Pirenèus
Los Pirenèus[nt 1] (o a tòrt las Pirenèas[1]), tanben sonats popularament los Pòrts, son una cadena montanhosa entre la mar Mediterranèa (cap de Creus) e l'ocean Atlantic (golf de Gasconha), situada en Occitània (pendís nòrd), als Païses Catalans (èst), al Bascoat (oèst) e en Aragon (pendís sud).
  | |
| Pyrenees topographic map-fr.svg | |
| Tipe | Serrada |
|---|---|
| Autres noms | Pòrts, Pirenèu |
| Eponim | Pirena |
| Part de | Cencha alpina |
| Localizacion | |
| Estat | Espanha, França e Andòrra |
| Limitròf amb | Val de l'Èbre Conca d'Aquitània |
 | |
| Donadas | |
| Altitud | 3 404 m |
| Punt culminant | Aneto |
| Superfícia | 55 000 km² |
| Material | ròca metamorfica, ròca magmatica e ròca sedimentària |
| Dimensions | 491 ( ) km |
| Istòria | |
| Periòdes istorics | Eocèn, Paleozoïc e Mesozoïc |
| Cronologia | |
| Edat | Eocèn |
En tèrmes d'estats, los Pirenèus separan França (pendís nòrd) e Espanha (pendís sud) e comprenon al mitan lo principat d'Andòrra. Las principalas excepcions a aquesta disposicion son formadas 1º per la Val d'Aran, una valada occitana que depend d'Espanha mas que se situa sul pendís nòrd del massís; 2º per lo vilatge catalan de Llívia qu'es una enclava espanhòla dins l'estat francés; 3º per la comarca catalana de Cerdanha situada sul pendís sud de la cadena, mas partejada entre França e Espanha.
An una longor de 425 km e una largor que generalament fa pas mai de 100 km.
Lo gentilici es pirenenc -a.
Los Pirenèus prenon los noms seguents dins las lengas dels territòris qu'ocupan: en catalan Pirineus; en aragonés Pireneu; en basc Pirinioak; en francés Pyrénées; en espanhòl Pirineos.
Segond la mitologia grèga, los Pirenèus foguèron creats per Eracles, que faguèt un clapàs per enterrar la princessa Pirena.
Principalas cimas
modificarQualques unas de las cimas pus importantas dels Pirenèus son, entre d'autras:
- Lo Pic d'Aneto (3404 m), en Ribagòrça, lo pus naut de la sèrra.
- Lo pic de Pocets (3375 m), en Ribagòrça.
- Lo Mont Perdut (3355 m), en Aragon.
- Vinhamala (3298 m), en Gasconha.
- Lo Pica d'Estats (3143 m), a caval entre Palhars Sobeiran e Gasconha.
- La Comapedrosa (2942 m), altitud maximala d'Andòrra.
- Carlit (2921 m), en Nauta Cerdanha.
- Collarada (2886 m), en Aragon.
- Lo Pic de Mieidia d'Aussau (2884 m), en Bearn
- Montardo (2830 m), dins la Val d'Aran.
- Canigó (2784 m), en Conflent.
- Las doas cimas dels Encantats (2747 e 2738 m), en Palhars Sobeiran.
Nòtas
modificarReferéncias
modificar- ↑ Domergue Sumien. L’occitan, lenga fantasmada: l’exemple de la toponimia. «[...] lei Pirenèus, au masculin, segon la primiera reïntroduccion sabenta d’aqueu nom dins lei lengas modèrnas, que comencèt tot bèu just dins un document en occitan de 1660: <als confins dels Pireneus> (Dauzat & al. 1978. 196). Pasmens lo francisme las/eras Pirenèas* s'es espandit a causa dau francés les Pyrénées que sa finala -ées sembla tau femenina. Ara lo conseu generau deis Auts Pirenèus (Hauts/Nauts Pirenèus en gascon) se sent obligat de promòure la forma Hautas Pirenèas*, en se fabricant una autenticitat factícia qu’ignora tot de l’istòria occitana dau nom (cf. Atau que’s ditz 1998. 8).»