Mycota
|
Campairòls
| |
|---|---|
.png)
| |
| Illustracions de fonges
| |
| Classificacion sistematica | |
| Règne | Fungi |
| Taxons de reng inferior | |
| Divisions: | |
Lei fonges[1] ò lei micèts[2][3][4] constituïsson un taxon gropant totei leis organismes eucariòtas. Aqueu rèine fòrma un ensems fòrça diversificat que va d'organismes unicellular ai bolets « superiors » compausats d'un pè e d'un capèu.
Lòngtemps classats entre lei vegetaus, lei bolets ne foguèron separats en 1969 en causa de l'abséncia de fotosintèsi. La micologia es la sciéncia que leis estúdia e lei depinta. En 2017, i aviá aperaquí 100 000 espècias qu'èran estadas identificadas. Pasmens, aqueu nombre èra fòrça febla en comparason dei 5 a 10 milions d'espècias que son existéncia es sospichada. Ansin, lei bolets son encara fòrça mau coneguts e de recèrcas son en cors per definir una classificacion clara au sen dau rèine.
Etimologia modificar
Pertocant lo tèrme provençau « fonge », es eissit directament dau latin fungus, significant "bolet" (latin: boletus), que ja foguèt utilizat per Oraci e Plini. Fungus es derivat el meteis dau grèc σφογγος, sfongos (esponja). Lo mot « micologia » (dau grèc μύκης/mikes, « bolet », e λόγος/logos, « discorses ») per designar l'estudi scientific dei bolets sembla de trobar son origina en 1836 amb lo naturalista Miles Joseph Berkeley dins son obratge intitolat The English Flora of Sir James Edward Smith[5].
Istòria modificar
De l'Antiquitat a l'Edat Mejana modificar
Lei tèxtes antics e medievaus sus lei bolets son rars. En Euròpa, lei pus importants foguèron escrichs per Plini lo Vièlh (23-79) e Dioscorides (vèrs 40-90). Limitats, aquelei trabalhs leguèron a la sciéncia modèrna de tèrmes coma amanita, boletus, manitaria, myco ò tuber. En Asia, lo tèxte pus ancian es japonés data de 199 e regarda lo shiitake.
Pasmens, la cultura dei bolets es anteriora an aqueleis escrichs. Existiá, au sègle II avC, en Grècia onte de foliòtas èran cultivadas sus una mescla d'aiga de fems de cavau, de cendre e de figuiera. Dins aquò, aquela produccion demorèt limitada e lei premierei culturas vertadieras de bolets apareguèron ai sègles XI-XII en China e en Japon. D'autra part, dins mai d'una region, certanei bolets faguèron partida de farmacopèas tradicionalas.
La formacion de la micologia modificar
L'estudi dei bolets comencèt probablament au sègle XVI en Euròpa. Certanei botanistas comencèron de tornar legir e de criticar lei tèxtes de Plini lo Vièlh e de Dioscorides que parlavan de bolets. En parallèl, d'autrei sabents comencèron de descriure d'espècias novèlas coma Phallus impudicus depintada per lo mètge umanista olandès Hadrianus Junius (1511-1575).
Aquelei trabalhs donèron pauc a pauc naissença a d'òbras de sintèsi prepausant lei premierei classificacions vertadieras. Ansin, lo flamand Carolus Clusius (1526-1609) publiquèt un catalòg de 105 espècias devesidas en 47 genres. Puei, en 1592, l'Italian Giambattista della Porta (1535-1615) emetèt l'ipotèsi d'una reproduccion gràcias a de semenças. Dins aquò, en despiech d'aqueleis avançadas, lei progrès foguèron lents e lei cresenças tradicionalas largament perpetuadas.
La micologia modèrna foguèt fondada en 1729 per lo botanista pisan Pier Antonio Micheli (1679-1737). Son òbra majora Nova plantarum genera donava la descripcion de 900 bolets e liquèns e depintèt per lo premier còp l'existéncia deis espòras. Se sei conclusions se turtèron au scepticisme de sei contemporanèus, entraïnèron lo començament d'un important trabalh de classificacion. Lo tèrme «micologia» eu meteis apareguèt en 1836 e foguèt premier utilizat per lo Britanic Miles Joseph Berkeley (1803-1889).
Ambé leis avançadas scientificas regardant lei bolets, de progrès foguèron pauc a pauc realizats pertocant la cultura de certaneis espècias. En particular, en 1707, foguèt depintat lo premier procès de cultura d'Agaricus bisporus que venguèt lo bolet pus consumat en Occident.
Vèrs la creacion d'un règne especific dau vivent modificar
Au sègle XVIII, l'aparicion dau microscòpi marquèt lo començament d'un esfòrç de classificacion que continua totjorn a l'ora d'ara. Premier, se concentrèt sus lei bolets superiors (observacion deis espòras, multiplicacion dei descripcions...). Lo Francés Pierre Bulliard (1752-1793), lo Olandés Christiaan Hendrik Persoon (1761-1836) e lo Suedés Elias Magnus Fries (1798-1878) ne foguèron lei figuras principalas. En particular, l'òbra de Fries, que conteniá la descripcion de 2 770 espècias suscitèt de vocacions e lei «descubèrtas» de bolets novèus se multipliquèron a partir deis ans 1820.
Sei trabalhs foguèron perseguits per una generacion de micològs coma Lucien Quélet (1832-1899), Petter Adolf Karsten (1834-1917) ò René Maire (1878-1949) que desvolopèron lei recèrcas de seis ainats e donèron d'estructuras pus establas a la disciplina coma de societats scientificas especializadas. Ansin, au sègle XX, la micologia èra venguda un camp scientific vertadier.
Aqueleis observacions permetèron pauc a pauc d'establir de diferéncias claras ambé lei vegetaus. La pus importanta èra l'abséncia de clorofilla e donc de fotosintèsi. En 1969, aquò decidèt l'Estatsunidenc Robert Harding Whittaker (1920-1980) de crear un règne dau vivent especific per lei bolet: lei Mycota ò Fungi.
Enjòcs actuaus de la micologia modificar
Uei, la recèrca sus lei bolets contunia de se concentrar sus la classificacion. Per aquò, lei micològs dèvon descriure totjorn mai d'espècias mai lo trabalh es lent. D'efèct, identificar d'espècias novèlas es una causa malaisada car necessita sovent l'utilizacion de mejans tecnologics complèxs (microscòpi, estudi genetic...). De mai, l'aumentacion dau nombre de bolets coneguts aumenta lo nombre de genres e de cas novèus. Ansin, dempuei lo començament deis ans 2010, una partida de la comunautat scientifica pausa la question de l'unicitat dau règne dei bolets: es que fan partida d'un règne unic ò es que son d'organismes diferents que presentan d'evolucions similaras.
L'autre domeni important de la recèrca sus lei bolets regarda leis espècias comestiblas de valor auta. D'efèct, se la cultura industriala sembla encara limitada a un nombre fòrça reduch, es possible de crear de zònas de recòlta. Per exemple, es uei possible de crear una rabassiera car lei relacions entre lei bolets dau tipe Tuber e son environament son ben conegudas. En revènge, es impossible de preveire la productivitat de la rabassiera avans lei premierei recòltas.
Caracteristicas dei Fungi modificar
Generalitats modificar
Lei bolets fòrman un grop presentant una diversitat extrèma que va d'espècias microscopicas a d'organismes de plusors quilogramas. Presents dins la quasi totalitat dei mitans terrèstres e aquatics, an un ròtle fondamentau dins l'ecologia de la planeta car reciclan la matèria mòrta. Lòngtemps classats a tòrt entre lei vegetaus, ne fan plus partida car son pas capables de realizar la fotosintèsi. Son mòde de nutricion es eterotròf, es a dire que lei bolets dèvon se norrir de matèria organica preexistenta. Enfin, son pareu cellular es fach de quitina, la meteissa substància que fòrma l'esquelèt extèrne deis artropòdes.
Lei bolets son formats – coma leis algas – d'un talle. Au contrari deis animaus e dei vegetaus superiors, an donc ges de racina, de camba ò de fuelh. Per lei bolets unicellulars, lo talle es format d'una cellula unica e de seis apendicis. Per lei bolets pluricellulars, es fach d'una estructura filamentosa, generalament sosterranha, dicha micèli (ò micèlium):
- per lei bolets « inferiors », lo micèli es pas bugetat e sei diferents filaments pòdon èsser comparats a de cellulas gigantas.
- per lei bolets « superiors », lo micèli es bugetat e es devesit entre plusors seccions amb un ò plusors nuclèus. Lei bolets superiors son caracterizats per un carpofòr desvolopat generalament format d'un pè e d'un capèu. Fòrman lo grop dei bolets que son visibles a uelh nud. En 2017, aperaquí 30 000 èran estats depintats.
Lo micèli se desvolopa dins lei direccions onte lei condicions son favorablas e pòu formar un ret fòrça complèx. Per lei bolets superiors, lo micèli pòu formar d'estructuras complèxas utilizadas per la reproduccion coma lo carpofòr dei bolets superiors (es a dire lo bolet ambé son pè e son capèu).
Abitat modificar
Lei bolets son d'organismes frequents de la vida terrèstra car pòdon colonizar la quasi totalitat dei compartiments biologics e resistir de condicions fisicas ò quimicas duras (raionament ionizant, concentracion auta de sau, fònts caudas oceanicas...[6][7][8]...). Prosperan dins leis endrechs onte se tròban de quantitats importantas de matèria organica e d'oxigèn. Pasmens, certaneis espècias pòdon subreviure sensa oxigèn. Lei mitans mens favorables son l'aiga, lei jaç abiotics de la crosta terrèstra e lei regions d'altitud.
Nutricion modificar
Lei bolets saprofits modificar
Lei bolets saprofits se norrison de matèria organica non viventa (aubres mòrts, brigas vegetalas, cadabres, excrements...). Per aquò, an d'enzims poderós que son capables de digerir de moleculas complèxas, çò que permet de liberar de mineraus dins lo sòu ò dins l'atmosfèra. Aqueu fenomèn a una gròssa importància dins lei cicles ecologics, especialament dins lei seuvas, onte son a l'origina de la degradacion de la fusta.
Lei bolets parasits modificar
Lei bolets parasits se norrison au detriment d'autreis organismes vivents e pòdon entraïnar de malautiás mai ò mens grèvas, de còps mortalas, dins son òste. Aqueu darrier pòu èsser d'origina variada (autre bolet, alga, vegetau superior, animau...). Leis aubres e lei plantas vivents ne son sovent victimas car existís mai d'un bolet microscopic que s'ataca ai vegetaus vivents. En particular, es lo cas dei crancs, dei rolhs ò deis oïdiums.
Lei bolets simbiotics modificar
Mai d'un bolet pòu s'associar d'un biais fòrça estrech ambé de racinas d'un aubre ò d'un autre vegetau superior per formar un organ mixt dich micorriza. Dins aqueu cas, lo bolet pòrta a son partenari de substàncias mineralas e reçaup de compausats carbonats. Aqueu fenomèn es fòrça frequent car aperaquí 95% dei plantas dotadas de raiç son capables de formar una tala relacion simbiotica. Ansin, plusors bolets son unicament trobats en dessota de certaneis aubres (rabassa/rore, oronge/euse...).
Lei bolets pòdon tanben s'associar ambé d'algas ò de cianobactèris per formar un organisme dich liquèn. Lei bolets fòrman generalament 90% de l'ensems e pòrtan a l'associacion lo supòrt, la proteccion, lei saus mineraus e la resèrva d'aiga. L'alga ò lo cianobactèri permet de realizar de reaccions de fotosintèsi. A l'ora d'ara, aperaquí 20 000 espècias de liquèn son estadas identificadas. Certanei son capables de se desvolopar dins d'endrechs a la vida fòrça ostils coma Antartida.
Lei bolets carnivòrs modificar
Fòrça rars ambé solament 140 espècias identificadas en 2017, lei bolets carnivòrs utilizan de lecas divèrs (filaments colants, feromònas sexualas per atraire sei presas...) per capturar de protistas, d'amebas ò de vèrmes. Aqueu mòde de nutricion es un complement d'un sistèma nutritiu pus classic qu'es generalament saprofit.
Diversitat dei mecanismes de reproduccion modificar
Lei mecanismes de reproduccion dei bolets presentan una diversitat fòrça importanta ambé de sistèmas asexuats e sexuats. Sa classificacion es d'alhors largament basada sus sei particularitats.
La reproduccion asexuada presenta tres tipes tipes de mecanismes principaus. Lo premier consistís en l'individualizacion d'una ifa, es a dire d'un filament dau bolet. Lo segond es fondat sus la formacion de conidies que son de menas de broturas naturalas similaras ais espòras. Enfin, lo tresen mejan major es basat sus la dispersion d'espòras dotats d'un ò de plusors flagèls.
Coma per leis autreis espècias sexuadas, la reproduccion sexuada necessita la fusion de doas cellulas especializadas. Aquò entraïna la formacion d'organs de pichona talha que son dichs ascs e basidis. Lo premier sembla un sac contenent uech ascospòras e lo segond a un sòcle ambé quatre bisidiospòres. Cada espòra particulara pòu donar naissença a un micèli novèu. Se tròban dins un jaç fin, dich imèni, de l'organ de fructificacion dau bolet: lei lamellas ò lei tubes dau capèu, la superficia e leis alveòlas dei maurilhas, l'interior dei copas deis aurelhas de Judàs, l'exterior dei clavàrias...
Se certaneis espòras an de mejan de desplaçament coma de flagèls, la màger part de la dispersion es assegurada per de paramètres exteriors coma lo desplaçament d'insèctes venguts manjar una partida dau bolet, la preséncia de vent, de rajadas d'aiga... Un còp arribat dins un terren favorable, una espòra va donar naissença a una ifa que va se desvolopar per formar un micèli.
Classificacion modificar
I a encara ges de classificacion dei bolets que siegue objècte de consensus entre lei micològs. De mai, lei bolets son encara un règne pauc estudiat dau vivent. D'efèct, en 2015, 100 000 espècias èran estadas identificadas sus un totau estimat entre 5 e 10 milions. Pasmens, de tendàncias existisson per destriar :
- lei bolets asexuats que fòrman un ensems fòrça eterogèn, mau conegut e probablament provisòri.
- lei micèlis de forma sifonada que son frequentas au sen dei bolets parasits. Son dichs sifomicèts.
- leis ascomicèts e leis basidiomicèts que gròpan lei dos ensems de bolets superiors.
Alimentacion umana e medecina modificar
Culhida e cultura modificar
L'utilizacion alimentària dei bolets sembla fòrça anciana qu'es atestada durant l'Antiquitat. En 2017, i avián 1 100 espècias comestiblas identificadas. Son d'aliments que sa valor nutritiva es febla (22 calorias per 100 g) amb una proporcion fòrça importanta d'aiga (aperaquí 92%) e de fibras. Son pereu una fònt de proteïnas, de vitamina B e d'oligoelements. Pasmens, en causa de la capacitat dei bolets de concentrar leis oligoelements dins sei teissuts, pòdon tanben de còps concentrar de compausats mineraus toxics.
La cultura de bolets regarda encara pauc d'espècias. La màger part dau mercat es dominat per Agaricus bisporus e per lei bolets asiaics coma Lentinula edodes. Pasmens, d'autreis espècias son cultivadas coma Pleurotus ostreatus, Agrocybe aegerita ò Auricularia auricula-judae. De recèrcas son en cors per desvolopar de culturas industrialas ò semi-industrialas de bolets de valor auta coma Tuber melanosporum ò Boletus edulis.
Proprietats medicalas modificar
L'usatge medicau dei bolets es fòrça ancian e data probablament de la Preïstòria. A l'ora d'ara, aperaquí 700 espècias fan partida dei farmacopèas tradicionalas qu'existisson dins lo mond. D'efèct, mai d'un bolet contèn de moleculas complèxas que pòdon aver d'aplicacions variadas. Per exemple, la penicillina es un antibiotic poderós eissits de bolets dau genre Penicillium que foguèt fòrça utilizat dins lo corrent de la segonda mitat dau sègle XX.
Intoxicacion modificar
Leis intoxicacions entraïnadas per lei bolets son quasi unicament causadas per de bolets superiors contenent de toxinas. L'importància dei trèbols es variabla mai certanei bolets pòdon entraïnar d'intoxicacions mortalas. Varia de trèbols digestius simples a la mòrt. Aquò despend de la natura dei toxinas e de sa concentracion. Entre leis espècias pus perilhosas en Occitània, se fau nòtar lei tres amanitas mortalas (Amanita phalloides, Amanita verna e Amanita virosa), plusors espècias de cortinaris (Cortinarius orellanus, Cortinarius henrici...) ò encara la familha dei lepiotas pichonas (Lepiota helveola, Lepiota brunneoincarnata...).
En fòra dei bolets mortaus, existís d'espècias capablas d'engendrar de sindròmes ambé de trèbols violents dau sistèma digestiu ò dau sistèma nerviós. Per exemple, es lo cas d’amanita muscarina qu'es l'arquetipe dau bolet toxic. Enfin, lei bolets comestibles pòdon pereu entraïnar d'intoxicacions quand son venguts tròp vièlhs per la consumacion.
Dins lo cas d'una ingestion de bolets verinós, l'intoxicacion pòu èsser immediata ò necessitar un periòde d'incubacion variabla (generalament de quauqueis oras a quauquei jorns) segon lo tipe de bolet. Lei diferents sindròmes son classats segon la toxina responsabla e lei consequéncias sus l'organisme. Per defugir una intoxicacion, es necessari d'aprene d'identificar corrèctament lei bolets, especialament leis espècias perilhosas, e de jamai manjar un bolet que son identificacion es mau segura.
Malautiás fongicas modificar
Lei bolets pòdon tanben entraïnar de malautiás ambé seis espòras. D'efèct, coma son de particulas volatilas, son dispersadas per lo vent. Pòdon èsser a l'origina d'allergias e de patologias pus grèvas. Per exemple, leis espòras dei bolets dau tipe Aspergillus pòdon entraïnar l'aspergillòsi qu'es una infeccion grèva que tòca lei paumons. Dins un registre mens grèu, de bolets microscopic pòdon parasitar lo pèu ò lei mucosas.
Articles connèxes modificar
Bibliografia modificar
- Ainsworth, G. C.. Introduction to the History of Mycology. Cambridge University Press, 1976. ISBN 0-521-11295-8.
- Romagnesi. Atlas des champignons. ed. Dunod, París. «S'i trapa fòrça noms occitans de divers camparòls.»
- Romagnesi. Petit atlas des champignons. ed. Bordas, 1970. «Cap jos lo títol noms vulgaires : français tot un molon de noms en occitan.»
Ligams extèrnes modificar
- Effantin, Jean Michel. 100 paraulas dal Tresòr "Bolets" (en it, oc). www.chambradoc.it.
Nòtas e referéncias modificar
- ↑ Fungi, L. 1753, dau latin
- ↑ Cantalause, Joan. Diccionari General Occitan: a partir dels parlars lengadocians (en occitan).
- ↑ Congrés permanent de la lenga occitana (en occitan). locongres.org.
- ↑ Mycota, dau grèc ancian μυκοτα.
- ↑ Ainsworth, p. 2.
- ↑ Vaupotic, T.; Veranic, P.; Jenoe, P.; Plemenitas, A.. Mitochondrial mediation of environmental osmolytes discrimination during osmoadaptation in the extremely halotolerant black yeast Hortaea werneckii. Universitat de Liobliana, junh de 2008.
- ↑ Dadachova, E.; Bryan, RA; Huang, X.; Moadel, T.; Schweitzer, AD.; Aisen, P.; Nosanchuk, JD.; Casadevall, A.. Ionizing radiation changes the electronic properties of melanin and enhances the growth of melanized fungi, 2007.
- ↑ Le Calvez, T.; Burgaud, G.; Mahé, S.; Barbier, G.; Vandenkoornhuyse, P.. Fungal diversity in deep-sea hydrothermal ecosystems: Applied and Environmental Microbiology, 75 (20): 6415–21, octòbre de 2009.