Tolon

Vila d'Occitània

Tolon Toulon
Descobridor o inventaire
Data de descobèrta
Contrari
Color
Simbòl de quantitat
Simbòl d'unitat
Proprietat de
Fondador
Compren
Data de debuta
Data de fin
Precedit per
Seguit per
Coordenadas
Vista generala de Tolon.
Bandièra Armas
Geografia fisica
Coordenadas	43° 07′ 20″ N, 5° 55′ 48″ E
Superfícia	42,84 km²
Altituds  · Maximala  · Mejana  · Minimala	584 m 30 m 0 m
Geografia politica
País	Provença
Estat	França
Region 93	Provença Aups e Còsta d'Azur
Departament 83	Var
Arrondiment 832	Tolon (capluòc)
Canton 8399	Burèu centralizator de 4 cantons
Intercom 248300543	Metropòli de Tolon Provença Mediterranèa (residéncia)
Cònsol	Ubèrt Falco (2020-2026)
Geografia umana
Populacion Populacion totala (2018)	176 198 ab. 178 065 ab.
Densitat	3 822,6 ab./km²
Autras informacions
Gentilici	tolonenc -a Toulonnais - Toulonnaises en francés
Còde INSEE	83137
http://www.toulon.com/

Tolon (Touloun en nòrma mistralenca ; Toulon en francés) es una vila d'Occitània, en Provença, en riba de la mar Mediterranèa. Es au fons d'una baia, la Rada de Tolon, e aquela situacion n'a fach un pòrt militar fòrça important.

La plaça de la Libertat de Tolon.

Es la prefectura dau departament de Var despuei 1974. Tolon a 176198 estatjants en 2018 e n'a 575 347 (2017) dins l'aglomeracion: es la cinquena aglomeracion occitana (tanben es la novena aglomeracion francesa e la quinzena comuna intra muros).

Lo pòrt es lo premier per lo trafic amb Corsega.

Tolon possedís tanben una universitat e acampa quauqueis escòlas d'engenhaires e un conservatòri.

Se destacan tanben l'Estadi Mayol e l'Opèra.

Sa devisa es en latin : Concordia parva crescunt (« amb la concòrdia, creisson lei pichonei causas »).

Lo gentilici es tolonenc -a.

Geografia

Geografia fisica e idrografia

Mont Faron

Teleferic dau Mont Faron

La vila de Tolon si situa entre la Rada de Tolon au sud e lo Mont Faron au nòrd. D'una superficia de 42,84 km², lo territòri comuna a una forma rectangulara. Es bordat per La Sanha de Mar, Oliulas, Evenós, Lo Revèst leis Aigas, La Valeta, La Garda, Lo Pradet e la Mar Mediterranèa. Son ocupacion es dictada per lo relèu e per lei règlas de proteccion de l'arsenau militar. Lo sector dau Mont Faron (514 m), cima pus auta de la vila, es ansin pauc abitat car la zòna, lòngtemps utilizada per lei militars, es unicament accessibla per una rota de sens unic o per un teleferic urban. Uei, l'i trobam un ensemble de fortificacions, un musèu dau Desbarcament de Provença, un zòo e d'endrechs reservats ai lesers (escalada...).

En revènge, lo litorau es densement poblat. Lo centre de la vila es articulat a l'entorn de la Rada, pòrt naturau situat entre la Lenga de Gienh e la peninsula de Sant Mandrier de Mar. Dins la partida istorica, lo plan dau bastit mòstra encara lei rèstas de doas encenchas de fortificacions : una pichona fortificacion medievala que delimita la vila vièlha (lo barri medievau) e que, vista de la mar semblava un castèu, e una fortificacion modèrna de Vauban que ne demòran que pauc de tròç, mai que mai la Pòrta d'Itàlia. Uei, la zòna urbanizada compta ansin amb un ensemble de barris que seguisson un aisse èst-oèst que correspònd a la circulacion litorala, pus simpla qu'aquela en direccion dei relèus septentrionaus :

• a l'èst : lo Morrilhon, ancian quartier de palunalhas e d'entrepaus amb tres fòrts e de plajas, Sant Joan de Var, Ròda e Brunet.
• a l'oèst : Beucaire, lo Pont Nòu, lo Pont de Làs (Tolon), l'Escalhon, divèrsei quartiers residenciaus e de banlègas.

L'idrografia es dominada per dos riulets. Lo pus lòng es l'Aigotier qu'es un fluvi litorau de 15 km que si gita dins la Rada. Son liech seguís un camin èst-oèst que passa dins la màger part dei quartiers orientaus e centraus de la Tolon. Es tanben sonat « Rius deis amoriers », malinterpretat en francés coma lo « Riu deis amorós ». Lo segond es lo Làs, un fluvi litorau de 12 km. Son liech seguís un aisse nòrd-sud entre lo Lac dau Revèst e la Rada.

Organizacion generala de la vila

Carta de Tolon

La vila istorica

La vila istorica si situa entre lo baloard Comandant-Nicolau au nòrd, la carriera de la Republica au sud, la carriera dei Dardanèls a l'oèst e lei carrieras Franklin-Roosevelt e Comandant-Marchand a l'èst. Lo baloard d'Estraborg marca lo limit entre la vila bassa au sud e la vila auta au nòrd. La vila auta, caracterizada per una arquitectura d'estil haussmanian, es lo centre principau de la vila (bancas, grands magazins, opèra, musèus...). La vila bassa a gardat un aspècte pus medievau. Es una zòna marchanda e pedona que conoís una certana pauperizacion dempuei leis ans 1970.

Lei borgadas istoricas

Tolon a quatre borgadas istoricas que forman, amb la vila istorica, lo grand centre urban de l'aglomeracion :

• lo Morrilhon, au sud-èst, a l'origina un vilatge de pescaires, es vengut una zòna residenciala. Es un important quartier de la vida nuechenca tolonenca.
• la Ròda, a l'èst, èra un barri de barracas au començament dau sègle XX. Uei, es totjorn un quartier popular mai d'infrastructuras modèrnas i son estadas construchas dempuei leis ans 1970.
• Sant Joan dau Var, a l'èst dei doas premierei borgadas, es egalament un quartier popular. En causa de la distància amb lo centre de Tolon, es vengut un centre segondari de la vila. Es estructurat a l'entorn de l'aisse marchand Cuzin-Joffre.
• lo Pònt dau Làs es l'unica borgada istorica que si situa a l'oèst dau centre istoric. Es organizat a l'entorn de la carriera dau XV^en Còrs. Puslèu popular, es un quartier residenciau e comerçant.

Lei quartiers periferics modèrnes

Lei quartiers periferics son generalament pus recents. Foguèron bastits per respòndre a la creissença demografica de l'aglomeracion, sovent dins de zònas agricòlas ancianas. Pasmens, quauquei quartiers foguèron desvolopats a partir d'un masatge ja existent. Aquelei quartiers son principalament de zònas residencialas. La mixitat sociala i es sovent febla. Per exemple, lo cap Brun es reservat ai classas aisadas de la vila.

La partida militara

Lo pòrt militar de Tolon en 2009

Article principal : Pòrt militar de Tolon.

Lo pòrt militat de Tolon es la principala basa navala de la marina militara francesa. Fondat durant lo rèine de Loís XIV, ocupa una partida importanta dau centre de la vila. En particular, es lo pòrt de basa dau pòrta-avions Charles de Gaulle, de tres pòrta-elicoptèrs, de sièis sosmarins nuclears d'ataca e de plusors fregatas. Per aquò, la basa dispausa d'installacions terrèstras importantas que li permèton d'assegurar la maintenança dei naviris, de lotjar lei personaus e d'assostar lei centres de comandament.

La dimension militara de Tolon es un element centrau de la geografia e de l'istòria de la vila. D'efiech, en causa de son importància estrategica, la basa a totjorn assostat de desenaus de miliers de militars (23 000 òmes en 2011) que representan una part significativa de la populacion totala de la vila. De mai, totjorn en causa d'aquela importància, l'ensemble de la region es estat fortificat.

Clima

Tolon es una dei vilas pus caudas e ensorelhadas d'Occitània amb una temperatura anuala mejana de 15,9 °C. Segon la classificacion de Köppen, lo clima li es de tipe mediterranèu Csa amb d'estius eissuchs e cauds e d'ivèrns doç e umids. Lei precipitacions anualas mejanas son de 665 mm. Coma dins lo rèsta de Provença, son concentradas sus un periòde anant de setembre a mai. Lei pluejas an sovent un caractèr achavanit que pòt entraïnar d'inondacions. La nèu es excepcionala e dura gaire au sòu. Lei geladas son tanben raras.

Istòria

Article principal : Istòria de Tolon.

Flòta de Barbarossa, la representacion mai anciana de Tolon trobada a Istambol dins leis annadas 1960

Pòrt de Tolon au sègle XVIII

Sètge de Tolon en 1793

Lo fòrt Sant Loís en 1850

Sabòrd de la flòta francesa a Tolon, 1942

Lo pòrt au sègle XIX

• Ocupada tre l'epòca dei Ligurs, Telo Martius (de Telo, la divessa dei fònts — o dau latin tol, bas de còla — e Martius, en onor dau Dieu de la guèrra Mars), es una dei doas tenchurariás de porpra de l'Empèri Roman.

• Après lo restacament de Provença au reiaume de França, Tolon devèn un luòc de construccion navala e la rada es emmerçada per assostar de flòtas militaras.

• 1348 : chaple dei jusieus de la carriera de la jutariá, bocs emissaris dins lo contèxte de l'epidémia de pèsta.

• 1524: bastisson la Torre Reiala. En 1543, per gardar a sa disposicion la flòta otomana de Barbarossa, lo rei Francés I l'autoriza a ivernar a Tolon, vujat de seis abitants. Es un escàndol per l'Euròpa crestiana.

• 1707: Tolon resistís durant l'invasion de Provença per leis emperiaus menats per lo Duc de Savòia e lo Prince Eugèni pendent la Guèrra de Succession d'Espanha.

• 1720: a causa de la pèsta venguda de Marselha, 13 000 personas mòron, valent a dire, aperaquí la mitat de la populacion.

• 1790 : Tolon es lo capluòc dau departament de Var.

• 1793 : liurada ai Britanics, la vila es considerada coma traïdora a la Revolucion Francesa e pèrd lo títol de prefectura, que lo transferisson a Draguinhan. Napoleon Bonaparte se destria durant lo sètge.

• 1942 : sabòrd de la flòta francesa a Tolon.

• 1944 : liberacion de Tolon amb l'armada dau generau Jean de Lattre de Tassigny.

• Après 1945 : arribada de fòrça Pès Negres d'Argeria e desvolopament de quartiers novèus e en particular dau Pichon Chicago e rason dau creis de la delinquéncia.

• 1974 : Tolon recupèra la foncion e lo títol de prefectura.

• 1959-1985 : Maurici Arreckx premier cònsol amb una marrida reputacion dins leis afars e la corrupcion.

• 1995-2001 : gestion de la vila per lo Front Nacional, partit francés d'extrèma drecha.

• 2001 : desfacha dau premier cònsol frontista e eleccion de son successor Hubert Falco.

Administracion

Lista dei cònsols successius

Periòde		Identitat	Etiqueta	Qualitat
març de 2001	2026	Hubert Falco	DL, UMP, LR	senator (2010-2017), president de la CA puèi de la Metropòli (2001-), secretari d'estat, ministre
junh de [1995]]	2001	Jean-Marie Le Chevallier	Front Nacional	deputat europèu (1984-1999), deputat francés (1997-febrier de 1998, invalidat)
1985	1995	François Trucy	UDF-PR	mètge biologista, senator (1986-2014)
març de 1959	1985	Maurice Arreckx	CNIP, FNRI, UDF-PR	deputat UDF (1978-1981) e de març a setembre de 1986, senator UDF (1986-1995), deputat (1988-1995)president dau Conselh Generau (1985-1994)
1955	1959	Édouard Le Bellégou	SFIO	conselhier generau dau canton d'Aups (1951-1972), senator (1959-1972)
1955	1955	Célestin Forno	sènsa	president de la delegacion especiala
1953	1955 (dissolucion conselh municipau)	Édouard Le Bellégou	SFIO	conselhier generau dau canton d'Aups (1951-1972)
1948	1953	Louis Puy	RPF	deputat (1951-1958)
	1948
Totas las donadas son pas encara conegudas.

Demografia

Evolucion demografica Populacion comunala actuala (2013): 163760, totala:
1793	1800	1806	1821	1831	1836	1841	1846	1851
19 000	22 000	28 170	30 798	33 885	35 322	45 449	62 941	69 474
1856	1861	1866	1872	1876	1881	1886	1891	1896
83 705	84 601	77 126	74 800	70 509	70 103	70 122	77 747	95 276
1901	1906	1911	1921	1926	1931	1936	1946	1954
101 602	103 549	104 582	106 331	115 120	133 263	150 310	125 742	141 117
1962	1968	1975	1982	1990	1999	2006	2007	2008
161 786	174 746	181 801	179 423	167 619	160 639	167 816	166 537	166 733 169 010
2009	2010
165 514 167 813	164 532 166 851
Fonts
Base Cassini de l'EHESS - Nombre retengut a partir de 1962 : Populacion sens comptes dobles - Sit de l'INSEE

• En 2018 la populacion èra de 176198 abitants.

Monuments, musèus e luòcs toristics

Pòrta d'Itàlia

Pòrta de l'Arsenau entrada dau Musèu de la Marina

.

Edificis religiós

Glèisa de Sant Francés, au cap dau mercat provençau dau cors Lafaieta

• Catedrala de Nòstra Dòna de la Seds
• Glèisa de Sant Francés
• Glèisa de Sant Loís

Monuments

• Pòrta d'Itàlia (traversada per Napoleon en partent per lei campanhas d'Itàlia)
• Anciana Pòrta de l'Arsenau (uei pòrta dau Musèu de la Marina ; foguèt desplaçada en blòts en 1976 ).
• Torre Reiala
• Estatua de l'engèni de la navegacion (escaissada Amiral de Cul-vers-ville)

Pargues

• Jardin Alexandre Ier
• Pargue deis Aucèus
• Pargue dei Liças

Puma dau zòo dau Mont Faron

Musèus e luòcs d'espaçament

Plajas dau Morrilhon

• Estadi Mayol
• Musèu de la Marina
• Musèu dau Vièlh Tolon (dins l'ancian evescat, subre lo Cors Lafaieta, amb l'Escòla de la Targa)
• Musèu deis Arts Asiatics
• Opèra de Tolon
• Plajas dau Morrilhon
• Teatre Liberté
• Teleferic dau Mont Faron
• Zòo dau Mont Faron

Cultura

Escut de l'Escòla de la Targa

• Escòla de la Targa : mantenença felibrenca de Tolon.
• Ambassade de Provence : acamp culturau subre Provença deseparat de tota question linguistica.
• Centre Dramatic Occitan, fondat per Andrieu Neyton, rèsta dins lo Teatre Méditerranée, Espace Comédia.
• Lo Ceucle Occitan 83 : dins la mesma comunautat d'aglomeracion, mai centrat subre La Sanha de Mar.

Estève Pelabon

.

Cançon

• Lei filhetas de Tolon

Teatre

Lo Grolier Bel Esprit, ò Suseta e Tribòr es una pèça de teatre majora dins l'istòria de la literatura occitana, creada a Tolon en 1789 per Estève Pelabon.

Institucion academica a Tolon

• Universitat de Tolon : fondada en 1979 amb de sucursalas dins d'autrei vilas varesas.

Personalitats naissudas o liadas a Tolon

Félix Mayol

Vincent Cordoan, Combat dau Romulus

• Estève Pelabon : escrivan dramatic occitan.
• Barry : violonaire cec e cantaire de lengas occitana e francesa dau pòrt (mençonat per Pèire Letuaire).
• Pèire Letuaire : dessenhaire, professor e illustrator.
• Victor Quintius Toron : escrivan de lenga occitana.
• Vincent Cordoan : un dei majors pintres provençaus e dei subjèctes de Provença.
• Carles Poncy : poèta muraire e autodidacte.
• Joan Aicard : escrivan de lenga francesa.
• Félix Mayol : cantaire e mecènas de l'estadi que pòrta son nom a Tolon.
• Raimu : actor provençau.
• Pèire Fontan : escrivan provençau e Majorau dau Felibritge.
• Enric Espieux : escrivan occitan.
• Gui Denielou : oficier de marina, combatent dins lei fòrças liuras durant la Segonda Guèrra Mondiala e engenhaire, fondator de l'Universitat de Tecnologia de Compenha.
• Gilbert Bécaud, naissut Francés Silly (François Silly), cantaire de varietat qu'evoquèt dins una de sei cançons lo mercat provençau de Tolon.
• Mireille Darc : actritz provençala de lenga francesa.
• Marcèu Rufo : pedopsiquiatre.
• Camelia Jordana : cantaira.
• Kungs, naissut Valentin Brunel : DJ e productor musical

Espòrt

Escut dau Rugby Club Tolonenc

Tolon es l'ostau d'una deis equipas majoras de rugbi d'Occitània : lo Rugby Club Tolonenc qu'a son estadi (l'Estadi Mayol) dins lo quartièr que pòrta son nom.

Premsa

Lei 2 principaus jornaus de Tolon son Var-Matin (edicion locala de Nice-Matin) e La Marseillaise.

Premsa en occitan provençau

• La Targo (la "targa") - sotatitolat Revisto prouvençalo, "revista provençala" - es la publicacion bisannuala de l'Escòla de la Targa e dau Felibritge.
• Lo Cebier / Lou Cebié - sotatitolat La Letra Occitanista - : publicacion politica mensuala ligada amb lo Partit Occitan gavidat per Girard Tautil.

Gastronomia

La cada

Coma ciutat provençala,Tolon es una tèrra onte se manja d'alhòli, onte se fa de castanhada e onte se manja lei Tretze dessèrts de Calenda. Un plat fòrça tipic de Tolon (e partejat amb la Mediterranèa fins a Gènoa e tanben amb Argentina e Uruguai per l'immigracion) es la cada : se tracta d'una mena de galeta cauda de farina de céser.

Embessonatges

• La Spezia Itàlia dempuei lo 25 d'octobre de 1958.
• Mannheim Alemanha dempuei lo 25 d'octobre de 1958.
• Norfolk Estats Units dempuei lo 21 de decembre de 1988.
• Kronstadt Russia dempuei lo 26 de setembre de 1996.
• Khemisset Marròc dempuei 2005.

Galariá

• 

  La rada de Tolon

• 

  Calabrun

• 

  Lo Mont Faron, darrier la vila

• 

  La rada de Tolon vista per satellit

• 

  La rada de Tolon vista per satellit

• 

  L'estatua de l'Engèni de la navegacion, sus lei cais dau Pòrt Vièlh. Lei tolonencs l'escaissan "L'Amiralh de Cuverville" ("cuou vèrs vila, cul vers ville"), perque agacha la mar e vira son tafanari nus vèrs la vila.

• 

  Lei cariatidas de l'escultor Pèire Puget

• 

  De vaissèus dau pòrt militar

Bibliografia

• Michel Vergé-Franceschi, Toulon – Port Royal (1481–1789). Ed. Tallandier, 2002.
• Aldo Bastié, Histoire de la Provence, Ed. Ouest-France, 2001.
• Cyrille Roumagnac, L'Arsenal de Toulon et la Royale, Ed. Alan Sutton, 2001.
• Jean-Pierre Thiollet, Le Chevallier à découvert, Ed. Laurens, 1998.
• Maurice Arreckx, Vivre sa ville, Ed. La Table ronde, 1982 ; Toulon, ma passion, 1985.