Serbia

Serbia (en sèrbe: Србија, Srbija), oficialament la Republica de Serbia (en sèrbe: Република Србија, Republika Srbija), es un estat dels Balcans en Euròpa sudorientala. Serbia confronta Croàcia, Bòsnia e Ercegovina, Ongria, Romania, Bulgaria, la Macedònia del Nòrd e Montenegro. Sa capitala es Belgrad e lo gentilici es sèrbe -a.

Serbia Република Србија Republika Srbija
Bandièra de Serbia Emblèmas de Serbia
Imne: Bože Pravde
Capitala e ciutat mai granda Belgrad 43° 57′ N, 20° 56′ E
Lengas oficialas sèrbe
Gentilici sèrbe, sèrba
Forma de govèrn Republica
President Primièr ministre Aleksandar Vučić (Александар Вучић) Miloš Vučević (Милош Вучевић)
Independéncia De Serbia e Montenegro
Data 5 de junh 2006
• Totala 88 361 1 km²
• Totala (2002) 10,1 milion 2 ab.
• Densitat 126,83 ab./km²
Moneda Dinar sèrbe (CSD)
Indicatiu telefonic 381
Fus orari +1 (estiu +2)
Domeni internet .rs e .срб
1 Kosovë inclús 2 populacion de Kosovë exclusa

Tanben confronta Kosova, que s'es autoproclamat coma estat independent en 2008 mas que l'estat sèrbe considèra coma una província sèrba.

Geografia

Clima

Clima de Serbia.

Lo clima sèrbe es de tipe continentau moderat per lo relèu, la preséncia de ribieras ò de la Mar Adriatica, la vegetacion e l'urbanizacion. Lo caractèr continentau es donc pus marcat au nòrd amb d'estius cauds e umides e d'ivèrns fregs. Au sud, l'influéncia maritima favoriza puslèu leis estius cauds e secs. Pasmens, leis ivèrns li son tanben fregs en causa de l'altitud e lei tombadas de nèus li son pas raras. Lei precipitacions aumentan amb l'altitud. Dins lei regions bassas, si situan entre 540 e 820 mm mai pòdon agantar 1 500 mm sus lei cimas pus autas.

Serbia es un dei país europèus pus expausats ai catastròfas naturalas meteorologicas coma lei secaressas e leis inondacions.

Istòria

Article detalhat: Istòria de Serbia.

Lei Balcans avans l'arribada deis Eslaus

La preséncia umana en Serbia data d'au mens 500 000 ans. A partir de 6 500 av. JC, la region foguèt dominada per lei culturas de Starcevo e de Vinca. A la fin dau millenari II av. JC, de Grècs installèron de colonias dins lo sud e de pòbles indoeuropèus originaris de l'estèpa (Illirans e Daces) s'installèron dins lo rèsta qu'èra ja poblat per de Protovalacs. I introguèron la metallurgia dau fèrre. Puei, a la fin dau sègle VI av. JC, de Cèltas colonizèron lo territòri siá gràcias a sa superioritat militara sus leis indigèns siá gràcias a sa preponderància comerciala.

Dins lo corrent dau sègle I av. JC, lei Romans acomencèron de s'interessar ai Balcans. Illiria foguèt totalament pacificada entre 35 av. JC e 27 ap. JC. Roma fondèt mai d'una colonia dins la region que se latinizèt a cha pauc. Lei Grandeis Invasions devastèron lo país (passatge dei Huns, deis Avars, deis Ostrogòts e dei Gepides) que passèt sota lo contraròtle de Constantinòple e de l'Empèri Bizantin après lo partiment de l'Empèri Roman.

Lo periòde medievau

Extension de l'Empèri Sèrbe a la mòrt de Stefan Dusan.

A partir dau sègle VII, de tribüs eslavas acomencèron de s'installar en Serbia onte l'autoritat bizantina foguèt d'ara endavant mau assegurada e deguèt regularament se contentar d'una primautat nominala. Aquelei tribüs se convertiguèron au cristianisme dins lo corrent dau sègle IX. Puei, vèrs l'an mil, se formèron dos pichoneis estats sèrbes dichs Zeta (centrat sus lo Montenegro actuau) e Rascia (centrat sus Novi Pazar).

A la fin dau sègle XII, lo còmte de Rascia Stefan Nemanja (1166-1196) unifiquèt la region ambé la conquista de Zeta e se liberèt de la tutèla bizantina. En 1219, son fiu Sava (1196-1236) obtenguèt la creacion d'una Glèisa Sèrba dotada de l'autocefalia. Gràcias au sostèn dau clergat, la dinastia dei Nemanjic poguèt legitimar son poder e venir una poissança importanta dins lei Balcans. Agantèt son apogèu durant lo rèine de Stefan Dusan (1331-1355) infligiguèt plusors desfachas ai Bizantins e menacèt Constantinòple. En 1346, l'arquevesque de Pec lo coronèt « emperaire dei Sèrbes e dei Grècs ». Pasmens, moriguèt avans la conquista de la capitala bizantina e l'unitat de son empèri resistiguèt pas a sa mòrt.

Lo periòde otoman

La conquista otomana

En 1365, la presa d'Andrinòple permetèt ai Turcs Otomans d'installar sa capitala dirèctament en Euròpa. Acomencèron alora la conquista dei Balcans e Serbia passèt totalament sota sa dominacion après una tiera de guèrras de 1371 a 1459.

La preséncia otomana foguèt pas aisament acceptada per lei crestians. En 1371, lei princes sèrbes leis Ongrés s'alièron per rebutar lei Turcs en Asia mai una ataca comuna mau capitèt. Au contrari, en 1382, la somission dei Bulgars aumentèt la menaça. En 1389, lo prince Lazar Hrebeljanovic foguèt vencut e tuat a la premiera batalha de Kosova e lei Sèrbes deguèron venir vassaus dau sultan otoman. Pasmens, gardèron una certana autonòmia coma estat tampon entre l'Empèri Otoman e lo Reiaume d'Ongria. Stefan Lazarevic (1389-1427), fiu de Lazar, restaurèt la prosperitat dau reiaume. Autra decision importanta de son rèine, establiguèt la capitala de Serbia en Belgrad.

Son successor Durad Brankovic (1427-1455) deguèt compausar amb una situacion complèxa marcada per la vigor novèla deis expansionismes ongrés e otoman. Assaiant de demorar neutre, foguèt atacat per lei dos camps. En 1444, capitèt de conclure la patz ambé lei Turcs e participèt pas a l'importanta segonda batalha de Kosova qu'afebliguèt lei poissanças crestianas balcanicas. Negocièt lo restabliment d'una patz generala dins la region mai moriguèt en 1456. Aprofichant sa disparicion e una instabilitat cronica a la tèsta de Serbia après sa mòrt (cinc sobeirans ò regents en quatre ans), leis Otomans annexèron Serbia, franc de Belgrad tengut per leis Ongrés, en 1459. La vila foguèt conquistada en 1521 e Ongria s'afondrèt en 1526 a l'eissida de la batalha de Mohács.

Lei guèrras austro-otomanas

Durant lo periòde otoman, lei Sèrbes avián l'estatut de dhimmi e fasián partida dau millet grèc ortodòx. Pasmens, Serbia èra somesa au devchirme, sistèma de recrutament dei janissaris e deis esclaus au servici dau sultan, e una pression de la Pòrta per convertir una partida de la populacion.

La desfacha otomana au sètge de Viena (1683) marquèt lo començament d'un periòde de cambiaments per lei Sèrbes car leis Austrians assaièron de còntra-atacar en Serbia. En 1688, intrèron dins la region e l'emperaire Leopold (1658-1705) acordèt una autonòmia fòrça importanta (libertat religiosa, justícia pròpria, libertat d'educacion e sostèn militar) ai Sèrbes desirós de l'ajudar dins sa lucha còntra lei Turcs. Conjugadas ambé la represa de la region per l'armada otomana en 1694, aquelei mesuras entraïnèron l'emigracion d'aperaquí 200 000 Sèrbes, generalament originaris de Kosova, au nòrd de Danubi en Voivodina, en Eslavònia e en Krajina. En Kosova, aqueu desplaçament formèt un vuege demografic que foguèt pauc a pauc comblat per de populacions albanesas.

En 1737, Àustria declarèt tornarmai la guèrra a l'Empèri Otoman e encoratjèt una revòuta sèrba. Pasmens, mau preparadas, lei tropas austrianas foguèron batudas a la guèrra s'acabèt per una victòria turca en 1739. Viena deguèt abandonar Oltènia (sud-oèst de Romania) e Belgrad (conquistat en 1718). La repression de l'insureccion sèrba entraïnèt una emigracion novèla de populacions sèrbas vèrs lo nòrd, principalament en Eslavònia.

A l'eissida d'aquelei conflictes, lei Sèrbes èran partejats entre Àustria e l'Empèri Otoman. Au nòrd, avián una autonòmia importanta mai lei païsans passèron pauc a pauc sota l'autoritat dei grands proprietaris terrencs d'origina ongresa. Lo rèsta de la populacion formèt de comunautats urbanas, subretot dins lei vilas importantas d'Ongria, ò jonhèt lo dispositiu militar dei marchas militaras de la frontiera meridionala de l'Empèri Austrian. Au sud, formavan de comunautats ruralas relativament liuras car lo poder dei foncionaris musulmans èra generalament limitat ai vilas. Pasmens, a la fin dau sègle XVIII, de tensions vivas apareguèron en causa de l'installacion a Belgrad d'una importanta garnison de janissaris que pilhèron regularament la region per s'avitalhar.

Leis insureccions sèrbas e l'accession a l'autonòmia

Au sègle XIX, la preséncia dei janissaris en Belgrad e la difusion deis idèas revolucionàrias au sen de la populacion sèrba entraïnèron doas insureccions que permetèron au país d'obtenir una autonòmia fòrça avançada, preludi a l'independéncia.

La premiera revòuta se debanèt de 1804 a 1813. Iniciada per Karadorde, capitèt de conquistar Belgrad en 1806. Dos ans pus tard, proclamèt son cap prince ereditari de Serbia. En 1812, una intervencion russa obliguèt lo sultan d'acordar un estatut d'autonòmia — fòrça limitat — ai Sèrbes. Leis insurgents lo refusèron mai, sensa sostèn, foguèron desfachs l'annada seguenta. Lo segond movement acomencèt tre 1815 sota la direccion de Milos Obrenovic. Prudent, son cap preferiguèt negociar rapidament après lei premierei victòrias sèrbas. En 1816, obtenguèt divèrsei privilègis permetent d'aumentar l'autonòmia sèrba e de renfòrçar lo sieu poder. Puei, ordonèt l'assassinat de Karadorde a son retorn en Serbia en 1817 per defugir una insureccion novèla.

A partir de 1825, Russia tornèt s'implicar dins lei Balcans. En 1829, lo Tractat d'Andrinòple — que marca la fin de la Guèrra Russo-otomana de 1828-1829 — donèt un estatut d'autonòmia vertadiera a Serbia. Obrenovic foguèt ansin reconegut « prince ereditari dei Sèrbes » en 1830 sota la senhoriá dau sultan otoman.

Lo Principat de Serbia e l'independéncia

Serbia après lo Congrès de Berlin de 1878.

Milos Obrenovic s'inspirèt dau modèl otoman per dirigir Serbia. En 1838, adoptèt una constitucion inspirada per la Russia tsarista que fisèt la direccion dau principat au prince e a un conseu de captaus. Pasmens, aquò entraïnèt la formacion d'una oposicion fòrta e Obrenovic deguèt s'exilar en 1839. Son fiu Miquèu Obrenovic li succediguèt fins a son reversament en 1842.

Una assemblada elegiguèt Alexandre Karadordevic, fiu de Karadorde, per lo remplaçar. Pasmens, de conflictes apareguèron rapidament entre lo conseu, qu'aviá la màger part dau poder, e lo prince. Lo regime deguèt faciar la montada d'una oposicion liberala a partir de 1848. En 1858, sostengut per lei liberaus, Milos Obrenovic capitèt de tornar prendre lo poder. Lo gardèt fins a sa mòrt en 1860 avans d'èsser tornarmai remplaçat per Miquèu. Aqueu darrier modernizèt lei fòrças armadas sèrbas e obtenguèt lo retirament dei garnisons otomanas de Serbia en 1867.

L'agitacion politica contunièt ambé l'assassinat dau prince per lei Karadordevic en 1868. Pasmens, l'intervencion de l'armada restabliguèt rapidament leis Obrenovic. Un nebòt de Miquèu, Milan Obrenovic, foguèt proclamat prince per lei militars e Jovan Ristic, cap dei liberaus, venguèt cap d'una regéncia.

En 1876, una insureccion eslava acomencèt en Bòsnia. Lei Sèrbes decidèron de la sostenir militarament mai sei tropas foguèron batudas per lei Turcs. Pasmens, una intervencion dirècta de Russia permetèt de vencre l'Empèri Otoman en 1877. Reünit per reglar la situacion, lo Congrès de Berlin permetèt a Serbia, sostenguda per Àustria-Ongria, d'èsser reconeguda coma estat independent e d'aumentar son territòri en direccion dau sud. Pasmens, en parallèl, Viena ocupèt Bòsnia e Ercegovina blocant ansin tota futura expansion sèrba vèrs l'oèst.

Lo Reiaume de Serbia

La fin de la dinastia Obrenovic

En 1882, Serbia venguèt un reiaume. La vida politica dei premiereis annadas après l'independéncia foguèt marcada per l'oposicion entre Milan Obrenovic e lo partit païsan russofil de Nikola Pasic. En 1883, aqueu darrier sostenguèt una insureccion que foguèt reprimida per l'armada. Condamnat a mòrt, Pasic deguèt s'exilar Enterin, l'unificacion de Bulgaria entraïnèt una guèrra causada per de demandas de compensacion territòriala sèrba. Pasmens, lei Sèrbes foguèron batuts a Slivnitsa e una menaça d'intervencion dirècta d'Àustria-Ongria foguèt necessàrias per obtenir lo retirament dei tropas bulgaras dau territòri sèrbe. Afeblit, lo rèi deguèt acceptar la promulgacion d'una constitucion parlamentària en 1888 puei, finalament, abdicar en 1889 en favor de son fiu Alexandre I^èr.

Una regéncia foguèt tornarmai dirigida per Jovan Ristic fins a 1893. Aqueu periòde, marcat per lo retorn de Nikola Pasic veguèt lo renfòrçament dei radicaus prorus au sen de l'aparelh d'Estat. En 1894, Alexandre nomèt son paire cap dei fòrças armadas, çò que minèt son poder car l'ancian rèi Milan foguèt sovent considerat coma lo cap vertadier dau país. Puei, en despiech d'una politica liberala amb un renfòrçament dau parlament, Alexandre venguèt fòrça impopular en causa de son maridatge ambé sa mestressa e de rumors sus sa vida privada. De mai, maucontentèt lei nacionalistas en causa de sa fidelitat a l'aliança austriana. En 1903, foguèt ansin assassinat per una conjuracion d'oficiers que restaurèt la dinastia Karadordevic.

Lei crisis balcanicas

Cambiaments territòriaus dins lei Balcans a l'eissida dei Guèrras Balcanicas (1912-1913).

Après lo còp d'estat de 1903, Pèire I^èr foguèt elegit rèi per l'assemblada. Aquò entraïnèt un cambiament de la politica e de la diplomacia sèrba d'ara endavant dominadas per lei radicaus prorus de Nikola Pasic e per l'armada. A tèrme cort, aquò entraïnèt l'annexion de Bòsnia e Ercegovina (territòri otoman administrat per Viena dempuei 1878) en 1908. Fòrçada de reconóisser aquela situacion, Serbia reorientèt seis ambicions expansionistas vèrs lo sud. En octòbre de 1912, Belgrad faguèt ansin partida de la coalicion gropant Serbia, Montenegro, Bulgaria e Grècia que declarèt la guèrra a l'Empèri Otoman.

Aquò entraïnèt doas crisis dins lei Balcans en 1912 e en 1913. D'efèct, rapidament vencut, l'Empèri Otoman deguèt acceptar la pèrda de la totalitat de sei províncias europèas levat de la region de Constantinòple. Pasmens, lei venceires mau capitèron de trobar un acòrd per se partejar sei conquistas. En junh de 1913, Bulgaria ataquèt seis ancianeis aliats mai foguèt a son torn rapidament batuda. Un reglament provisòri — un an pus tard, començava la Premiera Guèrra Mondiala — foguèt conclut en aost de 1913 au Tractat de Bucarèst. Serbia i obtenguèt Kosova, Macedònia e la mitat dau sandjak de Novi Pazar. En revènge, mau capitèt d'obtenir un accès dirècte a la Mar Mediterranèa.

La Premiera Guèrra Mondiala

L'annexion de Bòsnia e Ercegovina en 1908 per Àustria-Ongria blocava lo projècte dei nacionalistas d'unificacion deis Eslaus dau Sud. Conjugada ambé lo raprochament diplomatic de Serbia e de Russia, venguèt rapidament la fònt d'un antagonisme dur entre Viena e Belgrad. L'atemptat de Sarajevo lo 28 de junh de 1914 (assassinat dau prince eiretier austrian per un nacionalista sèrbe) foguèt donc percebut per lo govèrn de Viena, sostengut per Alemanha, coma l'ocasion de mostrar sa fòrça. Pasmens, sostenguda per Russia, Serbia refusèt l'ultimatum que li foguèt adreiçat. Aquò entraïnèt una declaracion de guèrra austriana lo 27 de julhet e, rapidament en causa dei tractats d'alianças liant lei diferentei poissanças europèas, una confrontacion generala en Euròpa.

La Premiera Guèrra Mondiala foguèt un periòde de dificultats per Serbia. D'efèct, se son armada resistiguèt ais ofensivas austrianas e capitèt de se mantenir lòng de la frontiera septentrionala, la declaracion de guèrra bulgara menacèt lo país d'enceuclament. Dins lo corrent d'un ivèrn fòrça rigorós, lo rèi, lo govèrn, lei soudats e de miliers de civius sèrbes se retirèron vèrs Montenegro ont una flòta aliada poguèt leis evacuar. Serbia e Montenegro foguèron alora totalament ocupats per leis Empèris Centraus. L'armada sèrba foguèt reorganizada per França e engatjada sus lo frònt grèc a partir de julhet de 1916. En setembre de 1918, leis Aliats rompèron lo frònt germanobulgar en Macedònia e la màger part de Serbia foguèt liberada avans la fin de la guèrra. Pasmens, lei destruccions i èran considerablas e lei pèrdas umanas (275 000 soudats e 425 000 civius) representavan 16% de la populacion de 1914.

Lo Reiaume de Iogoslavia

La formacion de Iogoslavia e la definicion de sei frontieras

Formacion territòriala de Iogoslavia après la Premiera Guèrra Mondiala.

La formacion de Iogoslavia acomencèt en 1915 quand se formèt un comitat per la formacion d'un « Reiaume dei Sèrbes, dei Croats e deis Eslovèns ». Un acòrd foguèt trobat en 1917 ambé lo rèi Pèire I^èr e en octòbre de 1918, se formèt en Zagrèb, un Comitat Nacionau deis Eslaus dau Sud que negocièt l'union dei territòris dau sud d'Àustria-Ongria ambé Serbia. Foguèt rapidament jonhat per l'assemblada de Montenegro qu'aviá reversat son rèi. Lo Reiaume Unit dei Sèrbes, dei Croats e deis Eslovèns foguèt proclamat lo 1^èr de decembre de 1918. Prenguèt lo nom de Iogoslavia en 1929.

L'establiment dei frontieras iogoslavas se debanèt de 1918 a 1924 e foguèt una fònt de tensions durant lo periòde de l'entre doas guèrras :

• au Tractat de Saint-Germain-en-Laye, Àustria abandonèt lei territòris enclús dins la proclamacion de 1918 (Eslovènia, Bòsnia e Ercegovina). Dalmàcia, revendicada per Itàlia, foguèt partejada mai Iogoslavia ne'n obtenguèt la quasi totalitat. La vila de Fiume foguèt lo problema principau car èra estada ocupada per fòrça per de volontaris italian en 1919. Foguèt transformada en vila liura l'annada seguenta avans d'èsser militarament ocupada per Itàlia en 1922. Iogoslavia reconoguèt l'annexion en 1924.
• au Tractat de Trianon, Ongria deguèt cedir lei territòris enclús dins la proclamacion de 1918 (Croàcia), la mitat oèst de Banat, una partida de Backa e lo sud de Baranya.
• au Tractat de Neuilly, Bulgaria deguèt cedir quauquei regions frontalieras de Serbia.
• un arbitratge de la Societat dei Nacions permetèt de fixar la frontiera amb Albania, pas clarament definida per lei tractats de 1912-1913, après una brèva guèrra frontaliera.

Lo periòde Pasić-Radić

Nikola Pasić, figura majora de la vida politica sèrba deis annadas 1870 a sa mòrt en 1926.

Alexandre I^èr succediguèt a son paire en 1921. Fins a 1929, la vida politica dau país foguèt dominada per Nikola Pasić, Premier Ministre en 1918 e en 1921-1926, e Stjepan Radić, cap de l'oposicion en 1921-1924 e en 1927-1928. Foguèron la premiera incarnacion dei doas concepcions politicas qu'anavan s'opausar durant tota l'istòria de Iogoslavia.

Lo premier e son partit radicau defendián un ponch de vista sèrbe que considerava Iogoslavia coma una « Granda Serbia ». Èran tanben convencuts de la plaça especiala dei Sèrbes dins lo país en causa d'una legitimitat istorica forjada ambé la lucha còntra leis Otomans e leis Austrians. Son objectiu èra de redurre lei diferéncias entre lei diferents pòbles e d'establir un estat centralizat a l'entorn de Belgrad. Lei Croats, menats per Radić e son Partit Païsan Croat, se consideravan au contrari coma una nacion egala a Serbia e èran en favor d'un estat federau.

En 1920, leis eleccions d'una assemblada constituenta veguèron la formacion de quatre blòts politics principaus qu'èran lo Partit Radicau, lo Partit Democrata (d'origina sèrba mai moderat), lo Partit Comunista e lo Partit Païsan Croat. En 1921, una constitucion centralista foguèt adoptada e lo PC foguèt declarat illegau. Lo demorèt fins a la Segonda Guèrra Mondiala mai gardèt una poissança importanta au sen de la societat.

En 1924, la menaça representada per lo faissisme italian e sei revendicacions en Dalmàcia entraïnèt lo raliment de Radić au rèi. Pasmens, l'oposicion demorèt entre centralistas, sovent d'origina sèrbas, e federalistas, generalament eissits dei pòbles d'Àustria-Ongria. La mòrt de Nikola Pasić en 1926 e l'assassinat de Stjepan Radić per un deputat montenegrin en 1928 cambièron pas la situacion e lo país èra en crisi quand lo rèi decidèt en 1929 de suspendre la constitucion.

De la dictatura reiala a la Segonda Guèrra Mondiala

La suspension de la constitucion marquèt l'acomençament de la « dictatura reiala ». La politica d'Aleandre I^èr aumentèt l'egemonia sèrba sus lo país. La repression de l'oposicion (arrestacion de Vladimir Macek, successor de Radić) suscitèt l'emergéncia de movements violents coma l'organizacion Ustachi fondada en 1930 per Ante Pavelić. En 1934, un sòci d'aquela organizacion capitèt d'assassinar lo rèi a Marselha.

Son fiu Pèire II li succediguèt sota la regéncia dau prince Pau. Engatjèt de negociacions ambé lei Croats e leis Eslovèns mai de problemas apareguèron ambé la question religiosa. Ansin, quand un concordat foguèt finalament conclut en 1935 ambé la Glèisa Catolica, lo patriarca ortodòx de Serbia prononcièt l'excomunicacion dei deputats en favor dau tractat.

Lo retorn dei tensions en Euròpa Centrala e l'expansionisme dau III^a Reich permetèron finalament de conciliar lei diferents ponchs de vista. Ansin, en aost de 1939, Pèire II e Macek trobèron un acòrd d'autonòmia per Croàcia e lo cap croat intrèt au govèrn. Puei, Iogoslavia assaièt de demorar en fòra de la guèrra. En setembre de 1939, proclamèt ansin sa neutralitat après l'invasion de Polonha. En 1941, sota la pression de Berlin, acceptèt d'intrar au sen de l'Axe lo 25 de març.

Pasmens, l'armada e la populacion sèrba èran opausats a aquela politica. Un còp d'estat menat lo 27 de març per lo generau Dusan Simovic e de manifestacions en Belgrad permetèron d'exilar lo regent e de proclamar la majoritat de Pèire II. La repòsta alemanda foguèt rapida e Iogoslavia foguèt atacada per leis armadas alemanda, italiana, ongresa e bulgara lo 6 d'abriu de 1941.

La Segonda Guèrra Mondiala

La campanha de Iogoslavia foguèt rapida e aisada per l'Axe. D'efèct, l'armada iogoslava mau capitèt de mobilizar sei fòrças e capitulèt tre lo 17 d'abriu. Pèire II quitèt lo país per formar un govèrn exilat en Londres. Lo territòri iogoslau foguèt partejat entre lei venceires. Alemanha annexèt lo nòrd d'Eslovènia e ocupèt militarament Serbia. Itàlia annexèt annexèt lo sud d'Eslovènia e lo litorau de Dalmàcia. Obtenguèt tanben un agrandiment d'Albania qu'èra plaçada sota son protectorat. Bulgaria ganhèt la màger part de Macedònia e Ongria reprenguèt Bachka e lo districte de Mur. L'independéncia de Montenegro foguèt restaurada mai lo país foguèt plaçat sota protectorat italian. Enfin, Croàcia venguèt un estat independent. Dirigida per leis Ustachis d'Ante Pavelic, venguèt un aliat fidèu de l'Alemanha Nazia. Cas unic, fondèt lo sieu ret de camps de concentracion onte foguèron exterminats Sèrbes, tziganes, judieus e Croats non catolics ò comunistas.

Pasmens, l'aparéncia aisada de la victòria alemanda èra enganarèla. Rapidament, dos movements de resisténcia se formèron e menèron una guèrra acarnada còntra leis Ustachis e lei fòrças d'ocupacion. Lo premier foguèt fondat dins lo nòrd de Bòsnia per lo coronèu Draza Mihailovic. Dichs Tcheniks, sei combatents èran generalament sèrbes, favorables a la monarquia, anticomunistas e ostils ai Croats. Lo segond movement apareguèt après l'invasion alemanda de l'URSS. Organizat per lo Partit Comunista de Josip Broz Tito, recrutava sensa se preocupar de l'origina etnica de sei partisans. Tre novembre de 1941, una guèrra civila acomencèt entre lei dos corrents de la resisténcia.

En 1942, d'ofensivas dei fòrças de l'Axe entraïnèron una retirada dei fòrças de Tito en Bòsnia Orientala e en Montenegro. En 1943, sa situacion comencèt de se melhorar quand recebèt una ajuda britanica. Puei, en 1944, lo rèi demandèt publicament a sei subjèctes de sostenir l'armada de Tito. Lei Cheniks pus extremistas, compres Mihailovic, chausiguèron alora de raliar leis Ustachis. Puei, en setembre de 1944, l'arribada de l'armada sovietica permetèt la liberacion de Belgrad mai leis Alemands e lei Croats resistiguèron fins a la fin de la guèrra dins l'oèst de Iogoslavia. Capturat, Mihailovic foguèt fusilhat en 1946.

Aquelei combats destruguèron lo país e causèron la mòrt d'aperaquí 1,7 milions de personas. D'efèct, per privar lei partisans dau sostèn popular, Alemanha, Croàcia e seis aliats generalizèron sensa succès leis execucions massivas de civius e lei destruccions de vilatges. La participacion activa deis Ustachis a la « Solucion Finala » entraïnèt tanben la mòrt d'aperaquí 30 000 judieus, 40 000 Tziganes e un nombre mau conegut de Sèrbes (entre 300 000 e 600 000). Ansin, a la liberacion, de desenaus de miliers de Cheniks collaborators e d'Ustachis foguèron chaplats per lei partisans.

La Federacion Iogoslava

L'adopcion dau sistèma federau

Après la liberacion de Belgrad, una regéncia representèt lo rèi Pèire II e un govèrn dirigit per Tito s'installèt. Menèt una epuracion brutala. Per protestar, lei partits d'oposicion refusèron de participar ais eleccions de novembre de 1945. Aisament victoriós, lo Frònt dau Pòble de Tito ganhèt donc la majoritat de l'assemblada constituenta, votèt l'abolicion de la monarquia e adoptèt una constitucion creant una « republica populara federala ».

Basat sus lo modèl sovietic, la constitucion desseparava la ciutadanetat, qu'èra unicament iogoslava, de la nacionalitat, que despendiá de l'origina etnica. Completat en 1968, aqueu principi devesiguèt lo territòri iogoslau entre sièis republicas socialistas (RS d'Eslovènia, RS de Croàcia, RS de Bòsnia e Ercegovina, RS de Montenegro, RS de Serbia e RS de Macedònia). A l'origina, l'idèa èra de crear de republicas etnicas. Pasmens, l'imbricacion dei pòbles dins lo centre de Iogoslavia entraïnèt en plaça l'adopcion de republicas eissidas dei regions istoricas dau país.

En mai d'aquò, divèrsei minoritats etnicas foguèron reconegudas e dotats de drechs especifics (Ongrés, Albanés... etc.). En particular, au sen de la RS de Serbia, doas províncias (Kosova e Voivodina) recebèron un estatut d'autonòmia.

La rompedura ambé lo blòt sovietic

A la fin deis annadas 1940, la politica de Tito s'inspirèt d'aquela de l'Union Sovietica (nacionalizacions, collectivizacion, planificacion... etc.). Pasmens, lo govèrn iogoslau manifestèt rapidament una independéncia qu'irritèt rapidament Estalin. D'efèct, Iogoslavia, que s'èra globalament liberada ambé lei sieunas fòrças, èra pas ocupada per l'armada sovietica. Aquò empachèt una intervencion dirècta coma dins leis autrei país dau blòt sovietic.

En junh de 1948, lei Sovietics chausiguèron de rompre sei relacions ambé Tito. Son regime foguèt condamant e de purgas aguèron luòc còntra lei « titistas » dei partits comunistas d'Euròpa Centrala. Dins aquò, Tito, sostengut per la populacion, refusèt de s'enclinar e organizèt a son torn una purga dei partisans iogoslaus d'Estalin. Aquò li permetèt de se raprochar deis Occidentaus e Iogoslavia recebèt una ajuda economica de l'Oèst tre 1949.

Lo periòde Tito

Fotografia de Tito en 1961.

Tito gardèt lo poder fins a sa mòrt en 1980. Sota sa direccion, Iogoslavia evolucionèt vèrs un modèl originau segon una « novèla via vèrs lo socialisme ». Lo resultat foguèt espectaclós en matèria diplomatica car lo país capitèt de restablir sei relacions ambé l'URSS après la mòrt d'Estalin. Puei, Tito joguèt un ròtle major dins la fondacion dau Movement dei Non Alinhats que donèt un grand prestigi internacionau a Belgrad.

A l'interior, lo regime demorèt autoritari mai se liberalizèt pauc a pauc gràcias au desvolopament de l'economia (autogestion dei companhiás... etc.). De mai, Tito capitèt d'arbitrar lei tensions entre lei tendàncias centralizatritz e descentralizatritz. Per exemple, acceptèt en 1966 de destituir Aleksandar Rankovic, numèro dos dau país, qu'èra accusat de favorizar lei Sèrbes. En revènge, reprimiguèt lei manifestacions nacionalistas croatas de 1971. Enfin, acceptèt de durbir lei frontieras a l'emigracion e au torisme internacionau.

Iogoslavia après Tito

Après sa mòrt, Tito foguèt remplaçat per una presidéncia collegiala. Pasmens, dins un contèxte de crisi economica (30% de demenicion dau revengut entre 1978 e 1988), sa disparicion afebliguèt rapidament lo país e degun foguèt capable d'arbitrar lei conflictes entre republicas.

Ansin, lei doas republicas pus ricas (Eslovènia e Croàcia) acomencèron de criticar l'usatge deis ajudas federalas realizat per lei republicas pus pauras (Bòsnia e Ercegovina, Montenegro e Macedònia). Puei, Eslovènia e Croàcia acomencèron de democratizar seis institucions intèrnas, respectivament en 1987 e 1990, e autorizèron lo multipartisme.

En parallèl, en Serbia, Slobodan Milosevic, cap de la Liga dei Comunistas dempuei 1986, assegurèt son poder amb un programa nacionalista de lucha còntra la burocracia e ambé la question de Kosova, region istorica de Serbia mai poblada d'Albanés dempuei lo sègle XVIII. En 1989, lei tensions aumentèt amb una manifestacion d'un milion de Sèrbe sus lo prat batalhier de la premiera batalha de Kosova e de grèvas duras de part de la populacion albanesas.

Leis eleccions de 1990 e la division politica de Iogoslavia

A partir de genier de 1990, l'afondrament dau blòt sovietic entraïnèt tanben de transformacions en Iogoslavia ambé l'abolicion oficiala dau ròtle dirigent de la Liga dei Comunistas de Iogoslavia. Pasmens, lo refús de la prepausicion eslovèna de crear en plaça sièis ligas independentas entraïnèt de tensions entre lei delegats. En particular, leis Eslovèns e lei Croats quitèron lo Congrès de la Liga.

L'organizacion d'eleccions liuras en 1990 cristallizèt leis oposicions entre republicas :

• en Eslovènia, l'escrutinh foguèt ganhat per de partits independentistas e opausats au comunisme.
• en Croàcia, lo partit dau nacionalista Franco Tudjman, l'Union Democratica Croata (HDZ) ganhèt la majoritat absoluda (193 deputats sus 365). Preparèt l'independéncia mai deguèt faciar doas minoritats importantas que votèron per l'anciana Liga dei Comunistas e per una coalicion centrista. Inquiets, lei Sèrbes de Krajina proclamèron una region autonòma.
• en Bòsnia e Ercegovina, leis eleccions foguèron ganhadas per lo Partit de l'Accion Democratica (SDA, musulman), lo Partit Democratic Sèrbe (SDS) e lo HDZ. Lei comunistas foguèron clarament batuts e lei tres venceires formèron un govèrn comun.
• en Serbia, lo partit de Slobodan Milosević, l'èx-Liga, obtenguèt una majoritat clara (194 deputats sus 250) e son cap foguèt elegit president. Limitèt l'autonòmia de Kosova, que s'èra proclamat republica, e de Voivodina.
• en Montenegro, la Liga ganhèt largament leis eleccions.
• en Macedònia, ges de majoritat clara emergiguèt de l'escrutinh.

Au començament de 1991, Eslovènia e Croàcia volián ansin venir independentas. Son drech de secession èra autorizat per la constitucion mai aquela politica inquietava sei populacions sèrbas. Serbia e Montenegro volián assegurar lo mantenement de totei lei Sèrbes au sen d'un estat unic. Serbia aviá tanben lo contraròtle de l'armada federala qu'èra la darriera institucion nacionala encara intacta. Macedònia e Bòsnia e Ercegovina èran en favor dau mantenement de Iogoslavia que permetiá de portar remèdi ai mancas de son economia.

Lei guèrras de Iogoslavia

De la division a la guèrra

Après leis eleccions de 1990 e leis oposicions dau començament de 1991, la guèrra foguèt entraïnada per l'oposicion entre lei movements d'independéncia d'Eslovènia e de Croàcia e la volontat dei Sèrbes de demorar unificats au sen d'un meteis estat. Rapidament, de combats entre milícias sèrbas e unitats croatas justifiquèron l'intervencion de l'armada federala, qu'èra dominada per lei Sèrbes (60% dau còrs deis oficiers), per separar lei combatents. Dins lei fachs, aquò permetiá subretot ai milícias sèrbas de renfòrçar sei posicions.

A partir de mai, la situacion s'agravèt ambé la generalizacion dei combats entre Sèrbes e Croats en Eslavònia Orientala. Puei, lo 19 de mai, Croàcia organizèt un referedendum sus l'independéncia. Un mes pus tard, lo 26 de junh, Ljubljana e Zagrèb proclamèron son independéncia entraïnant l'intervencion massiva de l'armada federala e l'acomençament vertadier dei guèrras de Iogoslavia.

La guèrra de Croàcia

La guèrra d'Eslovènia foguèt brèva e s'acabèt dins lo corrent de l'estiu. D'efèct, i aviá ges de minoritat sèrba dins lo país e l'armada federala i aviá pas gardat de basa importanta. Ansin, sa temptativa de lo reconquistar mau capitèt rapidament en causa de problemas logistics e de la manca de motivacion dei soudats. La situacion foguèt en revènge fòrça diferenta en Croàcia onte mai d'una region èra principalament poblada de Sèrbes.

A partir d'aost, un conflicte d'intensitat auta e l'armada federala utilizèt son artilhariá e son aviacion per bombardar lei vilas croatas (Vukovar, Split, Zadar... etc.). En setembre, acomencèt d'atacar leis industrias croatas e lei luòcs toristics e, en octòbre, ajudada per lei fòrças montenegrinas, comencèt lo sètge de Dubrovnik. Pasmens, lei Croats resistiguèron e prenguèron lo contraròtle dei casèrnas federalas situadas sus son territòri per reorganizar sei fòrças.

Finalament, lo 3 de genier de 1992, l'ONU capitèt d'impausar una alta-au-fuòc e una fòrça dei Nacions Unidas ocupèt lei regions tengudas per lei Sèrbes. L'armada federala acceptèt de se retirar. L'independéncia de Croàcia foguèt reconeguda per la comunautat internacionala mai la guèrra se desplacèt en Bòsnia.

La Guèrra de Bòsnia e la generalizacion dei netejatges etnics

Guèrras de Iogoslavia en mai de 1993.

La Guèrra de Bòsnia acomencèt ambé l'impausicion d'un refederendum sus l'independéncia per leis Estats Units d'America e per la Comunautat Europèa. Organizat lo 1^èr de març de 1992, s'acabèt per la victòria de l'independéncia mai lei Sèrbes avián refusat de participar a l'escrutinh. Dirigits per Radovan Karadzić, demandèron en plaça lo partiment de Bòsnia entre tres estats etnics (sèrbe, croat e musulman) e fondèron una republica sèrba protegida per una armada comandada per lo generau Radko Mladić. Recebèron lo sostèn de l'armada federala.

L'objectiu dei fòrças de Karadzić e de Mladić foguèt d'assegurar la continuitat entre Serbia e lei regions sèrbas de Croàcia. Aquò necessitava de conquistar la màger part de Bòsnia e d'eliminar lei populacions musulmanas dau nòrd-èst. Ansin, comencèt una politica sistematica de netejatges etnics dins lei territòris contrarotlats per cada camp. En junh de 1992, l'ONU ordonèt un embarg de Serbia e de Montenegro e mandèt de fòrças internacionalas protegir de « zònas de seguretat » per lei populacions musulmanas.

En genier de 1993, dos mediators internacionaus, Cyrus Vance e David Owen, prepausèron un plan de patz basat sus la division de Bòsnia e Ercegovina entre tres zònas etnicas e una zòna mixta a Sarajevo. Pasmens, a partir d'abriu, l'aliança dei Croats e dei Musulmans se rompèt. Lei Croats assaièron de formar un territòri etnicament omogèn au sud afin d'obtenir son integracion au sen de Croàcia. Dins lo corrent de l'estiu, de combats violents leis opausèron ansin ai Musulmans dins la region de Mostar. Durant aqueu periòde, Franco Tudjman e Slobodan Milosević negocièron sensa succus un acòrd de partiment de Bòsnia e Ercegovina au detriment dei Musulmans.

En mai de 1993, un novèu plan foguèt prepausat. Reconoissiá lei conquistas sèrbas e foguèt donc refusat per lei Musulmans. Lo Conseu de Seguretat de l'ONU creèt tanben un tribunau internacionau per jutjar lei crimes de guèrra e lei crimes còntra l'Umanitat que s'èran multiplicats dempuei 1991.

La desfacha sèrba

A partir de 1994, leis Estatsunidencs aumentèron la pression per obtenir la fin de la guèrra. Premier, obtenguèron la fin dau conflicte entre Croats e Musulmans e la creacion, en febrier, d'una Federacion de Bòsnia e Ercegovina. Dins aquò, lei Sèrbes de Bòsnia contrarotlavan encara 70% de la republica e organizèron d'ofensivas per conquistar leis enclavas musulmanas. En julhet de 1995, prenguèron ansin possession de Srebrenica ont executèron entre 7 000 e 10 000 personas. Pasmens, seis autreis ofensivas foguèron blocadas e Serbia, economicament tocada per l'embarg internacionau dempuei 1993, deguèt arrestar de lei sostenir.

Leis Estatsunidencs favorizèron pereu la reorganizacion de l'armada croata e una intervencion dirècta de l'OTAN còntra lei fòrças sèrbas enceuclant Sarajevo. En julhet-setembre de 1995, una ofensiva generala dei Croats e dei Musulmans permetèt la reconquista dei territòris croats tenguts per lei milícias sèrbas e de 15 a 20% de Bòsnia. Puei, en octòbre, Washington impausèt una alta-au-fuòc generala e la dubertura de negociacions. La patz foguèt finalament signada en novembre de 1995.

De 1991 a 1995, aperaquí 200 000 personas èran estadas tuats e mai de dos milions obligats d'abandonar son ostau. Un nombre important de Sèrbes quitèt alora Bòsnia ò Croàcia per s'installar en Serbia.

Serbia dempuei 1995

Lo periòde Milosevic

A la fin dei guèrras de Croàcia e de Bòsnia, Slobodan Milosević capitèt de se mantenir au poder a la tèsta d'una federacion que gropavan d'ara endavant unicament Serbia e Montenegro. En 1996, ganhèt leis eleccions federalas mai perdiguèt plusors vilas importantas ai municipalas, compres Belgrad. Aquò entraïnèt de tensions entre lo govèrn e l'oposicion marcadas per tres mes de manifestacions en 1996-1997. Lo regime venguèt alora pus autoritari e divèrsei lèis foguèron votadas per limitar lei libertats de l'oposicion. En revènge, en Montenegro, leis autoritats acceptèron de reformas d'inspiracion liberala.

Pasmens, a partir de 1996, lo problema principau dau periòde foguèt lo desvolopament d'una guerilha albanesa en Kosova. A la prima de 1998, aviá lo contraròtle d'un tèrç de la província e una còntra-ofensiva d'amplor foguèt autorizada. Dins lo corrent de l'estiu, l'armada sèrba reconquistèt la màger part dau territòri perdut mai lei combats entraïnèron la partença de 300 000 refugiats. Acusats de netejatges etnics, Serbia foguèt tornarmai atacada per l'OTAN a partir de març. Aquò entraïnèt una aumentacion de l'intensitat dei combats e l'expulsion de 700 000 Albanés suplementaris de Kosova (sus una populacion estimada a 1,6 milions d'Albanés). Pasmens, Serbia deguèt cedir lo 4 de junh e retirar sei fòrças de Kosova que foguèt plaçat sota tutèla internacionala. Lo retorn deis Albanés s'acompanhèt de represalhas còntra lei populacions sèrbas dau nòrd de la província e 100 000 Sèrbes preferiguèron emigrar au nòrd (siá 50% de la populacion sèrba de 1998).

Après aquela desfacha novèla, Milosević organizèt d'eleccions presidencialas en 2000 per renfòrçar son poder. Pasmens, lo resultat oficiau de l'escrutinh foguèt contestada per l'oposicion que revendiquèt la victòria. De manifestacions popularas obliguèron alora Milosević de reconóisser sa desfacha. Puei, en genier de 2001, d'eleccions legislativas s'acabèron per la desfacha de l'ancian president que perdiguèt definitivament lo poder.

De la casuda de Milosevic a l'independéncia de Montenegro

De 2001 a 2006, la vida de Serbia foguèt dominada tres questions principalas. De'n premier, de tensions recurrentas opausèron lo president federau, Vojislav Kostunica (Partit Democrata de Serbia, DSS), e lo Premier Ministre de Serbia, Zoran Djindjić (Partit Democrata, DS). Segondament, l'union entre Serbia e Montenegro, darrier vestigi de Iogoslavia s'anosiguèt pauc a pauc. Enfin, tresenament, leis Albanés de Kosova s'engatjèron dins un procès d'independéncia gràcias au sostèn deis Occidentaus.

Regardant la politica, Zoran Djindjić foguèt assassinat en març de 2003. Lo govèrn accusèt lei servicis especiaus, totjorn fidèus a Slobodan Milosević d'èsser responsables dau murtre. Una purga entraïnèt alora l'arrestacion de 4 000 personas au sen dei fòrças de seguretat e de l'armada. Aquò permetèt de redurre l'influéncia de l'ancian president mai pas d'unir lei dos partits principaus. Ansin, en 2003, lo DSS e lo DS ganhèron leis eleccions mai mau capitèron de trobar un acòrd per dirigir lo país. Vojislav Kostunica formèt finalament un govèrn minoritari rapidament afeblit per l'eleccion de Boris Tadić (DS) coma president en 2004.

Pertocant Montenegro, una darriera temptativa de mantenir l'union aguèt luòc en 2003 ambé l'adopcion d'una constitucion federala novèla. Pasmens, un referendum sus l'independéncia dei doas republicas constitutivas èran previst en 2006 e la politica montenegrina contunièt de s'alunchar de Serbia. Ansin, en mai de 2006, lo referendum s'acabèt per l'independéncia de Montenegro. Serbia i perdiguèt son accès a la mar.

En Kosova, l'administracion dei Nacions Unidas mau capitèt d'amaisar lei tensions entre Sèrbes e Albanés. Au contrari, d'esmogudas recurrentas opausèron lei doas comunautats, especialament en 2004. De 2005 a 2007, de negociacions entre Belgrad e la província donèron ges de resultat car Kosova revendica l'independéncia, çò qu'es categoricament refusat per lei Sèrbes, sostenguts per Russia.

La Republica de Serbia

En 2006, après l'independéncia de Montenegro, Serbia èra fòrça isolada. Sa politica actuala se centra sus dos axes que son la restauracion de sa sobeiranetat sus Kosova (ò au mens lo partiment de la region) e lo redreiçament d'una situacion economica marrida dempuei leis annadas 1990.

D'efèct, Kosova proclamèt son independéncia en 2008. Pasmens, franc deis Estats Units d'America e de seis aliats, pauc de país acceptan de la reconóisser. En particular, Russia i es opausat e China i es pas favorabla. Lei negociacions donan ges de resultat concrèt e Serbia revendica au mens lo contraròtle dau Kosova Septentrionau onte lei Sèrbes son majoritaris.

Regardant l'economia, Serbia pòu comptar amb una creissença economica importanta dempuei la casuda de Slobodan Milosević. Son objectiu es subretot d'intrar au sen de l'Union Europèa. Una demanda oficiala d'adesion foguèt ansin formulada en 2009. Pasmens, lo país dèu realizar de reformas importantas per liberalizar son economia e contentar la Comission Europèa e lo FMI, çò que pòu venir una fònt de problemas importants dins un país onte lo ròtle de l'Estat es fòrça important (500 000 foncionaris sus una populacion de 7,5 milions d'abitants en 2011).