Jordania
|
المملكة الأردنّيّة الهاشميّة | |||
|---|---|---|---|
| Jordania (oc) | |||
| |||
|
| |||
| Capitala e mai granda ciutat |
Amman 31° 57′ N, 35° 56′ E | ||
| Forma de l'Estat Rei Primièr Ministre |
Monarquia constitucionala Abdallah II Bisher Al-Khasawneh | ||
| Superfícia - Totala - Aiga (%) |
Classat 112en 89,341 km² , % % | ||
| Populacion - Totala (2015) - Densitat |
Classat 116en 9,531,712 ab. 107 ab./km² | ||
| Independéncia |
Societat dei Nacions 25 de mai de 1946 | ||
| Moneda - nom occitan - nom oficiau anglés |
JOD
Dinar de Jordania Jordanian Dinar | ||
| Domeni internet | .jo | ||
| Indicatiu telefonic | +962 | ||
| Còde del país (ISO 3166) | JO | ||
Jordania o Jordània[1] es un país d'Asia occidentala qu'a de frontièras amb Siria al nòrd, Iraq al nòrd-èst, l'Arabia Saudita a l'èst e al sud, Israèl e Palestina (region de Cisjordania) a l'oèst. A un pichon accès a la Mar Roja al sud.
Sa capitala es Amman.
Lo gentilici es jordanian -a[1].
GeografiaModificar
IstòriaModificar
Jordania es un país recent eissit de la fragmentacion de l'Empèri Otoman a l'eissida de la Premiera Guèrra Mondiala.
Lo periòde d'influéncia britanicaModificar
En 1918, lei Francés e lei Britanics se partejèron lei territòris otomans d'Orient Mejan. Lo futur jordanian, situat entre Palestina e Mesopotamia, faguèt partida de la zòna britanica. En 1921, recebèt una administracion pròpria dirigida per l'emir Abdallah Ièr (1921-1951), descendent de Maomet.
En 1923, lo territòri venguèt un emirat que son independéncia foguèt nominalament reconeguda per Londres. Pasmens, un aut comissari e de tropas britanics demorèron dins lo país. Participèron a la somission dei tribüs localas e bloquèron leis incursions dei Saudians. Lei Britanics i empachèron tanben l'installacion d'establiments sionistas e li donèron lo pòrt d'Aqaba en 1925.
Lei guèrras còntra IsraèlModificar
L'independéncia vertadiera foguèt obtenguda en 1946. L'Emirat participèt a la fondacion de la Liga Arabia en 1945 e a la Premiera Guèrra Israeloaraba (1948-1949). En despiech d'una tiera de desfachas còntra leis Israelians, aquò li permetèt d'integrar lei territòris palestians orientaus. Pasmens, deguèt acuelhir un nombre important de refugiats après leis expulsions consecutivas a la Naqba. En consequéncia, lo reiaume prenguèt lo nom de Jordania lo 24 de genier de 1949.
En 1951, Abdallah Ièr foguèt assassinat, sospichat de negociar un tractat de patz amb Israèl. Son fiu Talal de Jordania foguèt rapidament escartat dau tròne e Hussein (1952-1999) venguèt rèi. Après de manifestacions ostilas a l'influéncia occidentala, rompèt ambé lo Reiaume Unit e se raprochèt d'Egipte. En abriu de 1957, un còp d'estat li permetèt d'eliminar plusors adversaris e de renfòrçar son autoritat. Puei, assaièt sensa succès de formar una federacion amb Iraq avans de se raprochar dei refugiats palestinians.
En junh de 1967, Jordania participèt a la Guèrra dei Sièis Jorns e i perdiguèt lei territòris a l'oèst de Jordan (Cisjordania). Aquela desfacha entraïnèt tanben l'arribada de 350 000 refugiats palestinians suplementaris. Rapidament, de tensions apareguèron entre l'Organizacion de Liberacion de Palestina (OLP) — que formava un Estat dins l'Estat — e lo govèrn jordanian. Aquela crisi se reglèt militarament en 1970-1971 e l'armada jordaniana expulsèt lei fòrças paramilitaras palestinianas en fòra dau reiaume. En 1973, Jordania participèt a la Guèrra de Kippur onte renforcèt l'armada siriana en dificultat lòng de Golan.
Lo replec sus TransjordaniaModificar
En 1974, l'OLP foguèt reconeguda coma representent unic dau pòble palestinian per leis autrei país arabes. Aquò favorizèt lo replec jordanian sus Transjordania e lei liames ambé Cisjordania comencèron de disparéisser, especialament après lo començament de la colonizacion israeliana.
A partir de 1989, après una revòuta dins lo sud liada a de problemas economics, la monarquia comencèt de liberalizar la vida politica. En 1991, lo reiaume acuelhiguèt 350 000 refugiats palestinians en provenància d'Iraq. Dos ans pus tard, lo rèi Hussein sostenguèt leis Acòrds d'Òslo. Puei, en 1994, en cambi de l'annulacion dau deute jordanian per leis Estats Units d'America, abandonèt sei revendicacions sus Cirjordania e signèt un acòrd de patz amb Israèl lo 27 d'octòbre.
Jordania dempuei 1999Modificar
Lo rèi Hussein moriguèt en 1999. Son fiu Abdallah II li succediguèt e contunièt la politica de son paire. Ansin, la liberalizacion de l'economia foguèt perseguida per favorizar leis investiments estrangiers. Modernizèt tanben lei fòrças armadas ambé l'ajuda deis Estats Units d'America. Enfin, assaia de mantenir son país en fòra dei conflictes que tòcan l'Orient Mejan dempuei lo començament dau sègle XXI en Israèl-Palestina, en Siria e en Iraq
