Montpelhièr

Vila occitana (estat francés)
Vila d'Occitània

Montpelhièr (pronóncia: [mumpeˈʎɛ], localament, [mumpiˈjɛ]/[mumpiˈje][1][2]; oficialament en francés: Montpellier) es una comuna occitana de Lengadòc, situada administrativament dins lo departament Erau e la region d'Occitània. Es capluòc del Montpelhierenc e capitala regionala e departamentala a l'encòp.

Montpelhièr
Montpellier
Descobridor o inventaire
Data de descobèrta
Contrari
Color
Simbòl de quantitat
Simbòl d'unitat
Proprietat de
Fondador
Compren
Data de debuta
Data de fin
Precedit per
Seguit per
Coordenadas
Armas
Geografia fisica
geolocalizacion
Coordenadas 43° 36′ 43″ N, 3° 52′ 38″ E
Superfícia 56,88 km²
Altituds
 · Mejana
 
35 m
Geografia politica
País Armas de Lengadòc Lengadòc
Parçan Montpelhierenc
Estat Bandièra de França França
Region
76
Occitània
Departament
34
Erau Armas del Departament d'Erau
(prefectura)
Arrondiment
343
Arrondiment de Montpelhièr
(capluòc)
Canton
3499
burèu centralizator de 6 cantons (capluòc de 10 abans 2015)
Intercom
243400017
Montpelhièr Mediterranèa Metropòli

Cònsol Michaël Delafosse
(2020-2026)
Geografia umana
Populacion
Populacion totala
(2018)
290 053 ab.
Evolucion de la populacion
Evolucion de la populacion

293 410 ab.
Densitat 4 783,47 ab./km²
Autras informacions
Escais Lo Clapàs
Gentilici montpelhierenc -a
escais: los clapassièrs, los manjaleus, los escambarlats
Còde INSEE 34172

Temps passat, Montpelhièr foguèt la capitala de la Senhoriá de Montpelhièr que venguèt una partida de la Corona d'Aragon durant lo sègle xiii.

L'escais de Montpelhièr es Lo Clapàs, çò que fa que sos abitants sián sonats popularament los clapassièrs. L'escaisnom dels estatjants es los manja-lèus (los que manjan de palmons o tombada d'animals) o encara los escambarlats (çò es, devesits entre catolics e uganauds, desempuòi lo temps de la Refòrma, perque dins las familhas importantas avián un pè en cò dels catolics e un en cò dels uganauds per servar quauques privilegis).

La dicha comuna sus aquesta vila e son airal es convit de Montpelhièr, convida a (convit de) l'escalièr.

Geografia

modificar
 
La plaça de la Comèdia.

La vila es situada a 10 km de la mar Mediterranèa al sud e a 75 km d'Augal al nòrd, a 54 km de Nimes, 168 km de Marselha a l'èst, 248 km de Tolosa a l'oèst, e 347 km de Barcelona al sud-oèst. Localament, la vila es confrontada per dos rius : Les a l'èst, e la Mauçon a l'oèst. Son païsatge es mercat pel Puòg de Sant Lop, situat a 25 km al nòrd de la vila e visible de la passejada del Peiron e de la terrassa del teit del Còrum.

Toponimia

modificar

Las fòrmas ancianas son: terminio de Monte pestelario (variacion, Monte-Pestellario) en 985, in Montempestellarium, cap a 1076, de Montpestlier, ecclesiam S. Marie de Montpestlier, de Montepessulano en 1090, de Montepessulano en 1095, de Montepislerio al sègle xi, in Montepessulano, de fors Montpestler en 1103, ad Montepestilario, in Montepistellario cap a 1103, apud Montem Pessulum en 1106-1120, villam Montispessulani en 1121, de Montepesler en 1122, Guillelm de Monpesler, la vila de Monpestleir, a Monpestleir en 1147, P. de Monpestler, cap a 1160, el castel de Monpeslier en 1191, dins la vila de Montpelier en 1209, hospitalis S. Johannis de Montepessulano en 1251, priore S. Dyonisii Montispessulani en 1296, Monplr en 1341, la rectorie de Montpellier, la ville de baronie de Montpellier, cap a 1370, cossols et cosselhiers de Montpellier en 1395, Monpeylier en 1423, Monpeylie en 1424, Monpelier en 1426, Monpeylia en 1435, Monpeliey en 1438, Montpellier en 1526, Monpellier en 1570, 1622, Montpellier en 1626, Monpelier en 1626, Montpélyer, Monpellyer en 1632, Monpellier en 1648, Montpellier en 1740-60, 1770-71 (mapa de Cassini)[3].

Segon Dauzat e Rostaing, Montpelhièr ven del latin mons, «montanha», e *pestellum, varianta de pastellum, «pastèl», amb lo sufixe -arium, puslèu que de «lo provençau ancian» pestèl, «trissador, pilon»[4]; segon Hamlin, Montpelhièr ven de mont, de l'ancian occitan pesol, «pese» e del sufixe -arium (> -ièr; lo sens globau dau nom es «sèrre ont abondan los peses». Pesol (catalan pèsol, conservat, del latin pisulum) es estat eliminat un pauc pertot, pr'amor d'una omonimia amb pesolh. La pronóncia medievala èra *montpeslyer [monpeslɛr], çò que faguèt que los escribas interpretavan lo nom coma lo resultat del latin pistillum, «trissador, pilon» e encara mai de pessulum, «varrolh»; Carles Camprós, dins Mélanges offerts à Charles Rostaing, Liège, 1974, p. 115-129, metèt al jorn una interpretacion populara, «varrolh de la glèisa de Sant Fermi», que i estacavan los debitors[3].

Onomastica

modificar
 
Messatge de benvenguda en occitan.

Basat sus Le catalogue des chapellenies in Revue des Langues Romanes n. 3 e 4[5] l'indèx dels toponims dels Annals Occitans[6] e los noms del quartièrs o barris actuals):

  • Agarèlas (Las)[7] o Aigarèla(s) ("Aygarelle noire" sus un plan de 1272)
  • Agulhariá, L'/Carrièira de (s'i vendián d'agulhas ancianament e tot çò rèsta per cordurar)
  • Antigòna (Antigone)
  • Arcèus o Arceus? (Los) (Les Arceaux)
  • Aubas (Las)
  • Aubetas (Las) (Mas des Aubes = actual quartièr de "Les Aubes-Las Aubas" ?)[8]
  • Bagatèla (ostal de plasença, per còpia del toponim parisenc "Bagatelle", nom d'un castelet construsit en 1779, per lo comte d'Artois, al limit del "bois de Boulogne")
  • Balma (La) (actualament en fr. Les Baumes!)
  • Banhs, Carrièira dels (Rue des Étuves)
  • Barcas (Las) (actualament lo quartièr del Pòrt Juvenal)
  • Barralariá, Carrièira de la /barrala'rje/ (rue des tonneliers)
  • Blancariá, La
 
Torre de la Babòta.
  • Bojadís, Lo/Carrièira dau (ant. Lo Bogadís. sobrenom de la Carrièira de la Vacariá, fr. Rue des Vachers)
  • Bonièiras (actualament Bonnier!)
  • Camp (N)aut, Carrièira dau (fr. Cannau)
  • Candilhargues
  • Canton sobre lo Forn de las Flamas (Lo) (le coin du Four des Flammes)
  • Carbonariá, carrièira de la
  • Casas (Las) (Las Cazes)
  • Castèl Moton (rue Castel-mouton)
  • Çalanòva[7] (Celleneuve)
  • Cementèri de Sant Bertomieu
  • Coiratariá, carrièira de la (Rue de la Chapelle-Neuve. fr. La tannerie)
  • Corrau (Lo) (actualament Le Coureau/Courr(e)au)
  • Corretariá, Carrièira de la (<corretièr/corratièr/cortièr: Rue du courtage)
  • Corretiers (de?) Sant German, carrièira dels
  • Còstafreja (ancianament Còstafreia)
  • Crotz d'Argent (ancianament, de Larjan, ja en 1516)
  • Doga (La)
  • Eg(u)a Lònga (actualament Aigaslòngas o Aigalonga?/Aiguelongue, i a pas de riu que sapiam, doncas l'etimologia seria "èga lònga" !)
  • En Gondau, carrièira d’ (Rue Engondeau: rue de monsieur Gondau)
  • En Roan, carrièira d' (Rue en Rouan: rue de Monsier Rouan)
  • Escudet/Escudon, L' (L'Ecusson)
  • Esplanada, L' (L'Esplanade)
  • Femenas, Carrièira de las (de las prostitutas)
  • Figairèlas (Las) (qualque ligam amb lo barri de Figairòlas?)
  • Figairòlas
  • Fònt d'Aurèla (Font d'Aurelle, o quartièr de La Colombière)
  • Glèisa de Sant Paul
  • Glèisa Sant Fermin
  • Grandmont (escrit Gramont al Pichòt Talamus) (Grammont)
  • Lantissargues (Lantiçargues?)
  • Lironda (riu)
  • Matèlas (Las) (Les Matelles)
  • Peiron (Lo) (Le Peyrou)
  • Pichon Bard (Lo) ?? (Le Petit Bard)
  • Pònt Jovenau (Lo) (Le Pont Juvénal)
  • Portal de la Saunariá (Lo) (Porte de la Saunerie)
  • Mases, Als (actualament Les Mazes)
  • Maubòsc (pron. Maubòs) Malbosc
  • Mauçon o Mausson (La) (ribièra) ancianament Amançon
  • Mauçon o Mausson (La) o tradicionalment La Palhada (barri) (La Mosson ou La Paillade)
  • Merdanson (fr. Verdanson per evitament de grossièretat)
  • Monestièr de las dònas Nòstra Dòna de Sant Gili (Sanch Eli?)
  • Nòstra Dòna de Taulas, Glèisa de (ND des Tables)
  • Odisseum (Odysseum)
  • Olius, Carrièira dels
  • Pelissariá, carrièira de la (Rue de la Pelleterie)
  • Pilar Sant Gili/Sanch Eli/Sant Geli?, Carrièira e Portau de (rue et porte du Pila Saint-Gély, la traduction correcta estant: Pilier de Saint Gilles) (L'enses dels dos pilars de cada portal de la vila: s'i metevon las emblèmas e las bandièras e s'i estacavan las cadenas. N' i a dos autres: Lo pilar de la Saunariá, Lo pilar de Latas)
  • Plan de l'Om
  • Pompinhana (La)
  • Pont Trencat/trincat (Lo)
  • Portal de la Blancariá
  • Portal del Carme
  • Portal de Sant Gili
  • Prat d’Arena (fr. Près d'Arènes)
  • Puèg Rodièr (meteis que l'actual "Pech Radier?")
  • Puòg de Sant Lop. Grand puòg au nòrd de Montpelhièr, a costat de Las Matelas.
  • Rausa, La (quartièr a ras de las palusses, tèrra de raulets/rausets)
  • Richter
  • Riu Colom (actualament Rieucolon)
  • Salicatas (actualament Salicate (moulin de) sens S)
  • Sant Joan de Vedats (Saint Jean de Védas)
  • Sant Alòi (Église et Hôpital de Saint Eloy)
  • Sant Cleòfas o Cleofàs?? (Église de Saint Cléophas)
  • Sant Daunisi (Saint Denis)
  • Sant Estève de Bejargues
  • Sant Jolian de Buèjas (Saint-Julien de Buèges)
  • Sant Martin de Prunet (Nòstra Dòna de)
  • Sant Martin de Sussargues (Suçargues?)
  • Torre de la Babòta (La)
  • Tor dels Pins (La Tour des pins) (La) (ant. La Torre Granda o la Grand torre)
  • Tor de Serven(t?) (Tour de Serven(t)
  • Truòlhet (Triolet) (truòlh o truòlhet: truèlh, fr. pressoir, presse, moulin)
  • Valeta (La) (campanha e granda espandida de garriga e de bòsc au nòrd de Montpelhièr, au bord de Les. I a ara un polit parc zoologic, dich de Lunaret)
  • Vaufèra (pron. Bèufèra. Ancianament Valfèra): Valfère (fèr, a: salvatge)

Istòria

modificar
Per mai de detalhs, vejatz : Senhoriá de Montpelhièr.

Montpelhièr es una de las escassas ciutats de la part occitana de l'estat francés qu'aja pas una origina romana. Pendent la nauta Edat Mejana, la ciutat episcopala vesina de Magalona èra la localitat principala de la zòna, mas las atacas dels piratas musulmans favoriguèron probablament una installacion de la populacion mai a l'interior. La ciutat foguèt fondada al sègle viii (a partir d'una proprietat agricòla nomenada Monspeslelarius, citada dins un tèxt de l'annada 985), mas foguèt pas abans lo sègle x qu'aqueriguèt una cèrta importància coma centre comercial al poder dels comtes de Tolosa). Foguèt un temps territòri de la Corona d'Aragon gràcias al maridatge de Pèire II d'Aragon amb Maria de Montpelhièr en 1204.

Foguèt la vila ont nasquèt son enfant unic, Jacme I d'Aragon, lo futur rei d'Aragon e comte catalan, qu'eiretèt la ciutat de sa maire, Maria de Montpelhièr, e la daissèt a sa mòrt a son filh, Jacme II de Malhòrca. En 1349, Jacme III de Malhòrca vendèt la senhoriá de Montpelhièr al rei de França Felip lo Bèl per percebre de fons dins sa lucha contra Pèire IV d'Aragon.

Durant l'epòca de la Reforma, un grand nombre d'abitants se faguèron protestants (o uganauds, escais-nom dels protestants) e Montpelhièr venguèt un fèu de la resisténcia protestanta encontra de la Corona francesa, que son domeni èra majoritàriament catolic. En 1622, lo rei Loís XIII prenguèt la vila aprèp un sètge de uèch meses. Durant lo sègle xix, la ciutat se desvolopèt en centre industrial. Dins lo decenni de las 1960, sa populacion coneguèt una fòrta creissença en partida a causa de l'arribada dels pènegres. De faiçon generala, es un fenomèn de metropolizacion, de concentracion de la populacion e de las activitats dins las aglomeracions mai importantas. En 1954, la populacion municipala de las principalas vilas de Lengadòc-Rosselhon, Montpelhièr, Nimes, Perpinhan e Besièrs èra respectivament de 97 501, 89 130, 70 051 e 64 929 abitants. La comparason de las populacions de las aglomeracions donariá de resultats pauc diferents, estant que las 4 vilas an una superficia importanta. Tanlèu 1968, las donadas èran 161 910, 123 292, 102 191 e 80 481 abitants. Per çò qu'es de las unitats urbanas ara, las populacions en 2019 èra respectivament de 458 189, 183 471, 203 025 e 93 623 abitants. Se vei clarament, en mai de l'aviada de Montpelhièr, que Nimes patís mai de la concurréncia de la capitala regionala que Perpinhan, pr'amor de sa proximitat e que Besièrs coneis una vertadièra estagnacion, aquò per tres rasons : es la sola de las quatre desprovesida d'una foncion prefectorala e, coma Nimes, es a pauc de distància de Montpelhièr; en mai d'aquò, Besièrs èra tròp dependenta del vin (e dejà en crisi abans 1954).

Populacion

modificar

La populacion de Montpelhièr es de 290 053 abitants (INSEE, populacion municipala legala per 2018) e sa densitat es de 5 099,38 ab/km².

Montpelhièr es partida en 6 cantons.

Espandi Populacion

municipala

Populacion

totala

Proporcion de

la comuna

Proporcion dins

lo canton

Canton de Montpelhièr 1 44 839 45 199 (15,46%) (83,9%)
Canton de Montpelhièr 2 54 102 54 575 (18,65%) (100%)
Canton de Montpelhièr 3 52 152 53 140 (17,98%) (100%)
Canton de Montpelhièr 4 62 471 62 911 (21,54%) (100%)
Canton de Montpelhièr 5 51 819 52 412 (17,87%) (100%)
Canton de Montpelhièr e Castèlnòu de Les 24 670 25 173 (8,51%) (71,65%)
Total Montpelhièr 290 053 293 410 (100%)

Demografia

modificar
modificar « persona »
 v · d · m 
Evolucion demografica
Populacion comunala actuala (2013): 272084, totala: 276054
 

1793 1800 1806 1821 1831 1836 1841 1846 1851
32 897 32 723 33 264 35 123 36 029 35 506 40 746 45 828 45 811

1856 1861 1866 1872 1876 1881 1886 1891 1896
49 737 51 865 55 606 57 727 55 258 56 005 56 765 69 258 73 931

1901 1906 1911 1921 1926 1931 1936 1946 1954
75 950 77 114 80 230 81 548 82 819 86 924 90 787 93 102 97 501

1962 1968 1975 1982 1990 1999 2006 2007 2008
118 864
161 910
191 354
197 231
207 996
225 392
251 634
253 712
252 998
256 344
2009 2010
255 080
258 366
257 351
260 572
Fonts
Base Cassini de l'EHESS - Nombre retengut a partir de 1962 : Populacion sens comptes dobles - Sit de l'INSEE
 
Evolucion de la populacion 1962-2008


Ensenhament

modificar

Ensenhament mairal e elementari

modificar

La vila de Montpelhièr aculhís près de 20 000 escolans dins 798 classas:

  • 61 escòlas mairalas publicas;
  • 62 escòlas elementàrias publicas;
  • 14 escòlas mairalas e elementàrias privadas jos contracte ;
  • 3 escòlas primàrias Calandretas (mairalas e elementàrias), escòlas associativas bilinguas francés-occitan jos contracte.[9]

Ensenhament segondari

modificar

Collègis

modificar

La vila de Montpelhièr compta 25 collègis dont:

  • 15 collègis publics;
  • 10 collègis privats jos contracte.
  • Collègi Leon-Còrdas, collègi associatiu Calandreta bilingüe francés-occitan. jos contracte.

La vila compta 15 licèus dont 10 publics e 4 privats jos contracte.

Ensenhament superior

modificar
 
Facultat de Medecina de Montpelhièr.

Montpelhièr es una anciana vila universitària. Uèi, sa populacion estudianta (universitats e escòlas) es estimada a 60 000 personas. La vila amassa doas universitats:

Administracion

modificar
Lista dei cònsols successius
Periòde Identitat Etiqueta Qualitat
2020   Michaël Delafosse PS professor
2014 2020 Philippe Saurel divèrs esquèrra dentista
2004 2014 Elena Mandron PS metgessa
1977 2004 Jòrdi Freche PS professor d'universitat
1959 1977 Francés Delmàs UDF avocat
1953 1959 Joan Zuccarelli RAD  
Totas las donadas son pas encara conegudas.

Personalitats nascudas o ligadas a Montpelhièr

modificar

Articles connèxes

modificar

Ligams extèrnes

modificar

 

Wikimedia Commons prepausa de documents multimèdia liures sus Montpelhièr.

Nòtas e referéncas

modificar
  1. Joan Frederic Brun. «Lo balès dialectic» (en occitan).
  2.  Los toponims estrangièrs dins lo Pichòt Talamus de Montpelhièr, 9 d'agost de 2013). «S’agacham las formas de Montpelhièr, vesèm plan lèu desparéisser la forma Montpeslier après las primièras annadas del consolat (21 formas) al profièch de la forma dominanta Montpeylier (E sas variantas graficas Monpeylier, Monpeylyer, Montpeilier, Monpeyllier) que trobam regularament emplegada de la debuta a la fin del manuscrit. La forma Montpellier (trobam tanben la forma Montpelier, emai foguèsse plan mens representada) es tanben plan presenta dins las primièras annadas de la redaccion e sembla concurrenciar la forma Montpeylier (a partir de la forma Montpestlier, probablament ja arcaïca al moment de la redaccion del manuscrit AA9, se manifèstan doas tendéncias : una tendéncia a la geminacion en [ll] e una tendéncia a la realizacion de /s/ en [j] en còda dabans [l]). De notar tanben que lo digrama <ll> representa regularament una forma geminada [ll] (illa, sollempne, contrarolle, tranquilla, Rolland, esquilla, collegi) o remanda graficament a una geminada etimologica (aquell, avellana, lo rey vielh de Castella, capellan, bulla), mas aquel digrama pòt pas èsser associat al son palatal de la L. Aquò dich, entre las centenas de formas que citan aquesta vila, trobam una sola ocurréncia de Montpelhier amb <lh> en 1222. Res empacha pas de pensar que las doas formas majoritàrias (Montpeylier, Montpellier) an pogut representar doas prononciacions concurrentas pel nom de la vila, a l’epòca medievala. En tot cas, i a probablament pas cap de rason d’utilizar la forma Montpelhièr. Se consideram que dins la tradicion manuscrita medievala la forma amb <lh> es absenta (La Cançon de la crosada -Martin-Chabot 1931- coneis pas que la forma Montpeslier, 10 ocurréncias), es possible alara que la forma popularizada per Alibèrt dins lo vocabulari ortografic de sa gramatica (Alibèrt 1935, 460) siá pas qu’una adaptacion facha a partir de la forma catalana Montpeller. La forma Montpelhièr a degut semblar talament emblematica de la grafia medievala als uèlhs dels occitanistas d’après-guèrra e talament autentica dins una perspectiva de reconquista lingüistica que degun s’es benlèu pas jamai pausat la question de sa validitat. La forma, ara, difusida e emplegada dempuèi qualques decenias per la practica occitanista, la trobam escricha d’en pertot. La question de saber se devèm tornar a una forma istorica autentica o reténer la forma alibertina popularizada per la practica occitanista coma un eiretatge sociolingüistic que fa partida uèi de l’istòria del toponim de Montpelhièr es un debat que despassa l’encastre d’aqueste estudi.» 
  3. 3,0 et 3,1 Frank R. Hamlin, Toponymie de l'Hérault, Dictionnaire Topographique et Étymologique, Éditions du Beffroi e Études Héraultaises, 2000, p. 254
  4. Albert Dauzat, Charles Rostaing, Dictionnaire étymologique des Noms de Lieux en France, Librairie Guénégaud, reedicion 1984, p. 468
  5. Revue des langues romanes, Universitat de Montpelhièr.  (en francés), 1870.
  6. «A». Equipa projècte Talamus, Edicion critica numerica del manuscrit AA9 dels Archius municipals de Montpelhièr dit lo Pichòt Talamus. Universitat Pau Valèri-Montpelhièr III.
  7. 7,0 et 7,1 cf. «Lo testament dau satge».Revue des langues romanes par la Société pour l'étude des langues romanes. «Dialecte moderne» p. 342, 343.
  8. .
  9. «Les Assises locales de la réussite éducative» (en francés). montpellier.fr.