Ais

![]() |
Vila d'Occitània | ![]() |
Ais | |||||
---|---|---|---|---|---|
La Rotonda. | |||||
| |||||
| |||||
Geografia fisica | |||||
| |||||
Coordenadas | 43° 31′ 52″ N, 5° 27′ 14″ E | ||||
Superfícia | 186,08 km² | ||||
Altituds · Maximala · Mejana · Minimala |
511 m 200 m 73 m | ||||
Geografia politica | |||||
País | Provença ![]() | ||||
Parçan | País d'Ais ![]() | ||||
Estat | ![]() | ||||
Region 93 |
Provença Aups e Còsta d'Azur ![]() | ||||
Departament 13 |
Bocas de Ròse ![]() | ||||
Arrondiment 131 |
Ais de Provença | ||||
Canton 1397 |
Capitala dei cantons: Ais de Provença Centre Ais de Provença Nord-Est Ais de Provença Sud-Oest | ||||
Intercom 241300276 |
Metropòli Ais - Marselha Provença | ||||
Cònsol | Maryse Joissains-Masini (UMP) (2014-2020) | ||||
Geografia umana | |||||
Populacion Populacion totala (2018) |
143 097 ab. 146 282 ab. | ||||
Densitat | 760,67 ab./km² | ||||
Autras informacions | |||||
Escais | L’Atenas dau Miegjorn | ||||
Gentilici | Sextian, sextiana | ||||
Còde INSEE | 13001 | ||||
http://www.mairie-aixenprovence.fr/ |
Ais (en francés Aix e, dempuèi 1932, Aix-en-Provence)[1], es una vila de Provença, que foguèt la capitala dau comtat de Provença. Es lo centre dau País d'Ais e d’un territòri de 36 comunas dins la Metropòli d'Ais Marselha Provença. Segon la definicion de l’INSEE, Ais compausa amb Marselha la promiera aglomeracion d’Occitània. Se situa dins lo departament dei Bocas de Ròse que ne foguèt lo promier capluec, e la region administrativa de Provença-Aups-Còsta d'Azur. Ais a recebut per escais L’Atenas dau Miegjorn (TDF) perque es un grand centre d'activitats intellectualas e culturalas en Occitània.
Ais se pronóncia [ˈajs, ˈzaj]. Per dire a Ais [aˈajs], se ditz correntament as Ais [aˈzaj][2].
Lo gentilici es sextian -a.
GeografiaModificar
Ais es situat a 15 km a l'oèst dau Mont Venturi e a 30 km au nòrd de Marselha dins una cònca formada per Lar e la Tòrsa. Constituís amb la Ciutat Focèa una vasta aglomeracion de mai d'1,5 milion d'abitants.
La comuna, una dei pus vastas d'Occitània, englòba de vilatges dins lo territòri, coma Lei Milas, Loina, Puegricard o Coteron.
IstòriaModificar
Ais de Provença es la capitala istorica de Provença.
Au sègle IV avC., la Bassa Provença foguèt ocupada per la tribú celtoligura dei Salis o Saluvis. La capitala foguèt l'opidum d'Entremont, situat au nòrd d'Ais. En 123 avC., après la crida a l'ajuda dei grècs de Massàlia (Marselha), lo cònsol Sèxtius prenguèt e destruguèt aquela vila-opidum, puèi assetgèt, decòsta deis aiganaissents termalas, un camp apelat Aquae Sextiae («leis aigas de Sèxtius») a fin d'assegurar la seguretat dei transpòrts comerciaus entre Roma e la ciutat focèa de Massàlia.
En 102 avC., pendent la batalha d’Aquae Sextiae, Màrius arrestèt e vencèt lei Teutons e leis Ambrons, au pè dau Mont Venturi.
A l'Edat Mejana, lei còmtes de Provença s'aisèron as Ais au sègle XII. Au sègle XV, sota lo règne de Rainier d'Anjau, sonat lo "Rei Rainier", còmte de Provença e rei de Sicília, la vila prenguèt son enauratge. Rainier transformèt la vila en un centre culturau e universitari important (1409).
En 1481, Provença foguèt annexada juridicament au reiaume de França e Ais venguèt ansin una capitala regionala de segonda categoria, subordenada au prestigi de París. En 1501, Loís XII establiguèt lo Parlament de Provença que demorèt fins a la Revolucion Francesa.
En 1790, ven lo promier capluec dau departament dei Bocas de Ròse. Cedís definitivament aqueu ròtle a Marselha en 1800.
Ais es ben segur la vila que veguèt nàisser e morir Pau Cesana (1839-1906). Es au collègi Borbon d'Ais que nasquèt la granda amistat entre Pau Cesana e Émile Zola.
L'11 de junh 1909, de vilatges au nòrd d'Ais son picats per un tèrratrem de magnitud avalorada a 6,2 sus l'escala de Richter que provòca la mòrt de 46 personas e de degalhs nombrós.
Ais es uei una vila que mescla passat istoric e avenidor tecnologic amb lo pregit ITER a Cadaracha (comunitat dau País d'Ais), la gara d'Ais-TGV, lei tecnopòles de l'Arbois e de Rosset, leis universitats e escòlas...
Ais a festat dinhament lo centenari de la mòrt de Pau Cesana amb en particular l'exposicion internacionala au Musèu Granet: "Cézanne en Provence" dau 9 de junh au 17 de setembre de 2006 que assemblava près de 120 òbras dau mèstre sus lo tèma de sa "Provença".
Visitant lo centre de la vila, podretz caminar "sus lei pas de Zola": l'escrivan s'inspirèt d'Ais per descriure la celèbra vila de Plassans dins lei Rougon-Macquart.
AdministracionModificar
Cònsols d'Ais de ProvençaModificar
La consolessa actuala d'Ais de Provença es Marisa Joissains-Masini, despuei lo 18 de març de 2001.
Divisions administrativasModificar
Ais èra devesit en tres cantons:
Un descopatge cantonau novèu, en febrier de 2003, devesiguèt la vila en quatre cantons, mai foguèt anullat per la decision dau Conseu d'Estat de genier de 2004.
Lo descopatge de 2015 devesiguèt Ais en dos cantons:
DemografiaModificar
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
1793 | 1800 | 1806 | 1821 | 1831 | 1836 | 1841 | 1846 | 1851 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
27 000 | 21 009 | 21 960 | 22 412 | 22 575 | 24 660 | 26 698 | 27 280 | 27 255
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
1856 | 1861 | 1866 | 1872 | 1876 | 1881 | 1886 | 1891 | 1896 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
26 136 | 27 659 | 28 152 | 29 020 | 28 693 | 29 257 | 29 057 | 28 357 | 28 913
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
1901 | 1906 | 1911 | 1921 | 1926 | 1931 | 1936 | 1946 | 1954 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
29 418 | 29 829 | 29 836 | 29 983 | 35 106 | 38 332 | 42 615 | 46 053 | 54 217
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
1962 | 1968 | 1975 | 1982 | 1990 | 1999 | 2006 | 2007 | 2008 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
67 943 |
89 566 |
110 659 |
121 327 |
123 842 |
133 018 |
142 534 |
143 404 |
142 743 146 050 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
2009 | 2010 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
141 895 145 273 |
141 438 144 884 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
![]() | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Fonts | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Base Cassini de l'EHESS - Nombre retengut a partir de 1962 : Populacion sens comptes dobles - Sit de l'INSEE |
EconomiaModificar
Industria electronica, mercats, artisanats, torisme, Festenau de Musica Lirica.
Especialitats: calissons d'Ais, confiments, pichons pans sextians, sopa amb lo pisto, dòba provençala.
Ensenhament superiorModificar
- Universitat Ais-Marselha I o Universitat de Provença (Letras e sciéncias umanas, sciéncias)
- Universitat Ais-Marselha II (Sciéncias e santat)
- Universitat Ais-Marselha III o Universitat Pau Cesana (Drech e economia)
- ...e son annèxe: l'Institut d'Estudis Politics d'Ais de Provença
- Institut Universitari de Formacion dei Mèstres (IUFM)
- Escòla Nacionala deis Arts e Mestiers
Monuments e luecs toristicsModificar
Ais de Provença es classat vila d'art e d'istòria. La vila istorica es fòrça rica en ostaus particulars dei sègles XVII e XVIII, en fònts e en glèisas.
Luecs e bastiments publicsModificar
- la Comuna, anciana bibliotèca Mejanas
- la Plaça d'Aubertàs
- lo cors Mirabèu
- lo Pònt de Sant Ponç
- lo Pònt dei Tres Sautets
- l'Opidum d'Entremont
- lo Mausolèu de Jòsep Sec
- lei Tèrmas Sextius
- lei nombrosei fònts coma:
- la fònt de la Rotonda
- la fònt dei Quatre Daufins
- la fònt dei Tanaires
- la fònt dau Rei Rainier
- la fònt d'Aiga Cauda
- la fònt dei Nòu Canons
- lei ostaus particulars nombrós coma:
- lo Pavalhon de Vendòma e son jardin francés
- l'ostau d'Estève de Sant Joan
- l'ostau de Fonscolombe
- l'ostau de Boisgelin, onte nasquèt Folco de Baroncelli-Javon
- l'ostau de Caumont, devengut lo conservatòri Dàrius Milhaud de musica e de dança
Bastiments religiósModificar
- la Catedrala de Sant Sauvaire
- la Glèisa de Sant Joan de Malta
- la glèisa de Nòstra Dòna de la Seds
- la glèisa dau Sant Esperit
- la glèisa de la Magdalena
- lo Palais de l'Archevescat
Bastiments culturausModificar
- lo Musèu Granet
- lo Musèu dau Vièlh Ais, dins l'ostau d'Estève de Sant Joan
- lo Musèu dei Tapissariás
- lo Museum d'Istòria Naturala
- lo Musèu d'Arbaud
- l'Ostau de Provença
- l'Institut d'Estudis Politics
- la Fondacion Vasarely
- la Ciutat dau Libre (Bibliotèca Mejanas)
- lo Pavalhon negre, Centre Coregrafic Nacionau dau Balèti Preljocaj
- lo Grand Teatre de Provença
ImatgesModificar
Lei carrierasModificar
Lo cors Mirabèu
Rainier I de Provença (e Nàpols)
Rainier I de Provença (e Nàpols)
Rainier I de Provença (e Nàpols)
Rainier I de Provença (e Nàpols)
EdificisModificar
- Fondation Vasarely, Aix-en-Provence (2006-10-14).jpg
Fondacion Vasarely
Luòcs e monumentsModificar
Personalitats liadas ambé la comunaModificar
Personalitats nascudas dins la comunaModificar
Personalitats mòrtas dins la comunaModificar
- Enric d'Engolesme (mistralenc: Enri d'Engoulèime), governador de Provença au temps de la Liga[3].
EspòrtModificar
Veire tanbenModificar
Liames extèrnesModificar
NòtasModificar
- ↑ Ais en nòrma mistralenca, Aics en occitan medieval. Vejatz Domergue Sumien, https://opinion.jornalet.com/lenga/blog/2381/lei-noms-dais-de-provenca-de-dacs-e-de-la-vila-dax
- ↑ Veire tanben Aups e Albi.
- ↑ https://tdf.locongres.org/files/assets/common/page-substrates/page0927.jpg