Alemand

Tièra de 1000 articles que totas las Wikipèdias deurián aver.

Alemand
Lenga (co)oficiala majoritària Lenga (co)oficiala minoritària L'alemand (o una varietat d'alemand) es una lenga minoritària legalament reconeguda dins lo país L'alemand (o una varietat d'alemand) es parlat per una minoritat apreciabla, mas sens cap de reconeissença legala
País	Alemanha, Soïssa, Àustria e en comunautats dins 37 autres païses
Classificacion lingüistica
grop indoeuropèu Lengas germanicas Germanica occidental Alemand
Estatut oficial
Oficial en	Alemanha Àustria Belgica Soïssa Liechtenstein Luxemborg Itàlia Trentin-Aut Adige Friol-Venècia Júlia Union Europèa
Acadèmia	(cap)
Mòstra
Article primier de la Declaracion dei Drechs Umans. Artikel 1 Alle Menschen sind frei und gleich an Würde und Rechten geboren. Sie sind mit Vernunft und Gewissen begabt und sollen einander im Geist der Brüderlichkeit begegnen.

L'alemand (autonim: Deutsch o deutsche Sprache) es una lenga germanica del grop occidental. Es la lenga qu'a lo nombre pus grand de locutors natius de l'Union Europèa (120 milions), e ocupa la 9^ena plaça dins lo classament mondial de las lengas per nombre de locutors.

I a fòrça dialèctes locals, qui se despartisson en dos grops: Alemand bas (Niederdeutsch o Plattdeutsch), e Alemand naut (Hochdeutsch). L'alemand naut es la basa per la lenga estandartizada d'Alemanha e d'Àustria.

L'alemand foguet tanben parlat en diversas colonias en America (p.e. en Pensilvània) e Africa (p.e. Namibia). Uèi, existisson de comunitats alemandas en Russia e Cazacstan.

IstòriaModificar

L'istòria de la lenga alemanda se despartartís en quatre periòdes:

750–1050: Althochdeutsch (Alemand ancian)
1050–1350: Mittelhochdeutsch (Alemand mejan)
1350–1650: Frühneuhochdeutsch (Alemand premodèrne)
depuès 1650: Neuhochdeutsch (Alemand modèrne)

Dempuèi 1900, fòrças paraulas anglesas s'integrèron dins l'alemand.

PrononciacionModificar

VocalasModificar

a: [aː] en sillabas tonas, [a] abans una consonanta dobla e en sillabas atonas
ä, ae: [ɛː] en sillabas tonas; dins fòrça varietats alemandas i a pas de diferéncia amb e ([eː]): Käse ['kɛ:zə] o ['ke:zə]. [ɛ] abans una consonanta dobla e en sillabas atonas
e: [eː] en sillabas tonas, [e], [ɛ] oder [ə] abans una consonanta dobla e en sillabas atonas; [ɐ] dins la combinason -er finala, muda dins las combinasons -el, -em, -en finalas (prononciacion del mot Sattel coma Zatl).
i: [i:] en sillabas tonas, [ɪ] abans una consonanta dobla e en sillabas atonas
o: [o:] (coma lo francés bureau) en sillabas tonas, [ɔ] abans una consonanta dobla e en sillabas atonas
ö, oe: [øː] (coma lo francés heureux) en sillabas tonas, [œ] abans una consonanta dobla e en sillabas atonas
u: coma o occitana, [uː] en sillabas tonas, [ʊ] abans una consonanta dobla e en sollabas atonas
ü, ue, y: coma u occitana, [yː] en sillabas tonas, [ʏ] abans una consonanta dobla e en sillabas atonas

Y pòt èsser [j] o coma i en anglés.

äu, eu: [ɔɪ] coma òi, jamai eu
ei, ey, ay, ai: [aɪ]
ie: [i:] long, pas coma la -ie- occitana.

Una vocala + h es prononciada longa: -ah- [a:], -eh- [e:] etc.

ConsonantasModificar

c: [k] abans a, o, u e consonantas, [ts] abans e, i
ch: [ç] (coma una version fòrta de la j) après e, i o vocala + r (p.e. Kirche); [x] (coma j espanhòl) après a, o, u; [ç] o [k] en posicion iniciala.
chs: veire x
g: fort en tots cases.
h: [h]
j: [j] coma la i consonantica; [d͡ʒ] dins los mots d'origina francesa o anglesa (coma la j occitana, pas coma la j francesa!).
k: [k]
qu: [kv] o [kw], coma la combinason "qü" occitan e espanhòl.
r: muda après una vocala, mas la vocala es prononciada obèrta e a la direccion de la [ɐ]: Mord ['mɔɐt].
s: [z] iniciala e entre doas vocalas (levat de las varietats sudalemandas); [s] abans las consonantas e en posicion finala.
sch: [ʃ], coma ch francés.
sp, st en posicion iniciala: s es prononciat coma sch.
v: coma f
w: coma v occitana
x: ks, la vocala abans -x e -chs es cort (Sex [sɛks]). la vocala abans -ks es longa (Keks [ke:ks])
z: ts

b, d, g, son fòrts en posicion finala. k, p, t, son aspiradas (una pichona h après la letra).

Tension sillabicaModificar

GramaticaModificar

Substantiu e DeclinasonModificar

I a quatre cases: Nominativ, Genitiv, Dativ, Akkusativ.

Genres e articlesModificar

I a tres genres en alemand: feminin, masculin e neutre.

Singular	Masculin	Feminin	Neutre	Plural	Masculin / Feminin / Neutre
Nominatiu	der	die	das	Nominatiu	die
Genitiu	des	der	des	Genitiu	der
Datiu	dem	der	dem	Datiu	den
Acusatiu	den	die	das	Acusatiu	die
Singular	masculin	feminin	neutre
Nominatiu	ein	eine	ein
Genitiu	eines	einer	eines
Datiu	einem	einer	einem
Acusatiu	einen	eine	ein

AdjectiuModificar

VèrbModificar

En alemand, i a de vèrbs fòrts (vèrbs irregulars) e de vèrbs febles (vèrbs regulars). De vèrbs fòrts importants Verbs son sein (èsser) e haben (aver).

Exemple d'un vèrb regular : Präsens (present):

-	Pronom	Verb
(Infinitiu)	-	winken
1sg	ich	winke
2sg	du	winkst
3sg	er, sie, es	winkt
1pl	wir	winken
2pl	ihr	winkt
3pl	sie (plural)	winken

Exemple d'un vèrb regular en Präteritum (passat simple):

-	Pronom	Verb
(Infinitiu)	-	winken
1sg	ich	winkte
2sg	du	winktest
3sg	er, sie, es	winkte
1pl	wir	winkten
2pl	ihr	winktet
3pl	sie (plural)	winkten

Dins qualques cases, i a una mutacion de la raiç del mot: Winken passa a gewunken al participi passat. schwimmen passa a (ich) schwamm al Präteritum e a geschwommen al participi passat.

Aquesta mutacion vocalica es un sistèma complex.