Ans 1970
IstòriaModificar
1970 : en novembre, arribada dau ciclòn de Bhola en Paquistan Orientau. Mau detectat en causa de l'abséncia de sistèma de deteccion ciclonica dins l'Ocean Indian, entraïnèt una catastròfa, agravada per la manca de reaccion rapida deis autoritats paquistanesas, que s'acabèt per la mòrt d'au mens 500 000 abitants. En mai dei victimas, aquela ineficacitat renforcèt lei movements independentistas en Paquistan Orientau.
1971 : legalizacion de l'avortament en Índia.
1972 : dins lo nòrd-oèst d'Iran, 4 000 mòrts e destruccion de 200 vilatges dins una tempèsta de ventnèu.
1973 : minat per d'annadas de contestacion intèrna e de blocatges militars sus lo terren, Washington acceptèt de signar un accòrdi de retirament de sei tropas estacionadas en Vietnam (27 de genier). Aqueu tractat, signat a París, èra l'acabament de la politica de « vietnamizacion » de la guèrra que contunièt entre lo Vietnam dau Sud e la guerilha comunista sostenguda per son vesin dau Nòrd. Lo regim de Saigon gardava lo sostèn economic e logistic estatsunidenc mai la qualitat febla de sei tropas permetèt pauc a pauc ais tropas comunistas de prendre l'avantatge (→ 1975).
1973 : a l'eissida d'una decision de la Cort Suprèma, totei lei lèis estatsunidencas enebissent l'avortament dins lei tres premiers mes de la grossessa son declaradas inconstitucionalas.
1973 : en Libia, nacionalizacion de 51 % de l'industria petroliera dau país per lo govèrn de Moammar al-Gaddafi. Aquò creèt de tensions amb sei partenaris de l'Union dei Republicas Aràbias e, en decembre, l'union èra subretot venguda simbolica. Pasmens, permetèt au govèrn revolucionari d'obtenir mai de mejans per perseguir sa politica.
1973 : en Chile, perseguida de la crisi economica fomentada per leis organizacions politicas ostilas au president Salvador Allende amb lo sostèn deis Estats Units d'America. Lo 29 de junh, una temptativa de còp d'Estat mau capitèt en causa de la resisténcia d'unitats de soudats fidèus a la constitucion menats per lo generau Carlos Prats. Pasmens, aqueu generau intrèt au govèrn dins lo corrent dau mes d'aost e foguèt remplaçat per son luòctenent Augusto Pinochet. Òr, Pinochet se raprochèt rapidament de l'oposicion e deis Estatsunidencs. Organizèt un segond còp d'Estat e alunchèt lei soudats fidèus au govèrn de la capitala. Ansin, lo 11 de setembre, lei partisans dau president foguèron rapidament vencuts e Salvador Allende se suicidiguèt pendent l'assaut dau palais presidenciau. Una junta militara presidida per Pinochet foguèt creada per dirigir lo país.
1973 : independéncia de Guinèa Bissau lo 24 de setembre.
1973 : en Orient Mejan, lo 6 d'octòbre, ataca d'Israèl per una coalicion de país arabis (principalament Egipte, Siria, Iraq, Jordania). Au contrari de la guèrra de 1967, l'armada israeliana foguèt suspresa e enregistrèt plusors desfachas. Pasmens, poguèt organizar un ensemble de còntra-atacas sus lei frònts egipcian e sirian. Lo 24 d'octòbre, lei dos camps acceptèron una alta-au-fuòc negociada per leis Estats Units e l'URSS. Lo bilanç dei combats es generalament considerat coma una victòria israeliana mai, dins lei fachs, la situacion èra relativament indecisa, çò que menèt a la dubertura de negociacions dirèctas entre Egipte e Israèl a la fin dau decenni (→ 1977 e 1978).
1975 : legalizacion de l'avortament en França.
1976 : legalizacion de l'avortament en RFA.
1977 : darrier cas conegut de variòla naturala en Somalia (26 d'octòbre). L'eradicion mondiala foguèt certificada dins leis ans 1980 per l'OMS. Dempuei aquela data, lo virüs de la malautiá es oficialament conservat dins un nombre reduch de laboratòris. Totei leis autrei mòstras son estadas destruchas per empedir una resurgéncia.
1978 : legalizacion de l'avortament en Itàlia.
CulturaModificar
Sciéncias e tecnicasModificar
1972 : descubèrta dei proprietats de l'artemisina, basa dei medicaments antipaludics modèrnes, per un grop scientific chinés dirigit per Tu Youyou. Recebèt lo Prèmi Nobel de Fisiologia ò Medecina 2015 per aquela descubèrta.
1973 : arribada de la sonda espaciala Pioneer 10 dins lo sistèma de Jupitèr. Poguèt realizar de fotografias de la planeta e de sei quatre satellits principaus.
1977 : descubèrta per azard d'un sistèma d'anèus a l'entorn d'Uranus per d'astronòms estatsunidencs.
1977 : descubèrta de Quiron, premier asteroïde descubèrt en delà de l'orbita d'Uranus (→ 1988).
1977 : intrada en servici dau telescòpi infraroge britanic UKIRT (dubertura 3,8 mètres) ais Observatòris dau Mauna Kea. Èra alora lo telescòpi infraroge pus grand en servici.
DecèsModificar
- Hans Busch, fisician alemand.
- James Chadwick, fisician anglés.
- Ernst Boris Chain, biologista germanobritanic.
- Sydney Chapman, astronòm anglés.
- William Coolidge, fisician estatsunidenc.
- René Maurice Fréchet, matematician francés.
- Erich Maria Remarque, escrivan alemand.
- Igor Sikorsky, engenhaire estatsunidenc.
- Alexander Solomon Wiener, biologista estatsunidenc.
- Sin-Itiro Tomonaga, fisician japonés.
- Rupert Wildt, astronòm germanoestatsunidenc.
- Fritz Zwicky, fisician estatsunidenc.