Ans 1790
| Sègles | sègle xvii - sègle xviii - sègle xix |
|---|---|
| Decennis | 1760 - 1770 - 1780 - 1790 - 1800 - 1810 - 1820 |
Istòria
modificar1791 : integracion de la Republica de Vermont au sen deis Estats Units d'America.
1791-1792 : en causa dau refús de Tibet de pagar l'indemnitat prevista per lo tractat de 1789, Nepal ataquèt tornarmai son vesin e China foguèt obligada de tornar intervenir. Pasmens, au contrari dau conflicte precedent, leis operacions venguèron rapidament importantas. L'arribada de l'armada dau generau Fuk'anggan permetèt ai Chinés de s'impausar maugrat de pèrdas importantas. Nepal acceptèt de venir tributari de China mai lo tribut, fòrça reduch, permetiá en realitat au país de demorar independent. En revènge, lei Chinés renforcèron fòrça sa preséncia en Tibet.
1791-1792 : temptativa de fugida dau rèi Loís XVI en fòra de França per demandar l'ajuda deis autrei monarquias. Foguèt reconegut e arrestat a Varennes. Lei parlamentaris lo suspendiguèron de sei foncions mai aquò empediguèt pas la montada dei tensions en Euròpa. Au contrari, Prússia e Àustria se raprochèron. Finalament, lo 20 d'abriu de 1792, França declarèt la guèrra ais Austrians entraïnant l'invasion de son territòri per d'armadas prussianas e austrianas. Après divèrsei desfachas, lei revolucionaris ataquèron dirèctament lo Palais dei Teulieras per arrestar lo rèi (10 d'aost). Puei, l'armada francesa capitèt d'arrestar lei Prussians a la batalha de Valmy (20 de setembre) permetent a la Convencion Nacionala de proclamar la republica (21 de setembre).
1792 : en Japon, au mens 15 000 mòrts après lo passatge d'un tsunami causat per una erupcion dau Mont Unzen. Aquò es l'erupcion pus murtriera de l'istòria de l'archipèu.
1792-1795 : après la proclamacion de la Republica e l'execucion de Loís XVI en 1793, la França Revolucionària foguèt atacada per la quasi totalitat dei país europèus Anglatèrra, Russia, Sardenha, Espanha, Nàpols, Prússia, Àustria e lo Sant Empèri, lei doas Èssa, Baden, Toscana, Hannover...). Pasmens, leis autoritats prenguèron de mesuras novèlas per formar d'armadas nombrosas (levada en massa...) qu'enregistrèron de succès importants li permetent de desgatjar la frontiera francesa, d'ocupar Belgica, d'intrar en Alemanha e de capturar la flòta olandesa dins lo pòrt de Texel. Prússia abandonèt ansin la coalicion tre 1794. En revènge, sus lei mars, la marina francesa, desorganizada per la partença de seis oficiers, foguèt largament batuda per leis esquadras britanicas.
1794 : transferiment de la capitala dau Reiaume Merina a Antananarivo per lo rèi Andrianampoinimerina.
1794 : revòuta deis abitants de Pennsilvània que refusavan l'instauracion d'una taxa federala sus lo borbon. D'efiech, l'alcòl èra utilizat coma moneda per assegurar lei cambis economics dins la region [1]. George Washington aprofichèt la situacion per afiermar la poissança dau govèrn centrau. Decretèt la lèi marciala e reprimiguèt l'insureccion en octòbre. L'expedicion demostrèt la capacitat de l'estat de reprimir la violéncia sus lo territòri. En revènge, lo pagament de l'impòst demorèt feble.
1794 : presa de Kerman per Lotf Ali Khan e còntra-ofensiva rapida d'Agha Mohammad Khan que poguèt enceuclar lei fòrças de la dinastia Zand dins la vila. Capturat, Lotf Ali Khan foguèt mutilat e moriguèt dins lo corrent de l'annada a Teheran. D'atrocitats importantas foguèron tanben dirigidas còntra la populacion de Kerman. Aquò marquèt la fin de la guèrra civila entre Zand e Qajar per la direccion de Pèrsia. Pasmens, certanei regions frontalieras èran totjorn en estat de rebellion.
1795-1797 : segonda partida de la Guèrra de la Premiera Coalicion entre França e divèrseis estats europèus. En despiech d'un redreiçament dei coalizats en Alemanha, lei Francés capitèron de batre leis Austrians après la campanha d'Itàlia dau generau Bonaparte que menacèt Viena.
1796 : en Pèrsia, conquista de Chiraz e de Tabriz per lei fòrças d'Agha Mohammad Chah.
1796-1797 : en Etiopia, de combats entre senhors locaus entraïnèron de destruccions importantas a Gondar.
1797 : dins lo quadre de la patz francoaustriana en Itàlia, disparicion de la Republica de Gènoa e de la Republica de Venècia, respectivament annexada per la Republica de Liguria (un estat satellit de França) e per Àustria.
1797 : en Prússia, mòrt de Frederic Guilhèm II que foguèt remplaçat per Frederic Guilhèm III.
1797 : a la demanda dei senhors locaus, inquiets de la reünificacion pèrsa, ocupacion de Georgia per Russia.
Cultura
modificar1796 : trabalhs importants ordonats per Agha Mohammad Chah dins lo Sanctuari d'Al-Hussayn ibn Ali. En particular, lo dòme conoguèt una renovacion importanta amb l'installacion de teules cubèrts d'aur. Pasmens, lo luòc foguèt pilhat en 1801 ò en 1802 per de nomadas wahhabitas venguts de la Peninsula Aràbia.
1799 : construccion dau Palais dei Vents de Jaipur. Destinat au harem dau senhor Sawai Pratap Singh, a una forma de piramida amb una façada principala compausada d'elements semioctogonaus fòrça caracteristics que semblan a un nís d'abelha.
Sciéncias e tecnicas
modificar1791 : depaus d'un brevet regardant la premiera turbina de gas per l'engenhaire e inventor britanic John Barber (1734-1801). Pasmens, l'engenh foguèt pas construch en causa dei limits tecnologics dau periòde[2].
1794 : descubèrta dau daltonisme per lo quimista britanic John Dalton (1766-1844).
1794 : creacion de la premiera unitat militara aeriana per França (2 d'abriu). Èra destinada a l'observacion dau prat batalhier e deis operacions enemigas. La premiera utilizacion aguèt luòc a la batalha de Fleurus (26 de junh).
1796 : premiera ipotèsi regardant l'existéncia dei negres traucs formuladas per lo francés Pierre-Simon de Laplace (1749-1827).
1796 : premiera publicacion dau principi de la vaccinacion per lo mètge anglés Edward Jenner (1749-1823).
1796 : descubèrta de l'existéncia d'una fòrça electrica per lo fisician italian Alessandro Volta (1745-1827) dins un dispositiu format de doas pèças d'argent e de zinc separada per un fuelh de papier umid. Aquò marquèt l'aparicion de l'electroquimia e l'acomençament de la recèrca regardant la creacion d'acumulators.
1797 : premiera utilizacion d'una marca cartesiana per representar geometricament lei nombres imaginaris per lo Norvegian Caspar Wessel (1745-1818).
1798 : descubèrta per lo fisician francés Jacques Charles (1746-1823) de la lèi de Charles depintant un liame entre la pression d'un volum constant de gas e l'aumentacion de sa temperatura.
1798 : descubèrta dau berilli per lo quimista francés Louis-Nicolas Vauquelin (1763-1829) a partir de l'estudi de bericles.
1798 : premiera utilizacion de la nocion de vector per lo geomètre danés Caspar Wessel (1745-1818) dins un estudi sus lei nombres complèxs.
1799 : descubèrta dei proprietats anestesicas dau protoxid d'azòte per lo quimista anglés Humphry Davy (1778-1829). Aquò permetèt de desvolopar la tecnica de l'anestesia gasosa.
1799 : construccion de la premiera pila per Alessandro Volta (1745-1827) a partir d'un empielament de discs de coire e de zinc separats per de rondèlas d'estòfa impregnadas d'acid. L'estudi dau corrent electric produch per aquela pila entraïnèt l'aparicion de l'electrocinetica.
Decès
modificar- Badi VI, sultan de Sennar.
- Jean-Baptiste Carrier, òme politic francés.
- Georges Danton, òme politic francés.
- Maria Fèl, cantadora occitana.
- Benjamin Franklin, scientific, escrivan e òme politic estatsunidenc.
- Frederic Guilhèm II, rèi de Prússia.
- Antoine Lavoisier, quimista francés.
- James Lind, mètge escocés.
- Wolfgang Amadeus Mozart, compositor e musician austrian.
- Qianlong, emperaire chinés.
- Maximilien de Robespierre, òme politic francés.
- John Roebuck, quimista anglés.
- Adam Smith, filosòf escocés.
- Tato Shagi Sherocho, rèi de Kaffa.
- Tayyib II, sultan de Sennar.