Split

Split, o Spalato en italian (en grèc ancian Ασπάλαθος, Aspalathos, en Latin Spalatum, en Dalmatoromanic Spalatro) es la segonda vila mai poblada de Croàcia e lo sèti del Comitat de Split-Dalmàcia. Al recensament de 2010, lo comtat comptava 508 564 abitants e la vila 209 856 abitants^[1], que 95 % de Croats^[2].

Split

Bandièra

Armas

Geografia fisica

Coordenadas

43° 30′ 00″ N, 16° 26′ 00″ E

Superfícia

6 300 km²

Altituds
· Mejana

3 m

Geografia politica

Cònsol

Željko Kerum

Geografia umana

Populacion
(?)

209 856 (vila)
508 564 (municipalitat) ab.

Autras informacions

21000

La vila de Split s'etabliguèt a l'interior, puèi a l'entorn de l'imensa palais de l'emperaire roman Dioclecian, bastit entre 294 e 305, que s'espandissiá sus una superfícia de 39 000 m². L'emperaire èra originari de la vila de Salona (situada suls penjals de Split). En 1420, Split fuguèt integrada dins la Republica de Venècia, fins a la seuna disparcion en 1797. La vila es a l'ora d'ara inscricha sus la lista del Patrimòni Mondial de l'Umanitat per l'UNESCO

Es un grand pòrt, industrial e toristic de la còsta dalmata.

Istòria

Dominacion romana

Patrimòni Mondial de l'UNESCO

Gravadura del front de mar de Split amb los rèstas del Palais de Dioclecian. Robert Adam, 1764.

Vista dels barris de Split vèrs 1764, gravada per l'arquitècte escossés Robert Adam.

Fotografia de 1910 de Split.

Aquela vila presenta la singularitat d'aver èsser bastida a l'interior, puèi a l'entorn, del palais de Dioclecian.

Aquel emperaire roman — d'origina dalmata — se faguèt bastir un imense palais sus la seuna còsta natala, de 294 a 305. I demorèt pendent la seuna retirada. Aquel palais, en mai dels bastiments residencials, comprenon de tèrmes, una bibliotèca, un temple dedicat a Jupitèr, casèrna abrigant une gàrdia, e cenchat de barris. L'ensems ocupa una superfícia de 215 m sus 180, soit 39 000 m². Le front de mar es encara constituit del barri del palais. Sul ce front de mar, existís encara la pòrta maritima, que dins l'Antiquitat, permetent a las naus d'acostar directement.

A l'Edat Mejana

A l'Edat Mejana, le palais se transformèt en vila quand los abitants de la ciutat romana mejancièra de Salona (capitala de la província romana de Dalmàcia) s'i refugièrn (en 615). Establiguèron d'stals nauts dins o contra los barris, o los monuments antics. Le mausolèu de Dioclecian es transformat en catedrala dedicada a Sant Domnius o Duje, patron protector de la vila, en 650, lo temple de Jupitèr en batistèri.

Dominacion veneciana

Aprèp la casuda de l'Empèire roman d'Occident, Split tombèt jol contraròlte dels Bizantins e l’indépend"ncia que gausissiá del sègle XII al sègle XIV, li permetèt de se desvelopar e de coneisser un remarcable vam economic. En 1420, Split foguèt conquerida per la Republica de Venécia que capitèt a contrarotlar l’essencial de las relacions comercialas e economicas sus l’Adriatica. La menaça de las invasions turcas obliga a la construccion d’imposants barris al sègle XVII. La preséncia de l’autoritat veniciana foguèt sovent ligada a une periòde de desvelopament economic e urban. Lo centre istoric de Split compòrta fòrça abitacions d'estil venician (palais del rector, ostal de ville, torre veniciana). La dominacion veniciana s'acabèt en 1797.

Al sègle XIX

De 1805 a 1813 Split èra, coma tota la Dalmàcia, governada per França e Napoleon al sen de las Províncias ilirianas. La primièra carrièra modèrna de la vila se nomena encara Marmontova del nom del Marescal Marmont administrator de las províncias iliriana, e lo suc de Marjan a lo nom de Telegrin (a l'epòque que lo telegrafe optic francés èra situat aquí). Aprèp los Franceses en 1810, Split e Dalmàcia integrèron l'Empèri Austriac puèi l'Àustria-Ongria fins al Tractat de Saint-Germain-en-Laye del 10 de setembre de 1919. Alara tot en conservant los seus particularismes lengüistics. Atal, a las culturas venicianas e eslavas, s'apond pauc a pauc un substrat germanofòn. Los Dalmatas jonglan entre lo croat, l'italian e l'alemand. Se Trieste venguèt lo principal pòrt de Cisleitania - Àustria - e Rijeka (Fiume) lo principal pòrt de Transleitania - Ongria - lo pòrt de Split demòra un fòrt ancoratge per la marina de guèrra austroongresa.

Al Sègle XX

A la casuda de l'Àustria-Ongria, amb la fondacion del Reialme dels Sèrbes, dels Croats e dels Slovèns, Split se trobèt dins la Dalmàcia « iogoslava » (mai vaste), al contrari de Zadar (Zara) que domina la Dalmàcia italiana (mai pichona e partejada). La cultura croata revicolèt fàcia a una elèita que contunha de cultivar las influéncias austriacas e venecianas.

Split a l'ora d'ara

La vila es inscricha sus la lista del Patrimòni Mondial de l'Umanitat per lo seu palais de Dioclecian, mas tanben per la catedrala de Sant Domnius de Split.

E mai, la vila abriga lo musèu Ivan Meštrović, escultor croat disciple de Rodin.

Galariá de fotos

Faciada du Palais de Dioclecian a Split
Sosol del Palais de Dioclecia a Split
Centre istoric de Split, la pòrta d’argent
Arquitectura veniciana del centre istoric de Split
Estatua monumentala d'Ivan Meštrović prèp de la pòrte d'aur a Split (Zlatna Vrata)
Flècha de la catedrale.
Cort interiora d'epòca romana devant la catedrala, (que foguèt bastida al sègle XIII sul luòc del mausolèu de Dioclecian).