Wikipèdia

Ais

comuna francesa de Provença-Aups-Còsta d'Azur
(Redirigit dempuèi Ais de Provença)

Pagina d'ajuda sus l'omonimia Pels articles omonims, vejatz ais (omonimia).
Flag of Occitania (with star).svg Vila d'Occitània Blason Languedoc.svg

Ais
Aix-en-Provence

Descobridor o inventaire
Data de descobèrta
Contrari
Color
Simbòl de quantitat
Simbòl d'unitat
Proprietat de
Fondador
Compren
Data de debuta
Data de fin
Precedit per
Seguit per
Coordenadas
Fontaine de la Rotonde - Aix-en-Provence.JPG
La Rotonda.
Drapeau d'Aix-en-Provence.svg
Blason ville fr Aix-en-Provence.svg
Bandièra
 Armas
Geografia fisica
Occitania map (1).png
geolocalizacion
Coordenadas 43° 31′ 52″ N, 5° 27′ 14″ E
Superfícia 186,08 km²
Altituds
 · Maximala
 · Mejana
 · Minimala 		 
511 m
200 m
73 m
Geografia politica
País Provença Armas de Provença
Parçan País d'Ais Blason ville fr Aix-en-Provence.svg
Estat Bandièra de França França
Region
93 		Provença Aups e Còsta d'Azur Blason région fr Provence-Alpes-Côte d'Azur.svg
Departament
13 		Bocas de Ròse Armas dau Departament dei Bocas de Ròse
Arrondiment
131 		Ais de Provença
Canton
1397 		Capitala dei cantons:
Ais de Provença Centre
Ais de Provença Nord-Est
Ais de Provença Sud-Oest
Intercom
241300276 		Metropòli Ais - Marselha Provença
Cònsol Maryse Joissains-Masini (UMP)
(2014-2020)
Geografia umana
Populacion
Populacion totala
(2018) 		143 097 ab.
Evolucion de la populacion

146 282 ab.
Densitat 760,67 ab./km²
Autras informacions
Escais L’Atenas dau Miegjorn
Gentilici Sextian, sextiana
Còde INSEE 13001
http://www.mairie-aixenprovence.fr/

Ais (en francés Aix e, dempuèi 1932, Aix-en-Provence)[1], es una vila de Provença, que foguèt la capitala dau comtat de Provença. Es lo centre dau País d'Ais e d’un territòri de 36 comunas dins la Metropòli d'Ais Marselha Provença. Segon la definicion de l’INSEE, Ais compausa amb Marselha la promiera aglomeracion d’Occitània. Se situa dins lo departament dei Bocas de Ròse que ne foguèt lo promier capluec, e la region administrativa de Provença-Aups-Còsta d'Azur. Ais a recebut per escais L’Atenas dau Miegjorn (TDF) perque es un grand centre d'activitats intellectualas e culturalas en Occitània.

Ais se pronóncia [ˈajs, ˈzaj]. Per dire a Ais [aˈajs], se ditz correntament as Ais [aˈzaj][2].

Lo gentilici es sextian -a.

GeografiaModificar

Ais es situat a 15 km a l'oèst dau Mont Venturi e a 30 km au nòrd de Marselha dins una cònca formada per Lar e la Tòrsa. Constituís amb la Ciutat Focèa una vasta aglomeracion de mai d'1,5 milion d'abitants.

La comuna, una dei pus vastas d'Occitània, englòba de vilatges dins lo territòri, coma Lei Milas, Loina, Puegricard o Coteron.

IstòriaModificar

Ais de Provença es la capitala istorica de Provença.

Au sègle IV avC., la Bassa Provença foguèt ocupada per la tribú celtoligura dei Salis o Saluvis. La capitala foguèt l'opidum d'Entremont, situat au nòrd d'Ais. En 123 avC., après la crida a l'ajuda dei grècs de Massàlia (Marselha), lo cònsol Sèxtius prenguèt e destruguèt aquela vila-opidum, puèi assetgèt, decòsta deis aiganaissents termalas, un camp apelat Aquae Sextiae («leis aigas de Sèxtius») a fin d'assegurar la seguretat dei transpòrts comerciaus entre Roma e la ciutat focèa de Massàlia.

En 102 avC., pendent la batalha d’Aquae Sextiae, Màrius arrestèt e vencèt lei Teutons e leis Ambrons, au pè dau Mont Venturi.

A l'Edat Mejana, lei còmtes de Provença s'aisèron as Ais au sègle XII. Au sègle XV, sota lo règne de Rainier d'Anjau, sonat lo "Rei Rainier", còmte de Provença e rei de Sicília, la vila prenguèt son enauratge. Rainier transformèt la vila en un centre culturau e universitari important (1409).
En 1481, Provença foguèt annexada juridicament au reiaume de França e Ais venguèt ansin una capitala regionala de segonda categoria, subordenada au prestigi de París. En 1501, Loís XII establiguèt lo Parlament de Provença que demorèt fins a la Revolucion Francesa.

En 1790, ven lo promier capluec dau departament dei Bocas de Ròse. Cedís definitivament aqueu ròtle a Marselha en 1800.

Ais es ben segur la vila que veguèt nàisser e morir Pau Cesana (1839-1906). Es au collègi Borbon d'Ais que nasquèt la granda amistat entre Pau Cesana e Émile Zola.

L'11 de junh 1909, de vilatges au nòrd d'Ais son picats per un tèrratrem de magnitud avalorada a 6,2 sus l'escala de Richter que provòca la mòrt de 46 personas e de degalhs nombrós.

Ais es uei una vila que mescla passat istoric e avenidor tecnologic amb lo pregit ITER a Cadaracha (comunitat dau País d'Ais), la gara d'Ais-TGV, lei tecnopòles de l'Arbois e de Rosset, leis universitats e escòlas...

Ais a festat dinhament lo centenari de la mòrt de Pau Cesana amb en particular l'exposicion internacionala au Musèu Granet: "Cézanne en Provence" dau 9 de junh au 17 de setembre de 2006 que assemblava près de 120 òbras dau mèstre sus lo tèma de sa "Provença".

Visitant lo centre de la vila, podretz caminar "sus lei pas de Zola": l'escrivan s'inspirèt d'Ais per descriure la celèbra vila de Plassans dins lei Rougon-Macquart.

AdministracionModificar

Cònsols d'Ais de ProvençaModificar

Article detalhat : Lista dei cònsols d'Ais de Provença.

La consolessa actuala d'Ais de Provença es Marisa Joissains-Masini, despuei lo 18 de març de 2001.

Divisions administrativasModificar

Ais èra devesit en tres cantons:

Un descopatge cantonau novèu, en febrier de 2003, devesiguèt la vila en quatre cantons, mai foguèt anullat per la decision dau Conseu d'Estat de genier de 2004.

Lo descopatge de 2015 devesiguèt Ais en dos cantons:

Lista dei cònsols successius
Periòde Identitat Etiqueta Qualitat
2008 2014 Maryse Joissains-Masini (UMP)    
març de 2001 2008      
Totas las donadas son pas encara conegudas.

DemografiaModificar

modificar

 v · d · m  		Evolucion demografica
Populacion comunala actuala (2013): 141545, totala: 145160
 

1793 1800 1806 1821 1831 1836 1841 1846 1851
27 000 21 009 21 960 22 412 22 575 24 660 26 698 27 280 27 255

1856 1861 1866 1872 1876 1881 1886 1891 1896
26 136 27 659 28 152 29 020 28 693 29 257 29 057 28 357 28 913

1901 1906 1911 1921 1926 1931 1936 1946 1954
29 418 29 829 29 836 29 983 35 106 38 332 42 615 46 053 54 217

1962 1968 1975 1982 1990 1999 2006 2007 2008
67 943
 89 566
 110 659
 121 327
 123 842
 133 018
 142 534
 143 404
 142 743
146 050
2009 2010
141 895
145 273 		141 438
144 884
Fonts
Base Cassini de l'EHESS - Nombre retengut a partir de 1962 : Populacion sens comptes dobles - Sit de l'INSEE
 


EconomiaModificar

Industria electronica, mercats, artisanats, torisme, Festenau de Musica Lirica.
Especialitats: calissons d'Ais, confiments, pichons pans sextians, sopa amb lo pisto, dòba provençala.

Ensenhament superiorModificar

  • Universitat Ais-Marselha I o Universitat de Provença (Letras e sciéncias umanas, sciéncias)
  • Universitat Ais-Marselha II (Sciéncias e santat)
  • Universitat Ais-Marselha III o Universitat Pau Cesana (Drech e economia)
    • ...e son annèxe: l'Institut d'Estudis Politics d'Ais de Provença
  • Institut Universitari de Formacion dei Mèstres (IUFM)
  • Escòla Nacionala deis Arts e Mestiers

Monuments e luecs toristicsModificar

Ais de Provença es classat vila d'art e d'istòria. La vila istorica es fòrça rica en ostaus particulars dei sègles XVII e XVIII, en fònts e en glèisas.

Luecs e bastiments publicsModificar

  • la Comuna, anciana bibliotèca Mejanas
  • la Plaça d'Aubertàs
  • lo cors Mirabèu
  • lo Pònt de Sant Ponç
  • lo Pònt dei Tres Sautets
  • l'Opidum d'Entremont
  • lo Mausolèu de Jòsep Sec
  • lei Tèrmas Sextius
  • lei nombrosei fònts coma:
  • lei ostaus particulars nombrós coma:
    • lo Pavalhon de Vendòma e son jardin francés
    • l'ostau d'Estève de Sant Joan
    • l'ostau de Fonscolombe
    • l'ostau de Boisgelin, onte nasquèt Folco de Baroncelli-Javon
    • l'ostau de Caumont, devengut lo conservatòri Dàrius Milhaud de musica e de dança

Bastiments religiósModificar

Bastiments culturausModificar

  • lo Musèu Granet
  • lo Musèu dau Vièlh Ais, dins l'ostau d'Estève de Sant Joan
  • lo Musèu dei Tapissariás
  • lo Museum d'Istòria Naturala
  • lo Musèu d'Arbaud
  • l'Ostau de Provença
  • l'Institut d'Estudis Politics
  • la Fondacion Vasarely
  • la Ciutat dau Libre (Bibliotèca Mejanas)
  • lo Pavalhon negre, Centre Coregrafic Nacionau dau Balèti Preljocaj
  • lo Grand Teatre de Provença

ImatgesModificar

Lei carrierasModificar

  • Mercat

  • Una fonteta

  • Un pargue amb una fònt

  • Lei banhs novèus d'Ais

  • Una carriera sextiana

  • Claudi Loís Ector de Vilars: la comuna

  • Claudi Loís Ector de Vilars: la comuna

  • Publicitat en pintura murala

  • Ostau d'Estève de Sant Joan

  • Institut d'Estudis Politics

  • Nicolau Claudi Fabri de Peiresc

  • Mausolèu de Josèp Sec

  • Mausolèu de Josèp Sec

  • Mausolèu de Josèp Sec

  • Mausolèu de Josèp Sec

  • Mausolèu de Josèp Sec

  • Mausolèu de Josèp Sec

  • Mausolèu de Josèp Sec

  • Mausolèu de Josèp Sec

  • Mausolèu de Josèp Sec

  • Mausolèu de Josèp Sec

  • Mausolèu de Josèp Sec

  • Tèrmas Sèxtius

  • Tèrmas Sèxtius

  • Fònt dei Quatre Daufins

  • Fònt de la Rotonda

  • Fònt de la Rotonda

  • La Pòrta d'Ais

  • Plaça de la Comuna

  • Plaça de la Comuna

  • Plaça de la Comuna

EdificisModificar

  • Fondation Vasarely, Aix-en-Provence (2006-10-14).jpg

    Fondacion Vasarely

  • Glèisa dau Sant Esperit

  • Glèisa de la Magdalena

  • Comuna

  • Comuna

  • Comuna

  • Comuna

  • Comuna

  • Comuna

  • Comuna

  • Comuna

  • La Pòsta, plaça de la Comuna

  • La Pòsta, plaça de la Comuna

  • Musèu dei Tapissariás

  • Musèu dei Tapissariás

  • Musèu dei Tapissariás

  • Catedrala de Sant Sauvaire

  • Catedrala de Sant Sauvaire

  • Catedrala de Sant Sauvaire

  • Glèisa de Sant Joan de Malta

  • Glèisa de Sant Joan de Malta

  • Glèisa de Sant Joan de Malta

  • Glèisa de Sant Joan de Malta

  • Glèisa de Sant Joan de Malta

Luòcs e monumentsModificar

Personalitats liadas ambé la comunaModificar

Personalitats nascudas dins la comunaModificar

Personalitats mòrtas dins la comunaModificar

EspòrtModificar

Veire tanbenModificar

Liames extèrnesModificar

NòtasModificar

  1. ↑ Ais en nòrma mistralenca, Aics en occitan medieval. Vejatz Domergue Sumien, https://opinion.jornalet.com/lenga/blog/2381/lei-noms-dais-de-provenca-de-dacs-e-de-la-vila-dax
  2. ↑ Veire tanben Aups e Albi.
  3. ↑ https://tdf.locongres.org/files/assets/common/page-substrates/page0927.jpg
Recuperada de « https://oc.wikipedia.org/w/index.php?title=Ais&oldid=2345757 »