Wikipèdia

Mycota


Mycota
Descobridor o inventaire
Data de descobèrta
Contrari
Color
Simbòl de quantitat
Simbòl d'unitat
Proprietat de
Fondador
Compren
Data de debuta
Data de fin
Precedit per
Seguit per
Coordenadas
Illustracions de bolets datant dau començament dau sègle XX

Classificacion sistematica
Règne Fungi
Taxons de reng inferior
Divisions:

Lei fonges[nòta 1] (denominacion scientifica: Fungi o Mycota) son un rèine d'organismes eucariòtas constituït per l'ensemble deis espècias comunament dichas bolets[2][3][nòta 2]. Aqueu grop es fòrça diversificat car intègra d'organismes microscopics, invisibles a uelh nus, de microbolets unicellulars (levaduras) ò pluricellulars (mosiduras) e lei « bolets superiors », compausats d'un pè e d'un capèu, aisament observables dins lei seuvas e lei jardins a l'autona. Foguèt lòngtemps classat au sen dei vegetaus. Pasmens, ne'n foguèt separat en 1969 car lei fonges realizan pas de reaccions de fotosintèsi.

La micologia es la sciéncia que qu'estúdia e depinta lei diferenteis espècias de fonges. En 2017, aperaquí 100 000 espècias èran estadas identificadas. Pasmens, aqueu nombre èra fòrça febla en comparason dei 5 a 10 milions d'espècias que son existéncia es sospichada. Ansin, lei fonges son encara fòrça mau coneguts e de recèrcas son en cors per definir una classificacion clara au sen dau rèine.

Etimologia

Existís una importanta dispersion etimologic dins lei tèrmes utilizats per designar lei bolets[4]. L'occitan deròga pas a aquela règla amb una terminologia micologica fòrça diversificada. D'efiech, en mai dei mots que designan lei bolets au sens larg (bolet, camparòl, coamèl, coberlon, etc.), i a tanben de tèrmes especifics estacats a una espècia donada. Per exemple, mai d'un desenau de noms diferents existisson per l'oronge[5].

Pertocant lo tèrme occitan « fonge », es eissit directament dau latin fungus, significant "bolet" (latin: boletus), que ja foguèt utilizat per Oraci e Plini. Fungus es derivat eu meteis dau grèc σφογγος, sfongos (esponja). Lo mot « micologia » (dau grèc μύκης/mikes, « bolet », e λόγος/logos, « discors ») per designar l'estudi scientific dei bolets sembla de trobar son origina en 1795 de Jean-Jacques Paulet. Lo naturalista Miles Joseph Berkeley dins son obratge intitolat The English Flora of Sir James Edward Smith, paregut en 1836, aguèt un ròtle important dins sa difusion mondiala[6].

Istòria evolutiva

 
Fossil de bolet datant dau Devonian (419-359 Ma).

Au contrari dei vegetaus e deis animaus, lei fossils de fonges son rars car lor matèria fragila es rapidament descompausada. Leis elements regardant lor evolucion son donc limitats. Per lei bolets superiors, d'espòras fossilizadas de Glomeromycota datant de 420 Ma e un ascocarp d'ascomicèt datant de 400 Ma mòstran l'existéncia d'espècias ben individualizadas tre aqueu periòde[7][8]. Per lei fonges microscopics, un fossil descubèrt en 2020 a permés d'estudiar una espècia datada de 715 a 810 Ma. Seriá apareguda dins una zòna de transicion entre lei mitans aqüatic e terrèstre[9].

Aqueleis indicis pauc nombrós permèton pas d'establir d'ipotèsis ben establidas sus l'origina e l'istòria evolutiva dei fonges. Laissan pensar que la diferenciacion dei fonges micelics se debanèt fa 0,76 a 1,06 miliard d'ans[10]. Lei tres scenaris principaus son[11] :

  • lo « scenari verd » que supausa una coevolucion entre lei fonges e lei plantas per evoluïr dei mitans aqüatics vèrs lei mitans terrèstres.
  • lo « scenari brun » que supausa que lei fonges zoosporics (caracterizats per d'espòras flageladas) colonizèron lei sediments e lei tèrras umidas en se noirissent dei rèstas de bacterias e d'algas acumulats a aqueleis endrechs. Aurián pauc a cha pauc perdut sei flagèus e desvolopat de mòdes de creissença ifaus similars ai fonges actuaus.
  • lo « scenari blanc » que supausa que lei fonges zoosporics s'adaptèron premier a d'environaments fòrça fregs que foguèron lo luòc de la transicion entre lei mitans aqüatics e terrèstres.

La question dei liquèns, organismes constituïts per l'associacion d'un fonge e d'una alga, sembla d'aver una importància centrala per l'evolucion dei fonges. D'efiech, an probablament fa partida dei premiereis organismes aguent colonizat lei mitans terrèstres durant lo Cambrian (538-485 Ma).

Istòria de la comprenença dei fonges

Article detalhat: Micologia.

De la Preïstòria a l'Edat Mejana

Quauquei traças mòstran l'utilizacion anciana de bolets per lei societats preïstoricas e protoistoricas. Per exemple, de pinturas rupèstras representant de bolets, datant de 7000 avC, son estadas descubèrtas en Sahara. Aquò es la representacion pus anciana qu'es coneguda a l'ora d'ara. Pus tard, l'existéncia d'una divinitat representada sota l'aspècte d'una mojòla fòla es atestada dins la vau d'Indus vèrs 4000 avC. Èra probablament implicat dins de rites chamanics. Ötzi, l'òme momificat conservat dins un glacier austrian, transportava d'esca (probablament utilizat coma alucafuòc) e de polipòr de beç (probablament consumat per sei proprietats antibioticas)[12][13].

Durant lei periòdes antic e medievau, lei tèxtes sus lei bolets son rars. De mai, leis autors avián una conoissença rudimentària e esparsa dau subjècte. En Euròpa, lei pus importants foguèron escrichs per Plini lo Vièlh (23-79)[14] e Dioscorides (vèrs 40-90)[15]. Aquelei trabalhs leguèron a la sciéncia modèrna de tèrmes coma amanita, boletus, manitaria, myco ò tuber. En Asia, lo tèxte pus ancian es japonés. Data de 199 e regarda lo shiitake.

Pasmens, la cultura dei bolets es anteriora an aqueleis escrichs. Existissiá, au sègle II avC, en Grècia onte de foliòtas èran cultivadas sus una mescla d'aiga de fems de cavau, de cendre e de figuiera. Dins aquò, aquela produccion demorèt limitada e lei premierei culturas vertadieras de bolets apareguèron ai sègles XI-XII en China e en Japon. D'autra part, dins mai d'una region, certanei bolets integrèron lei farmacopèas tradicionalas.

La formacion de la micologia

L'estudi scientific dei bolets comencèt probablament au sègle XVI en Euròpa. Certanei botanistas comencèron de tornar legir e de criticar lei tèxtes de Plini lo Vièlh e de Dioscorides que parlavan de bolets. En parallèl, d'autrei sabents comencèron de descriure d'espècias novèlas coma Phallus impudicus que foguèt depintada per lo mètge umanista olandès Hadrianus Junius (1511-1575). Aquelei trabalhs donèron pauc a pauc naissença a d'òbras de sintèsi prepausant lei premierei classificacions vertadieras. Ansin, lo flamand Carolus Clusius (1526-1609) publiquèt un catalòg de 105 espècias devesidas en 47 genres[16]. Puei, en 1592, l'Italian Giambattista della Porta (1535-1615) emetèt l'ipotèsi que lei bolets poguèsson se reprodurre gràcias a de semenças. Dins aquò, en despiech d'aqueleis avançadas, lei progrès foguèron lents e lei cresenças tradicionalas largament perpetuadas.

La micologia modèrna foguèt fondada en 1729 per lo botanista pisan Pier Antonio Micheli (1679-1737)[17]. Son òbra majora Nova plantarum genera donava la descripcion de 900 bolets e liquèns e depintèt per lo premier còp l'existéncia deis espòras[18]. Se sei conclusions se turtèron au scepticisme de sei contemporanèus, entraïnèron lo començament d'un important trabalh de classificacion. Lo tèrme « micologia » eu meteis apareguèt en 1795. Prepausat per Jean-Jacques Paulet (1740-1826), s'impausèt pauc a cha pauc durant la premiera mitat dau sègle XIX.

Amb leis avançadas scientificas regardant lei bolets, de progrès foguèron tanben realizats dins la cultura de certaneis espècias. En particular, en 1707[19], foguèt depintat lo premier procès de cultura d'Agaricus bisporus que venguèt lo bolet pus consumat en Occident.

Vèrs la creacion d'un rèine especific dau vivent

Au sègle XVIII, l'aparicion dau microscòpi marquèt lo començament d'un esfòrç de classificacion que contunha totjorn a l'ora d'ara. D'efiech, permetèt de descubrir mai de detalhs au nivèu dei teissuts e, mai que mai, deis espòras que venguèron un critèri major d'identificacion deis espècias. Premier, lei recèrcas se concentrèron sus lei bolets superiors (observacion deis espòras, multiplicacion dei descripcions...). Lo Francés Pierre Bulliard (1752-1793), lo Olandés Christiaan Hendrik Persoon (1761-1836) e lo Suedés Elias Magnus Fries (1798-1878) foguèron lei figuras principalas d'aqueu movement. En particular, l'òbra de Fries, que conteniá la descripcion de 2 770 espècias suscitèt de vocacions e lei « descubèrtas » de bolets novèus se multipliquèron a partir deis ans 1820.

Sei trabalhs foguèron perseguits per una generacion de micològs coma Lucien Quélet (1832-1899), Petter Adolf Karsten (1834-1917) ò René Maire (1878-1949) que desvolopèron lei recèrcas de seis ainats e donèron d'estructuras pus establas a la disciplina. Per exemple, fondèron de societats scientificas especializadas que provesiguèron una basa establa de discussions, entretenguèron de rets de cambis e creèron de publicacions. Ansin, au sègle XX, la micologia èra venguda un camp scientific vertadier.

Aqueleis observacions permetèron pauc a cha pauc d'establir de diferéncias claras amb lei vegetaus. La pus importanta èra l'abséncia de clorofilla e donc de fotosintèsi. Aquò foguèt lòngtemps considerat coma una especificitat dei bolets au sen dei plantas. Pasmens, en 1969, la multiplicacion dei diferéncias observadas menèt l'Estatsunidenc Robert Harding Whittaker (1920-1980) a la creacion d'un rèine especific per lei bolets[20][21]. Dichs Mycota ò Fungi, gropa dempuei aquela data l'ensemble deis espècias de bolets superiors, de mosiduras, de levaduras e d'organismes fongics microscopics[22].

Leis enjòcs actuaus de la micologia

Uei, la recèrca sus lei bolets contunia de se concentrar sus la classificacion. Per aquò, lei micològs dèvon descriure totjorn mai d'espècias, mai lo trabalh es lent. D'efiech, identificar d'espècias novèlas es desenant una causa malaisada car necessita sovent l'utilizacion de mejans tecnologics complèxes (microscòpi, estudi genetic...). De mai, l'aumentacion dau nombre de bolets coneguts aumenta lo nombre de genres e de cas novèus. Ansin, dempuei lo començament deis ans 2010, una partida de la comunautat scientifica pausa la question de l'unicitat dau rèine dei fonges : es que fan partida d'un rèine unic ò es que son d'organismes diferents que presentan d'evolucions similaras ?

L'autre domeni important de la recèrca sus lei bolets regarda leis espècias comestiblas de valor auta. D'efèct, se la cultura industriala sembla encara limitada a un nombre fòrça reduch, es possible de crear de zònas de recòlta. Per exemple, es uei possible de crear una rabassiera car lei relacions entre lei bolets dau tipe Tuber e son environament son ben conegudas. En revènge, es impossible de preveire la productivitat de la rabassiera avans lei premierei recòltas.

Caracteristicas dei Fungi

Generalitats

Lei bolets fòrman un grop presentant una diversitat extrèma que va d'espècias microscopicas a d'organismes de plusors quilogramas. Presents dins la quasi totalitat dei mitans terrèstres e aquatics, an un ròtle fondamentau dins l'ecologia de la planeta car reciclan la matèria mòrta. Lòngtemps classats a tòrt entre lei vegetaus, ne fan plus partida car son pas capables de realizar la fotosintèsi. Son mòde de nutricion es eterotròf, es a dire que lei bolets dèvon se norrir de matèria organica preexistenta. Enfin, son pareu cellular es fach de quitina, la meteissa substància que fòrma l'esquelèt extèrne deis artropòdes.

Lei bolets son formats – coma leis algas – d'un talle. Au contrari deis animaus e dei vegetaus superiors, an donc ges de racina, de camba ò de fuelh. Per lei bolets unicellulars, lo talle es format d'una cellula unica e de seis apendicis. Per lei bolets pluricellulars, es fach d'una estructura filamentosa, generalament sosterranha, dicha micèli (ò micèlium):

  • per lei bolets « inferiors », lo micèli es pas bugetat e sei diferents filaments pòdon èsser comparats a de cellulas gigantas.
  • per lei bolets « superiors », lo micèli es bugetat e es devesit entre plusors seccions amb un ò plusors nuclèus. Lei bolets superiors son caracterizats per un carpofòr desvolopat generalament format d'un pè e d'un capèu. Fòrman lo grop dei bolets que son visibles a uelh nud. En 2017, aperaquí 30 000 èran estats depintats.

Lo micèli se desvolopa dins lei direccions onte lei condicions son favorablas e pòu formar un ret fòrça complèx. Per lei bolets superiors, lo micèli pòu formar d'estructuras complèxas utilizadas per la reproduccion coma lo carpofòr dei bolets superiors (es a dire lo bolet amb son pè e son capèu).

Abitat

Lei bolets son d'organismes frequents de la vida terrèstra car pòdon colonizar la quasi totalitat dei compartiments biologics e resistir de condicions fisicas ò quimicas duras (raionament ionizant, concentracion auta de sau, fònts caudas oceanicas, etc.[23][24][25]). Prosperan dins leis endrechs onte se tròban de quantitats importantas de matèria organica e d'oxigèn. Pasmens, certaneis espècias pòdon subreviure sensa oxigèn. Lei mitans mens favorables son l'aiga, lei jaç abiotics de la crosta terrèstra e lei regions d'altitud.

Nutricion

Lei bolets saprofits

 
Exemple de bolets saprofits dins una seuva.

Lei bolets saprofits se norrison de matèria organica non viventa (aubres mòrts, brigas vegetalas, cadabres, excrements...). Per aquò, an d'enzims poderós que son capables de digerir de moleculas complèxas, çò que permet de liberar de mineraus dins lo sòu ò dins l'atmosfèra. Aqueu fenomèn a una gròssa importància dins lei cicles ecologics, especialament dins lei seuvas, onte son a l'origina de la degradacion de la fusta.

Lei bolets parasits

Lei bolets parasits se norrison au detriment d'autreis organismes vivents e pòdon entraïnar de malautiás mai ò mens grèvas, de còps mortalas, dins son òste. Aqueu darrier pòu èsser d'origina variada (autre bolet, alga, vegetau superior, animau...). Leis aubres e lei plantas vivents ne son sovent victimas car existís mai d'un bolet microscopic que s'ataca ai vegetaus vivents. En particular, es lo cas dei crancs, dei rolhs ò deis oïdiums.

Lei bolets simbiotics

Article detalhat: Simbiòsi.

Mai d'un bolet pòu s'associar d'un biais fòrça estrech amb de racinas d'un aubre ò d'un autre vegetau superior per formar un organ mixt dich micorriza. Dins aqueu cas, lo bolet pòrta a son partenari de substàncias mineralas e reçaup de compausats carbonats. Aqueu fenomèn es fòrça frequent car aperaquí 95% dei plantas dotadas de raiç son capables de formar una tala relacion simbiotica. Ansin, plusors bolets son unicament trobats en dessota de certaneis aubres (rabassa/rore, oronge/euse...).

Article detalhat: Liquèn.
 
Exemple de liquèn sus una pèira.

Lei bolets pòdon tanben s'associar amb d'algas ò de cianobactèris per formar un organisme dich liquèn. Lei bolets fòrman generalament 90% de l'ensems e pòrtan a l'associacion lo supòrt, la proteccion, lei saus mineraus e la resèrva d'aiga. L'alga ò lo cianobactèri permet de realizar de reaccions de fotosintèsi. A l'ora d'ara, aperaquí 20 000 espècias de liquèn son estadas identificadas. Certanei son capables de se desvolopar dins d'endrechs a la vida fòrça ostils coma Antartida.

Lei bolets carnivòrs

Fòrça rars amb solament 140 espècias identificadas en 2017, lei bolets carnivòrs utilizan de lecas divèras (filaments colants, feromònas sexualas per atraire sei presas...) per capturar de protistas, d'amebas ò de vèrmes. Aqueu mòde de nutricion es un complement d'un sistèma nutritiu pus classic qu'es generalament saprofit.

Diversitat dei mecanismes de reproduccion

Lei mecanismes de reproduccion dei bolets presentan una diversitat fòrça importanta amb de sistèmas asexuats e sexuats. Sa classificacion es d'alhors largament basada sus sei particularitats.

La reproduccion asexuada presenta tres tipes tipes de mecanismes principaus. Lo premier consistís en l'individualizacion d'una ifa, es a dire d'un filament dau bolet. Lo segond es fondat sus la formacion de conidies que son de menas de broturas naturalas similaras ais espòras. Enfin, lo tresen mejan major es basat sus la dispersion d'espòras dotats d'un ò de plusors flagèls.

Coma per leis autreis espècias sexuadas, la reproduccion sexuada necessita la fusion de doas cellulas especializadas. Aquò entraïna la formacion d'organs de pichona talha que son dichs ascs e basidis. Lo premier sembla un sac contenent uech ascospòras e lo segond a un sòcle amb quatre bisidiospòres. Cada espòra particulara pòu donar naissença a un micèli novèu. Se tròban dins un jaç fin, dich imèni, de l'organ de fructificacion dau bolet: lei lamellas ò lei tubes dau capèu, la superficia e leis alveòlas dei maurilhas, l'interior dei copas deis aurelhas de Judàs, l'exterior dei clavàrias...

Se certaneis espòras an de mejan de desplaçament coma de flagèls, la màger part de la dispersion es assegurada per de paramètres exteriors coma lo desplaçament d'insèctes venguts manjar una partida dau bolet, la preséncia de vent, de rajadas d'aiga... Un còp arribat dins un terren favorable, una espòra va donar naissença a una ifa que va se desvolopar per formar un micèli.

Classificacion

I a encara ges de classificacion dei bolets que siegue objècte de consensus entre lei micològs. De mai, lei bolets son encara un rèine pauc estudiat dau vivent. D'efiech, en 2015, 100 000 espècias èran estadas identificadas sus un totau estimat entre 5 e 10 milions. Pasmens, de tendàncias existisson per destriar :

  • lei bolets asexuats que fòrman un ensemble fòrça eterogèn, mau conegut e probablament provisòri.
  • lei micèlis de forma sifonada que son frequentas au sen dei bolets parasits. Son dichs sifomicèts.
  • leis ascomicèts e leis basidiomicèts que gròpan lei dos ensems de bolets superiors.

Alimentacion umana e medecina

Culhida e cultura

 
Recòlta de bolets dins una seuva.

L'utilizacion alimentària dei bolets sembla fòrça anciana qu'es atestada durant l'Antiquitat. En 2017, i avián 1 100 espècias comestiblas identificadas. Son d'aliments que sa valor nutritiva es febla (22 calorias per 100 g) amb una proporcion fòrça importanta d'aiga (aperaquí 92%) e de fibras. Son pereu una fònt de proteïnas, de vitamina B e d'oligoelements. Pasmens, en causa de la capacitat dei bolets de concentrar leis oligoelements dins sei teissuts, pòdon tanben de còps concentrar de compausats mineraus toxics.

La cultura de bolets regarda encara pauc d'espècias. La màger part dau mercat es dominat per Agaricus bisporus e per lei bolets asiaics coma Lentinula edodes. Pasmens, d'autreis espècias son cultivadas coma Pleurotus ostreatus, Agrocybe aegerita ò Auricularia auricula-judae. De recèrcas son en cors per desvolopar de culturas industrialas ò semi-industrialas de bolets de valor auta coma Tuber melanosporum ò Boletus edulis.

Proprietats medicalas

L'usatge medicau dei bolets es fòrça ancian e data probablament de la Preïstòria. A l'ora d'ara, aperaquí 700 espècias fan partida dei farmacopèas tradicionalas qu'existisson dins lo mond. D'efèct, mai d'un bolet contèn de moleculas complèxas que pòdon aver d'aplicacions variadas. Per exemple, la penicillina es un antibiotic poderós eissits de bolets dau genre Penicillium que foguèt fòrça utilizat dins lo corrent de la segonda mitat dau sègle XX.

Intoxicacion

 
L'amanita falloïda, un bolet responsable de centenaus de decès cada an en causa de sa toxicitat.

Leis intoxicacions entraïnadas per lei bolets son quasi unicament causadas per de bolets superiors contenent de toxinas. L'importància dei trèbols es variabla mai certanei bolets pòdon entraïnar d'intoxicacions mortalas. Varia de trèbols digestius simples a la mòrt. Aquò despend de la natura dei toxinas e de sa concentracion. Entre leis espècias pus perilhosas en Occitània, se fau nòtar lei tres amanitas mortalas (Amanita phalloides, Amanita verna e Amanita virosa), plusors espècias de cortinaris (Cortinarius orellanus, Cortinarius henrici...) ò encara la familha dei lepiotas pichonas (Lepiota helveola, Lepiota brunneoincarnata...).

En fòra dei bolets mortaus, existís d'espècias capablas d'engendrar de sindròmes amb de trèbols violents dau sistèma digestiu ò dau sistèma nerviós. Per exemple, es lo cas d’amanita muscarina qu'es l'arquetipe dau bolet toxic. Enfin, lei bolets comestibles pòdon pereu entraïnar d'intoxicacions quand son venguts tròp vièlhs per la consumacion ò se son contaminats per d'agents toxics. D'efiech, fòrça bolets concentran lei metaus pesucs dins sei teissuts, compres de metaus radioactius[26].

Dins lo cas d'una ingestion de bolets verinós, l'intoxicacion pòu èsser immediata ò necessitar un periòde d'incubacion variabla (generalament de quauqueis oras a quauquei jorns) segon lo tipe de bolet. Lei diferents sindròmes son classats segon la toxina responsabla e lei consequéncias sus l'organisme. Per defugir una intoxicacion, es necessari d'aprene d'identificar corrèctament lei bolets, especialament leis espècias perilhosas, e de jamai manjar un bolet que son identificacion es mau segura.

Malautiás fongicas

Lei bolets pòdon tanben entraïnar de malautiás amb seis espòras. D'efèct, coma son de particulas volatilas, son dispersadas per lo vent. Pòdon èsser a l'origina d'allergias e de patologias pus grèvas. Per exemple, leis espòras dei bolets dau tipe Aspergillus pòdon entraïnar l'aspergillòsi qu'es una infeccion grèva que tòca lei paumons. Dins un registre mens grèu, de bolets microscopic pòdon parasitar lo pèu ò lei mucosas.

Annèxas

Articles connèxes

Liames extèrnes

  • Jean Michel Effantin, 100 paraulas dal Tresòr "Bolets", [2], consultat lo 18 de mai de 2024.

Bibliografia

  • (en) G. C. Ainsworth, Introduction to the History of Mycology, Cambridge University Press, 1976.
  • (fr) Georges Becker, Dr Lucien Giacomoni, Jacqueline Nicot, Serge Pautot, Guy Redeuihl, Geneviève Branchu, Domiique Hartog, Anke Hérubel, Helga Marxmuller, Ursula Millot e Claude Schaeffner, Le guide des champignons, París/Brussèlas/Montreal, Reader's Digest, 1982
  • (fr) Marcel Bon, Champignons de France et d'Europe occidentale, Flammarion, 2004.
  • (fr) Didier Borgarino e Nastasia Camberoque, Champignons, París, Tana, 2022.
  • (fr) Didier Borgarino e Christian Hurtado, Champignons de Provence et du Midi méditérranéen, Sant Romieg, Édisud, 2020.
  • (fr) Guy Redeuilh, Guillaume Eyssartier, Isabelle Masson-Deblaize e Philippe Joly, Larousse des champignons, París, Larousse, 2004.
  • (fr) Henri Romagnesi, Atlas des champignons d'Europe, París, Bordas, 1995.

Nòtas

  1. ↑ Se non sembla pas existir de forma estandard en occitan per designar lo rèine Fungi, òm pòu prendre dirèctament la raiç latina dau tèrme, çò que balha fonge (Cantalausa: R. III, 358).[1]
  2. ↑ Vejatz lei seccions: Etimologia e Terminologia occitana relativa ai micèts.

Referéncias

  1. ↑ de Cantalausa, Joan. Diccionari General Occitan a partir dels dialèctes lengadocians. Cultura d'Òc, p. 11, 493. ISBN 2-912293-04-9. 
  2. ↑ Institut d'Estudis Aranesi-Acadèmia Aranesa dera lengua occitana. Vocabulari ortografic de l’estandard de la lenga occitana (en occitan) [1a. ed. novembre de 2019]. ISBN 978-84-09-13866-1. «argila f.» 
  3. ↑ Toscano, Reinat. Diccionari de lenga d'òc d’après lo parlar niçard. Auba Novèla, p. 213. 
  4. ↑ (fr) Louis-Jean Calvet, Histoires de mots : étymologies européennes, Éditions Payot, 1993, p. 137.
  5. ↑ Lo Congrès Permanent de la Lenga Occitana, Dicod'Òc, consultat lo 11 de mai de 2024, [1].
  6. ↑ (en) G. C. Ainsworth, Introduction to the History of Mycology, Cambridge University Press, 1976, p. 2.
  7. ↑ (en) Stefanie Pöggeler e Johannes Wöstemeyer, Evolution of Fungi and Fungal-Like Organisms, Springer, 2011, p. 171.
  8. ↑ (en) T. N. Taylor, H. Hass e H. Kerp, « The oldest fossil ascomycetes », Nature, vol. 399, n° 648,‎ junh de 1999.
  9. ↑ (en) S. Bonneville, F. Delpomdor, A. Préat, C. Chevalier, T. Araki, M. Kazemian, A. Steele, A. Schreiber, R. Wirth e L. G. Benning, « Molecular identification of fungi microfossils in a Neoproterozoic shale rock », eeScience Advancesee, vol. 6, n° 4,‎ 2020.
  10. ↑ (en) R. Lucking, S. Huhndorf, D. Pfister, E. R. Plata, H. Lumbsch, « Fungi evolved right on track », Mycologia, vol. 101, n° 6,‎ 2009, pp. 810-822.
  11. ↑ (en) Miguel A. Naranjo‐Ortiz Toni Gabaldón, « Fungal evolution: major ecological adaptations and evolutionary transitions », Biological Letters, vol. 94, n° 4,‎ 2019, pp. 1443-1476.
  12. ↑ (de) Konrad Spindler, Der Mann im Eis, Springer, 1995, p. 75.
  13. ↑ (fr) Jean-Christophe Guéguen e David Garon, Biodiversité et évolution du monde fongique, EDP Sciences, 2015, p. 23.
  14. ↑ Libre XIX cap. 11-13, libre XXII cap. 28, 35 e 56-57.
  15. ↑ Libre I cap. 93, libre IV cap. 78 e libre VI cap. 24.
  16. ↑ (fr) Ernest Roze, « Étude de l’œuvre mycologique de Clusius », Bull. Soc. mycol. France, 1899, vol. XV, pp. 165-171 e 280-304 e 1900, vol. XVI, pp. 26-53.
  17. ↑ (it) Eleonora Francini Corti, « Pier Antonio Micheli, padre della Micologia », dins Informatore Botanico Italiano, vol. 12, Pisa, Società Botanica Italiana, 1980, pp. 88-92.
  18. ↑ (it) Elena Maugini, « In ricordo di Pier Antonio Micheli nel 250º anno della sua morte », dins Informatore Botanico Italiano, vol. 19, Pisa, Società Botanica Italiana, 1987, pp. 5-10.
  19. ↑ (fr) Philippe Silar e Fabienne Malagnac, Les champignons redécouverts, Belin, 2013, p. 160.
  20. ↑ (en) R. H. Whittaker, « New concepts of kingdoms or organisms. Evolutionary relations are better represented by new classifications than by the traditional two kingdoms », Science, vol. 163, n° 3863, genier de 1969, pp. 150-160.
  21. ↑ D'elements de recèrca mòstran que Whittaker èra a trabalhar sus la separacion dei vegetaus e dei fonges dempuei 1959. Avans eu, d'autrei cercaires aviá imaginat una tala separacion. Pasmens, placèron lei fonges dins una autra categoria en plaça de creacion un grop distint. Per exemple, foguèt lo cas d'Ernst Haeckel (1834-1919). Tre 1904, aguèt l'idèa de separacion fonges e vegetaus, mai posicionèt lei fonges au sen dei protistas.
  22. ↑ (en) Emily Case, « Teaching Taxonomy: How Many Kingdoms? », American Biology Teacher, vol. 70, n° 8, 2008, pp. 472-477.
  23. ↑ (en) T. Vaupotic, P. Veranic, P. Jenoe e A. Plemenitas, « Mitochondrial mediation of environmental osmolytes discrimination during osmoadaptation in the extremely halotolerant black yeast Hortaea werneckii », Fungal Genetics and Biology, vol. 45, n° 6, junh de 2008, pp. 994-1007.
  24. ↑ (en) E. Dadachova, RA. Bryan, X. Huang, T. Moadel, AD. Schweitzer, P. Aisen, JD. Nosanchuk e A.Casadevall, « Ionizing radiation changes the electronic properties of melanin and enhances the growth of melanized fungi », PloSOne, vol. 2, n° 5, 2007, e457.
  25. ↑ (en) T. Le Calvez, G. Burgaud, S. Mahé, G. Barbier e P. Vandenkoornhuyse, « Fungal diversity in deep-sea hydrothermal ecosystems », Applied and Environmental Microbiology, vol. 75, n° 20, octòbre de 2009, pp. 6415-6421.
  26. ↑ En Occitània, fòrça bolets presentan ansin encara de taus de radioactivitat relativament importants en causa dei depaus d'elements radioactius per lei nívols de fumada engendrats per la catastròfa de Chornobil.
Recuperada de « https://oc.wikipedia.org/w/index.php?title=Mycota&oldid=2456264 »