Ans 1610

../.. | Ans 1580 | Ans 1590 | Ans 1600 | Ans 1610 | Ans 1620 | Ans 1630 | Ans 1640 | ../..

Istòria

1610 : assassinat dau rèi Enric IV de França que foguèt remplaçat per son fiu Loís XIII.
1612 : enebiment dau cristianisme en Japon (→ 1622).

Representacion japonesa dau sètge d'Osaka.

1614-1615 : en Japon, guèrra civila entre lo clan Tokugawa e lo clan Toyotomi que s'acabèt per la destruccion dau clan Toyotomi. Aquò permetèt ai Tokugawa d'eliminar un adversari important.
1616 : mòrt dau shogun Tokugawa Ieyasu (1600-1616) que foguèt enterrat dins un santuari de Sumpu dich Kunozan Tosho-gu avans d'èsser desplaçat dins lo santuari de Tosho-gu a Nikko. Son fiu Tokugawa Hidetada (1616-1623) li succediguèt. En parallèl, lo govèrn decidèt de limitar lo comèrci amb leis Europèus ai dos pòrts de Nagasaki e de Hirado.
1618 : en Yucatan, refüs deis abitants de Tayasal, darriera ciutat-estat maia independenta, de se convertir au catolicisme (→ 1622).
1619 : en Indonesia, fondacion de Batavia dins lo nòrd-oèst de Java per Jan Pieterszoon Coen, oficier de la Companhiá neerlandesa deis Índias orientalas (VOC). La vila venguèt la basa principala deis Olandés dins la region.
1619 : conflicte frontalier entre Etiopia e lo Sultanat de Sennar. Gràcias a una concentracion importanta de fòrças, leis Etiopians capitèron de s'impausar.

Cultura

1610 : publicacion dau Gentilòme gascon de Guilhem Ader.

Fotografia de la Mosqueta Blava.

1616 : acabament de la bastida de la Mosqueta Blava d'Istambul. Es una mosqueta de sièis minarets que venguèt la pus granda de la capitala otomana. Es considerat coma la darriera construccion majora de l'estil otoman classic qu'èra inspirat per l'art bizantin mai gardava dei trachs eissits deis estats musulmans de Mediterrèna Orientala e d'Orient Mejan (Seldjokids, Iranians, Egipcians). Foguèt classada au Patrimòni Mondial de l'Umanitat per l'UNESCO en 1985.

Sciéncias e tecnicas

Explicacion sus la formacion dei flòcs de nèu imaginada per Kepler.

v. 1610 : identificacion dau dioxid de carbòni per l'alquimista Jan Baptist van Helmont (1579-1644). Definiguèt tanben per lo premier còp lo concèpte de gas. Aquò foguèt una dei premiereis etapas de la transicion entre l'alquimia e la quimia.
1610 : intrada en servici dau premier naviri equipat de tres pònts dotats de canons. Aquò marquèt l'aparicion dau naviri de linha que dominèt lo combat navau fins a l'aparicion dau cuirassat dins lo corrent de la segonda mitat dau sègle XIX.
1610 : premiera formulacion de sa teoria eliocentrica per Galileo Galilei (1564-1642). Marquèt una rompedura majora dins l'istòria de l'astronomia e, pus generalament, de la fisica. Pasmens, en despiech deis observacions permesas per sa luneta astronomica (1609), li manquèt una pròva indiscutibla.
1611 : publicacion per Johannes Kepler (1571-1630) de la premiera temptativa d'explicacion de la simetria dei flòcs de nèu. Son idèa èra basada sus lo biais pus eficaç d'organizar d'esfèras dins l'espaci. Se sa teoria èra pas totalament veraia per lei flòcs de nèu, assaièt de l'estendre ais organizacions d'atòms — qu'èran alora solament una ipotèsi — e prepausèt la conjectura de Kepler : per de cristaus exagonaus, la densitat maximala d'ocupacion de l'espaci es agantada amb una compacitat de 74,05%. S'aquela conjectura foguèt rapidament considerada coma veraia, sa demonstracion formala foguèt pas aisada e aguèt pas luòc avans 2014.
1612 : invencion dau premier termomètre d'aiga per lo mètge italian Santorio Santorio (1561-1636) que venguèt lo premier termomètre medicau.

Article detalhat : Lèis de Kepler.

1619 : publicacion per Johannes Kepler (1571-1630) de la tresena lèi que porta son nom dins Harmonices mundi (en occitan L'armonia dau mond).
1619 : descubèrta dei polièdre de Kepler per lo sabent alemand Johannes Kepler (1571-1630) que son de polièdres estelats regulars mai non convèxs coma lei solids de Platon tradicionaus.

Decès

• Adlan I^èr, sultan de Sennar.
• Andreas Libavius, quimista e mètge alemand.
• Badi I^èr, sultan de Sennar.
• Carlo Gesualdo, compositor italian.
• Enric IV, rèi de França e de Navarra.
• Felix Plater, mètge soís.
• Giambattista della Porta, sabent italian.
• Hieronymus Fabricius, mètge italian.
• Tokugawa Ieyasu, shogun de Japon.
• Toyotomi Hideyori, daimio japonés.
• William Lee, prèire e engenhaire anglés.
• William Shakespeare, escrivan anglés.