Grècia antica

La Grècia antica es l'ensems dei civilizacions que visquèron sus lo territòri grèc fins a la fin de l'Antiquitat. Acomencèt son desvolopament tre lo sègle XVI avC amb la civilizacion micenèa qu'existiguèt fins vèrs la mitat dau sègle XII avC. Aquela disparicion foguèt marcada per de migracions dau pòble dorian que marquèron lo començament d'una èra novèla en Grècia. L'apogèu d'aquela civilizacion aguèt luòc durant lo sègle V avC amb la resisténcia a l'invasion de l'Empèri Pèrsa puei lo raionament culturau dau periòde classic. Pasmens, lei ciutats-Estats principalas de Grècia s'encalèron dins de conflictes intèrnes per l'egemonia. Tre la mitat dau sègle IV avC, lo país passèt sota la dominacion de Macedònia puei de l'Empèri Roman.

Lo Partenon, un temple dedicat a Atena, situat dins l'Acropòli a Atenas, es un dei simbòls pus representatius de la cultura e de la sofisticacion dei grècs ancians.

La produccion scientifica e culturala de la Grècia antica aguèt un ròtle primordiau dins l'aparicion e la formacion de la cultura occidentala modèrna. Ansin, lei Grècs ancians son generalament considerats coma leis inventors de la filosofia o de la recèrca scientifica en astronomia, en matematicas o en medecina. La literatura grèga joguèt tanben un ròtle major especialament au nivèu dau teatre o de la poesia (epopèias d'Omèr).

Definicion

L'expression « Grècia antica » designa l'ensems dei civilizacions anticas de lenga e de cultura grègas. Se pòu tanben restacar a l'epòca de la Grècia classica, especialament ai sègles V e IV avC. Pasmens, la cultura grèga antica s'estend sus un periòde pus important, probablament dempuei lo sègle IX avC fins ai premiers sègles de l'èra crestiana. Sa zona d'influéncia s'estend en Grècia e tanben en delà, sus l'ensems dau bacin de la Mar Mediterranèa e dins l'Orient Pròche onte d'estats grecs existiguèron durant l'Antiquitat. Se mesclèt amb lei culturas localas coma aquelei de Roma o dei país conquists per Alexandre lo Grand.

Istòria

Preïstòria

Lo Paleolitic

Lo començament d'una ocupacion umana permanenta de Grècia, demostrat per de cavaments, aguèt luòc vèrs 40 000 avC durant lo Paleolitic. Foguèt lo fach d' Homo neanderthalensis e d' Homo sapiens. Demorèt principalament concentrada dins lo nòrd dau país e relativament limitada car lei traças de sites preïstorics son fòrça raras.

Lo Neolitic

Lo passatge dau Paleolitic au Neolitic aguèt probablament luòc entre lei millenaris V e III avC. Vèrs la fin d'aqueu periòde, la region foguèt poblada per una migracion indoeuropèa provenent d'Anatolia o de la region situada entre lei mars Caspiana e Negra. Lo nombre de sites d'installacions venguèt important, especialament en Tessàlia. Aquela civilizacion èra basada sus l'agricultura e lo norrigatge. Tenguèt de relacions comercialas amb sei vesinas deis illas Cicladas o de l'illa de Milo.

L'usatge dau metau comencèt vèrs 3 000 avC a partir d'un pople novèu qu'envaïguèt lei Cicladas. Enterin, una ierarquia se formèt a l'entorn d'una classa aristocratica coma o mòstra la descubèrta d'armas e d'objèctes decorats probablament reservats a l'elèit. Aqueu periòde es marcat per una expansion demografica fins vèrs 1 950 avC onte se debanèt una crisi caracterizada per la destruccion de sites importants. La rason d'aquelei cambiaments sembla d'èsser l'arribada d'un pòple novèu, leis Ellens.

La civilizacion micenèa

Centres principaus de la civilizacion micenèa.

Intrada de la vila de Micenas.

De veire : Civilizacion micenèa.

Vèrs lo sègle XVI avC, un ensems de centres de civilizacions apareguèron vèrs Tròia, a Chipre e dins lo sud de Grècia (Peloponès, Beocia...). Tre lo sègle seguent, capitèron d'envaïr lei palais de Creta de la civilizacion minoïca. Aquela invasion influencièt leis Ellens qu'adoptèron lo sistèma d'escritura minoïc sillabic per lor lenga. Enterin, de reiaumes poderós se formèron en Grècia a l'entorn dei centres de civilizacions existent dempuei lo sègle precedent coma Peloponès (Micenas, Pilos, Tirint) e Beocia (Gla). Aquela civilizacion es dicha « civilizacion micenèa » segon lo nom de son site principau. Formèt un ensems unit au nivèu economic e tecnologic amb la difusion d'una ceramica similara e de cambis comerciaus amb de regions alunchadas per obtenir certanei materiaus coma lo coire o l'estam. Son influéncia èra presenta dins leis illas de la Grècia modèrna, a Chipre e dins una partida dei Balcans.

Lo declin comencèt a partir dau sègle XIII avC per de rasons mau conegudas. Lei principalas son l'invasion dei Dorians o dei Pòples de la Mar, de conflictes intèrnes o encara una tiera de de catastròfas naturalas. Ansin, vèrs la fin dau sègle XIII, la màger part dei palais fortificats micenèus èran destruchs, sovent en causa d'un eveniment brutau coma un incendi. Una segonda tiera de destruccions, vèrs leis annadas 1125-1100 acC, marca la fin de la civilizacion micenèa e tanben aquela de l'unitat culturala de Grècia que foguèt dirigida per un ensems d'estats independents pichons e generalament replegats sus lor territòri.

Lo periòde sorn

Lo periòde situat entre lo sègle XIII avC, après l'arribada dei Dorians, e lo sègle VIII avC, es fòrça mau conegut en causa de la disparicion de l'escritura micenèa e de l'abséncia d'un sistèma de remplaçament. Es per aquò, es generalament dich « periòde sorn ». Dins aquò, es una epòca de cambiaments importants au nivèu demografic, tecnologic, economic e politic.

La diminucion dau nombre d'abitants, ja acomençada durant lo declin de la civilizacion micenèa, contunièt amb de migracions novèlas dins lei regions occidentalas d'Anatolia. Aquelei pèrdas d'abitants son acompanhadas per la formacion d'una organizacion politica novèla centrada sus la ciutat e son territòri pròche que vendriá preponderanta dins lo periòde seguent. De rites funèbres novèus apareguèron tanben amb una aumentacion importanta dau nombre de cremacions. Enfin, au nivèu tecnologic, aquelei sègles son marcats per l'aparicion d'una ceramica novèla e per lo passatge dau bronze au fèrre que venguèt majoritari au sègle IX avC.

Lo periòde arcaïc

Colonizacion antica de Mediterranèa per lei Fenicians, lei Grècs e leis Etruscs.

Lo periòde arcaïc es situat entre lei sègles VII e V avC. Son nom vèn dau fach que sei nivèus arqueologics correspòndon ai premierei manifestacions artisticas de l'art grèc de l'èra classica. Es una epòca de mutacions prefondas dins la societat grèga dau periòde sorn que va destraucar sus la civilizacion de l'èra classica a partir dau sègle V avC. Pasmens, lei conoissenças son limitadas en causa d'una manca de fònts istoricas contemporanèas.

Dins lo corrent dau sègle VIII avC, l'economia dau país venguèt pus diversificada enterin que lo poder dei rèis foguèt pauc a pauc pres per l'ensems de l'aristocracia. Aqueu cambiament acomencèt dins lei ciutats d'Anatolia e causèt, ai sègles VII e VI, la confiscacion dei tèrras per una minoritat. Puei, aquò entraïnèt una crisi agricòla e de trébols sociaus, especialament a Milet e a Focèa. Foguèt donc lo començament d'una tièra de migracions per colonizar e poplar de territòris novèus, resòuvre lo problema de la subrepopulacion puei desvolopar lei liames comerciaux entre vilas. Ansin, Milet creèt divèrsei ciutats a l'entorn de la mar de Marmara enterin que Focèa s'installèt solidament dins la partida occidentala de la Mar Mediterranèa.

Pasmens, lei tensions entre lei classas diferentas dei vilas grègas contunièron maugrat la colonizacion, especialament aquelei causadas per lei crisis agricòlas. De mai, lo comèrci novèu amb lei colonias entraïnèt l'aparicion de classas novèlas, marchandas e richas, qu'aspirèron au poder. Ansin, la dominacion de l'aristocracia foguèt estrementida a partir dau sègle VI. Certanei ciutats assaièron de nomar un legislator, coma Solon a Atenas o Pittacos a Mitilene, per escriure una lèi comuna, valabla per l'ensems deis abitants. Pasmens, aquelei refòrmas mostrèron lèu sei limits e unei govèrns son reversats e remplaçats per de regims de tirania s'apielant mai o mens sus lo pòple per dirigir la vila. Lei tirans, coma Pisistrate a Atenas, permetèron d'equilibrar lei relacions entre lei diferentei classas socialas mai subrevisquèron rarament a la mòrt de lor creator, ais esfòrç de l'aristocracia per reprendre lo poder e ai desirs politic de la màger part dei ciutadans. Se desvolopèron, especialament a Atenas, lei premierei formas de govèrn democratic conegudas.

Lei guèrras medicas

De veire : Guèrras medicas

Causas deis intervencions pèrsas en Grècia

Lei guèrras medicas, que leis accions principalas se debanèron entre 490 e 479 avC, marquèron lo passatge de l'epòca arcaïca au periòde classic. Aquelei guèrras son lo produch de la resisténcia grèga a l'expansion de l'Empèri Pèrsa vèrs Grècia. D'efèct, lei Pèrsas capitèron la conquista dei ciutats grègas d'Anatolia durant leis annadas 540 avC. Puei, Pèrsia contunièt de desvolopar son influéncia dins la region. Ansin, per exemple, en 513 avC, lo rèi de Macedònia venguèt son vassau e, en 508 avC, Atenas mandèt una aliança comuna còntra leis Escites.

Pasmens, a partir de 512 avC, una taxacion novèla dei vilas d'Anatolia, conjuguada amb lei dificultats comercialas de la region, entraïnèt un maucontentament important. La revòuta acomencèt en 499 avC a Milet e foguèt malaisament vencuda per lei Pèrsas en 493 avC. Durant lo conflicte, Atenas e Eretria mandèron una flòta per ajudar la revòuta entre 499 e 498 avC. Aquò atirèt l'atencion de l'Empèri Pèrsa sus l'ostilitat de certanei ciutats grègas e sus lei menaças pesant sus sa frontiera nòrd-occidentala.

Premiera Guèrra Medica

Una premiera expedicion militara pèrsa aguèt donc luòc en 492 avC. L'objectiu èra de reprendre lo contraròtle dei territòris nòrd de Grècia, teoricament vassaus dempuei lo sègle precedent, evacuats per l'armada pèrsa pendent la revòuta dei Grècs anatolians. Pasmens, après quauquei succès iniciaus, la campanha foguèt una revirada en causa de la destruccion de la màger part de la flòta pèrsa per una tempèsta au mont Athos. En 490, una segonda expedicion foguèt donc mandada. Capitèt de prendre leis illas Cicladas e Eubèa, que Eretria après un sètge de sièis jorns. En revenge, leis assais realizats per desbarcar una fòrça sus lo territòri d'Atenas foguèron severament replegats per una aliança deis Atenencs e dei Plateans durant la Batalha de Maraton.

Segonda Guèrra Medica

Guèrras Medicas de 490 a 477 av. JC

Après lor revirada de Maraton, lei Pèrsas foguèron ocupats durant dètz ans per una revòuta intèrna d'Egipte puei per la mòrt dau rèi Dàrius I^èr en 486 avC. En fàcia, la màger part dei ciutats grègas (Esparta, Atenas, Corint, Megara...) avián format una aliança defensiva au congrès de Corint en 481 avC enterin que la preparacion pèrsa anoncièt un assaut imminent. D'efèct, en 480 avC, lei Pèrsas mandèron una tièra d'ofensivas amb una armada e una flòta importantas. Capitèron de forçar lei posicions defensivas grègas ai batalhas dei Termopilas e d'Artemision permetent la presa d'Atenas, evacuada per seis abitants. Pasmens, la flòta grèga averèt un succès decisiu pendent la Batalha de Salamina marcada per la destruccion de son omològ pèrsa. Lo comandament pèrsa deguèt donc evacuar Atenas e mantenir sei posicions au centre de Grècia durant l'ivèrn sensa atacar lo sud dau país.

De son caire, lei Grècs renforcèron sei fòrças e capitèron de reünir l'armada pus importanta de l'Antiquitat grèga. Poguèron donc atacar en 479 avC a Platea onte lei fòrças pèrsas foguèron esquichadas e compelidas a una retirada fòra d'Euròpa. Puei, la darriera flòta pèrsa foguèt incendiada au cap Mícale a la fin de l'an e lo pònt de batèus bastit sus lo destrech dei Dardanèls destruch. La victòria deis Atenencs a Sestos marquèt la fin deis operacions de l'aliança de Corint còntra lei Pèrsas.

Consequéncias dei guèrras medicas

Per Grècia, lei consequéncias dei guèrras foguèron lo renforçament de la poissança e dau prestigi d'Atenas e d'Esparta que serà la caracteristica principala de la fin dau sègle V avC. D'efèct, lei doas ciutats prenguèron la direccion d'alianças rivalas que foguèron :

• la Liga de Delos per Atenas que gropava de vilas principalament situadas a l'entorn de la mar Egèa e que se podián estimar menaçadas per un retorn ofensiu dei Pèrsas.
• la Liga de Peloponès per Esparta que reünissiá la màger part dei ciutats dau sud de Grècia qu'èran opausadas a la dominacion deis Atenencs.

La dominacion d'Atenas

Esquèma generau de la Guèrra de Peloponès.

De veire : Guèrra de Peloponès

La fin dau sègle V avC se caracteriza per la dominacion d'Atenas fins a sa desfacha de 404 avC durant la Guèrra de Peloponès (431-404 avC). L'apogèu d'Atenas es tanben considerat coma aqueu de la civilizacion grèga antica gràcias a la represa dei ribatges de la mar Egèa encara tenguts per lei Pèrsas en 479, la formacion d'un « empèri » maritim, una produccion intellectuala fòrça importanta, l'esplendor dei monuments construchs e la reüssida de son sistèma democratic. Pasmens, la dominacion d'Atenas se tuerta au poder d'Esparta que capitèt de reünir lei vilas opausadas a Atenas dins una aliança. La guèrra entre lei doas ciutats acomençèt en 431 avC e s'acabèt en 404 avC per la desfacha deis Atenencs.

D'efèct, après la Segonda Guèrra Medica, leis Atenencs contunièron la lucha còntra lei Pèrsas qu'ocupavan totjorn Anatolia e un nombre important d'illas de la mar Egèa. En 477, se formèt donc una aliança de ciutats desirosas de combatre lei Pèrsas e Atenas foguèt designada per prendre la direccion d'aqueu ensems dich Liga de Delos. Capitèt de rebutar lei Pèrsas dei vilas grègas d'Anatolia après sa victòria de l'Eurymedon en 469 avC. Pasmens, lei relacions entre lei membres de la liga cambièron pauc a pauc e leis aliats d'Atenas venguèron sei vassaus a partir de la mitat dau sègle V avC. Lei revòutas dei ciutats aliadas principalas de la Liga coma Tassos o Samos foguèron donc reprimidas. Ansin en 431 avC au començament de la guèrra còntra Esparta, la màger part dei vilas grègas de la mar Egèa fan partida de l'Empèri Atenenc. Enterin, gràcias au tesaur de la Liga de Delos, Atenas poguèt abelir la vila amb la construccion de monuments coma l'Acropòli, atirar d'intellectuaus nombrós e melhorar son sistèma de democracia. De mai, expòrta son sistèma politic dins leis autrei membres de la Liga de Delos e consèrva la premiera flòta militara de Grècia.

Pasmens, la dominacion atenenca s'opausa a la confederacion d'Esparta e ai desirs d'independéncia dei membres de la Liga de Delos. Un tièra de batalhas aguèt luòc entre 460 e 445 avC. Lo resultat foguèt la signatura d'un tractat de patz vèrs 446-445 avC e la reconoissença de la division de Grècia entre esfèras d'influéncia atenenca e espartana. Lo conflicte recomencèt en 431 avC après divèrsei diferents entre Megara e Corint d'un caire, qu'èran aliadas d'Esparta, e Atenas d'autre caire.

La guèrra s'estendèt rapidament a totei lei regions de Grècia. L'estrategia d'Atenas es de resistir a l'interior de sei fortificacions enterin que sa flòta ataque Peloponès. Pasmens, la ciutat foguèt devastada per una epidemia de pèsta en 430-429 avC. En 425 avC, leis Atenencs capitèron d'averar la batalha d'Esfacteria e de menaçar Messenia mai Esparta prenguèt la vila d'Anfipolis, important centre de provesiment atenenc dins lo nòrd de Grècia, l'an seguent. Ansin, en 421 avC, lei dos camps signèron una patz novèla.

Aqueu tractat dura pas lòngtemps. Leis Atenencs assaièron de sostenir leis esfòrç d'Argos de crear una liga rivala d'aquela d'Esparta en Peloponès. Pasmens, Esparta averèt la batalha de Mantinèa en 418 avC restaurant sa dominacion sus lo sud dau país. En 415, Atenas mandèt una expedicion en Sicília per luchar còntra Siracusa que s'acabèt en 413 avC per un desastre militar amb la pèrda de la flòta atenenca e d'aperaquí 40 000 òmes. De mai, en consequéncia, lei membres de la Liga de Delos aprofichèron la desfacha en Sicília per tornar prendre lor indepéndencia.

Ansin, leis Atenencs foguèron reduchs a la defensiva enterin que seis enemics ataquèron sei proviments. Una tièra de còntraofensivas permetèron ais Atenencs de conservar lo contraròtle dei destrechs. Pasmens, Esparta obtenguèt lo sostèn dei Pèrsas per equipar de flòtas novèlas. Ansin, en 405 avC, la darriera flòta atenenca foguèt destrucha a la Batalha d'Aegospotami e la vila foguèt assetjada per lei tropas de la Liga de Peloponès. Deguèt capitular en 404 avC marcant la victòria d'Esparta e la fin de la dominacion deis Atenencs.

La lucha per l'egemonia e l'afebliment dei ciutats

Lo periòde après la Guèrra de Peloponès es caracterizat per la lucha entre lei ciutats principalas per obtenir la supremacia. D'efèct, après sa victòria, Esparta es venguda la poissança dominanta de la region. Dins aquò, son poder es rapidament concurrenciat per Tebas e tornarmai per Atenas enterin que lei Pèrsas assaian d'afeblir lei ciutats grègas e d'arbitrar sei conflictes. Pasmens, lei conflictes incessants entre ciutats desboquèron sus un equilibri fragil caracterizat per l'afebliment dei poissanças principalas de Grècia.

D'efèct, en 395 avC, Atenas, Tebas, Argos e Corint formèron una aliança per luchar còntra l'egemonia d'Esparta. Leis aliats capitèron de véncer sus la mar onte leis Atenencs construguèron una flòta novèla amb l'ajuda de l'Empèri Pèrsa mai lei combats s'encalèron sus la tèrra. La patz foguèt realizada en 387 avC : Esparta capitèt de tenir la màger part de son poder sus Grècia gràcias au sostèn dei Pèrsas, finalament inquiets de la poissança novèla d'Atenas, en cambi de l'abandon dei ciutats grègas d'Anatolia. Aqueu tractat foguèt aculhit per la desaprovacion generala dei Grècs e la guèrra recomencèt vèrs la mitat deis annadas 370 avC. Opausèt una aliança formada per Atenas e Tebas a la liga deis aliats d'Esparta. S'acabèt per la victòria de Tebas a Leuctra onte lei fòrças d'Esparta foguèron espoutidas.

Aquela batalha marca lo començament dau declin d'Esparta e un periòde de dètz ans de dominacion tebana. Entraïnèt un novèu cambiament d'aliança amb lo raprochament d'Atenas e d'Esparta. La guèrra foguèt marcada per la Batalha de Mantinea en 362 avC e l'afebliment generau dei ciutats principaus de Grècia. D'efèct, leis Atenencs e leis Espartans foguèron desfachs severament enterin que la màger part dei caps de Tebas èran tuats dins lei combats. De mai, lei tropas tebanas s'encalèron dins la malaisada tresena guèrra santa a partir de 357 avC.

La dominacion de Macedònia

Formacion de l'Empèri d'Alexandre lo Grand.

Lo reiaume de Macedònia èra situat au nòrd de Grècia. Format tre lo sègle VII avC, son ròtle foguèt feble dins leis afaires politcs grècs fins au sègle V avC. Pasmens, au sègle IV avC, l'afebliment politic dei ciutats grègas e la politica e lei refòrmas de son rèi Felipe II li permetèt de venir la poissança dominanta de la region.

D'efèct, capitèt de conquistar lei vilas minieras dau nòrd de la region puei l'ensems dei territòris au nòrd dei Termopilas. En 346 avC, Tebas deguèt demandar son ajuda per contuniar la tresena guèrra santa. Aquò permetèt ai Macedonians d'intervenir dins leis afaires interiors grècs puei d'intrar dins l'Amfictionica grèga. En 339 avC, Tebas e Atenas formèron donc una aliança per resistir ai progrès de Felipe II vèrs lo sud. La batalha entre lei dos camps aguèt luòc en 338 avC a Queronea e foguèt una victòria dei Macedonians. Après aquela batalha, Tebas deguèt abandonar sei pretencions sus Beocia e Atenas deguèt intrar dins la Liga de Corint, un ensems d'estats favorables ai Macedonians. Ansin, Felipe II installèt sa dominacion sus Grècia.

Entre 334 e 323, un nombre important de soudats participèt ai conquistas de l'Empèri d'Alexandre. Aquò permetèt d'estendre la cultura grèga sus un territòri important a l'èst enterin que certanei cultes orientaus arribèron vèrs lei territòris grècs. lo començament d'aqueu periòde veguèt la destruccion totala de Tebas après una revòuta còntra l'òrdre macedonian. En revenge, Atenas foguèt esparnhada e sa flòta gardarà una poissança significativa fins a la conquista romana.

Lo declin de l'egemonia macedoniana

La dominacion de Macedònia demorèt maugrat divèrseis assais de revòutas deis Atenencs o de temptativas d'Esparta per restaurar son poder ancian en Peloponès. Lei principalas aguèron luòc en 336 avC amb la revòuta de Tèbas, la guèrra d'Esparta còntra Antipater en 331 avC e la Guèrra Lamiaca en 323-322 avC, totjorn còntra Antipater. Puei, Macedònia e Grècia son partejats entre leis oficiers d'Alexandre coma lo rèsta de son Empèri.

Aquò entraïna un afebliment relatiu de Macedònia e permetèt tornarmai la formacion d'estats o de liga poderós amb la Liga d'Etolia, la Liga d'Achaïe e Esparta a la fin dau sègle III avC. Dins aquò, aqueleis estats foguèron pas units còntra lei Macedonians. Ansin, per exemple, Peloponès venguèt lo luòc d'unei guèrras entre l'Achaïe e Esparta. Lei participants deguèron donc demandar l'ajuda d'autrei fòrças coma aquelei de la Republica Romana enterin que lo poder de Macedònia èra vengut feble au sud de Grècia.

La conquista romana

Situacion generala en Grècia en 200 avC.

Lei rivalitats entre leis estats grècs entraïnèron l'intervencion dei Romans a partir de 229 avC. Puei, l'aliança entre Cartage e Macedònia durant la Segonda Guèrra Punica (218-202 avC) causèt una degradacion dei relacions amb la Republica Romana. Una premiera guèrra comencèt en 215 fins a 205 avC entre lei Macedonians d'un caire e leis Etolians, aliats ai Romans, d'autre caire. S'acabèt per una victòria macedoniana.

Pasmens, après la desfacha de Cartage en 202 avC, Roma mandèt una armada novèla per ajudar Rodes e Pèrgam còntra Macedònia. En 197 avC, l'armada dau cònsol Titus Quinctius Flamininus ganhèt la Batalha de Cinoscèfales. La patz foguèt signada en 196 avC : Macedònia deguèt abandonar sei posicions en Grècia centrala e venir un aliat dei Romans. Lei Romans venguèron donc leis arbitres deis afaires interiors grècs, especialament en Peloponès entre Esparta e Achaïe.

Aquò entraïnèt una tièra de conflictes entre Grècs e Romans que permetèron a Roma d'estendre son influéncia sus lo país e d'annexar pauc a pauc lo territòri. Lei principaus foguèron :

• la Tresena Guèrra de Macedònia (172-168 avC) que son resultat foguèt la fin dau reiaume macedonian devesit en divèrseis estats pichons après la Batalha de Pidna.
• la revòuta de Macedònia entre 150 e 148 avC qu'entraïnèt l'annexion dau país per la Republica Romana.
• la revòuta de l'Achaïe en 146 avC que s'acabèt per la destruccion de Corint e la fin de la Liga d'Achaïe.
• la revòuta d'Atenas entre 88 e 86 avC que marquèt la fin de l'independéncia politica de la ciutat que deguèt rasar sei barris.

En 27 avC, l'Empèri creèt la província d'Achaïe per dirigir lei territòris grècs. Pasmens, certanei vilas, coma Esparta o Atenas, gardèron una autonomia teorica durant la màger part de l'Empèri.

Economia

L'economia de Grècia es caracterizada per lo ròtle primordiau de l'agricultura e deis esclaus. La màger part de la populacion es rurala e l'ensems de mecanismes de produccion faiçonan lei relacions entre lei membres dei societats dei diferentei ciutats-estats. Ansin, lei ciutadans de la vila son generalament lei proprietaris dei tèrras e la proprietat agricòla es un ideau. En fòra d'aqueleis activitats, existís tanben de cambis comerciaus e un artisanat. Lei cambis comerciaus son liures, levat dau comèrci dei grans estrictament contraròtlat per lei vilas principalas coma Atenas o Corint que son dependentas d'aproviments luenchs. Leis activitats artisanalas principalas son lo trabalh dei teissuts, de la fusta, dei metaus e de la terralha. Per permetre lo desvolopament d'aqueu comèrci, lei vilas adoptèron pauc a pauc l'utilizacion de la moneda a partir dau sègle VI.

Sciéncias

Lei sciéncias de Grècia antica son principalament lo fach dei filosòfs que realizèron de recèrcas e de tractats dins divèrsei domenis coma lei matematicas, la fisica e l'astronomia, la biologia e la medecina. Lo país assostèt tanben lei premiers istorians e un nombre important de geografs.

Ansin, leis escòlas de filosofia, l'Acadèmia de Platon o dau Licèu d'Aristòtel, coma son lei centres de recèrcas principaus dau país. Lor ròtle es important per lei matematicas o l'astronomia, per exemple amb lo desvolopament d'un sistèma astronomic eliocentric. De descubèrtas majoras foguèron tanben fachas en mecanica (Arquimèdes) e en medecina (Heròfil). De mai, lei trabalhs dei sabents grècs gardaràn una influéncia capitala durant lei sègles seguents. Es lo cas dau sistèma astronomic Ptolemèu serà utilizat fins ai trabalhs de Nicolau Copernic au sègle XVI.

D'autra part, en fòra dei sciéncias « duras », lei premiers istorians coneguts assaièron de recensar leis eveniments d'una epòca per articular e raportar la veritat sus lei fachs istorics. Lei mai coneguts son Erodòt e Tucidides qu'estudièron respectivament lo periòde situat entre lo rèine de Cir II lo Gran e lei guèrras medicas e la Guèrra de Peloponès. Lei viatges grècs entraïnèron egalament l'aparicion d'una geografia activa e d'autors nombrós. Aquò comencèt durant lo sègle VI avC e prenguèt vam gràcias a l'exploracion dei mars d'Euròpa Occidentala e per lei conquistas d'Alexandre. Ansin, au sègle III avC, Eratostènes capitèt de mesurar lo diamètre de la Tèrra.

Arts e cultura

Arquitectura

L'arquitectura grèga fa son aparicion tre lo periòde micenèu vèrs lo sègle XII avC. Pasmens, lei construccions d'aquela epòca èran principalament realizadas en materiaus gaire solids coma la fusta. Ansin, la màger part dei monuments micenèus son perduts. Ansin, l'arquitectura grèga coneguda es aquela de l'èra classica que foguèt descricha per d'autors, qu'inspirèt l'arquitectura romana e que certanei de sei monuments existisson totjorn a l'ora d'ara. Es per exemple lo cas dau Partenon d'Atenas, construch durant lo sègle V avC o de monuments romans coma lo Panteon de Roma, bastit segon lei règlas arquitecturalas grègas.

Lo materiau de construccion principau èra la pèira, especialament per leis estructuras sostenent la bastida. Lo marbre èra rar e limitat ai partidas decorativas en causa de son còst important. Lei formas son generalament cubicas o en forma de parallelepipède. Leis construccions avián una autor febla. En consequéncia, lei costats èran finits per una forma triangulara, dicha « fronton », que podiá èsser adornada d'esculturas.

Lei temples son lei bastiments pus coneguts de l'Antiquitat grèga. Èran utilizats per lo culte dei dieus mai certanei avián d'autrei foncions coma la proteccion dau tesaur associat au dieu. Cada ciutat grèga aviá tanben una palestra o un gimnasi qu'èran de luòcs a cèu dubèrt e enviroutats per una paret. Aqueleis endrechs èran utilizats per l'entraïnament fisic. Lo teatre èra egalament un bastiment comun. Èran generalament situats a l'exterior dei vilas per lei representacions teatralas e tanben per certanei reünions publicas. Enfin, i aviá un bastiment, generalament rectangular, que servissiá de centre de reünion per lo govèrn e per la justícia.

Literatura

La literatura de Grècia antica es la pus anciana coneguda en Euròpa e es totjorn, dau fach de sa richessa e de sa varietat, considerada coma una referéncia centrala de la literatura d'Euròpa Occidentala. D'efèct, la diversitat dei periòdes traversats per lo país a entraïnat l'aparicion de genres variats que lo premier foguèt la poesia de l'epòca arcaïca fins a la fin dau sègle VI avC. Puei, l'èra classica foguèt dominada per Atenas, especialament per son teatre. Amb l'arribada dei Macedonians puei dei Romans, la literatura grèga gardèt son prestigi e lo grèc venguèt la lenga dei sabents dei reiaumes ellenics puei deis elèits romans.

L'epopèia

Lo genre de l'epopèia es principalament representat per leis òbras d'Omèr que son l'Iliada e l'Odissèa (s. VIII avC) que l'influéncia demorèt durant lei sègles seguents. Una epopèia es compausada d'una tièra de poèmas que son lo racònte d'un ensems de fachs e d'accions eroïcs e mitics d'un pòple o d'un eròi. Lo genre existissiá durant tota l'Antiquitat grèga mai foguèt concurrenciat per d'autrei formas de poesia a partir dau sègle V avC.

La poesia

La poesia, en fòra deis epopèias, es un genre fòrça escampat en Grècia antica dempuei lo sègle VII avC pendent lo periòde arcaïc. Se diversifica rapidament. D'efèct, au sègle VII avC, leis estils principaus son la poesia iambica e elegiaca. Lo premier es generalament ironic e satiric enterin que lo segond tracta puslèu de tèmas guerriers. Vèrs la fin dau sègle VI avC, apareis lo genre de la corala lirica que foguèt fòrça present durant l'èra classica enterin que divèrseis autrei tipes de poesia fan lor aparicion au sègle V avC. Aqueu darrier sègle veguèt tanben lei premiers poètas « professionau » demandant de sòus per l'exercici de lor art. A partir dau sègle III avC, quand Alexàndria venguèt pauc a pauc lo centre principau de la cultura grèga, lei poetas foguèron inspirats per lei recèrcas scientificas de la vila. Lei poemas venguèron generalament pus corts (Teocrit) e mai se leis òbras d'inspiracion epica son totjorn presentas (Leis Argonautas). En revenge, lo genre liric venguèt pauc a pauc marginau amb l'arribada dei Romans a partir dau sègle II avC.

Lo teatre

De veire : Teatre grèc antic.

Lo teatre foguèt un aspèct important de l'Antiquitat grèga, especialament entre 550 e 220 avC. Tres genres principaus de pèças i existisson que son la tragedia, apareguda vèrs la fin dau sègle VI avC, la comedia, a partir dau començament dau sègle V avC, e la satira. La ciutat-estat d'Atenas joguèt un ròtle capitau dins son desvolopament, magement durant lo periòde classic amb la cracion de fèstas publicas centradas sus lo teatre. Ansin, lo teatre atenenc es a l'origina dau teatre occidentau modèrne.

Filosofia

De veire : Filosofia grèga antica.

La filosofia grèga designa una activitat e una disciplina se presentant coma un questionament, una interpretacion e una reflexion sus lo monde e l'existéncia umana. Conoguèt un desvolopament fòrça important en Grècia antica e l'influéncia dei filosòfs grècs sus la filosofia modèrna es encara primordiala.

D'efèct, tre lo periòde arcaïc, lei filosòfs presocratics (Tales de Milet ai sègles VIII e VII avC) acomencèron d'estudiar l'òrdre dau monde e sei lèis politicas o matematicas. Lo movement se desvolopèt ai sègles VI e V avC amb lei sofistas puei de filosòfs coma Pitagòras, Parmenides o Eraclit. Pasmens, la conoissença dirècta de seis òbras es limitada a quauquei fragments. Lo sègle IV avC marquèt una etapa importanta amb lei trabalhs de Platon e d'Aristòtel e la naissença de divèrsei movements coma l'epicurisme e l'estoïcisme en 306 e 301 avC.

Religion

Lo panteon grèc

La religion grèga es un religion politeïsta que tèn un nombre fòrça important de divinitats. D'efèct, la màger part dei causas (montanha, fònt...) pòdon aver una divinitat particulara. Aquelei divinitats son pas eternalas (existéncia sensa començament e fin) mai solament immortalas (naissença sensa mòrt). Son tanben pas exterioras au mond e son, coma leis òmes, somesas au destin.

Forman una societat ierarquizada dirigida per un rèi. Lei membres de sa familha son lei dieus pus poderós de la societat grèga e son venerats dins la màger part dei vilas. Vivon a la cima dau Mont Olimp. Lei principaus son Zèus (rèi dei dieus e dau cèu), Poseidon (rèi dei mars), Ades (rèi deis infèrns), Èra (frema de Zèus), Atenas (filha de Zèus e divessa de la guèrra e de la saviesa), Apollon (dieu de la poesia) o encara Afrodita (divessa de l'amor e de la beutat).

Lo culte

Santuaris principaus de Grècia antica.

Lo culte grèc antic tèn un nombre important de rites diferents que son lei preguieras, leis ofrendas, lei sacrificis, lei fèstas publicas e lei jòcs. Aquelei formas diferentas pòdon èsser reünidas. Lei preguieras necessitan un estat de puretat e son dichas a votz auta generalament drech davant l'estatua de la divinitat. Leis ofrendas son donadas per obtenir l'ajuda dei dieus o solament coma una forma de reconoissença. Pòdon èsser lo fach d'individús, de grops o de vilas. Lei sacrificis fan sovent partida d'una ceremonia pus importanta coma una fèsta publica. Aquelei fèstas avián pereu un ròtle important per la coesion de la ciutat.

Leis oracles

Leis oracles son un autre aspècte important de la religion e de la cultura grègas. Es la respònsa donada per un dieu a una question d'un individú, pus rarament per un ensems de personas. Aqueleis oracles son solament lo fach de certanei dieus dins de luòcs precís, sus de subjèctes determinats e d'un biais particular. L'interpretacion dei respònsas necessita sovent un aprendissatge car son generalament fòrça enigmaticas. L'oracle principau de Grècia èra situat dins lo temple d'Apollon de Dèlfes. Tèn un ròtle politic important, especialament durant la colonizacion, lei guèrras medicas e pendent lei guèrras per l'egemonia sus lo país.