Wikipèdia

Ans 1920

decenni
(Redirigit dempuèi 1928)
Infotaula de decenniAns 1920
Sèglessègle xix - sègle xx - sègle xxi
Decennis1890 - 1900 - 1910 - 1920 - 1930 - 1940 - 1950

Istòria

modificar

  1920 : pichona epidèmia de pèsta a Marselha (aperaquí 40 mòrts). A l'ora d'ara, es la darriera epidèmia d'aquela malautiá en Occitània.
1920 : en Belgica, extension dau drech de vòte ai femnas per leis eleccions comunalas.
1920 : dins la colonia britanica de Bechuanaland, creacion de dos conseus consultatius representant leis Africans e leis Europèus.

Article detalhat: Revolucion Mexicana.

1920 : en Mexic, somission de Pancho Villa e fin de la Revolucion Mexicana. Dins la capitala, lo president Carranza assaièt de reprodurre lo modèl instaurat per Diaz mai Obregón obtenguèt lo sostèn dei captaus dau nòrd, dei sindicats obriers e de Pancho Villa. Ansin, quand Carranza ordonèt l'arrestacion de son ancian aliat, se turtèt a una oposicion fòrta que formèt una « armada liberala constitucionala » poderosa. Deguèt alora abandonar Mexico avans d'èsser assassinat sus lo camin de Veracruz. Lei venceires prenguèron lo poder sota l'autoritat d'Obregón, elegit president dins lo corrent de setembre. Formèron un ret gropant captaus tradicionaus, caps de sindicats ò de gropaments de païsans, oficièrs superiors de l'armada e caps politics. Aquò permetèt au regime novèu d'enquadrar la populacion d'un biais eficaç. Per completar aqueu sistèma, una ideologia novèla enaurant lei culturas indianas e mestissas, la gèsta revolucionària e desvalorant lo periòde coloniau. Ansin, la guèrra civila s'acabèt après 10 annadas de combat aguent entraïnat la mòrt d'au mens un milion de personas (sus una populacion estimada a 14 milions en 1910).
1921 : dins lo corrent de l'estiu, l'armada espanhòla cargada de conquistar lo nòrd de Marròc se turtèt a la revòuta de la region. Entre julhet e aost, aperaquí 17 000 soudats espanhòus foguèron tuats ò capturats a l'entorn d'Anoal entraïnant la pèrda d'un armament important (200 canons e 400 mitralhièras) e l'abandon de la màger part de la region.
1921 : a l'iniciativa dau Burèu Internacionau dau Trabalh, temptativa novèla d'enebir l'usatge dau blanc de plomb dins lo mond entier. Pasmens, en causa dei menaças sus l'emplec dins l'industria quimica, lo projècte foguèt pas estendut a l'ensemble deis aplicacions dau plomb.

 
Assaut de l'Armada Roja còntra Kronstadt.

1921 : en Russia, acabament deis operacions majoras de la Guèrra Civila Russa a l'avantatge dei Bolchevics. D'efiech, lei darrierei pòchis de resisténcia blanca èran plus capablas de menaçar Moscòu. Pasmens, lo sistèma de comunisme de guèrra contunièt de causar una crisi economica grèva e la famina apareguda a la fin de 1920 causèt de milièrs de mòrts suplementaris. En març, aquelei dificultats entraïnèron la revòuta dei marins de la basa de Kronstadt (2 - 17 de març) que foguèt reprimida après dètz jorns de combats acarnats e saunós. L'agitacion agantèt d'autrei regions e decidiguèt Lenin d'adoptar una politica novèla dicha NEP autorizant una liberalizacion economica limitada, especialament dins lo domeni agricòla. Lei requisicions de la guèrra foguèron tanben remplaçat per un impòst feble en natura. Aquò permetèt d'amaisar la situacion.
1921 : en Pèrsia, retirada dei tropas britancas qu'avián ocupat lo país durant la Premiera Guèrra Mondiala. Lo 22 de febrier, lo coronèu Reza Pahlavi ocupèt la capitala amb sei tropas e i prenguèt lo poder. A son iniciativa, se formèt un govèrn novèu.

Article detalhat: URSS.

1922 : en Russia, lo govèrn bolchevic perseguiguèt sei reformas economicas inspiradas per lei principis de la NEP amb l'adopcion d'un còdi agrari, permetent de trobar un compromés ambé lei païsans. Totei lei tenements èran oficialament nacionalizats mai lei païsans avián lo drech de'n contuniar l'esplecha ò de la transmetre en eiretatge coma un ben privat. Criticadas coma una desfacha novèla de la Revolucion, aquelei mesuras permetèron de redreiçar rapidament la produccion agricòla e renforcèron lo prestigi de Lenin, afeblit per la malautiá. Dins lo corrent de l'annada, a NEP foguèt estenduda a l'industria onte la restauracion de la produccion foguèt mens rapida. Dins totei lei cas, aquelei mesuras de retorn parciau vèrs lo capitalisme empachèron pas la perseguida de la socializacion dau país amb la creacion de tenements collectius (kolkhores) e estatics (sovkhozes) ò de la planificacion (Gosplan). A la fin de l'annada, lo govèrn proclamèt oficialament la formacion de l'Union Sovietica ambé la reünion de Russia, de Bielorussia, d'Ucraïna e de Transcaucàsia. Cada republica aviá la sieuna constitucion e de drechs egaus. En particular, podiá faire secession (drech utilizat en 1991 pendent l'afondrament de l'URSS).
1922 : signatura dau tractat de Rapallo entre l'URSS e Alemanha. Secrèt, aquel acòrd permetèt ai dos país de contornejar certanei restriccions impausats per lo tractat de Versalhas.
1923 : proclamacion de la Republica de Turquia. Aquò entraïnèt la disparicion definitiva de l'Empèri Otoman.
1923 : en Mexic, assassinat de Pancho Villa per de rasons desconegudas lo 20 de julhet.
1923 : en Japon, violent tèrratrem dins la region de Tòquio e de Yokohama (aperaquí 15 000 mòrts.
1924 : en URSS, mòrt de Lenin, Fòrça malaut dempuei 1921, foguèt pas dirèctament remplaçat e lei caps principaus de la Revolucion luchèron entre elei per sa succession. Ansin, se formèt rapidament una coalicion gropant Estalin, Zinoviev e Kamenev e dirigida còntra Trotski. En parallèl, de purgas aguèron luòc dins lo partit per eliminar lei sòcis passius, oportunistas ò corromputs. Pasmens, aquò entraïna una reduccion importanta deis efectius que passèron de 750 000 militants en 1921 a 412 000 tres ans pus tard. Ansin, sota la direccion d'Estalin, una campanha novèla de recrutament acomencèt permetent de restaurar rapidament leis efectius. Fòrça favorables a Stalin, lei militants novèus anavan tenir un ròtle important dins la lucha de succession.
1924 : totjorn en URSS, adopcion d'una constitucion lo 31 de genier. Cada republica èra teoricament autonòma mai laissèt en fach la màger part dei decisions politicas importantas (defensa, diplomacia, moneda, finanças...) a l'autoritat centrala. Aquela darriera èra formada dau Congrès dei Soviets de l'Union cargat d'elegir lo comitat centrau executiu. Pasmens, la reünion d'aqueleis institucions èra rara e lo poder vertadier èra fisat a un Praesidium, a Sovnarkom e a la direccion dau Partit.
1925 : perseguida dei luchas intèrnas au sen dau Partit per la succession de Lenin. Gràcias a son aliança amb Lev Kamenev e Grigori Zinoviev, Estalin capitèt de marginalizar Trotski que perdiguèt la direccion dei fòrças armadas sovieticas. Pasmens, en despiech d'aqueu succès, la posicion de Kamenev e de Zinoviev, internacionalistas convencuts, s'afebliguèt rapidament quand assaièron de s'opausar a la vision nacionala de la Revolucion defenduda per Estalin. Una coalicion novèla se formèt alora gropant Trotski, Kamenev, Zinoviev e de caps revolucionaris prestigiós, coma la frema de Lenin, per assaiar de s'opausar a Stalin.
1926 : en URSS, gràcias au sostèn dau Partit, Estalin capitèt d'obtenir la condamnacion per fraccionisme de seis opausants (Trotski, Kamenev, Zinoviev...).
1926 : dins l'Ocean Artic, annexion de la Tèrra Francés Josèp per l'URSS.

Fichièr:Trotskyist Left Opposition-1927.jpg
Fotografia de Trotski e de seis aliats principaus en 1927.

1927 : en URSS, fin dei luchans intèrnas au sen dau Partit per la succession de Lenin. S'acabèron per lo succès complèt d'Estalin qu'obtenguèt l'exclusion de seis adversaris (Trotski, Kamenev, Zinoviev...). Ansin, demorèt lo cap suprèm de l'Union Sovietica fins a sa mòrt.

Article detalhat: Opus Dei.

1928 : fondacion de l’Opus Dei per Josemaría Escrivá.
1928 : en URSS, fin de la NEP e adopcion d'una politica d'industrializacion dau país. Per aquò, foguèt necessari de collectivizar l'agricultura afin de desgatjar leis ressorsas sufisentas. Pasmens, lo projècte se turtèt a una resisténcia fòrta de part dei populacions ruralas. Nikolai Bukharin, un dei caps principaus de la drecha dau Partit, critiquèt publicament lo cambiament politic decidit per Stalin e foguèt excluch.
1929 : signatura dau Tractat de Latran entre Itàlia e Vatican. Permetèt de normalizar lei relacions entre lei dos estats.

 
Wall Street après lo crash d'octòbre.
Article detalhat: Crisi economica de 1929.

1929 : afondrament dei mercats financiers estatsunidencs – centre de la finança mondiala dempuei la Premiera Guèrra Mondiala – entre lo 24 e lo 29 d'octòbre. Causada per l'especulacion (aumentacion fòrta dei capitalizacions borsieras dei país principaus sensa liame vertadier amb l'aumentacion de la produccion industriala), entraïnèt una crisi economica fòrça grèva amb un afondrament de la consumacion, deis investiments e una situacion deflacionista qu'empachèt tota represa economica.

Cultura

modificar

1920 : publicacion dau roman Nosautres de l'escrivan rus Ievgueni Zamiatine (1884-1937). Depinta la vida d'un èsser uman dau futur dich D-503 que participa a la construccion dau vaissèu espaciau destinat a convertir per fòrça lei civilizacions extraterrestres au bonur descubèrt per l'Estat Unic. Premiera còntra-utopia literària, aqueu libre aguèt una influéncia importanta sus lo desvolopament de la sciéncia-ficcion.
1922 : començament de cavaments menats per Leonard Woolley dins lei vestigis de la ciutat d'Ur.

 
Chichén Itzá en 1892.

1923 : autorizacion donada per lo govèrn mexican de menar de cavaments e de trabalhs de restauracion dins lei vestigis de la ciutat-estat maia de Chichén Itzá.

Sciéncias e tecnicas

modificar

1921 : desvolopament dau vaccin BCG còntra la tuberculòsi per lei biologistas Francés Albert Calmette (1863-1933) e Camille Guérin (1872-1961).
1922 : premiera descripcion de l'estructura dei polimèrs a l'origina dei matèrias plasticas per lo quimista alemand Hermann Staudinger (1881-1965). Aquò li permetèt de recebre lo Prèmi Nobel de Quimia 1953.

Article detalhat: Edwin Hubble.

1923 : Edwin Hubble (1889-1953) capitèt de demostrar l'existéncia d'estèlas dins la « nebulosa espirala » d'Andromèda (M31). Aquò permetèt de provar l'existéncia de galaxias similaras a la Via Lactèa.

Article detalhat: Foton.

1923 : demonstracion de l'existéncia dau foton, que son existéncia foguèt conjecturada en 1905 per Albert Einstein (1879-1955), per lo fisician estatsunidenc Arthur Compton (1892-1962).
1923 : desvolopament per lo mètge danés Thorvald Madsen d'un vaccin còntra la cacalucha.
1924 : sostenença de tèsi de Louis de Broglie (1892-1987) onte foguèt prepausat per lo premier còp d'associar una onda a cada particula (teoria confiermada per l'experiéncia de Davisson-Germer en 1927) marcant la fondacion de la mecanica ondulatòria a l'origina dau formalisme modèrne de la mecanica quantica. De Broglie obtenguèt lo Prèmi Nobel de Fisica 1929 per aquelei trabalhs.
1924 : lo veterinari francés Pierre Descombey capitèt de fabricar lo premier vaccin eficaç còntra lo tetanòs. Pasmens, destinats ais animaus, necessitèt encara de recèrcas suplementàrias per l'adaptar a l'èsser uman (→ 1926).
1925 : gràcias a de mesuras realizadas amb de sonars, l'existéncia de la dorsala medioatlantica foguèt confiermada. Aquò permetèt pauc a pauc a la comunautat scientifica d'acceptar la teoria de la tectonica dei placas prepausada per Alfred Wegener (1880-1930).
1925 : premiera descripcion de l'efècte de « tamís molecular » per Weigel et Steinhoff a partir de l'estudi de l'absorpcion mai ò mens rapida per lei zeolitas de l'aiga, dau metanòu, de l'etanòu, de l'acid formic, de l'acetona, dau benzèn e de l'etèr.
1926 : publicacion per Erwin Schrödinger (1887-1961) dins leis Annalas de Fisica d'un article fòrça importanta a prepaus dau problema de quantificacion dei vectors pròpris. Aqueu trabalh marquèt una etapa importanta dau desvolopament de la mecanica quantica modèrna e foguèt a l'origina deis equacions de Schrödinger. Aplicat a la teoria atomica, aquò permetèt de desvolopar lo modèl atomic de Schrödinger. En 1933, Schrödinger foguèt guierdonat dau Prèmi Nobel de Fisica (partejat amb Paul Dirac) per aqueu trabalh.
1926 : après l'invencion dau premier vaccin veterinari còntra lo tetanòs en 1924, un grop format de Pierre Descombey, Gaston Ramon e de Christian Zoeller capitèt d'adaptar lo vaccin a l'èsser uman. Aquò permetèt de generalizar la vaccinacion a la màger part de la populacion e lo tetanòs es uei vengut una afeccion relativament rara dins lei país desvolopats — en revènge, dins leis ans 2000, causava totjorn la mòrt de 500 000 personas per an.

Article detalhat: Experiéncia de Davisson-Germer.

1927 : debanament de l'experiéncia de Davisson-Germer (bombardament d'una buta de niquèl per d'electrons per observar una figura de difraccion). Permetèt de confirmar la teoria enonciada per lo premier còp en 1924 per Louis de Broglie (1892-1987) de la dualitat onda-particula. Aquela confirmacion foguèt una etapa majora dins la construccion de la teoria quantica modèrna. Clinton Joseph Davisson obtenguèt lo Prèmi Nobel de Fisica 1937 per aquela experiéncia.
1927 : totjorn dins lo camp dei consequéncias de l'aparicion de la mecanica quantica, premiera enonciacion dau principi incertitud de Werner Heisenberg (qu'obtenguèt lo Prèmi de Nobel de Fisica 1932 per aquela teoria). Aquò foguèt una autra etapa decisiva de l'establiment de la mecanica quantica modèrna.
1927 : premiera utilizacion d'una radiòsonda per lei meteorològs francés Robert Bureau (1892-1965) e Pierre Idrac (1885-1935). Aquel aparelh permetiá de transmetre dirèctament d'informacions sus l'atmosfèra gràcias a una liason radiò.

Article detalhat: Penicillina.

1928 : descubèrta de la penicillina per Alexander Fleming.
1929 : premiera teoria permetent de descriure lo foncionament d'un semiconductor publicada per lo fisician soís Félix Bloch (1905-1983).

Decès

modificar

Liames intèrnes

modificar

Bibliografia

modificar

Nòtas e referéncias

modificar
Recuperada de « https://oc.wikipedia.org/w/index.php?title=Ans_1920&oldid=2457297 »