. Pasmens, aquò permetèt pas de redreiçar la situacion economica e la populacion contunièt de demenir. De mai, a partir dau sègle III av. JC, aqueu declin demografic se conjuguèt amb un declin de l'influéncia culturala e intellectuala. Lo cristianisme venguèt alora un concurrent de l'ellenisme e la Grècia antica foguèt pauc a pauc remplaçada per la Grècia bizantina dins lo corrent de la segonda mitat dau sègle IV. L'enebiment oficiau dau paganisme (381) e la fin dei Jòcs Olimpics (395) son lei doas datas principalas d'aquela transicion.

L'Edat Mejana

Lo periòde de declin

Après la mòrt de l'emperaire Teodòsi (379-395), Grècia foguèt enclusa dins l'Empèri Roman d'Orient e pilhada per divèrsei pòbles barbars. Aquò entraïnèt una reorganizacion territòriala e un transferiment de l'eiretatge culturau grèc a Constantinòple.

D'efèct, a partir dau desastre d'Andrinòple (378), lei Romans aguèron de dificultats per protegir lei Balcans e Grècia foguèt pilhada per lei Visigòts, leis Ostrogòts, lei Huns, leis Eslaus, leis Arabis e leis Avars. Certaneis assaièron de s'i installar coma leis Arabis que prenguèron Chipre (647) e Ròdes (652) e, subretot, leis Eslaus que comencèron de colonizar la Grècia continentala entraïnant l'emigracion dei populacions grègas vèrs lei vilas e lo litorau.

Per faciar aquela situacion, l'Empèri Bizantin se reorganizèt e creèt de circonscripcions militaras, dichas tèmas onte de tèrras foguèron donadas a de colons militars. En parallèl d'aqueleis evolucions, Grècia aguèt un ròtle major au sen de la pensada bizantina ambé la fondacion d'una universitat grèga a Constantinòple, la publicacion de divèrsei tractats filosofics atenencs (maugrat la sarradura deis escòlas de filosofia) e l'adopcion dau grèc coma lenga oficiala. Pasmens, en causa de la centralizacion auta de l'Empèri, la vida intellectuala èra principalament concentrada dins la capitala e Grècia perdiguèt pauc a pauc son ròtle precursor.

Lei menaças medievalas

Empèri Bizantin e Khanat Bulgar.

La fin dei Grandeis Invasions e de sei consequéncias permetèt pas de restablir la patz en Grècia. D'efèct, la region demorèt una buta deis invasions aràbias, bulgaras e normandas. Maugrat un reviure militar certan a partir dau sègle X, l'Empèri Bizantin mau capitèt de protegir Grècia d'un biais eficaç e deguèt pauc a pauc i acceptar la concession de privilègis ai republicas marchandas italianas.

Leis Arabis representèron la premiera menaça dau periòde medievau car, en despiech de la reconquista bizantina de Chipre en 746, capitèron de tenir Creta de 826 a 961, de pilhar Tessalonica en 904 e de menaçar lo comèrci maritim crestian en Mar Egèa. En parallèl, lo nòrd de Grècia foguèt regularament tocat per d'incursions bulgaras. Durèron fins au rèine de Basili II lo Bulgaroctòn (976-1025) que destruguèt lo Khanat Bulgar.

Lei victòrias de Basili II permetèron d'establir un periòde lòng de patz en Grècia que s'acabèt en 1081 ambé lo desbarcament de Normands en Epir. Afeblit per lei consequéncias de la batalha de Manzikert (1071) e la necessitat d'obtenir l'ajuda dei Crosats per reconquistar Anatolia, l'Empèri Bizantin aguèt de dificultats per arrestar lei Normands que pilhèron la Grècia Centrala en 1147. Aqueu periòde veguèt un apauriment generau de Grècia e una reorganizacion sociala ambé la formacion d'importants domenis feudaus. Per resòuvre aquela crisi militara, Constantinòple negocièt l'ajuda dei republicas marchandas italianas, especialament Venècia. Lei marchands italians obtenguèron ansin divèrsei basas comercialas en Grècia.

Lo periòde dei Crosadas

Partiment de l'Empèri Bizantin après la Quatrena Crosada (vèrs 1214).

A partir de la fin dau sègle XI, l'Empèri Bizantin conoguèt un periòde de dificultats en causa de la pèrda de l'Anatolia Centrala e dau desvolopament dei Crosadas. Puei, en 1204, lei Crosats aprofichèron una crisi de succession per prendre e pilhar Constantinòple. Aquò entraïnèt la dislocacion de l'Empèri Bizantin e Grècia venguèt alora un enjòc dei luchas entre caps crosats, republicas marchandas italianas e principats bizantins.

Ansin, entre 1204 e 1214, Peloponés formèt lo còr dau Principat d'Acaia, Atenas e la Grècia Centrala formèron un Ducat d'Atenas e lo nòrd foguèt devesit entre un Reiaume de Tessalonica e un Empèri Latin qu'èra nominalament lo senhor de totei leis estats crosats fondats sus lo territòri bizantin. Venècia obtenguèt Creta e la màger part deis illas de la Mar Egèa e certanei pòrts continentaus. Pasmens, lo nòrd-oèst de Grècia demorèt tengut per una dinastia bizantina que fondèt lo Despotat d'Epira e un autre principat bizantin poderós, dich Empèri de Nicèa, se mantenguèt en Anatolia Occidentala.

Aquela division entraïnèt de conflictes recurrents que virèron en favor d'una aliança entre l'Empèri de Nicèa e la Republica de Gènoa. Aquò permetèt ai senhors de Nicèa de reconquistar Constantinòple, de restaurar l'Empèri Bizantin en 1261 e de reprendre lo contraròtle de la màger part de Grècia. En parallèl, lei Genoès obtenguèron lo contraròtle de pòrts importants coma Focèa (1275), Chio (1304) e Lesbos (1355). Aquela restauracion de l'Empèri s'acompanhèt d'una renaissença culturala importanta dau mond grèc, especialament a Mistra.

Lo periòde otoman

La conquista otomana

Expansion otomana e conquista de Grècia fins a 1490.

Dins lo corrent dau sègle XV, lei Turcs Otomans comencèron la conquista de Grècia. Foguèt un procès lòng en causa de la fragmentacion politica de la region mai que foguèt facilitat per lei divisions entre crestians. Lei datas principalas ne'n foguèt la presa d'Atenas (1456), la conquista dau Despotat de Morèa (1460), la rediccion de Ròdes (1522), la conquista de Chipre (1571), aquela de Creta (1669) e la reconquista de Morèa (1715) qu'èra estada presa per Venècia en 1699.

Acabada en 1715, la conquista militara mau capitèt de pacificar lo país, especialament lei zònas montanhosas. Ansin, fins a l'independéncia grèga, lo contraròtle otoman demorèt limitada ai regions e vilas importantas.

L'administracion otomana

Durant lo periòde otoman, Grècia foguèt plaçada sota l'autoritat d'un administrator otoman e obtenguèron una autonòmia regardant sa lenga, sa religion e son clergat. Ansin, fins a l'emergéncia dau nacionalisme, lo poder turc foguèt pas necessariament pus impopular que lei senhors venecians e latins dau periòde medievau. En particular, lei monastèris, lei grands proprietaris acceptant l'òrdre turc e lei païsans dei montanhas gardèron sei tèrras e sei privilègis. La percepcion deis impòsts foguèt tanben fisada a de Grècs que foguèron a l'origina d'un embrion d'administracion pauc a pauc reconegut per leis Otomans.

Ansin, lo pensament principau dei Turcs foguèt de mantenir l'òrdre dins lo país. Per aquò, dispausavan de tèrras confiscadas (generalament durant la conquista ò après de revòutas) que foguèron donadas a de caps militars (ò au clergat musulman). En temps de guèrra còntra de poissanças crestianas, lei fòrças otomanas deguèron de còps defendre lo territòri grèc, especialament entre 1683 e 1699 còntra Venècia. En revènge, lei revòutas generalas foguèron raras (1463-1479 en Morèa e 1571 en Grècia Centrala).

L'emergéncia dau nacionalisme grèc

Lo nacionalisme grèc apareguèt dins lo corrent dau sègle XVIII e se desvolopèt rapidament gràcias a la decadéncia de l'Empèri Otoman e a l'expansionisme rus desirós d'obtenir un accès ai « mars caudas ». Ansin, a partir de 1768, una tiera de guèrras permetèt ai Rus d'avançar vèrs lo sud e d'agantar la Mar Negra avans la fin dau sègle. Enclús dins lei tractats de patz successius, lei Grècs venguèron de protegits de la corona russa e obtenguèron en particular lo drech de navegar sota pavalhon rus.

De mai, en Euròpa Occidentala, lo reviure de l'interès per l'Antiquitat permetèt de desvolopar de liames entre elèits grècs e europèas. Favorizèron tanben la difusion deis idèas revolucionàrias francesas. Adamántios Koraïs e Konstandínos Ríghas foguèron lei doas figuras principalas d'aqueu periòde. Puei, en 1814, foguèt fondada una organizacion secrèta, dicha Filikí Etería, que comencèt de preparar una insureccion sota la direccion d'Alexandre Ypsilanti, un pròche dau tsar Alexandre I^èr.

La guèrra d'independéncia

Pintura d'Ivan Aïvazovski representant la batalha de Navarin.

La Guèrra d'Indepéndencia de Grècia durèt de 1821 a 1830 e foguèt una crisi majora de la premiera mitat dau sègle XIX. Sei causas principalas, atisadas per lei nacionalistas, èran la multiplicacion deis abüs dei senhors mau contraròtlats per lo poder centrau, lo desvolopament deis idèas eissidas dei Lutz e l'afebliment generau de l'Empèri Otoman minat per l'insureccion d'Ali Pacha.

L'insureccion començèt en març de 1821 e obtenguèt rapidament lo raliment dei montanhards de Theódhoros Kolokotrónis e dei marins d'Andhréas Vókos e de Konstandínos Kanáris. Leis insurgents prenguèron una partida de Peloponés onte poguèron organizar un congrès a Epidaure (1^èr-22 de genier de 1822) que proclamèt l'independéncia dau país. Pasmens, leis Otomans mandèron de renfòrç e acomencèron una repression saunosa de l'insureccion (execucion dau patriarca, chaples de l'illa de Chio... etc.). Aquò creèt un movement de simpatia per la causa grèga en Euròpa. Organizèt de comitats de sostèn e mandèt d'armas, de volontaris e de sòus.

Dins aquò, lei Grècs se devesiguèron entre elei. En 1825-1827, de tropas egipcianas poguèron donc de reconquistar lo país per lo còmpte dau sultan. Pasmens, i multipliquèron leis atrociats entraïnant finalament la formacion d'una coalicion, gropant Russia, lo Reiaume Unit e França, que mandèt un còrs expedicionari sostenir l'insureccion. Lo 20 d'octòbre de 1827, la flòta dei coalizats destruguèt la marina turcoegipciana a Navarin. Puei, Russia declarèt dirèctament la guèrra a Constantinòple en abriu de 1828 e França ocupèt militarament Morèa.

Vencut, l'Empèri Otoman deguèt signar lo tractat d'Andrinòple en setembre de 1829 e retirar sei tropas au nòrd d'una linha situada entre lei Gofs d'Arta e de Volas. Puei, lo 3 de febrier de 1830, lei tres poissanças reconoguèron l'independéncia de Grècia. Après un periòde d'instabilitat de 1830-1832 marcat per la temptativa d'Ioánnis Kapodístrias d'instaurar sa dictatura, Grècia venguèt un reiaume indepenent, protegit per França, Russia e lo Reiaume Unit. Oton de Bavièra (1833-1862) ne'n venguèt lo premier rèi.

La Grècia independenta de 1832 a 1944

Lo rèine d'Oton de Bavièra

Dins lo corrent dau sègle XIX, la politica de Grècia foguèt marcat per l'idèa de conquistar lei regions grègas demoradas sota lo contraròtle de l'Empèri Otoman (la « Granda Idèa »), lo jòc d'influéncia de Russia e dau Reiaume Unit per s'assegurar de la preséncia d'un govèrn favorable e de l'equilibri precari entre l'autoritarisme dau poder e leis aspiracions liberalas d'una partida de la populacion.

Lo rèine d'Oton de Bavièra foguèt ansin relativament trebolat. Gaire popular car donèt mai d'un pòste admnistratiu ò militar important a d'Alemands, deguèt faciar un còp d'estat en 1843 e foguèt obligat d'adoptar una constitucion en març de 1844. Lo tèxte contentèt lei conservadors e creèt un parlament bicamerau format d'una chambra elegida au sufragi censitari e d'un senat designat per lo rèi. Oton capitèt finalament de mantenir un poder autoritari gràcias au sostèn de Russia. Puei, la « Granda Idèa », formulada per lo premier còp en 1844, li permetèt de retrobar una certana popularitat.

Pasmens, l'influéncia russa maucontentava Londres qu'organizèt un blocus dau Pirèu en 1850. S'acabèt per una revirada que renforcèt la preséncia russa. En revènge, en 1856, aprofichant la Guèrra de Crimèa, lei Britanics desbarquèron dirèctament dins lo pòrt. Aquò minèt lo prestigi dau rèi que foguèt reversat en 1862 per l'insureccion dei garnisons de Nàuplia e d'Atenas. Ambé lo sostèn de Londres, Jòrgi de Danemarc foguèt nomat coma rèi.

Lo rèine de Jòrgi de Danemarc

Una constitucion limitèt lei poders dau rèi en 1864 e l'aliança britanica foguèt renfòrçada per la cession deis illas tenguts per lo Reiaume Unit en Mar Ioniana. Fins a 1913, lo nacionalisme grèc e la « Granda Idèa » venguèron lei motors principaus de la politica grèga amb una multiplicacion dei conflictes còntra lei Turcs.

Aquò comencèt tre 1866 quand lo rèi favorizèt una insureccion de Creta. Pasmens, mau capitèt d'obtenir lo sostèn dei grandei poissanças e l'operacion s'acabèt per una revirada. En 1877-1878, aprofichant la guèrra entre Russia e l'Empèri Otoman, lei Grècs ocupèron una partida de Tessalia e d'Epira e obtenguèron la reconeissença d'aquelei conquistas en 1881. En 1896-1897, una insureccion novèla se debanèt en Creta entraïnada per lo refús deis autoritats otomanas de crear un regime d'autonòmia previst per lo Congrès de Berlin en 1878. Grècia mandèt de tropas en Macedònia e en Creta mai foguèt vencuda. Pasmens, una conferéncia internacionala donèt un estatut autonòm a l'illa en 1897 au sen de l'Empèri Otoman. Un an pus tard, de revòutas novèlas i entraïnèron la nominacion dau prince Constantin coma aut comissari. Creta venguèt ansin de facto grèga.

Dei crisis balcanicas a la Guèrra Turcogrèga

Evolucions territòrialas de Grècia.

De 1913 a 1923, lei crisis balcanicas, la Premiera Guèrra Mondiala e la Guèrra Turcogrèga marquèron un periòde important dins lo procès de formacion de la Grècia modèrna.

En octòbre de 1908, Serbia, Grècia e Bulgaria se raprochèron còntra l'Empèri Otoman. Aquò permetèt ai nacionalistas grècs de Creta, dirigits per Elefthérios Venizelos, de proclamar son restacament a Grècia. Vengut Premier Ministre de Grècia en 1910, gràcias au sostèn d'un grop d'oficiers liberaus, Venizelos liberalizèt e reorganizèt lo país. Puei, renforcèt l'aliança ambé Bulgaria, Serbia e Montenegro. Lo 18 d'octòbre de 1912, aquela liga ataquèt l'Empèri Otoman que foguèt rapidament vencut. L'armada grèga capitèt d'ocupar Epira e Macedònia. Pasmens, de desacòrdis entre lei venceires regardant lo partiment dei conquistas entraïnèt una segonda guèrra opausant Bulgaria a una coalicion formada de Grècia, de Serbia, de Romania e de l'Empèri Otoman. En aost de 1913, lo Tractat de Bucarèst reglèt la situacion e definiguèt lei frontieras novèlas permetent ai Grècs de gardar sei conquistas, especialament lo pòrt de Tessalonica.

Un an pus tard, la Premiera Guèrra Mondiala devesiguèt lo govèrn entre germanofils, sostenguts per lo rèi Constantin qu'aviá remplaçat Jòrgi assassinat en 1913 per un anarquista, e partisans de l'Entenduda, gropats a l'entorn de Venizelos. En 1915, Constantin obtenguèt la demission de son Premier Ministre. Pasmens, lo rèi foguèt rapidament obligat de lo nomar tornarmai coma cap dau govèrn e Venizelos se raprochèt secretament deis Aliats. En setembre de 1916, après una demission novèla, formèt un govèrn republican a Tessalonica que laissèt lei Francés desbarcar dins lo nòrd dau país. En 1917, un ultimatum aliat entraïnèt l'abdicacion dau rèi, lo retorn de Venizelos e l'intrada en guèrra de Grècia ambé l'Entenduda. Pasmens, lei revendicacions grègas foguèron pas totalament contentadas a l'eissida dau conflicte ambé l'annexion de Tràcia e de la region d'Esmirna.

En novembre de 1920, Venizelos perdiguèt leis eleccions e un plebiscit restaurèt Constantin sus lo tròne. Lo govèrn novèu, dirigit per Dimítrios Gúnaris, deguèt rapidament se preocupar de la situacion en Anatolia onte lei Turcs reconeissián pas leis annexions grègas. En genier de 1921, encoratjats per leis Aliats, lei Grècs ataquèron mai foguèron vencuts. En octòbre de 1922, foguèron obligats de signar un armistici. Puei, Gúnaris e sei generaus foguèron reversats e executats per un còp d'estat militar organizat per de partisans d'Elefthérios Venizelos. Constantin deguèt tanben abdicar per lo segond còp e foguèt remplaçat per Jòrgi II. Pasmens, deguèron acceptar la desfacha grèga e renonciar a la Tràcia Orientala e a Esmirna en julhet de 1923 (Tractat de Laussane).

A l'eissida d'aquelei guèrras, Grècia agantèt quasiment sei limits actuaus. De mai, de transferiments importants de populacion (expulsion dei Grècs d'Anatolia, expulsion dei Bulgars e dei musulmans de Grècia... etc.) aumentèron l'omogeneïtat de la populacion. Dins aquò, lei despensas militaras e l'arribada d'un nombre important de refugiats (1,4 milions) entraïnèron una grèva crisi economica.

La Republica Grèga

Elefthérios Venizelos, figura principala de la vida politica grèga deis annadas 1910 e 1920.

En novembre de 1923, una temptativa de còp d'estat realista permetèt a Venizelos de marginalizar lo rèi. Puei, lo 25 de març de 1924, la republica foguèt proclamada. Pasmens, la crisi economica destabilizèt lo país e lo generau Theodoros Pangalos prenguèt lo poder en junh de 1925. Establiguèt una dictatura que foguèt reversada per lo generau Georgios Kondylis en aost de 1926. Restaurèt lo regime republican mai leis eleccions de 1927 permetèron pas de formar una majoritat.

En julhet de 1928, en fàcia de la situacion financiera catastrofica, Venizelos foguèt tornarmai designat per dirigir lo govèrn. Lo mes seguent, ganhèt largament leis eleccions e obtenguèt una majoritat absoluda. Se raprochèt diplomaticament d'Itàlia (1928), de Iogoslavia (1929) e mai de Turquia (1931). Pasmens, aquò li permetèt de resòuvre lei problemas economics e la crisi de 1929 entraïnèt sa demission. Sei successors mau capitèron a son torn e lo generau Kondylis prenguèt lo poder en març de 1935. Aboliguèt la republica lo 10 d'octòbre.

La restauracion de la monarquia e la Segonda Guèrra Mondiala

En novembre de 1935, Jòrgi II foguèt tornat cridar per un plebiscit e la monarquia restaurada. Laissèt lo poder au generau Ioánnis Metaxás qu'instaurèt un regime dictatoriau d'inspiracion faissista. Pasmens, deguèt s'opausar a l'expansionisme de l'Axe e se raprochèt dau Reiaume Unit. Lo 28 d'octòbre de 1940, Mussolini exigiguèt la cession de basas e l'ocupacion de ponchs estrategics per son armada. Lo refús de Metaxás (« Non ») entraïnèt l'invasion de Grècia per Itàlia.

En despiech de sa superioritat numerica e tecnica, l'armada italiana, mau preparada, mau capitèt de vencre lei soudats grècs e deguèt recular. Finalament, leis Alemands deguèron intervenir dirèctament en abriu de 1941. Enceuclada, l'armada grèga foguèt obligada de capitular e Atenas foguèt conquistada lo 27 d'abriu. Lo govèrn e lo rèi se retirèron en Creta sota la proteccion dei Britanics. Deguèron l'abandonar lo 1^èr de junh après una ataca de parachutistas alemands.

Lo país foguèt plaçat sota ocupacion italiana, bulgara e alemanda. Un govèrn collaborator dirigit per lo generau Georgios Tsolakoglou foguèt creat per leis Alemands. Pasmens, de movements de resisténcia poderós se formèron rapidament coma lo Frònt Nacionau de Liberacion (EAM) comunista, l'Armada Nacionala Populara de Liberacion (ELAS) egalament comunista, lo Movement de Liberacion Sociala e Nacionala (EKKA) nacionalista ò l'Armada Nacionala Democratica Grèga (EDES) qu'èran tanben nacionalista. La repression foguèt violenta e mai de 300 000 abitants moriguèron en causa d'una famina entraïnada per lo pilhatge dei ressorsas dau país per lo III^en Reich.

La liberacion dau país se debanèt en 1944 ambé l'evacuacion de Grècia per l'armada alemanda dins lo corrent d'octòbre. A la seguida d'un acòrd de partiment dei Balcans conclut ambé lei Sovietics, lei Britanics obtenguèron lo contraròtle de Grècia. I desbarquèron lo 14 d'octòbre e i trobèron una situacion de tension extrèma entre comunistas e nacionalistas. Tre lo 3 decembre, de combats opausèron un frònt comun d'organizacions de senèstra e de tropas britanicas entraïnant l'acomençament d'una guèrra civila.

Grècia dempuei la Segonda Guèrra Mondiala

La guèrra civila

La guèrra civila durèt de 1944 a 1949. Après una brèva trèva, d'eleccions foguèron organizadas e marcadas per de violéncias de part dei partits de drecha. Aquò entraïnèt l'abstencion dei partits de senèstra, la victòria dei realistas e la rompedura de l'alta-au-fuòc.

Retirats dins lo nòrd montanhós, lei comunistas resistiguèron gràcias a una ajuda iogoslava. Pasmens, deguèron pauc a pauc recular en fàcia de l'armada regulara sostenguda per leis Estatsunidencs. En 1948, l'expulsion de Tito dau blòt sovietic privèt lei comunistas grècs de son sostèn principau car Iogoslavia foguèt d'ara endavant obligada de se concentrar sus lei sieunas preocupacions. En 1949, la guerilha grèga conoguèt alora de dificultats d'avitalhament recurrenta e foguèt finalament definitivament vencuda dins lo corrent d'octòbre.

Lo periòde democratic de 1950-1967

De 1950 a 1967, Grècia conoguèt un periòde democratic marcat per de tensions importantas. Aquò comencèt ambé leis eleccions de març de 1950 que veguèron la victòria de la senèstra moderada dau generau Nikólaos Plastíras. Una constitucion novèla foguèt adoptada en genier de 1952 instaurant una monarquia parlamentària. Sota sa direccion, Grècia integrèt l'OTAN en febrier de 1952. Durant aqueu periòde, lo manescau Aléxandhros Papághos reorganizèt la drecha grèga. Aquò li permetèt de conquistar lo poder en novembre de 1952.

Son govèrn assaièt de melhorar la situacion economica amb una devaluacion de la moneda nacionala (abriu de 1953), la conclusion d'acòrds comerciaus ambé Checoslovaquia ò l'Alemanha de l'Oèst (1954) e l'adopcion d'una politica de destenduda ambé lei país vesins. Après la mòrt de Papághos, Grècia foguèt dirigida per Konstandínos Karamanlís fins a 1963. Assaièt de desvolopar l'economia gràcias a una politica de sostèn a l'agricultura e a l'industria. En febrier de 1964, lei centristas de Geórgios Papandréou ganhèron leis eleccions.

Deguèron faciar la desgradacion dei relacions entre comunautats grègas e turcas de Chipre e foguèron accusats per lei nacionalistas d'abandonar lei Grècs de l'illa venguda independenta en 1959. Papandréou aguèt tanben de relacions marridas ambé lo rèi e lei militars. En 1965, lo rèi refusèt de signar un decret de destitucion dau cap de l'Estat-Major e Papandréou deguèt demissionar lo 15 de julhet. Aquò destabilizèt leis institucions e divèrsei govèrns se succediguèron rapidament sensa trobar de solucion per resòuvre la crisi. Finalament, lo 21 d'abriu de 1967, un còp d'estat militar marquèt la fin dau periòde democratic.

Lo regime dei coronèus

Lo regime militar, dich regime dei coronèus, gardèt lo contraròtle dau país de 1967 a 1974. Anticomunista e fòrça autoritari, adoptèt en setembre de 1968 una constitucion que donèt la màger part dau poder a l'executiu. Dins aquò, deguèt faciar d'atemptats e de manifestacions organizats per divèrseis organizacions de senèstra que mau capitèron de s'unir entre elei.

A partir de 1970, lo coronèu Geórgios Papadópoulos venguèt la figura principala dau regime. Refusant d'organizar d'eleccions, creèt un còrs consultatiu que sei membres èran designats per lo govèrn. Puei, assaièt de liberalizar un pauc lo regime mai se turtèt rapidament ai revendicacions de la senèstra e de la drecha moderada demandant la restauracion de la democracia. En març de 1972, Papadópoulos concentrèt lei poders entre sei mans. Puei, lo 1^èr de junh de 1973, proclamèt la republica e venguèt cap de l'Estat.

Lo 14 de novembre de 1973, de manifestacions insurreccionaus acomencèron en Atenas onte d'estudiants, sostenguts per la populacion, bloquèron leis universitats. Lo 17, la lèi marciala foguèt instaurada e l'armada reprimiguèt lo movement. Pasmens, lo 25, Papadópoulos foguèt reversat e remplaçat per una junta dirigida per lo generau Phaedon Gizikis. Suspendiguèt la constitucion e accentuèt la repression. Pasmens, lei manifestacions s'amplifiquèron e la situacion economica se desgradèt.

En julhet de 1974, lei militars organizèron un còp d'estat en Chipre per ne'n reversar lo president. Aquò entraïnèt una intervencion militara turca e de combats dins l'illa entre lei doas comunautats. Isolats e incapables de reagir en causa dei trèbols intèrnes, lei militars deguèron alora abandonar lo poder e lo restituir ai civius.

Lo restabliment de la democracia e l'integracion europèa

Grècia dins l'Union Europèa.

Cargat de formar un govèrn provisòri, Konstandínos Karamanlís (Novèla Democracia, ND) ganhèt largament leis eleccions de novembre de 1974. Puei, lo mantenement de la republica foguèt confirmada per referendum. Grècia intrèt dins la Comunautat Economica Europèa en genier de 1981. La meteissa annada, lo Movement Socialista Panellenic (PASOK), d'inspiracion socialista moderada e dirigit per Andréas Papandréou, ganhèt leis eleccions.

Fins a 2008, lo poder alternèt entre la ND e lo PASOK. Gràcias a l'adesion a l'Union Europèa, lo país conoguèt un desvolopament economic important. En 2001, adoptèt l'èuro coma moneda. Lo periòde veguèt tanben la perseguida de la destenduda ambé Turquia e lei país vesins.

La crisi economica de 2008 e sei consequéncias

Grècia foguèt tocada per la crisi economica de 2008 a partir de 2009. Sa situacion economica e financiera se desgradèt rapidament. Un escandòl regardant lo trucatge dau budget nacionau dempuei d'annadas agravèt lei consequéncias de la crisi e entraïnèt una aumentacion dau taus d'interès deis emprunts estataus grècs. Grècia deguèt alora acceptar una tiera de plans d'austeritat e de privatizacions impausats per l'Union Europèa. Entraïnèron una demenicion fòrça importanta dau nivèu de vida de la populacion, dei programas d'ajudas socialas e una aumentacion dau deute public.

En genier de 2015, una coalicion de partits de senèstra, dicha SYRIZA, ganhèt leis eleccions e son cap, Aléxis Tsípras, venguèt Premier Ministre. Assaièt de tornar negociar lei condicions dei plans d'austeritat impausats en cambi d'un sostèn financier. Pasmens, aquò mau capitèt e dins lo corrent de julhet, lo país deguèt acceptar una mena de tutèla europèa sus la gestion de sa politica.