Alexandre III lo Grand (Μέγας Αλέξανδρος ή Αλέξανδρος Γ' ο Μακεδών, en grèc modèrne, - tanben apelat Lissandre lo Grand[1]), nascut a la fin de julhet de -356 e mòrt lo 10 de junh de -323, foguèt rei de Macedònia (-336/-323), conquistador de l'Empèri Pèrsa e un dels caps militars mai importants del mond antic. Es benlèu una de las figuras pus atractivas de l'Istòria.

Alexandre lo Grand
Alexandre a la batalha d'Issos
Alexandre a la batalha d'Issos
Alexandre a la batalha d'Issos
Biografia
Naissença 356 abC
N. a
Decès 10 junh de 323 abC
D. a
Causa de decès
Assassinat/ada per
Luòc d'enterrament
Lenga mairala
Fogal ancestral
País de nacionalitat
Paire
Maire
Oncle
Tanta
Grands
Bèlamaire
Bèlpaire
Fraire
Sòrre
Conjunt
Companh/a
Filh/a
Religion
Membre de
Familha nòbla
Membre de
l'equipa esportiva
posicion de jòc
tir (esquèrra/drecha)
grad dan/kyu
Grop etnic
Orientacion sexuala
Profession
Emplegaire
Domeni d'activitat
Escolaritat
Diplòma
Director de tèsi
Estudiant de tèsi
Foncion politica
Residéncia oficiala
Predecessor
Successor
Partit
Tessitura
Label discografic
Lista de cançons
Discografia
Mission de l'astronauta
Distincions e prèmis
Branca militara
Grad militar
Etapa de canonizacion
Familha nòbla
Títol de noblesa
Títol onorific
Comandament
Conflicte
Jorn de la fèsta
País: Reialme de Macedònia
Epòca: Antiquitat
Règne: 336 abC al 323 abC
Davancièr: Felip II de Macedònia

Mainadesa modificar

Filh del rei Felip II de Macedònia e d'Olímpia d'Epir, Alexandre foguèt educat coma un prince eretièr e tre los primèrs ans recebèt una solida formacion atletica e militara. Als 14 ans foguèt mes jol tutolatge del filosòf Aristòtel, que continuèt l'educacion grèga qu'aviá recebut e estimulèt son interès per d'amplas brancas de la coneissença coma la geografia, la medecina, la poesia, la zoologia e la botanica. En 340 aC son paire l'associèt als trabalhs del govèrn en lo nomenant regent. En 338 comandèt la cavalariá macedoniana a la batalha de Queronea.

Ascension al poder modificar

Après l'assassinat de son paire en -336 per Pausànias, un capitani de sa garda, Alexandre eretèt del reialme quand sonque aviá vint ans. Tota la Grècia somesa per Felip s'alcèt, mas Alexandre donèt de pròvas de sa fòrça militara: prenguèt e destrusiguèt Tebas, e se faguèt nomenar general en cap dels grècs, títol qu'aviá ja son paire. Assolidada atal l'egemonia macedoniana en Grècia, se deviá complir la premonicion que, segon Plutarc, Felip diguèt un còp a son filh: «Macedònia es tròp pichona per tu».

Conquista de Pèrsia modificar

Formacion de l'Empèri d'Alexandre lo Grand.

En -334 aC passèt l'Ellespont, venerèt Aquilles -son predecessor mitic- dins las roïnas de Tròia, e comencèt una conquista sistematica de la còsta d'Asia Menora. La primièra batalha foguèt la del riu Granic aquel an que li donèt las satrapias de Iònia e Lídia. Puèi prenguèt Frígia e sa capitala, Gòrdion, e talhèt lo famós nos gordian ; conquistèt Cilícia e traversèt la montanha de Taur per las pòrtas de Cilícia. L'armada pèrsa l'esperava en Siria e donèt combat a Issos (-333), a la còsta; la batalha foguèt una desfacha granda pels pèrsas, que i perdèron un grand butin: lo rei Darios III escapèt en fugissent mas sa maire e sa molhèr foguèron presas. Aquela victòria dobriguèt las pòrtas de l'Orient Mejan a Alexandre: dediquèt los ans seguents a la conquista de Fenícia, ont assetgèt Tir, d'Israèl, ont prenguèt Jerusalèm, e d'Egipte, ont fondèt una ciutat novèla, Alexàndria, la primièra d'una sèria longa d'aquel nom, e visitèt l'oracle de Zeus Ammon, que li profetizèt de grandas victòrias. Dominada tota la Mediterranèa Orientala, en 331 aC tornèt cap al nòrd per tal de liurar la batalha definitiva al grand rei Darios. Traversèt los rius d'Eufrates e de Tigre, e lo combat, qu'aguèt luòc a Gaugamela, pròp d'Arbèla, foguèt una victòria totala pels grècs. Darios fugiguèt cap a Mèdia, mentre qu'Alexandre conquistava Babilònia, Susa, Pasargadas e Persepòlis, progressivament. Fin finala Darios foguèt traït per sos nòbles e assassinat. Alexandre onorèt son rival e enemic, e perseguiguèt sos assassins. Quand tot l'Empèri Pèrsa tombèt entre sas mans, Alexandre adoptèt lo tipe de cort e la condicion d'un prince oriental, factor que provoquèt una oposicion violenta entre lo grop de sos generals macedonians, e una conjuracion contra el, resolguda amb l'execucion de Parmeni, un de sos generals mai ancians que datava tre lo règne de son paire. Aquela conjuracion foguèt la rason de la mòrt de Filotas, filh de Parmeni, e Amintas, cosin d'Alexandre considerat pels insurgents coma lo rei legitim (Felip arribèt al tròn per que son fraire, lo regent de Macedònia, èra mòrt, e son filh, Amintas, èra encara tròp jove per governar). I aguèt tornarmai una conjuracion contra Alexandre, dirigida per sos patges, que tanpauc conseguiguèt son objectiu. Calistenes (que fins a aquel moment èra estat encargat de redigir l'istòria de las traversiás d'Alexandre) foguèt considerat coma l'instigador d'aquela conspiracion, doncas foguèt condemnat a mòrt; abans l'execucion, ça que la, se suicidèt. Lo cambiament de volontat d'Alexandre, agrandit pel sosmentement dels pèrsas e per son elevacion a personatge de reng divin coma rei grand, li portèt a preferir lo continuament de la politica tradicionala pèrsa al luòc de son idèa primitiva, e mentre que son armada e totes los grècs consideravan complit lor dever de destrusir l'enemic ancestral, el optèt per la conquista de territòris pus a l'Orient. Un de sos generals mai benvoluts, e lo darrièr de l'armada legada per son paire, foguèt Clito lo Negre, que moriguèt a mans del meteis Alexandre una nuèch de divertiment, que se'n sentiguèt otratjat. Ocupèt Bactriana après l'assassinat de Dàrius pel satrapa d'aquela zòna, se maridèt amb la princessa Roxana, e menèt son armada traversar l'Hindukush per tal de dominar la val d'Indus, amb la sola resisténcia del rei Poros de l'Idaspes.

La mòrt d'Alexandre modificar

Sa marcha sonque foguèt arrestada per la resisténcia passiva de l'armada, que volguèt pas anar pus enlà de l'Ifasi. Tornèt enreire e devesiguèt las tropas en dos grops, un que tornèt per la mar al golf Persic, comandat per Nearc, e un autre que tornèt per tèrra amb el. Après sièis ans d'abséncia, tornèt a Susa, ont comencèt lo trabalh d'organizar l'immens empèri, e de sometre las constantas revòltas e divisions tant per de grècs coma de pèrsas. Alexandre venguèt mai e mai un despòta oriental amb de poders divins; elevèt sos subdits pèrsas nòbles a la meteissa categoria que lo grop dels grècs diches 'companhs' e en 324 aC amassèt a Babilònia de representants de totes sos estats e reialmes. Pauc après, Alexandre moriguèt a l'edat de 32 ans. De teorias actualas soslinhan coma causa de sa mòrt la malautiá virala apelada fèbre de Nil.

Alexandre dins l'Istòria modificar

A 33 ans, l'Empèri d'Alexandre arribava fins a la val d'Indus a l'èst, e fins a Egipte a l'oèst, ont fondèt la famosa ciutat d'Alexàndria. Fondador prolific de ciutats, aquela ciutat egipciana foguèt la pus famosa de totas las Alexàndrias fondadas pel encara faraon Alexandre. Foguèt valent e generós mas tanben crudèl e despietadós quand la situacion politica, segon son opinion, o requeriá. Sas gèstas lo convertiguèron en un mite e, de vegadas, en una figura lèu divina. En fach, dins las monedas d'aquela epòca, la figura d'Alexandre lo Grand s'identifica amb la del dieu Apollon. Atal, dins l'oracle de l'oasi de Siwah foguèt proclamat filh de Zeus, e encara que jamai rebutèt publicament son paire lo rei Felip, tanpauc desmentiguèt aquela origina divina. Coma politic e dirigent projectèt d'unificar l'Orient e l'Occident dins d'un empèri mondial. Faguèt que 30 000 joves pèrsas foguèsson ensenhats dins la lenga grèga e las tecnicas militaras macedonianas. Fondèt 70 ciutats per tot l'empèri, destinadas non sonque a l'armada, senon a èsser de centres de difusion de la cultura grèga. Lo grèc venguèt alavetz lenga universala. Per sas accions estendèt longament l'influéncia de la civilizacion grèga e prestèt lo camin dels reialmes del periòde ellenistic e de l'expansion futura de Roma. Foguèt al delà fòrça interessat a las arts. Alexandre èra conscient del poder de propaganda que pòt aver l'art e saupèt fòrça ben contrarotlar la reproduccion de son imatge, autorizada solament a tres artistas: un escultor (Lisip), un orfèbre e un pintor (Apeles). Los biografs d'Alexandre relatan qu'aviá una estima granda pel pintor, que'n visitava frequentament lo talhièr e que se sometiá tanben a sas exigéncias. Lo passatge d'Alexandre per Orient aguèt per consequéncia una expansion extraordinària de l'ellenisme e una influéncia orientala granda, que perdurèt tanben jos l'Empèri Roman e dins las termièras extrèmas encara pus tard, coma o demòstra l'art del Gandara. La vièlha democracia grèga foguèt absorbida per una concepcion divina del poder reial, absolut, una concepcion que pus tard influiguèt sus d'òmes coma Annibal o Juli Cesar. Sa mòrt representèt lo desmembrament d'aquel grand empèri en divèrses reialmes locals, governats pels satrapas o per sos generals, coneguts amb lo nom comun de diadocs. Los pus importants foguèron los seleucidas en Siria e Orient, e los lagidas en Egipte.

Bibliografia modificar

  • (en) Partha Bose, « Alexander the Great's Art of Strategy », Edicions Allen & Unwin (2003), ISBN 1-74114-113-3.
  • (en) Maurice Bowra, « The Greek Experience », Edicions Phoenix Books (1994), ISBN 1-85799-122-2.
  • (en) Peter Green, « Alexander of Macedon: 356–323 B.C. A Historical Biography », University of California Press (1992), ISBN 0-520-07166-2.
  • (en) Rama Shankar Tripathi, « History of Ancient India » (1999), ISBN 978-81-208-0018-2.
  • (es) Hammond, N. G. L, « Alejandro Magno. Rey, general y estadista », Alianza Editorial, Madrid (1992), ISBN 84-206-2723-2.
  • (fr) Jean Delorme, « Le Monde hellénistique », SEDES, coll. « Regards sur l'Histoire » (1975).
  • (fr) Paul Goukowsky, « Alexandre et la conquête de l'Orient dans Le monde grec et l'Orient », II, PUF, 1975.
  • (fr) Paul Faure, « Alexandre », Edicions Fayard, 1985.
  • (fr) Gérard Colin, « Alexandre le Grand », Edicions Pygmalion, 2007.
  • (fr) Pierre Carlier, « Le IVe siècle grec jusqu’à la mort d’Alexandre », Edicions Seuil, coll. « Points Histoire / Nouvelle histoire de l'Antiquité », Paris, 1996 (ISBN 2-02-013129-3).

Nòtas modificar

  1. Forma atestada en gascon classic, dins l'òbra de Pèir de Garròs.