Ais

Pels articles omonims, vejatz ais (omonimia).

Vila d'Occitània

Ais
Aix-en-Provence

La Rotonda.

Bandièra

Armas

Geografia fisica

Coordenadas

43° 31′ 52″ N, 5° 27′ 14″ E

Superfícia

186,08 km²

Altituds
· Maximala
· Mejana
· Minimala

511 m
200 m
73 m

Geografia politica

França

Provença Aups e Còsta d'Azur

Capitala dei cantons:
Ais de Provença Centre
Ais de Provença Nord-Est
Ais de Provença Sud-Oest

Intercom
241300276

Metropòli Ais - Marselha Provença

Cònsol

Maryse Joissains-Masini (UMP)
(2014-2020)

Geografia umana

Populacion
Populacion totala
(2018)

143 097 ab.

146 282 ab.

Densitat

760,67 ab./km²

Autras informacions

Escais

L’Atenas dau Miegjorn

Gentilici

Sextian, sextiana

Còde INSEE

13001

http://www.mairie-aixenprovence.fr/

Ais (en francés Aix e, dempuèi 1932, Aix-en-Provence)^[1], es una vila de Provença, que foguèt la capitala dau comtat de Provença. Es lo centre dau País d'Ais e d’un territòri de 36 comunas dins la Metropòli d'Ais Marselha Provença. Segon la definicion de l’INSEE, Ais compausa amb Marselha la promiera aglomeracion d’Occitània. Se situa dins lo departament dei Bocas de Ròse que ne foguèt lo promier capluec, e la region administrativa de Provença-Aups-Còsta d'Azur. Ais a recebut per escais L’Atenas dau Miegjorn (TDF) perque es un grand centre d'activitats intellectualas e culturalas en Occitània.

Ais se pronóncia [ˈajs, ˈzaj]. Per dire a Ais [aˈajs], se ditz correntament as Ais [aˈzaj]^[2].

Lo gentilici es sextian -a.

GeografiaModificar

Ais es situat a 15 km a l'oèst dau Mont Venturi e a 30 km au nòrd de Marselha dins una cònca formada per Lar e la Tòrsa. Constituís amb la Ciutat Focèa una vasta aglomeracion de mai d'1,5 milion d'abitants.

La comuna, una dei pus vastas d'Occitània (e de França), englòba de vilatges dins lo territòri, coma Lei Milas, Loina, Puegricard o Coteron.

IstòriaModificar

Ais de Provença es la capitala istorica de Provença.

Au sègle IV avC., la Bassa Provença foguèt ocupada per la tribú celtoligura dei Salis o Saluvis. La capitala foguèt l'opidum d'Entremont, situat au nòrd d'Ais. En 123 avC., après la crida a l'ajuda dei grècs de Massàlia (Marselha), lo cònsol Sèxtius prenguèt e destruguèt aquela vila-opidum, puèi assetgèt, decòsta deis aiganaissents termalas, un camp apelat Aquae Sextiae («leis aigas de Sèxtius») a fin d'assegurar la seguretat dei transpòrts comerciaus entre Roma e la ciutat focèa de Massàlia.

En 102 avC., pendent la batalha d’Aquae Sextiae, Màrius arrestèt e vencèt lei Teutons e leis Ambrons, au pè dau Mont Venturi.

A l'Edat Mejana, lei còmtes de Provença s'aisèron as Ais au sègle XII. Au sègle XV, sota lo règne de Rainier d'Anjau, sonat lo "Rei Rainier", còmte de Provença e rei de Sicília, la vila prenguèt son enauratge. Rainier transformèt la vila en un centre culturau e universitari important (1409).
En 1481, Provença foguèt annexada juridicament au reiaume de França e Ais venguèt ansin una capitala regionala de segonda categoria, subordenada au prestigi de París. En 1501, Loís XII establiguèt lo Parlament de Provença que demorèt fins a la Revolucion Francesa.

En 1790, ven lo promier capluec dau departament dei Bocas de Ròse. Cedís definitivament aqueu ròtle a Marselha en 1800.

Ais es ben segur la vila que veguèt nàisser e morir Pau Cesana (1839-1906). Es au collègi Borbon d'Ais que nasquèt la granda amistat entre Pau Cesana e Émile Zola.

L'11 de junh 1909, de vilatges au nòrd d'Ais son picats per un tèrratrem de magnitud avalorada a 6,2 sus l'escala de Richter que provòca la mòrt de 46 personas e de degalhs nombrós.

Ais es uei una vila que mescla passat istoric e avenidor tecnologic amb lo pregit ITER a Cadaracha (comunitat dau País d'Ais), la gara d'Ais-TGV, lei tecnopòles de l'Arbois e de Rosset, leis universitats e escòlas...

Ais a festat dinhament lo centenari de la mòrt de Pau Cesana amb en particular l'exposicion internacionala au Musèu Granet: "Cézanne en Provence" dau 9 de junh au 17 de setembre de 2006 que assemblava près de 120 òbras dau mèstre sus lo tèma de sa "Provença".

Visitant lo centre de la vila, podretz caminar "sus lei pas de Zola": l'escrivan s'inspirèt d'Ais per descriure la celèbra vila de Plassans dins lei Rougon-Macquart.

AdministracionModificar

Cònsols d'Ais de ProvençaModificar

Article detalhat : Lista dei cònsols d'Ais de Provença.

La consolessa actuala d'Ais de Provença es Marisa Joissains-Masini, despuei lo 18 de març de 2001.

Divisions administrativasModificar

Ais de Provença es devesit en tres cantons :

Un descopatge cantonau novèu, en febrier de 2003, devesiguèt la vila en quatre cantons, mai foguèt anullat per la decision dau Conseu d'Estat de genier de 2004.

Lista dei cònsols successius
Periòde		Identitat
2008	2014	Maryse Joissains-Masini (UMP)
març de 2001	2008
Totas las donadas son pas encara conegudas.

DemografiaModificar

modificar

v · d · m

Evolucion demografica
Populacion comunala actuala (2013): 141545, totala: 145160

27 000

21 009

21 960

22 412

22 575

24 660

26 698

27 280

27 255

26 136

27 659

28 152

29 020

28 693

29 257

29 057

28 357

28 913

29 418

29 829

29 836

29 983

35 106

38 332

42 615

46 053

54 217

67 943

89 566

110 659

121 327

123 842

133 018

142 534

143 404

142 743
146 050

2009

2010

141 895
145 273

141 438
144 884

Fonts

Base Cassini de l'EHESS - Nombre retengut a partir de 1962 : Populacion sens comptes dobles - Sit de l'INSEE

EconomiaModificar

Industria electronica, mercats, artisanats, torisme, Festenau de Musica Lirica.
Especialitats: calissons d'Ais, confiments, pichons pans sextians, sopa amb lo pisto, dòba provençala.

Ensenhament superiorModificar

Universitat Ais-Marselha I o Universitat de Provença (Letras e sciéncias umanas, sciéncias)
Universitat Ais-Marselha II (Sciéncias e santat)
Universitat Ais-Marselha III o Universitat Pau Cesana (Drech e economia)
- ...e son annèxe: l'Institut d'Estudis Politics d'Ais de Provença
Institut Universitari de Formacion dei Mèstres (IUFM)
Escòla Nacionala deis Arts e Mestiers

Monuments e luecs toristicsModificar

Ais de Provença es classat vila d'art e d'istòria. La vila istorica es fòrça rica en ostaus particulars dei sègles XVII e XVIII, en fònts e en glèisas.

Luecs e bastiments publicsModificar

la Comuna, anciana bibliotèca Mejanas
la Plaça d'Aubertàs
lo cors Mirabèu
lo Pònt de Sant Ponç
lo Pònt dei Tres Sautets
l'Opidum d'Entremont
lo Mausolèu de Jòsep Sec
lei Tèrmas Sextius
lei nombrosei fònts coma:
- la fònt de la Rotonda
- la fònt dei Quatre Daufins
- la fònt dei Tanaires
- la fònt dau Rei Rainier
- la fònt d'Aiga Cauda
- la fònt dei Nòu Canons
lei ostaus particulars nombrós coma:
- lo Pavalhon de Vendòma e son jardin francés
- l'ostau d'Estève de Sant Joan
- l'ostau de Fonscolombe
- l'ostau de Boisgelin, onte nasquèt Folco de Baroncelli-Javon
- l'ostau de Caumont, devengut lo conservatòri Dàrius Milhaud de musica e de dança