Wikipèdia

Lo Grolier Bel Esprit, vò Suseta e Tribòr

Lo Grolier Bel Esprit, vò Suseta e Tribòr, tanben titolat Manicla (Lou Groulié bèl-esprit, Maniclo, Suseta e Tribòrd dins son edicion en grafia mistralenca) es una pèça de teatre povençala en occitan escricha e interpretada a Tolon per lo maquinaire de teatre Estève Pelabon en 1789.

Lo Grolier Bel Esprit, vò Suseta e Tribòr
Manicla
Étienne Pélabon - Lou groulié bel esprit, Bonnet, 1793.djvu
Edicion de 1793
AutorEstève Pelabon
GenreComédia
Version occitana
EditorBonnet
ParucionAvinhon 1790
modificar Consultatz la documentacion del modèl

Marquèt pregondament e definitivament la literatura provençala en particular e occitana en generau per son estatut d'òbra dramatica en lenga d'òc e per sa capitada majora. Segon Cristian Anatole e Robèrt Lafont, la premiera edicion foguèt estampada a 12 000 exemplaris.

Personatges

modificar
  • Manicla : grolier (lo nom ven dau gant que pòrtan lei artisans per s'aparar lei mans), paire de Suseta e paire adoptiu de Tribòrd.
  • Suseta : filha de Manicla e fiançada de Tribòrd.
  • Trottoir : marchand fortunat e vièlh amic de Manicla que li ven demandar la man de sa filha.
  • Marròta : filha en servici e confidenta de Suseta.

Sinòpsi

modificar
Tolon dau temps de Manicla

Manicla e la defunta maire de Suseta avián adobat lo maridatge ambé Tribòrd mai ara que lo grolier es vengut sindic de sa corporacion d'estima mai de donar sa filha a Trottoir (que li ven la demandar) per amor de sa richessa. Per convencre Suseta, Manicla li fa creire que la bensai oblidada puei qu'an reçauput ges de nòva. Suseta crei que vòu en fach rescondre qu'es mòrt. Marròta la rassegura e mai acaba per aprendre lo retorn de Tribòrd. Ne'n faliá pas tant per que Suseta refuse lei avanças ridiculas e Trottoir e que comprengue lo plan de son paire. Tribòrd, tòrna just a temps per impressionar Trottoir e lo menar e renonciar e tanben a suenhar la susceptibilitat de Manicla qu'accèpta fin finala Tribòrd coma espós de Suseta.

Resumit e extrach

modificar

Acte premier

modificar
  • Scena premiera

Manicla, lo paire de Suseta, cònta d'ora davant son ostau qu'es grolier e qu'eu e la defunta maire de sa jova filha, avián inicialament promés aquesta au marin Tribòr (practicament son fiu adoptiu, partit per un viatge mar) ; en mai d'aquò lei dos joves s'aman ; pasmens, ara qu'es vengut sindic de sa corporacion, s'estima mai de la donar an un riche mercadier que la li a demandada. Sòna sa filha e li demanda de se vestir e de venir.

  • Scena II

Manicla e Suseta son a espinchar lei sabatas dei clients ; avans de sortir, lo paire ditz a sa filha que li deu parlar de son maridatge a son retorn.

  • Scena III

Demorada sola, Suseta se languís de l'abséncia de Tribòr dempuei cinc mes, e conoissent sa fiseletat e son amor, crenh lei causas de la manca de novèlas. Se bota a cantar un aire :
Revèn, Tribòr, vèn consolar ta ben aimada

  • Scena IV

Intrada de Marròta. Lei doas filhas parlan ensems de Tribòr, de l'amor, dau maridatge de Papolit ambé Laideta. Marròta ditz a Suseta qu'es tròp crentosa e que non fau pas se pressar per se maridar e que fin finala tot anarà ben. Lei doás cantan. Marròta sòrt e Manicla intra.

  • Scena V

Tornat Manicla, sa filha li demanda çò qu'aviá a li dire subre son maridatge. Ditz que Tribòr tornarà pas de lèu perque van anar en Martinica e que va sap perque lo fiu de Mèstre Domenico a escrich, fa una setmana, au contrari de Tribòrd que sembla leis ignorar. Fin finala, li fa creire que Tribòr es mòrt per li anonciar que li a trobat lo fiu d'un mercadier. Ela crei pas per amor de sa condicion sociala de filha de grolier e pensa qu'es un engenh per la consolar ; en mai d'aquò ditz que vòu seguir Tribòr dins la mòrt. Manicla li demanda de se preparar per reçaupre lo pretendent.

  • Scena VI

Marròta intra sus l'empont e ditz a Suseta qu'a vist Timon e que saup ansin que Tribòrd es tornat e viu. Manicla ause de luenh.

  • Scena VII

Manicla se lamenta dau biais que prenon lei causas e crenta d'aver "fach dins tot aquò: de petards dins la fanga" e se prepara, au pièger, a emplegar l'autoritat.

  • Scena VIII

Intrada de Trottoir, tardier e gaug perqué a fach pagar una creança. Demanda de consèus subre coma parlar a Suseta mai tant Manicla coma eu son ridiculs subre aqueu ponch. Ensems parlan deis afars que faràn coma se lo maridatge fosse entre elei. Trottoir sòrt en prometent de tornar.

Acte segond

modificar
  • Scena premiera

Suseta a vist Timon, es rassegurada e Marròta va quèrre Tribòrd per tornar amb eu.

  • Scena II

Benastre de Suseta ("L’amor vos fa morir, mai vos rende la vida") e aire.

  • Scena III

Arriban Manicla e de Trottoir e lo premier laissa lèu lo segond ambé Suseta per non pas aver da escotar que sap que Tribòrd es tornat.

  • Scena IV

Trottoir fa son compliment, Suseta li ditz que son calenhaire es tornat e qu'eu es tròp vielh, e davant l'assegurança de Trotoir, fisant dins l'engatjament dau paire, lo menaça d'aver a faire ambé Tribòrd.

  • Scena V

Suseta soleta se lamenta :

Grafia de l'edicion de 1793) Nòrma classica) Grafia mistralenca

Et ben qué n’en dirias d’aqu’eou viey casquaveou,
Mi voulié fa sa cour, émé soun viei museou.
Aquo s’expousavias un hommé d’aquel agé,
Foudrie, din quatre jour, li fairé dé poutagé,
Li ben cooufa lou lié, quan si voudrié coucha.
Et pui toute la nué, l’entendrias tousseilla.
Fooudrié, en l’expousan, li servi de chambriero,
Cé éro per Tribor, seriou pa la darniero :
Ero enquaro pichoun, qué perdé sei paren,
Naoutré n’aguerian souin, érian toujour ensen.
Pensas ren qu’à jouga, quan sias din lou bas agé,
Et d’abor qué sias gran, soungeas leou oou Mariagé.
May moun péro tanben, émé tou soun savouar,
Mi choousis un mari qué és la mita mouar ;
Qu’a pa may dé vigour qu’uno poulo bagnado ;
Cé voulié mi fourça, seriou ben attrapado.
Cé voou ren escouta, puleou de counsenti,
Avan de l’espousa, aimariou may mouri.

E! ben, que ne'n diriatz d’aquèu vièlh cascavèu,
Me voliá far la cort embé son laid musèu.
Aquò s’esposaviatz un òme d’aquel atge!
Faudriá dins quatre jorns li faire de potatge,
Li ben caufar lo liech quand se vorriá cochar,
E, puei, tota la nuech l’entendre tossejar.
En l’esposant, faudriá li servir de chambrièra...
Ah! s’èra per Tribòrd sariáu pas la darrièra...
Èra encara pichon quand perdèt sei parents :
Nautrei n’agueriam sonh ; eriam totjorn ensems.
Pensatz ren qu’a jugar quand siatz dins lo bas atge ;
E d’abòrd que siatz grand sonjatz lèu au mariage.
Mai, mon paire, tanben, embé tot son savoir
Me chausís un marit que n’es la mitat mòrt,
Qu’a pas mai de vigor qu’una pola banhada.
Se voliá me forçar, sariáu ben agantada.
Se vòu ren escotar, puslèu de consentir,
Avans de l’esposar n’aimariáu mielhs morir

Eh! bèn, que n’en dirias d’aquéu vièi cascavèu,
Mi voulié fa la court emé soun laid musèu.
Acò s’espousavias un ome d’aquel iàgi!
Faudrié dins quatre jou li faire de poutàgi,
Li bèn caufa lou lié quand si vourrié coucha,
E, puei, touto la nue l’entèndre tussiha.
En l’espousant, faudrié li servi de chambriero...
Ah! s’èro pèr Tribord sariéu pas la darriero...
Ero encaro pichoun quand perdè sei parènt:
Nàutrei n’aguerian souin; erian toujour ensèn.
Pensas rèn qu’à juga quand sias dins lou bas iàgi;
E d’abord que sias grand sounjas lèu au mariàgi.
Mai, moun paire, tambèn, emé tout soun savouar
Mi chausis un marit que n’es la mita mouart,
Qu’a pas mai de vigour qu’uno poulo bagnado.
Se voulié mi fourça, sariéu bèn agantado.
Se vòu rèn escouta, pulèu de counsenti,
A vans de l’espousa n’aimariéu miés mouri


  • Scena VI

Marròta tòrna amb Tribòrd e lei dos calenhaires son contents de s'embraçar. Tribòrd parla de son amor per Suseta, son paire e son amiga e es estonat justament que Marròta siegue pas encara maridada ambé Papolit mai ela li cònta satisfacha lo maridatge que faguèt en fach ambé Laideta. Assabenta tanben Tribòrd dau maridatge adobat per Manicla maugrat sa promessa e Suseta li explica que va vòu pas e que Trottoir es tròp vièlh per ela.

  • Scena VII

Intrada de Manicla ; Tribòrd lo sòna paire mai eu es fòrça fachat dau tractament que sa filha faguèt a Trottoir e, en tot reconéisser que l'aviá promesa a Tribòrd, ditz que la filha deu obeïr au paire e la fa tornar dedins l'ostau.

  • Scena VIII

Manicla demorat solet ambé Tribòrd li explica que l'ama ben mai que vengut sindic, es pas mai grolier e deu maridar sa filha au mens amb un mercadier. Tribòrd li ditz que lei fasent malurós obtendrà pas mai que sei mòrts. Manicla resta solet e, afectat per sa tendressa per lei dos, esita.

  • Scena IX

Monològ de Tribòrd malurós e furiós.

  • Scena X

Tribòrd rescòntra Trottoir, assaja de l'impressionar e va capita :
Tribòrd (a despart) Cresi que vieu aicí mon illustre rivau! / Li farai fòrça pauc e pas gaire de mau. / Es pa’ qui que vodriáu exerçar mon coratge; / Mai siegui mautractat, respectarai son atge[1].

Trottoir (arriba de l’autre bòrd, e despart) Quand siatz partit d’aicí n’èri pas tant content, / Mai son paire m’a dit: — Bota, riscas pas ren / Vai te lèu despachar, retòrna, rèsta gaire. / De son consentiment ieu ne'n fau mon afaire. / Ai tot d’abòrd sentit reviure mon espoir. / Ara veirem un pauc.

Tribòrd (a despart) Vaquí mossur Trottoir, / Ne'n pòdi pus dobtar. Se suiviáu mon coratge / Bensai que lo tuariáu : li vau a l’abordatge ? / Segur ne'n saup pancar que siáu un bòn marin, / E se vòu recular, li mandi lei grampins.
(a Trottoirr) Bonjorn, mossur Trottoir. Venètz far sentinèla ?

 
Edicion de 1901

Trottoir E que vos fai aquò? Vòles cercar querèla ? / Ieu vos conoissi pas. Ansin laissatz m’estar.

Tribòrd Ieu vos conoissi ben ; segur me trompi pas.

Trottoir Vos demandi pas ren. Qu’es çò que vos inquieta ?

Tribòrd Dien que venètz aicí per esposar Suseta, / Laissatz-la, cresètz-me. Me fètz pas enrajar / Que se fètz lo marrit vos farai lèu pojar.

Trottoir Se veni per aquò, son pas vòstreis afaires, / E li pòdi venir, car siáu son calenhaire : / L’ai fach un compliment… Laissatz m’està' la fin. / Podètz vos enanar. Passatz vòstre camin.

Tribòrd Son calenhaire, vos ? Digatz-me despuei quora, / E m’anetz pas cercar miegjorn a quatòrze oras, / Car de vos sentir ‘qui, sabètz, siáu dejà las.

Trottoir (a despart) Bogre! m’atròbi ben dins un grand embarràs. / Dins aquesto moment ai pa’nveja de rire; / Mi fa quasi entramblar, sabi plus que li dire.

Tribòrd Anem, per lo combat fèm pas ges de façon: / Me bati noblament a gròssei còps de ponh. / Fètz lèu, despachatz-vos. Sonjatz a vos defendre, / Car vau dins un moment vos dislocar lei membres : / E per tot acabar, lo partit lo pus cort… / Es de començar lèu.

Trottoir (cridant) Au secors ! Au secors !

  • Scena XI

Alarmat per lo bruch de la disputa, Manicla sòrt. Dins l'explicacion, Trottoir ditz que sabiá pas que Suseta èra promesa a Tribòrd e ditz que refusa de l'esposar. Manicla de son costat la refusa totjorn e Tribòrd que declara alora partir per se pas disputar e poder totjorn sonar Manicla dau nom de paire, que de tot biais, auriá jamai fach ges de mau e Trotoar. Esmogut, Manicla ditz qu'èra en vertat jamai tornat subre sa paraula mai que voliá esprovar l'amor de Tribòrd.

  • Scena XII

Manicla promet un autre partit a Trottoir.

  • Scena XIII

Manicla prepausa Maròta a Trottoir. Marròta accèpta en pensant de lo faire morir lèu e, en mai d'aquò, prepausa de condicions que fan lèu renonciar lo mercadier :

Vòli de vòstre ben n’èstre totjorn mestressa. / Quand sarem maridats portarai lei ribans. / En tot çò que vodaài m’anaretz au davant. / Me cromparetz totjorn lei pus bèlei dantèlas, / E me faretz portar l’endiana la pus bèla. / Tanben per me flatar n’aurai un parpalhon / Ambé la cheina d’òr e non pas de leton. / Me cromparetz tanben çò que sarà de mòda ; / Aurem un gròs mirau, 'mb una bèla comòda. / E totei lei matins, avans de me levar / M’adurretz lo cafè vò ben lo chicolat. / Aurem, per se servir, faiança la pus bèla, / E que chasque topin ague sa cabucèla. / Vaquí mon sentiment : Se vos pòt agradar, / Deman, ambé Tribòrd, farem lei dos contracts / E se maridarem.

A la fin d'un aire de conclusion, Manicla clava la pèça subre lo constat que mai que lo bèl esperit, es melhor lo bòn sens :

Messiers, estudiam toei lei jorn
Lei moiens de vos plaire;
Mai, per li reüssir totjorn
Ne'n faudriá ben mai faire.
Per variar vòstrei plesirs.
Variam lo langatge:
Urós se podiam obtenir
D’aver vòstre sufratge.

Particions deis aires

modificar

Edicions

modificar
  • Lou Groulié bel esprit, vo Suzeto et Tribor; Comédie en deux actes, et en vers provençaux mêlée de chants. Avignon : Bonnet, 1790.
  • Lou Groulié bel esprit, vo Suzetto et Tribor : comédie. Avignon : An XIII (1805).
  • Lou groulié bel esprit; vo, Suzeto et Tribor, comedie en deux actes et en vers provencaux. Avigon : Raymond, 1821.
  • Lou Groulié bel esprit ou Suzeto et Tribor : comédie en 2 actes et en vers provençaux, mêlée de chants. Marseille : Terrasson, 1826.
  • Lou groulié bel esprit, vo Suzeto et Tribor. Marseille, 1839.
  • Lou groulié bel esprit. Avignon : P. Chaittot, 1840.
  • Lou groulié bel esprit, vo Suzeto et Tribor; comédie en deux actes et en vers provenaux. Toulon : F. Monge, 1850.
  • Maniclo; vo, lou groulié bèl-esprit. Marsiho (Marseille) : P. Ruat, 1901.

Liames extèrnes vèrs d'edicions

modificar
  • [1] Edicion de 1821 (facsimile).
  • [2] Edicion de 1901 en linha (editat au format PDF).

Bibliografia

modificar

Nòtas

modificar
  1. ↑ "Couragi" e "iagi" dins l'originau, e, ansin, totei lei terminasons en -atge riman en -agi, coma es sempre lo cas a Tolon.
 
 
Literatura occitana deu sègle XVIII

Autors
Bearn : Pèir d'Esbarrebaca • Ciprian Desporrins • Teofil de Bordèu
Lengadòc : Mondonvila • Abat Fabre• Fabre d'Olivet
Roergue : Peiròt
Provença : Còia • d'Agevila • Germain • Gròs • Pelabon
Velai : Clet

Obras
Roman : Istòria de Joan-l’an-pres
Opèra : Dafnís e Alcimadura
Teatre : Lo Nòvi parat • Manicla
Sermon Burlesque : Lo Sermon deu Curé de Vidèren

Antologia e critica
J.F. Achard : Lo Boquet provençau

Recuperada de « https://oc.wikipedia.org/w/index.php?title=Lo_Grolier_Bel_Esprit,_vò_Suseta_e_Tribòr&oldid=2298867 »