Albi

Vila d'Occitània

Albi (en francés tanplan coma en occitan) es una vila occitana de Lengadòc, capluòc de l'Albigés. Es la prefectura de Tarn dins la region d'Occitània, ancianament de Miègjorn-Pirenèus e lo sèti de l'arquevescat.

Albi Albi
Descobridor o inventaire
Data de descobèrta
Contrari
Color
Simbòl de quantitat
Simbòl d'unitat
Proprietat de
Fondador
Compren
Data de debuta
Data de fin
Precedit per
Seguit per
Coordenadas
Lo pont vièlh e la catedrala de Santa Ceselha.
Armas
Geografia fisica
Coordenadas	43° 56′ 00″ N, 2° 08′ 47″ E
Superfícia	44,26 km²
Altituds  · Maximala  · Mejana  · Minimala	308 m 174 m 130 m
Geografia politica
País	Lengadòc
Parçan	País d'Albi
Estat	França
Region 76	Occitània
Departament 81	Tarn (prefectura)
Arrondiment 811	Arrondiment d'Albi (capluòc)
Canton 8196	Burèu centralizator de 4 cantons
Intercom 248100737	Comunautat d'aglomeracion d'Albigés
Cònsol	Stéphanie Guiraud-Chaumeil (2020-2026)
Geografia umana
Populacion Populacion totala (2018)	48 993 ab. Evolucion de la populacion 50 741 ab.
Densitat	1 114,82 ab./km²
Autras informacions
Escais	La vila Roja
Gentilici	albigòt, albigòta
Còde postal	81000
Còde INSEE	81004

Lo gentilici es albigòt -a.

La banlèga s'espandís cap a Artés e Sant Juèri. Albi es escaissada la « Vila Roja » pr'amor la color de las bricas de sa catedrala e de son centre istoric. Albi es remarcabla per son impressionanta catedrala fortificada de Santa Ceselha e son Palais de la Berbia, ancian palais dels arquevesques d'Albi, que dominèron lo centre vila istoric e la ribièra.

Es la vila natala d'Enric de Tolosa-Lautrèc, e i a un musèu qu'amassa una colleccion fòrça importanta d'òbras del pintre.

Es lo luòc istoric que ne balhèt lo nom als adèptes del catarisme, los albigeses, que patiguèron una repression violenta al sègle XIII de la part de la Glèisa Catolica coneguda jos lo nom de Crosada dels Albigeses. La catedrala de Santa Ceselha foguèt edificada pels catolics per lutar contra lo catarisme.

Lo 1èr d'agost de 2010, la ciutat episcopala d'Albi es classificada al Patrimòni Mondial de l'Umanitat per l'UNESCO.

Geografia

Localizacion

Albi, prefectura de Tarn.

Situacion

Albi se situa en riba de Tarn prèp dels vinhals de Galhac, del planièr cordés e de la selva de la Gresinha. La comuna es situada al centre del departament de Tarn entre lo Bacin Aquitan e lo Massís Central. La geologia del departament se presenta coma un anfiteatre de planièrs e de puèges clinats cap al sud-oèst. A l'èst d'Albi, los primièrs planièrs de febla altitud constituisson los contrafòrts dels Causses. Al sud-èst, de montanhas mejanas, fins a 1300 m d'altitud, fan barrièra : Monts de La Cauna, Monts del Sidòbre e la Montanha Negra. Al nòrd d'Albi, existís un planièr de bassa altitud: lo Segalar.

Sa superficia es de 4226 ha e son altitud mejana de 170 m.

Albi es situada a 50 minutas en veitura de Tolosa, a mens de tres oras dels Pirenèus e a mens de doas oras de la mar Mediterranèa. Les vilas mai prèpas son :

• Castras,
• Tolosa,
• Masamet,
• Graulhet,
• La Vaur,
• Galhac,
• Montalban,
• Rodés ,
• Carmauç.

Comunas vesinas

Distanças e posicion relativa

Albi

Lo Sequèstre
(3,0 km)

L'Escura
(3,4 km)

Puòggoson
(3,6 km)

Salièrs
(4,3 km)

Castèlnòu de Lèvis
(5,3 km)

Cambon
(5,4 km)

Carluç
(5,5 km)

Artés
(5,7 km)

Sant Juèri
(5,8 km)

Cunac
(5,8 km)

Idrologia e geologia

La ribièra de Tarn travèrsa la vila d'Albi. Es lo tresen afluent de Garona après Dordonha e Òlt. Ten sa font al Mont Losera, travèrsa las Gòrjas de Tarn per aténher Albi a l'èst. Tarn forma una granda bocla separant la vila en dos. Lo centre istoric es sus la riba esquèrra. E contunha cap al sud-oèst fins a Garona. La ribièra es navigabla dempuèi Garona, çò que permetèt d'assegurar lo comèrci del vin de Galhac, del cambe e del pastèl mercé a de gabarras amb fons plat. Tarn foguèt longtemps important per l'industria albigesa gràcias a la poténcia e a la regularitat de son debit.

La val de Tarn ont se trapa Albi correspond als terrens sedimentaris del Bacin Aquitan depausats dins lo golf d'Albigés e de Castrés. I a de molassa datant del Qüaternari depausat sus de laissas cavadas per Tarn e sensiblas a l'erosion. A l'entorn d'Albi, los planièrs forman lo Causse d'Albi o de Carmauç son de calcaris paures.

Clima

La vila gausís d'un clima temperat doç en auton, amb primas mai que mai doças e umidosas e estius caloroses e secs. Las precipitacions mejanas annalas son de 70 jorns. La temperatura mejana annala es de 15,3 °C, l'insolacion mejana annala es de gaireben 2300 oras, çò que balha a la vila un clima meridional fòrça agradable. Los extrèms foguèron enregistrats a −20,4 °C lo 16 de genièr de 1985 e a 40,8 °C lo 12 d'agost de 2003. Las tubas son sovent presentas lo long de la val de Tarn. I a solament 25 jorns de vent per an dins la comuna, contràriament a la rèsta del departament qu'es fòrça tocada pel vent d'autan (de 50 a 90 jorns per an).

Transpòrts e vias de comunicacion

Rotas

Albi es situat sus l'ais de comunicacion entre Tolosa e Rodés. L'autostrada 68 permet d'accedir as Albi al sud-oèst dempuèi Tolosa. La rota nacionala 88 contunha al nòrd-èst cap a Rodés dins Avairon fins a Lion .

La ret principala es tanben completada per la rota departamentala 612 que permet d'accedir al sud-èst a Castras fins a Carcassona via Masamet.

La ret segondària es constituida per la rota departamentala 999 que va a l'èst cap a Milhau en traversant lo Pargue Natural Regional dels Grands Causses.

Al nòrd-oèst, la rota departamentala 600 va a Còrdas puèi a Sant Antonin fins a Cauçada.

Albi es situada a 789 km de Paris, 390 km de Barcelona e 290 km de Girona.

Tren

I a doas garas ferrovàrias : Albi Vila (la pus granda) e Albi Magdalena.

• TER d'Occitània fins a Tolosa e fins a Rodés
• TER d'Occitània e TER d'Auvernha fins a Fijac
• Trens de nuèch fins a París

Transpòrts urbans

Albibus

Transpòrts aerians

I a un aerodròm, Albi Lo Sequèstre, situat a 3 km al sud-oèst de la vila. I a pas mai de relacions regularas amb pas cap de destinacion pr'amor la proximitat de l'aeropòrt de Tolosa. Los aeropòrts nacionals e internacionals pus prèps son :

• Aeropòrt de Rodés Marcilhac
• Aeropòrt de Tolosa-Blanhac
• Aeropòrt de Castras Masamet

Morfologia urbana

I a dotze quartièrs.

Panorama d'Albi lo matin, amb a esquèrra lo pont del 22 d'agost de 1944 (conegut coma «pont nòu») e lo pont vièlh

Urbanisme

Lotjament

Abitat traditional en brica près de la catedrala de Santa Cecília

Projècte d'agençament

Al començament del sègle XXI, se faguèt fòrça òbras d'embeliment dins lo respècte arquitectural de la vila.

• La plaça del Vigan al còr del centre vila foguèt renovada e es d'ara enlà tota pedona.
• Lo mercat.
• La plaça de Santa Cecília.
• Se construsiguèt una novèl espaci cultural: la mediatèca Pèire Amalric
• Lo centre cultural dels codelièrs: comprend un complèxe cinematografic de nòu salas de projeccion e une sala d'espectacles de 900 plaças.

Lo periferic es a èsser doblat.

Etimologia

I auriá mai d'una origina.

• L'una ven de Alp que designa un luòc escarpat o un oppidum,
• L'autra seriá Albius que foguèt lo nom d'un notable roman que viviá as Albi.
• Una autra ipotèsi es aquela d''alba («blanc» en latin), de la color dels bauces situats a l'entorn de la vila.

Blason

La primièra atestacion data de 1236 sus un sagèl. L'escut pòrta lo solelh e la luna que fan lo mot OC emai lo leopard d'Aquitània.
Devisa :

• Stat baculus vigilatque leo turresque tuetur « La crotz es lavada, lo leon velha e apara las torres » (1764).

Istòria

Las originas

Los primièrs òmes s'installèron sus las ribas de Tarn, atirats per l'aiga e per l'abondància de còdols. Daissèron darrièr eles fòrça pèiras talhadas coma bifàcias, rascladors o còdols trabalhats. Puèi de rèstas d'objèctes de bronze e de fèrre foguèron trobadas a l'entorn d'Albi. Un talhièr de fondeire foguèt descobèrt prèp de l'opidum natural del Castèlvièlh. Tarn es navegable dempuèi Albi, e los primèrs òmes s'installèron a sas broas. Pendent la segonda mitat del sègle IV ab.C, los Rutenes, de galleses, creèron un larg domeni correspondent als futurs diocèsis d'Albi e de Rodés.

En 120 ab.C, la region foguèt envasida pels romans, mas la romanizacion foguèt febla e Albi conservèt son caractèr de pichona ciutat gallesa. Lo pòrt d'Albi venguèt un luòc d'escambi per fòrça merças e viatjaires. L'agricultura demorèt l'activitat economica màger de la ciutat. Lo primièr evesque d'Albi foguèt Diogèna vèrs 405 e la primièra mencion de la Civitas albigensium data de 406.

En 418, los visigòts envasiguèron e contrarotlèron la region, puèi los francs s'emparèron d'aquela en 507. Lo duc Daidièr la sometèt temporàriament jos la tutèla de Chilperic Ièr, lo rei de Neustria. Rapidament, lo reialme dels francs recuperèt Albigés jos lo govèrn de Clotari II. En julhet de 666, un grand encendi devastèt la vila.

L'Edat Mejana

A l'Edat Mejana, la vila foguèt un opidum cench de muralhas. Al sègle X, lo primièr pont sus Tarn foguèt bastit a-z-Albi. Es lo Pont vièlh actual. Aquel pont permetèt lo desvolopament de la vila sus las doas ribas de Tarn. Dins las annadas 1000, Albi dintrèt dins lo fèu dels Trencavel, senhors d'Ambialet. La vila èra pasmens un fèu eclesiastic, mas la familha Trencavel qu'aviá un dels sieus evesques, i fasiá coma a çò sieu.

Als sègles XII e XIII, Albi foguèt un centre del movement religiós catar; una controvèrsia que s'i tenguèt balhèt als catars l'escais d'albigeses (aqueles que profèssan la doctrina defenduda as Albi). L'eretgia progressèt rapidament e las divèrsas missions e predicacions de capelans de la Glèisa Catolica poguèron pas empachar son expansion. Lo catarisme foguèt violentament reprimit pendent la crosada contra los Albigeses. Albi passèt pasmens dins lo camp catolic sens resisténcia; lo vescomte de Carcassona, Raimon Rogièr Trencavel, perdèt son fèu en 1209 al moment de la presa de Carcassona. La construccion del palais fortificat de la Berbiá e de l'impausanta catedrala ancorèt la vila dins las mans de la Glèisa Catolica. La vila foguèt tanben un important centre cultural conegut per son scriptorium que permetèt de copiar tèxtes e libres de la vida liturgica.

Al sègle XIV, l'estructura de la vila se transformèt d'un biais important. Se devesiguèt en sièis quartièrs, o « gaches » enrodats de muralhas. Lo Pont Vièlh es fortificat tanben del costat del barri e de la vila. Es susmontat d'ostals amb en son centre una capèla dedicada a la Verge. La Plaça es lo còr de la ciutat situada al pè de la catedrala. Dins los barris i a los molins e las blancariás.

De la Renaissença al sègle XVII

Còr e jube de la Catedrala de Santa Ceselha bastida entre los sègles XIII e XVI

L'epòca de la Renaissença es marcada per la prosperitat gràcias a la cultura del pastèl. La region es un vertadièr país de cocanha. Fòrça borgeses venguèron rapidament rics e influents dins la vida de la vila. Se bastiguèt fòrças demoranças e ostals de familhas encara vesedors uèi dins las carrièras d'Albi. L'ostal Enjalbert, l'ostal Gorsa e l'ostal de Reinès son de bons exemples de l'arquitectura d'aquel periòde. Se caracteriza per l'utilizacion exclusiva de la brica pels murs e de la pèira pels sortents e entorns de pòrtas e fenèstras.

En 1474, Loís I d'Amboise foguèt nomenat coma evesque d'Albi. Abans foguèt ambaissador de França a Roma puèi conselhièr del rei Loís XI e Luòctenent general de la província de Lengadòc. Es a l'origina de l'installacion de Neumeister, un mèstre estampaire de Maiença e collaborator de Gutenberg. Son talhièr d'estampariá foguèt un dels primièrs aprèp aqueles de París e de Lion.

Al sègle XVI, apareguèron de treboladisses amb l'arribada del calvinisme en França vèrs 1540. Lo 25 de febrièr de 1560, Albi organizèt una granda procession expiatòria e la regenta Catarina de Medici nomenèt al sèti episcopal son cosin Laurenç Strozzi. Èra encargat de defendre la vila contra los protestants. Lo masèl de Sant Bertomieu (lo 24 d'agost de 1572 a París) se tornèt far as Albi le 5 d'octobre.. Albi aderiguèt a la fronda politica de la Santa Liga. En 1593, los Estats de la Liga se tenguèron en preséncia del duc de Juèsa. Lo Palais de la Berbiá venguèt una plaça fòrta armada fins a 1598, quand desapareguèt la Liga mercé a l'accession d'Enric IV coma rei de França.

Lo sègle XVII foguèt un periòde de declin economic per Albi e sa region. Lo pastèl i foguèt en concurréncia amb l'indi (eissit de l'indigòt, planta tintoriala) e la vila recercava de mercats economics nòus. La veirariá, la blancariá e la teissedura son pas d'activitats importantas e la vila capitèt pas de sostenir lo nivèl de la prosperitat passada. Mai de teulièras s'installèron a l'entorn per balhar lo material de construccion de la vila. Lo contèxte economic sul punt de la Revolucion Francesa en 1789 foguèt particularament dificil.

Los sègles XVIII e XIX

Mapa de Cassini d'Alby en 1780

Per la Revolucion, Albi perdèt un temps son ròtle motor al profièch de Castras nòu capluòc del novèl departament de Tarn en 1790. Mas los republicans jutgèron Castras pas pro segura e la fugiguèron per se refugiar as Albi. La vila venguèt lo capluòc en 1797. Los bens del clergat foguèron venduts e lo convent dels Carmes venguèt lo palais de justícia d'uèi; lo convent dels Cordelièrs foguèt transformat en preson. Lo Palais de la Berbia venguèt lo sèti de l'administracion departamentala fins a 1823. En 1794, los archius del clergat foguèron cremats sus la plaça del Vigan.

Al sègle XVIII, lo marqués de Solatges, senhor de Carmauç, ensagèt una de las primièras extraccions industrialas de carbon en França. Obtenguèt l'autorizacion de construire una linha de camin de fèrre ipomobil fins as Albi. Aital nasquèt lo barri de la Magdalena.

Lo camin de fèrre arribèt en 1864. Un segond pont, lo Pont Nòu, foguèt bastit, e mai un viaducte pel tren. La metallurgia s'implantèt al Saut de Tarn entraïnant l'aparicion de fondariás especializadas. Mas l'activitat mai coneguda es la veirariá, fondada en 1896 en cooperativa obrièra mercé a l'ajuda de Joan Jaurés. La capeleriá es tanben una industria importanta d'Albi, la plaçant entre las primièras de França al sègle XIX.

Dempuèi lo sègle XX

Mapa d'Albi en 1914

Pendent la Segonda Guèrra Mondiala, e jol regim de Pétain, la vila se vei la creacion d'un camp de presonièrs estrangièrs. Pauc abans la Liberacion, una colomna alemanda temptèt de passar Tarn. Lo 22 d'agost de 1944, de resistents locals e estrangièrs (Polonés e Espanhòls) donèron una batalha acarnassida sul Pont Nòu abans de deure far repè. Un monument ramenta lor accion que sa data es lo nom actual del pont. .

Uèi, Albi es un pòl d'innovacion amb l'Escòla de las Minas d'Albi-Carmauç. La vila se fa fòrta dels seus atots naturals (clima agradable e païsatges) e culturals per desvolopar lo torisme verd.

Administracion

Palais de justícia d'Albi

Gendarmariá Nacionala

Albi es la prefectura de Tarn dempuèi 1797. Es tanben burèu centralizator de quatre cantons (capluòc de 6 abans 2015).

Còde INSEE	Canton	Populacion	Populacion albigesa
81 01	Albi 1	16 754	16 754
81 02	Albi 2	19 130	11 930
81 03	Albi 3	19 145	8 972
81 04	Albi 4	19 023	13 085

Albi es lo pilar de la comunautat d'aglomeracion d'Albigés que, creada en 2003, regropa uèi 17 comunas. Ten una polícia municipala, un comissariat de polícia e un pòst de la Gendarmariá Nacionala.

Lo palais de justícia d'Albi fa part de la jurisdiccion de l'arrondiment judiciari d'Albi qu'agropa lo tribunal de granda instància, lo tribunal pels enfants, los tribunals d'instància, lo tribunal de comèrci, lo conselh de prudòmes e la cort d'assisas de Tarn. Lo bastiment es l'ancian convent dels Carmes que rasta las clastras del sègle XIV.

Conselh municipal e tendéncias politicas

Lo conselh municipal d'Albi se compausa de quaranta tres membres, entre eles lo primièr cònsol, Philippe Bonnecarrère, e tretze adjunts. Lo cònsol es tanben lo president de la Comunautat d'aglomeracion d'Albigés. I a tanben un conselh municipal dels enfants.

Politicament, Albi es una vila de drecha dempuèi l'eleccion de Philippe Bonnecarrère en 1995. Mai, lo cònsol precedent foguèt d'esquèrra e las eleccions presidencialas de 2002 e 2007 mòstran una preferéncia pels candidats d'esquèrra.

Article detalhat: Lista dels cònsols d'Albi.

Budgèt e fiscalitat

Foncionament 74 189 135 € (administracion generala: 18,3%, ensenhament: 13%)

Investiment 47 633 038 € (òbras dels servicis de las vias: 16,4%, agençament urban 12,3 %).

Securitat

Lo taus de criminalitat de la circonscripcion de polícia d'Albi es de 60,61 actes per 1000 abitants (crimes e delictes, 2005) çò qu'es lo pus elevat del departament de Tarn, mas inferior a la mejana nacionala (83 per 1000) e a la mejana de la region de Miègjorn-Pirenèus (85,46 per 1000). Tot coma de las vilas de Tolosa (111,49 per 1000) e Montalban (91,56 per 1000) mas superior a la vila de Rodés (39,2 per 1000).

Embessonatge

• Amb Girona en Catalonha dempuèi lo 9 de junh de 1985.
• Amb Palo Alto en Califòrnia dins la Silicon Valley.
• Acòrdi de cooperacion dempuèi 2004 amb Abomey, una vila de Benin que son musèu istoric es marcat al patrimòni Mondial de l'UNESCO.

Populacion e societat

Demografia

La vila d'Albi comptava 46 274 abitants al recensament de l'INSEE en 1999 (102en reng nacional). En 2008, la populacion èra de 51 199 abitants. Albi es la vila pus poplada de Tarn seguida de Castras (43 141 abitants). La densitat de la comuna es de 1100 ab./km², la mai densament poblada del departament (Castras: 269 ab./km²); mas es largament inferiora a las de Tolosa (3299 ab./km²), Montpelhièr (3965 ab./km²) o Perpinhan (1544 ab./km²).

Evolucion demografica Populacion comunala actuala (2013): 49342, totala: 51567
1793	1800	1806	1821	1831	1836	1841	1846	1851
11 176	9 649	10 061	10 644	11 665	11 801	12 408	14 211	13 788
1856	1861	1866	1872	1876	1881	1886	1891	1896
14 636	15 493	16 596	17 469	19 169	20 379	21 224	20 903	21 948
1901	1906	1911	1921	1926	1931	1936	1946	1954
22 571	23 303	25 100	26 628	29 015	29 351	30 293	34 342	34 693
1962	1968	1975	1982	1990	1999	2006	2007	2008
38 709	42 930	46 162	45 947	46 579	46 264	48 712	48 889	48 847 51 275
2009	2010
48 858 51 064	48 916 51 181
Fonts
Base Cassini de l'EHESS (recercar) - Nombre retengut a partir de 1962 : Populacion sens comptes dobles - Sit de l'INSEE Evolucion de la populacion 1962-2008

Tablèu demografic del sègle XX

Piramida dels edats

La vila ten unas diferéncias amb la piramida dels edats de la region de Miègjorn-Pirenèus. Los 15-29 ans e los 30-44 ans son los pus representats amb 22,3% e 19,5% en 1999 (respectivament: 19,7 e 22,1 % per la region). La populacion albigesa es doncas relativament mai jove qu'aquela de la region. Los ainats son gaire presents amb 9,2 % en 1999 coma dins lo demai de la region (7,4 %).

Ensenhament

Ensenhament segondari

• I a tres licèus publics:
  • lo Licèu de Bellevue,
  • lo Licèu de Lapeirosa ont Joan Jaurés ensenhèt e ont Jòrdi Pompidor estudièt,
  • lo Licèu de Loís Rascòl.
• I a dos licèus privats :
  • lo Licèu d'Amboise
  • lo Licèu de Santa Cecília.
• I a dos licèus professionals publics
  • lo Licèu de Rascòl
  • lo Licèu de Tolosa-Lautrèc
• I a dos licèus professionals privats:
  • lo Licèu de Santa Cecília
  • lo Licèu de Sant Domenge
• I a un licèu agricòla Albi-Fonlabor.

Albi es un centre universitari amb 3790 estudiants en 2006.

• Lo Centre universitari Joan Francés Champolion, sul site d'una anciana casèrna, per descentralizar las universitats de Tolosa, amb objectiu d'èsser autonòm, regropant los centres universitaris e IUT de Tarn, d'Avairon e d'Olt (Albi, Castras, Rodés e Fijac, vila natala de Champolion) .
• I a tanben l'Escòla de las minas d'Albi e Carmauç, creada en 1992 pel Ministèri de l'Industria, que son ensenhament es virat cap als esquipaments per las proceduras industrialas, l'engenhariá mecanica, electrica e industriala.

Santat

I a un centre espitalièr general e doas clinicas: la clinica Claude Bernard e la clinica Tolosa-Lautrèc. I a tanben l'important CHS Pierre Jamet, espital privat (apartenent a la fondacion del Bon Sauveur d'Alby), espital psiquiatric, e que ten tanben un Laboratòri d'exploracion del som dirigit pel doctor Eric Mullens. L'Union Mutualista Tarnesa i installèt una granda clinica de reeducacion foncionala.

Mèdias

Albi ten l'antena locala de França 3 Tarn. Lo principal jornal es La Dépêche du Midi mas n'i a d'autres coma le Tarn libre . Las cadenas de ràdios localas son

• Ràdio Albigés, difusant de programas en occitan
• RCF Pays Tarnais ràdio crestiana
• Radio cent pour cent
• Radio Menergy.

Eveniments

• Lo festival des Œillades es un festenal de cinèma amb filmes franceses e francofòns en decembre.
• Pause Guitare es un festenal musical (cançon francofòna) a la debuta de julhet.
• Complot sur le Campus es un ecofestenal de 3 jorns organizat pels estudiants de l'Universitat Joan Francés Champolion per totes. Concèrts, taulas redondas, animacions pels pichons e grands, teatre, dança, talhièrs creatius, vilatge associatiu.
• En mai, lo festenal de teatre Acthéa, organizat pels estudiants de l'Escòla de las Minas d'Albi-Carmauç.

Espòrt

• Lo club de rugbi de XV del Sporting Club Albigés
• Lo club de rugbi de XIII lo Racing Club Albigés XIII
• Lo club femenin, l'USSP Albi Volley-Ball .

Esquipaments esportius. I a sièis estadís (entre eles lo Stadium Municipal e l'Estadi Maurice Rigaud), quatre salas omnispòrts, doas basas de lésers al Pratgraussals e Cantepau, una basa nautica de Canavièra e un percors de golf, lo Golf Albi Lasbordes.

Albi a un passat ric de competicion automobila; lo Circuit automobil d'Albi Las Plancas recebèt fòrça corsas fins a 1957. En 1959 un novèl circuit foguèt inaugurat, lo Circuit d'Albi.

Personalitats ligadas a la comuna

Fotografia d'Enric de Tolosa-Lautrèc

Joan Jaurés foguèt professor de filosofia al Licèu Lapeirosa d'Albi e deputat de Tarn

• Robert Belfiore, nascut en 1951, autor de libres pels joves.

• Pierre Benoit, nascut lo 16 de julhet de 1886 as Albi e mòrt lo 3 de març de 1962 a Ciboro (Pirenèus Atlantics), escrivan en francés, autor celèbre de l'Atlantide en 1919.

• Claude Boyer, predicator e poèta en francés.

• Nicolas Dieuze jogaire de fotbal professional a Grenòble, nascut as Albi lo 7 de febrièr de 1979 .

• Michel Folco escrivan en francés nascut as Albi lo 23 de setembre de 194.

• Joan Francés de La Peirosa, nascut lo 23 d'agost de 1741 prèp d'Albi e mòrt en 1788, oficièr de marina, navigador e explorator. Dirigiguèt una expedicion a l'entorn del mond per completar las descobèrtas de James Cook dins l'Ocean Pacific. Periguèt amb son l'equipatge en 1788 a Vanikoro, illas Salamon.

• Michel Henry, filosòf e romancièr en francés.

• Joan Jaurés nasquèt a Castras; ensenhèt la filosofia de 1881 a 1883 al Licèu Lapeirosa.

• Maurice Joyant (1864-1930), protector e amic d'Enric de Tolosa-Lautrèc, creator e organizator del musèu de l'òbra d'Enric de Tolosa Lautrèc dins l'ancian palais dels evesques d'Albi, lo Palais de la Berbia. Maurice Joyant ofriguèt tanben sa colleccion de quadres al musèu.

• Atmen Kelif (de son nom vertadièr Athmane Khelif) actor, membre de la tropa Les Deschiens, nascut lo 1èr d'abril de 1968.

• Grégory Lacombe es un jogador de fotbàl professional al Montpellier HSC , nascut as Albi lo 11 de genièr de 1982 .

• Jòrdi Pompidor, President de la Republica Francesa de 1969 a 1974, i demorèt quand foguèt jove e i estudièt fins al bachelierat.

• Romain Mesnil, nascut as Albi en junh de 1977, perchista, medalha d'argent en 2006.

• Pierre Mondy, actor, estudiant al licèu Lapeirosa.

• Gérard Onesta es un òme politic, deputat al Parlament Europèu del grope lo verds, nascut lo 5 d'agost de 1960 as Albi.

• Alexandre Rauzy (1901-1977), òme politic.

• Henri Rieunier, nascut a Los Sarrasins en 1833 e mòrt as Albi en 1918 - Ministre de la marine, deputat.

• Joan Rieux, poèta e cançonièr (nascut as Albi lo 9 de junh de 1883, mòrt a París lo 4 de genièr de 1959), estudiant al Licèu Lapeirosa. Lo President de la Republica li balhèt la Legion d'Onor.

• Enric-Pascal de Ròchaguda, nascut as Albi en 1741, navigador.

• Raymond Adolphe Séré de Rivières, nascut lo 20 de mai de 1815 as Albi, mòrt le 16 de febrièr de 1895 a París, foguèt engenhaire e militar.

• François Sudre, nascut as Albi en 1787, mòrt a París en 1862, actor.

• Louis-Casimir Teyssier, nascut as Albi lo 25 d'agost de 1821, militar.

• Enric de Tolosa-Lautrèc, nascut lo 24 de novembre de 1864 as Albi.

Economia

De l'èra del carbon dins lo bacin de Carmauç-Albi, rèsta pas pus que de traças coma la Veirariá obrièra d'Albi (VOA) e la centrala termica Le Pélissier (en cors de desmantelament), ancians eissida del carbon, tot coma Lo Saut de Tarn. Albi es lo segond pòl economic de la region amb 14 zònas d'activitat dins l'aglomeracion sus mai de 250 ectaras. Albi es tanben lo sèti de la Cambra de Comèrci e d'Industria d'Albi-Carmauç-Galhac. Administra lo CFA, l'aerodròm, las zònas industrialas de Jarlard, de Fonlabor, de Garric, de Montplaisir.

Emplec

Reparticion de l'emplec

	Terciari	Industria	Construccion	Agricultura
Albi	83,28 %	10,95 %	4,98 %	0,80 %
Mejana nacionala	71,5 %	18,3 %	6,1 %	4,1 %

L'agricultura es fòrça pauc representada dins los emplecs albigeses amb 0,80 %. L'industria e la construccion representan tanben pauc d'emplecs amb respectivament 10,95 % e 4,98 %. Lo sector terciari representa gaireben la totalitat de l'emplec amb un taus de 83,28 %. Lo taus d'albigeses que seguèron d'estudis superiors es de 19,8 % (18,1 % en mejana en França metropolitana). Lo taus de caumatge es de gaireben 9,8 % (2005) (mejana nacionala: 9,6 %), e lo revengut mejan per ostal es de gaireben 15 158 € per an (mejana nacionala: 20 363 € par an).

Lo 1èr de genièr de 2007, los emplegaires pus importants de la region èran la Veirariá obrièra d'Albi amb 297 salariats, Teddy Smith amb 161 emplegats e S.A.F.R.A, una usina de carroçariá industriala e arrengament boticas amb 145 emplegats.

Torisme

Albi es una vila toristica d'Occitània. I a 84% de toristas franceses e 16% d'autres païses. La durada mejana de las demoranças es de 1,6 nuèch, lo taus d'ocupacion de las ostalariás es de 50%..

Lo musèu Tolosa-Lautrèc as Albi es lo primièr musèu de Tarn amb 137 566 dintradas en 2006 (79 % foguèron pagantas). Mas lo monument mai visitat es plan segur la catedrala de Santa Ceselha d'Albi amb un total de 700 042 dintradas per la catedrala, lo còr e lo tresaur.

Cultura e patrimòni

Monuments e luòcs toristics

Pont vièlh

Albi es ric en monuments istorics. Lo centre vila es remarcablament plan aparat e i a fòrça testimònis de l'edat d'aur d'Albi. De quartièrs vièlhs son rics en carrièras apreissant coma a l'Edat Mejana, als ostals Renaissença e los panoramas sus Tarn e sos ponts balhan a aquel espaci urban un caractèr unic. Lo center urban de la vila d'Albi es inscrit sus la lista del Patrimòni Mondial de l'UNESCO.

Monuments civils

Lo Pont Vièlh encamba Tarn dempuèi 1035, data de sa construccion. Foguèt mai d'un còp adobat e permetiá lo desvolopament de la vila per la riba dreita amb lo quartièr de la Magdalena.. Un autre pont pus recent permet de traversar Tarn, es lo Pont Nòu bastit en 1868.

Als sègles XV e XVI, Albi prosperèt fòrça gràcias a la cultura e al comèrci del pastèl dins la region. De rics Albigeses faguèron construire fòrça ostals de familha amb de torres e de lòtjas. Los mai bèls:

• l'ostal de la Ribièra,
• l'ostal de Gorsa,
• l'ostal de Reinès. D'arquitectura Renaissença, bastit en 1520 per un marchand de pastèl, amb un pati de bricas e pèiras e bordat per una lòtja e esculturas de Francés Ièr e de sa segonda esposa, Eleonor d'Àustria.

Fòrça carrièras del centre vila an d'ostals amb corondats e sortens tipics de l'arquitectura medievala.

• L'ostal del Vieil Alby situat a l'angle de las carrièras Puech Beringuièr e de la Crotz Blanca es un ostal albigés medieval tipic.
• La farmacia dels penitents o ostal Enjalbert del sègle XVI ten une escultura de fusta representant un personatge fallic.

Monuments religiós

Lo palais de la Berbiá e la catedrala de Santa Ceselha

Lo palais de la Berbiá

Lo Palais e los jardins de la Berbiá forman amb la catedrala l'ensemble de la ciutat episcopala bastit aprèp la Crosada dels Albigeses. Aquel bastit aparèt los avesques d'Albi dels catars e dels borgeses d'Albi. Permetèt tanben de s'aparar d'eventualas atacas exterioras e d'afortir la preséncia de l'Inquisicion. Al sègle XIII, l'evesque Bernard de Castanet es lo personatge decisiu dins la construccion d'aquel ensemble. Faguèt bastir lo donjon naut de cinquanta mètres, las quatre torres e las muralhas. Enrodèt lo palais de cortinas e de barris exteriors fins a Tarn. Es l'origina del castèl fòrt que se transformèt pauc a pauc en demorança. En 1905, lo palais venguèt lo domeni del departament e lo cònsol Andrieu i installèt lo musèu d'Albi; puèi aprèp sa mòrt lo musèu de Tolosa-Lautrèc i foguèt installat.

Cloquièr de la catedrala de Santa Ceselha d'Albi

Lo pòrge en forma de baldaquin de la catedrala de Santa Ceselha

La Catedrala de Santa Ceselha d'Albi foguèt bastida entre los sègles XIII e XVI pels evesques d'Albi, senhors d'Albi aprèp la Crosada dels Albigeses. Es un cap d'òbra del gotic occitan mercé a son arquitectura unica de brica e sa decoracion interiora constituida del pus grand ensemble de pinturas italianas de França tota. La catedrala a de dimensions importantas: 114 m de long, 35 m de larg e 40 m de naut. Las torres del cloquièr an 78 m de naut. La dintrada se fa pels costat dins la nau ela meteissa e non pas pel portal jol cloquièr pr'amor de la manca de plaça. La catedrala foguèt restaurada al sègle XIX per l'arquitècte César Daly qu'enaucèt los murs e los contrafòrts de sèt mètres. D'autras modificacions datan del sègle amb la pòrta Domergue de Florença e lo baldaquin del sègle XVI. En 1948, la catedrala es elevada al reng de Basilica. La plaça a l'entorn del meteis nom foguèt en 2005.

La Collegiada de Sant Salvi es la mai vièlha glèisa d'Albi bastida en onor de sant Salvi, lo primièr evesque d'Albi al sègle VI. Lo bastit es de pèira e de brica mescladas. Son arquitectura se modifiquèt del sègle XI al XVIII. I son acoladas de clastras del sègle XII mesclant los estils romanic e gotic. A l'entorn i a de bèls ostals ancians que servissián de demoranças pels canonges. Lo cloquièr es una torre que sa basa es romanica del sègle XI e que son primièr estatge es gotic. Lo somalh de la torre es susmontat d'una corona de brica susmontada d'un torrilhon (torre de gaita), de semblança florentina.

La glèisa de Santa Magdalena es pus recenta

I a tanben una glèisa ortodòxa, glèisa de Sant Danís, e un temple protestant.

Musèus

Au salon de la rue des Moulins, òbra majora d'Enric de Tolosa-Lautrèc

Lo Musèu Tolosa-Lautrèc es dedicat a las òbras d'Enric de Tolosa-Lautrèc, nascut as Albi..

Lo Musèu Lapeirosa amassa la colleccion de l'explorator Joan Francés de La Peirosa.

Espacis verds

Estatua de Joan Francés de La Peirosa dins lo jardin public

Albi a fòrça espacis verds e doas basas de lésers.

• Lo Jardin La Peirosa situat sus la plaça del meteis nom au sud de la vila
• Lo Jardin Nacional al sud de la plaça del Vigan. Es constituit de formas geometricas, perspectivas e camins. Al centre i a un bacin redond e un quiòsc per la musica.
• Los jardins del Palais de la Berbiá, d'estil Renaissença, son situats a l'entorn del Palais. Son d'ancians jardins en laissas del sègle XII.
• Lo Pargue de Ròcaguda es un pargue de quatre ectaras amb un ostal del sègle XVIII e un rivet.

Dempuèi 2002, Albi es recompensada amb quatre flors al concors de las vilas e vilatges florits.

I a doas basas de lésers situadas lo long de Tarn: las basas de Cantepau e de Pratgraussals.

Musica

I a un centre nacional de creacion musicala, lo GMEA.

Espectacles e Cinèmas

• Lo cinèma Arcé Athanor,
• La salas de cinèmas Lapérouse,
• Lo Centre dels Cordelièrs amb lo grand teatre d'Albi, de salas de conferéncias, d'exposicions e de salas de cinèma numerics (Cinémovida) equipadas de la 3D
• Lo teatre municipal

Bibliotècas

La vila d'Albi ten una ret de bibliotècas constituida amb la mediatèca Pierre-Amalric, la bibliotèca de Cantepau e lo médiabus.

Ligams extèrnes

• Site oficial de l'ostal de la vila d'Albi
• Ofici de Torisme

Bibliografia

• (fr) Jean-Louis Biget, Michel Escourbiac (photographe), La cathédrale Sainte-Cécile d'Albi. Peintures, Toulouse : éd. Odyssée, 1994.
• (fr) Jean-Louis Biget, Michel Escourbiac (photographe), La cathédrale Sainte-Cécile d'Albi. Architecture, Toulouse : éd. Odyssée, 1998.
• (fr) Henri Bru, Albi, Cordes-sur-Ciel, le pays des bastides et des acropoles, Éditions Grand Sud, décembre 2005, ISBN: 2-908778-48-3
• (fr) Danièle Devynck, Connaître Albi, Éditions Sud Ouest, Collection Villes et Régions, 1996, 64 pages, ISBN: 2-87901-039-0
• (fr) Hervé Bernard, Albi.Patrie de Rieunier, Éditions Atlantica, 2005.
• (fr) Jean Roques, Albi, la biographie de ma ville, Albi, I.C.S.O., collection Rives du temps, 2007.
• (fr) Laurence Catinot-Crost, Autrefois Albi, Éditions Atlantica, 2004.