Arabi

L’arabi o arab (autonim: اللغة العربية, Al-ʻlugha Al-ʻarabiyya, prononciat [ʔalʕaraˈbijːah], عَرَبِيّ, ʻarabiyy, prononciat [ʕaraˈbijː]) es una lenga semitica qu'es principalament parlada per leis Arabis e dins lei país arabis ò arabizats dins la peninsula Aràbia, en Orient Mejan e dins lo nòrd d'Africa. Se caracteriza per una diglossia marcada entre l'arabi literau, forma de referéncia de la lenga, e de dialèctes regionaus ben diferenciats. Amb 274 milions de locutors en 2022, l'arabi literau es una lenga importanta dau monde modèrne. Lei dialèctes arabis son encara pus parlats car totalizavan au mens 360 milions la meteissa annada. De mai, l'arabi es oficiau ò cooficiau dins 26 Estats reconeguts per la comunautat internacionala e es una dei sièis lengas oficialas dei Nacions Unidas.

Arabi

اللُّغَة العَرَبِيّة
Parlat en	Mond arabi
Region	Arabia, Orient Mejan e dins lo nòrd d'Africa
Locutors	274 milions de locutors
Tipologia	VSO
Classificacion lingüistica
lengas afroasiaticas lengas semiticas lengas semiticas occidentalas lengas semiticas centralas Arabi
Estatut oficial
Oficial de	Arabia Saudita Argeria Bahrayn Qatar Chad Comòras Emirats Arabis Units Iraq Jordania Kowait Liban Malta Marròc Mauritània Oman Palestina Siria Somalia Sodan Tunisia Iemèn Jiboti
Estatut de conservacion
Atudat EXExtinct (Atudat) Menaçat CRCritically endangered (En dangièr critic) SESeverely endangered (En dangièr sevèr) DEDevinitely endangered (En dangièr definitiu) VUVulnerable (Vulnerable) Segur NENot Endangered (Non en dangièr) ICHEL Red Book: Not Endangered Classada coma lenga segura (NE) per l'Atlàs de las lengas menaçadas dins lo mond
Còdis lingüistics
ISO 639-1	ar
ISO 639-2	ara
ISO 639-3	ara
Ethnologue	ara
Glottolog	arab1395
Linguasphere	12-AAC
ASCL	4202
IETF	ar
Mòstra
Article primièr de la Declaracion dels dreches de l'òme en arabi estandard المادة ١ يولد جميع الناس أحرارًا متساوين في الكرامة والحقوق. وقد وهبوا عقلاً وضميرًا وعليهم أن يعاملوا بعضهم بعضًا بروح الإخاء
Mapa
Aquel article conten de simbòls AFI. Sens presa en carga apropriada de l'apercebut, riscatz de veire de punts d'interrogacion, de las casas o d'autres simbòls en plaça de caractèrs Unicode. Per un guida d'introduccion als simbòls AFI, consultatz Ajuda:AFI.

Aquela pagina conten de caractèrs especials. Se non disposatz del supòrt adequat, es propable que vejatz de signes d'interrogacion, quadrets o autres simbòls estranhs.

Au nivèu istoric, l'existéncia de parlars arabis es atestada tre l'Antiquitat dins la peninsula Aràbia. La lenga actuala deriva de l'arabi classic, la forma d'arabi eissida dei trabalhs de redaccion de l'Alcoran dins lo corrent dau sègle VII. Foguèt l'objècte de desvolopaments importants de part de gramaticians fins au sègle XIII. En parallèl, l'expansion militara e l'importància comerciala deis Arabis durant lo periòde medievau permetèron la difusion de la lenga en Orient Mejan, dins lo bacin mediterranèu e dins lo nòrd d'Africa. Au sègle XIX, un important movement de renaissença, la Nahda, emergiguèt a partir d'Egipte per la modernizar e i integrar leis innovacions tecnicas e socialas originàrias d'Euròpa. Aquò menèt a la creacion de l'arabi estandard modèrne qu'es la forma actuala de l'arabi literau.

Difusion geografica e usatge de la lenga

Difusion geografica, diglossia e dialèctes

Articles detalhats: Arabi estandard modèrne e Arabi dialectau.

L'arabi es parlat dins un espaci geografic estendut que compren la Peninsula Aràbia, Mesopotamia, Siria, Palestina, Malta, lei litoraus de la mar Roja fins au sud de Somalia e lo nòrd dau continent african entre la mar Mediterranèa e Sahèl. Tanben, es utilizat au sen de la diaspòra aràbia. Au sen d'aquelei regions, es principalament parlat per leis Arabis, mai d'autrei pòbles l'an adoptat coma lenga mairala ò coma lenga segondària. Es una lenga majora dau monde actuau. Lo nombre de locutors de l'arabi literau èra estimat a 274 milions de locutors en 2022 e lo nombre totau de locutors d'un dialècte de l'arabi èra estimat a 362 milions.

Aqueu destriament entre « l'arabi literau » (ò « arabi literari ») e lei dialèctes regionaus de la lenga es una particularitat de l'arabi. D'efiech, la lenga actuala se caracteriza per una diglossia importanta entre aqueleis aspèctes. L'arabi literau es la lenga de referéncia. Es relativament unifòrme dins tot l'espaci arabofòn e predomina per leis usatges oficiaus ò considerats coma nobles. Lei formas vernacularas de la lenga son mai que mai utilizadas a l'orau. Lor formacion es lo resultat de la mescla entre l'arabi literau e lei substrats locaus. Certanei dialèctes an fòrça divergit e son desenant pas ò pauc intelligibles entre elei.

En causa d'aquela oposicion entre lenga literala e dialèctes oraus, fòrça tèxtes considèran que l'arabi literau es unicament una lenga escricha e lei dialèctes regionaus de lengas unicament oralas. Pasmens, aquò es una idèa faussa. Una part importanta deis arabofòns utiliza frequentament l'arabi literau per comunicar oralament mentre que de literaturas en arabi dialectau existisson en mai d'una region. Lei dialèctes de Magrèb, d'Egipte e de Levant son tanben l'objècte de programas d'ensenhament escolars.

Dialèctes de l'arabi :

     1. Arabi mauritan

     2. Arabi marroquin

     3. Arabi saharian

     4. Arabi argerian

     5. Arabi tunisian

     6. Arabi libian

     7. Arabi egipcian

     8. Arabi bedoïn

     9. Arabi saïdi

     10. Arabi chadian

     11. Arabi sodanés

     12. Arabi de Juba

     13. Arabi de Nadj

     14. Arabi levantin

     15. Arabi mesopotamian septentrionau

     16. Arabi mesopotamian

     17. Arabi dau Golf

     18. Arabi bahraini

     19. Arabi de Hetjaz

     20. Arabi shiji

     21. Arabi omanés

     22. Arabi dhofari

     23. Arabi sanani

     24. Arabi iemenita meridionau

     25. Arabi hadhrami

     26. Arabi ozbèc

     27. Arabi tatgic

     28. Arabi chipriòta

     29. Maltés

     30. Nubian

Usatges de la lenga

Estatut de l'arabi : lenga oficiala unica (verd), lenga cooficiala majoritària (blau sorn) e lenga cooficiala minoritària (blau clar).

En 2023, l'arabi literau èra la lenga oficiala de 26 Estats, principalament situat en Africa dau Nòrd, en Orient Mejan e dins la Peninsula Aràbia e, dempuei 1973, es una dei sièis lengas oficialas de l'ONU. Èra tanben lo cas de Somaliland, Estat non reconegut per la comunautat internacionala. Enfin, fau nòtar que lo maltés, lenga cooficiala de Malta, es derivat de l'arabi maugrabin. En causa d'aqueu ròtle, l'arabi literau e plusors dialèctes son lo supòrt d'una produccion culturala e scientifica importanta.

Organs de regulacion

Dempuei lo començament dau sègle XX, plusors acadèmias son estadas creadas per regular e codificar l'arabi literau e seis evolucions. La pus anciana es aquela de Damasc que foguèt fondada en 1918 a l'iniciativa dau rèi Faisal. La màger part d'aqueleis institucions son modeladas sus l'Acadèmia Francesa. Un burèu d'estandardizacion foguèt tanben creat per la Liga Aràbia en 1997. Aqueleis organismes an capitat de metre en plaça una coordinacion entre elei, mai lo desvolopament dau nacionalisme a partir deis ans 1950 complica de còps lo trabalh. Lo sentiment d'unitat dau pòble arabi es tanben un factor poderós de mantenement de l'unitat lingüistica.

Istòria

Article detalhat: Istòria de l'arabi.

De l'arabi primitiu a l'estandardizacion de l'arabi classic

Inscripcion de Namara.

L'existéncia de parlars arabis es atestada dins plusors regions de la Peninsula Aràbia tre l'Antiquitat. Pasmens, lei traças datant d'aqueu periòde son raras e limitadas. Lo vestigi pus important es probablament l'inscripcion de Namara que data de 328 apC. De tèxtes pus vièlhs datant dau sègle I apC son estats descubèrts dins la Peninsula Aràbia, mai es rarament possible de destriar entre l'arabi ancian e de lengas pròchas qu'èran parladas dins la region. Per exemple, lei tèxtes trobats sus lo site saudian de Qaryat al-Faw, de còps presentats coma d'exemples de tèxtes arabis dau sègle I apC, son en realitat escrichs dins una lenga semitica centrala qu'aviá pas adoptat certaneis innovacions de l'arabi.

Durant lo periòde preislamic, de formas transdialectalas semblèron d'emergir dins l'espaci arabi a partir dau sègle II apC. Lei reiaumes pus septentrionaus, situats lòng dei rotas marchandas entre l'Empèri Roman e l'Empèri Sassanida, aguèron una influéncia dins aqueu fenomèn car sei besonhs administratius èran propicis a una estructuracion de la lenga. Pasmens, de regions pus alunchadas, coma Hetjaz foguèron egalament tocadas. Au sègle VI apC, una koinè literària es tanben atestada en Nejd.

L'arabi classic e la difusion de la lenga

Alcoran dau sègle VII.

Entre totei lei formas transdialectalas aparegudas durant l'Antiquitat e lo començament de l'Edat Mejana, la pus importanta es aquela d'Hetjaz car es a l'origina de l'arabi classic. D'efiech, après la mòrt de Maomet, se pausèt la question de la preservacion de l'Alcoran. Dins un premier temps, lo tèxte èra memorizat de còr. Mai la màger part dei gardians d'aqueu saber èran tanben combatents dins leis armadas aràbias. Ansin, la multiplicacion dei pèrdas e l'aparicion de diferéncias entre lei diferentei versions venguèron lèu problematicas. Lo califa Umar (634-644) decidèt donc de fixar lo messatge de Maomet per escrich. Òr, coma dins l'islam, l'Alcoran es considerat coma la paraula divina, sa transcripcion requeriá un sistèma d'escritura estable e pauc susceptible d'engendrar d'errors. La codificacion de l'arabi classic (ò arabi coranic) respondèt a aqueu problema. Abu al-Aswad al-Duali (vèrs 603-689) foguèt una dei figuras majoras d'aqueu trabalh, mai son òbra foguèt completada durant lei sègles seguents per Al-Khalil ibn Ahmad al-Farahidi (718-786), Al-Akhfash al-Akbar († 793) e Al-Jahiz (776-868).

Durant lei sègles VII e VIII, l'expansion aràbia dins lo bacin mediterranèu e en Orient Mejan favorizèt la difusion de l'arabi classic en defòra de la Peninsula Aràbia. La penetracion de la lenga dins aquelei regions progressèt pauc a cha pauc amb son arabizacion e son islamizacion. Pasmens, coma aquelei transformacions foguèron pas totjorn encoratjadas per lei poders musulmans, foguèron fòrça lentas e s'acabèron a la fin de l'Edat Mejana. En certanei regions, demorèron parcialas, çò qu'explica la subrevida dau berbèr en Magrèb e l'aparicion rapida de dialèctes multiples. Après l'acabament dei conquistas aràbias, lo comèrci foguèt un autre vector de l'expansion de l'arabi, especialament en Africa dau Nòrd.

La Nahda e l'emergéncia de l'arabi estandard modèrne

Tèxte escrich en arabi tipografic.

Articles detalhats: Nahda e Arabi estandard modèrne.

Entre lei sègles X e XIII, l'arabi contunièt de se desvolopar d'un biais estructurat amb lei trabalhs gramaticaus d'Ibn Jinni (932-1002), d'Ibn Mada (1116-1195) e d'Ibn Manzur (1233-1312). Fau nòtar que la dialectizacion de l'arabi èra ja ben avançada a aqueu periòde car una literatura redigida en arabi andalós èra florissenta ai sègles XI e XII. Pasmens, après lo sègle XIII, lei trabalhs gramaticaus venguèron pus rars e la lenga classica evolucionèt lentament.

Au començament dau sègle XIX, aqueu conservatisme èra vist coma un simbòl dau declin e dau retard arabi sus leis Europèus. La descomposicion de l'Empèri Otoman favorizèt tanben la reemergéncia de reiaumes arabis poderós, especialament en Egipte amb Mehemet Ali. Ansin, se formèt de movements de renaissença politica, tecnica e culturala. L'ensemble es dich Nahda e se debanèt en doas fasas principalas. La premiera foguèt iniciada per Mehemet Ali e son govèrn. Es marcat per la volontat de crear un Estat modèrne inspirat per lo modèl europèu. D'emissaris foguèron mandats en Euròpa, la traduccion d'obratges foguèt encoratjada e l'estampariá foguèt favorizada per permetre la difusion dei sabers. Lo segond periòde foguèt pus politic e veguèt l'importacion deis idèas politicas europèas en Orient Mejan.

L'esfòrç de traduccion de la Nahda pausèt pauc a cha pauc la question de l'adapcion dei tèrmes tecnics e politics recents. Ansin, plusors intellectuaus arabis trobèron de solucions per leis integrar dins la lenga. Entre lei pus importants, se pòu citar Butrus al-Bustani (1819-1883), Francis Marrash (vèrs 1835-1875), Jurji Zaydan (1861-1914) e Khalil Gibran (1883-1931). Aquò menèt a la creacion d'un vocabulari modèrne en utilizant de principis d'arabizacion deis emprunts lingüistics en se basant sus de règlas d'analogia. Lo movement permetèt tanben d'afranquir l'arabi dau religiós. Menèt a la definicion de l'arabi estandard modèrne que remplacèt l'arabi classic coma forma de referéncia dins lo monde modèrne.

Escritura e prononciacion

Articles detalhats: Alfabet arabi e Romanizacion de l'arabi.

L'arabi es escrich amb un alfabet de basa que compòrta 28 letras. L'arabi s'escriu de la drecha vèrs la senèstra e nòta principalament lei consonantas. Lei vocalas pòdon aparéisser sota la forma de diacritics en certanei tèxtes didactics (Alcoran, diccionaris, libres d'aprendissatge...). En causa d'aquela caracteristica, un mot escrich en arabi pòu aver mai d'una lectura segon la preséncia ò l'abséncia de certaneis elements ortografics (vocalas, redoblament de consonantas...). Ansin, l'arabi s'aparenta a l'estenografia : per comprendre un tèxte en arabi, es necessari d'èsser capable de lo legir corrèctament, mai es tanben necessari de lo comprendre corrèctament per lo legir. Aquò es un trach comun a la màger part dei lengas semiticas.

L'alfabet arabi actuau es eissit de l'alfabet fenician. Se desvolopèt a partir dau sègle IV apC e la redaccion de l'Alcoran permetèt de l'estructurar. Lei letras an generalament una forma quand es isolada dins la frasa e una autra forma quand es integrada dins un mot. Pasmens, en certanei cas, una letra pòu aver tres formas diferentas per precisar una posicion iniciala, intermediària ò finala dins un mot. Lei letras èran tanben associadas a una valor numerica, çò que permetiá de nòtar lei chifras. Lo desvolopament dei « chifras aràbias » a partir dau sègle VII permetèt pauc a cha pauc d'abandonar aquel usatge.

Un sistèma de romanizacion de l'arabi existís. Plusors sistèmas existisson e son estats normalizats per d'organismes internacionaus coma l'OIN amb la nòrma ISO 233 ò lei Nacions Unidas amb lo Grop d'Expèrts dei Nacions Unidas per lei Noms Geografics. La nòrma DIN-31635, d'origina alemanda, es tanben frequentament utilizada. Per l'occitan, lo sistèma principau es aqueu prepausat dins lei Preconizacions del Conselh de la Lenga Occitana publicadas en 2007.

Ordre	Nom	Grafia				Transliteracion		Son	Traçat
		isolada	finala	mediana	iniciala	DIN-31635	EI
1	alif	ا	ــﺎ	—		ā / â	ā / â	aː
2	bāʾ	ب	ــﺐ	ـﺒـ	ﺑــ	b	b	b
3	tāʾ	ت	ــﺖ	ـﺘـ	ﺗــ	t	t	t
4	ṯāʾ	ث	ــﺚ	ـﺜـ	ﺛــ	ṯ	th	θ
5	ǧīm	ج	ــﺞ	ـﺠـ	ﺟــ	ǧ	dj	dʒ
6	ḥāʾ	ح	ــﺢ	ـﺤـ	ﺣــ	ḥ	ḥ	ħ
7	ḫāʾ	خ	ــﺦ	ـﺨـ	ﺧــ	ḫ / ẖ	kh	x
8	dāl	د	ــﺪ	—		d	d	d
9	ḏāl	ذ	ــﺬ	—		ḏ	dh	ð
10	rāʾ	ر	ــﺮ	—		r	r	r
11	zāy	ز	ــﺰ	—		z	z	z
12	sīn	س	ــﺲ	ـﺴـ	ﺳــ	s	s	s
13	šīn	ش	ــﺶ	ـﺸـ	ﺷــ	š	sh	ʃ
14	ṣād	ص	ــﺺ	ـﺼـ	ﺻــ	ṣ	ṣ	sˁ
15	ḍād	ض	ــﺾ	ـﻀـ	ﺿــ	ḍ	ḍ	dˁ, ðˤ
16	ṭāʾ	ط	ــﻂ	ـﻄـ	ﻃــ	ṭ	ṭ	tˁ
17	ẓāʾ	ظ	ــﻆ	ـﻈـ	ﻇــ	ẓ	ẓ	zˁ, ðˁ
18	ʿayn	ع	ــﻊ	ـﻌـ	ﻋــ	ʿ / ‘	ʿ / ‘	ʔˤ
19	ġayn	غ	ــﻎ	ـﻐـ	ﻏــ	ġ	gh	ɣ
20	fāʾ	ف	ــﻒ	ـﻔـ	ﻓــ	f	f	f
21	qāf	ق	ــﻖ	ـﻘـ	ﻗــ	q	ḳ	q
22	kāf	ك	ــﻚ	ـﻜـ	ﻛــ	k	k	k
23	lām	ل	ــﻞ	ـﻠـ	ﻟــ	l	l	l
24	mīm	م	ــﻢ	ـﻤـ	ﻣــ	m	m	m
25	nūn	ن	ــﻦ	ـﻨـ	ﻧــ	n	n	n
26	hāʾ	ه	ــﻪ	ـﻬـ	ﻫــ	h	h	h
27	wāw	و	ــﻮ	—		w	w	w ò u
28	yāʾ	ي	ــﻲ	ـﻴـ	ﻳــ	y	y	j ò iː

Gramatica

Article detalhat: Gramatica de l'arabi.

La morfologia de l'arabi fonciona sus lo crosament de racinas, generalament constituïdas de tres consonantas, amb un nombre de formas determinadas per produrre tota la gamma dau vocabulari. Aqueu sistèma es completat per un ensemble reduch de sufixs. Aquela matriça de formas e de racinas es utilizada per exprimir lei concèptes ancians datant dau periòde de l'arabi classic e per tradurre lei nocions socialas ò tecnicas recentas. Per exemple, lo tèrme arabi que designa un ordinator es eissit de la racina H/s/b (calcular). La traduccion de l'adjectiu « interactiu » crosa la seisena forma (aguent lo sens d'agir ensemble) amb la racina f/ع/l (faire).

En generau, lei racinas son triconsonanticas, mai i a tanben de racinas de doas letras (sovent liadas a de mots elementaris coma sang ò maire) e de quatre letras (sovent eissidas d'emprunts ò de mots imitant lo son ò lo movement de la natura). Lei racinas triconsonanticas son dichas « fòrtas » ò « sanas » quand totei sei consonantas son realas. En revènge, son dichas « decifientas » ò « malautas » quand una dei consonantas es una hamza ['] ò una semivocala ò quand lei doas darrierei consonantas son identificas. Per obtenir un mot complèt, fau aplicar « d'esquèmas » ai consonantas de la racina. Aqueleis esquèmas son compausats d'una seguida de vocalas e, sovent, d'autrei consonantas que vènon se plaçar avans, après e entre lei consonantas de la racina per formar lei diferentei formas dei flexions verbalas e nominalas. Aqueleis esquèmas son a l'origina de grops que permèton de transformar de racinas en vèrbe, en adjectiu, en nom d'objècte, en nom d'agent, en nom de luòc, etc. L'arabi actuau còmpta un centenau d'esquèmas e quauquei miliers de racinas. Aqueu sistèma es completat per d'affixs nominaus, adjectivaus e verbaus que permèton de declinar lei noms e d'exprimir lei cas gramaticaus dei vèrbes.

Dins la frasa, l'apondon deis esquèmas e la caractèr flexionau de l'arabi pòdon complicar l'identificacion rapida dei radicaus sensa aver un bòn mestritge de la gramatica. Pasmens, fòrça diccionaris prepausan un classament fondat sus lei racinas. Per i trobar un mot, es donc necessari de determinar lei consonantas que forman sa racina. Per resòuvre aqueu problema, de diccionaris purament alfabetics son apareguts. An pereu l'avantatge de permetre l'integracion pus aisada de mots estrangiers que son pas eissits d'una racina.

Enfin, fau nòtar que l'arabi tèn dos tipes de frasas. La premiera es la « frasa nominala » qu'es formada d'un subjècte e d'un atribut portaire d'informacion. Exprimís generalament una constatacion ò una definicion. Lo vèrbe i es sosentendut e l'atribut s'acòrda en genre e en nombre quand lo subjècte es au singular, au duau ò quand es un plurau regardant d'èssers umans. En revènge, l'atribut pèrd la marca dau femenin quand es un plurau d'animaus, de causas inanimadas ò quand regarda un nom d'unitat ò un nom collectiu.

Vocabulari

Lo vocabulari arabi es generalament d'origina aràbia. D'efiech, l'arabi dispausa d'un ensemble de règlas que li permet de crear una terminologia aràbia quand es necessari d'integrar un mot estrangier dins la lenga. Au mens quatre règlas son aplicadas per crear aqueu lexic :

• la particularizacion que consistís a chausir un mot dau vocabulari generau e a l'utilizar dins un sens tecnic pus reduch.
• l'emprunt intèrne que consistís a seleccionar un tèrme utilizat dins un autre domeni amb un sens mai ò mens pròche au mot cercat.
• lo transferiment semantic que consistís a donar un sens novèu a un mot dau vocabulari generau, generalament en utilizant un sens figurat.
• la parafrasa, la definicion ò l'explicacion. Aquò mena a d'expressions lòngas que son sovent pauc a cha pauc abreujadas per l'usatge.

Pasmens, aqueu sistèma empacha pas l'intrada dirècta de mots estrangiers sota la forma d'emprunts. Per exemple, es lo cas de fûnîm (« fonèma ») ò de mûrfîm (« morfèma »). De mai, lo vocabulari de basa de l'arabi modèrne es largament eissit de l'arabi classic que teniá un nombre important de mots eissits d'autrei lengas semiticas (aramèu, gueez, etc.), de lengas iranianas (persan, part, etc.) e dau grèc.

Annèxas

Liames intèrnes

• Alcoran.
• Alfabet arabi.
• Arabi classic.
• Arabi dialectau.
• Arabi estandard modèrne.
• Arabis.
• Calligrafia.
• Chifra aràbia.
• Gramatica de l'arabi.
• Literatura aràbia.
• Nahda.
• Romanizacion de l'arabi.

Bibliografia

• (fr) Ghani Alani, L'Écriture de l'écriture : Traité de calligraphie arabo-musulmane, Éditions Dervy, 2002.
• (en) Thomas Bauer, dins Peter T. Daniels e William Bright (dir.), Arabic Writing, The World's Writing Systems, Oxford University Press, 1996.
• (fr) Régis Blachère e Maurice Gaudefroy-Demombynes, Grammaire de l'arabe classique, Maisonneuve et Larose, 5^a edicion, 2004.
• (fr) Anne-Laure Dupont, « Nahda, la renaissance arabe », Le Monde Diplomatique, aost de 2009.
• (fr) Toufic Fahd, Études d'histoire et de civilisation arabes, Éditions Isis, 1997.
• (fr) Mathieu Guidère, Arabe grammaticalement correct ! Grammaire alphabétique de l'arabe, París, Éditions Ellipses, 2001.
• (fr) Boutros Hallaq e Heidi Toelle, Histoire de la littérature arabe moderne : 1800-1945, París, Sindbad Actes Sud, 2007.
• (en) T. F. Mitchell, Colloquial Arabic, Londres, Hodder and Stoughton Ltd, colleccion « Teach Yourself Books », 1962.
• (fr) Michel Neyreneuf e Ghalib Al-Hakkak, Grammaire active de l'arabe, París, Le Livre de poche, colleccion « Les langues modernes », 1996.
• (fr) Jean Pruvost, Nos ancêtres les Arabes, París, JC Lattès, coll. « Essais et documents », 2017.