Somalia

Somalia (/sumaˈliɑ, -li(a)/; en somali: Soomaaliya [sɔːmɑːlijæ], escritura Osmanya: 𐒈𐒝𐒑𐒛𐒐𐒘𐒕𐒖; en arabi: الصومال, aṣ-Ṣūmāl), oficialament la Republica Federala de Somalia (en somali: Jamhuuriyadda Federaalka Soomaaliya; en arabi: جمهورية الصومال الفيدرالية), es un estat de la Bana d'Africa situat lòng dau Golf d'Adèn e de l'Ocean Indian qu'es frontalier de Jiboti au nòrd, d'Etiopia a l'èst e de Kenya au sud-èst. Son clima es umid lòng de l'ocean mai rapidament sec e mai desertic dins lei regions interioras. La populacion es estimada a 10 milions d'abitants. Aperaquí 85% es compausada de Somalis (85%). Lo somali e l'arabi son lei doi lengas principalas de la populacion e l'islam es quasiment la religion unica deis abitants (99,8%).

Somalia

Bandièra Escut d'armas

Capitala e ciutat mai granda Mogadisho 6° N, 47° E

Forma de govèrn Republica federala

president Maxamed Cabdulaahi Maxamed

Independéncia del Reialme Unit e d'Itàlia

Data 1 de julhet de 1960

Superfícia 44en

• Totala 637 657 km²

• Aiga , % %

Populacion 74en

• Totala (2016) 10 817 354 ab.

• Densitat 16 ab./km²

Indicatiu telefonic 252

Fus orari +3

Domeni internet .so

Lentament poblada per lei Somalis dins lo corrent dau millenari II ap. JC, la region foguèt colonizada per Itàlia e lo Reiaume Unit a la fin dau sègle XIX. En 1960, lei Somalia Britanica e Italiana foguèron unificadas e venguèron independentas lo 1^èr de julhet. En 1969, Siad Barre prenguèt lo poder amb un còp d'estat e va gardèt fins a 1991. Sota sa direccion, Somalia ataquèt sensa succès Etiopia en 1978 (Guèrra d'Ogaden) e s'enfonsèt pauc a pauc dins una tiera de guèrras civilas qu'entraïnèron l'afondrament totau deis institucions centralas. Dempuei lo començament deis annadas 1990, lei regions meridionalas e centralas son tengudas per diferentei faccions dirigidas per de senhors de guèrra e au nòrd, Somaliland es de facto independent dempuei 1991 e assaia d'obtenir la reconeissença de la comunautat internacionala.

Mogadisho es la capitala oficiala. Lo gentilici es somali o somalian, -a.

Geografia

Geografia fisica

Topografia dau territòri somali.

Somalia si situa a la poncha de la Bana d'Africa. Es enviroutada per Jiboti au nòrd-oèst, lo Golf d'Aden au nòrd, l'Ocean Indian a l'èst, Kenya au sud-oèst e Etiopia a l'oèst. La superficia de son territòri es de 637 657 km². Au nòrd, lo relèu es dominat per lo plan litorau que sa largor varia entre 2 e 13 km e per un plan semi-desertic dich Guban qu'ocupa lei regions interioras. Au nòrd-èst, si troban entre lei vilas de Bosaso e d'Erigavo una cadena montanhósa dicha Cal Madow. Sa cima pus importanta (2 416 m) es la montanha pus auta dau país. Au nòrd, si troba tanben una segonda cadena montanhósa, dicha Monts Karkaar, que s'estend segon un axe èst-oèst au sud dau Golf d'Aden. Pasmens, son altitud es pus febla. Aquelei montanhas son a l'origina de platèus dins lei regions centralas que son altitud demenisse a cha pauc en direccion dau sud.

En causa de son clima arid, l'idrografia de Somalia es limitada. Li a solament dos rius permanents que vènon d'Etiopia. Lo pus important es Juba que si gita dins l'Ocean Indian a Kismayo. L'autre es Chebele que si gita teoricament dins l'ocean dins lo relarg de Mogadisho. Pasmens, dins lei fachs, l'aiga s'arresta dins la region de Jilib.

Clima

Somalia a un clima fòrça caud qu'es umid lòng dau litorau e sec dins lei regions interioras. D'efèct, en causa de sa proximitat ambé l'eqüator terrèstre, lei temperaturas li son fòrça importantas. Certaneis endrechs fan partida dei luecs pus cauds de la planeta coma la region de Berbeira onte la temperatura li passa reguralament 45°C. Quauqueis excepcions existisson dins lei zònas d'altitud mai d'un biais generau, lei temperaturas minimales dins lo corrent de la jornada son situadas entre 15 e 30°C e lei maximalas entre 30 e 40°C.

La feblessa dei precipitacions es l'autra caracteristica dau clima somalian car, au contrari de mai d'un país tropicau, lei pluièas pòdon èsser fòrça raras sus lo territòri. Es magerament lo cas dei regions dau nòrd-èst ambé mens de 100 mm anuaus de precipitacions e dau plan centrau leugierament mens sec ambé de valors situadas entre 200 e 300 mm. Dins aqueleis endrechs, lo clima li es desertic e sovent caud. Lei regions pus umidas si troban lòng dau litorau (en partida gràcias a la condensacion de l'evaporation de l'aiga oceanica) e dins lo sud-oèst e lo nòrd-oèst (entre 510 e 610 mm) que son pus sovent tocadas per la mosson.

Lei Somalians definisson quatre sasons que son caracterizadas per lo cambiament dei vents dominants : jilal (decembre-març) qu'es la pus seca, gu (abriu-junh) qu'es la sason umida principala ambé l'arribada de la mosson, xagaa (julhet-setembre) qu'es la segonda sason seca de l'annada e dayr (octòbre-decembre) qu'es una sason umida ambé de precipitacions mens importantas qu'aquelei de la mosson.

Demografia e vilas principalas

La populacion somaliana es estimada a aperaquí 10 milions d'abitants. Aquò indica l'existéncia d'una creissença demografica fòrça importanta car li aviá solament 3,3 milions d'abitants en 1975. Pasmens, en causa de l'afondrament deis institucions, es pas possible d'organizar un recensament precís. Lei Somalis forman la màger part de la populacion (probablament 85%). Divèrsei minoritats etnicas existisson, principalament dins lei vilas dau sud dau país. Son principalament liadas ai pòbles bantós, indians e etiopians. Lei Bantós son lei descendents d'esclaus importats per lei marchands arabis. Leis Indians son principalament eissits de marchands originaris d'Índia e installats dins lei pòrts dau litorau de l'Ocean Indian. Avans 1991, li aviá tanben de minoritats europèas (subretot italiana) qu'an quitat lo país dins lo corrent de la guèrra civila. Lo taus d'urbanizacion de la populacion es desconegut. Dins aquò, leis aglomeracions de la capitala Mogadisho e de Hargeisa passan lo milion d'abitants. Uech autrei vilas an mai de 100 000 abitants.

Lengas

Lo somali e l'arabi son lei doi lengas oficialas de Somalia. Lo somali es una lenga cushitica qu'es la lenga mairala dei Somalians que forman la màger part de la populacion (aperaquí 85%). Tres dialèctes principaus existisson que son dichs somali septentrionau, benadir e maay. Lo dialècte septentrionau es parlat dins lei regions dau nòrd e dau centre. Es utilizat coma basa dau somali estandard. Lo benadir (ò somali costier) es parlat lòng dei regions maritimas d'Adale au sud de Merca. En particular, es la forma de la lenga que si parla en Mogadisho. Enfin, lo maay es principalament parlat dins lei regions pus meridionalas dau país. Dins lo corrent de l'Istòria, divèrseis alfabets diferents son estats utilizats per escriure lo somali. Dempuei 1972, es un alfabet latin inspirat per l'anglés qu'es oficialament utilizat. Pasmens, existisse tanben de sistèmas basats sus d'alfabets eissits d'autrei lengas, especialament l'arabi, ò sus d'alfabets inventats localament (sistèmas Osmanya, Borama ò Kaddare).

L'arabi es parlat per una partida importanta de la populacion, principalament coma lenga segonda, en causa dei liames istorics importants entre Somalia e lei país arabis. Es fòrça utilizat per lei medias ò dins lei mitans religiós. Dins aquò, l'abséncia de recensament permet pas d'estimar d'un biais precís lo nombre de locutors. L'anglés a ges d'estatut mai es pereu fòrça utilizat per la populacion, magerament per lei cambis economics. En revènge, l'italian dispareissèt après la colonizacion.

Divèrsei lengas minoritàrias son identificadas sus lo territòri somalian. An ges d'estatut particular. Lei pus importantas son d'origina bantó e son parladas per lei descendents deis esclaus importats dins la peninsula per leis Arabis ò leis Europèus. Si troban principalament dins lo sud dau país.

Religions

Somalia es un país que la quasi totalitat de sa populacion es musulmana (probablament a 99,8%). L'islam li es considerat coma religion d'Estat e la lèi islamica es la basa dau sistèma judiciari. Leis autrei religions son donc fòrça raras (0,1% per lo catolicisme e 0,1% per l'animisme). La libertat religiosa es pas assegurada, compres per lo govèrn provisòri qu'an per exemple enebit de celebracions crestianas en 2013.

Istòria

La migracion somali

L'origina dau poblament dau territòri somalian actuau es mau coneguda en causa de la manca de documents escrichs ò de vestigis. Segon l'ipotèsi pus frequenta, lei Somali serián originaris de la riba sud dau Golf d'Aden. Sa migracion vèrs la Somalia actuala auriá començada vèrs la fin dau milleni I ap. JC. D'aqueu temps, lo mòde de vida dei Somali èra aqueu de norriguiers nomadas. Au sègle XIII, agantèron la region de Mogadiscio. Èran devesits entre cinc grops principaus. Lei Dir s'installèron dins la region de Zeila, leis Issak dins aquela de Berbera, lei Darod en Ogaden e fins au riu Djouba, lei Hawiye e lei Sab entre Ogaden e l'Ocean Indian. Dins lei regions de Chebeli e de Djouba, lei Somalis trobèron de populacions bantós probablament installadas dempuei la fin dau milleni I ap. JC. D'afrontements s'acabèron per la desfacha dei Bantós que foguèron somes per lei senhors somalis.

L'islamizacion dei Somalis

L'islam èra veïculat dins lei regions occidentalas de l'Ocean Indian dempuei lo sègle VIII per lei marchands arabis que dominavan lo comèrci regionau. Lei pòrts de Zeila e de Berbara, escalas importantas au sud de la Mar Roja, èran ansin venguts de centres comerciaus importants e de relèus majors de la difusion de l'islam en Africa Orientala. Lei Dir e leis Issak foguèron donc lei premiers Somalis que venguèron musulmans. Puei, foguèron imitats per lei Darod dins lo corrent dei sègles XV e XVI. L'islamizacion dei Sab e dei Hawiye foguèt pus lònga. Si debanèt a partir dei pòrts dau sud e s'acabèt solament au sègle XIX.

L'integracion dei Somalis au comèrci d'Africa Orientala

Senhors de pòrts importants, lei Somalis intrèron en contacte ambé lei marchands arabis e bantós que circulavan lòng dau litorau. Coma dins la region swahili, leis Arabis si mestissèron pauc a pauc ambé lei populacions bantós e somalis. Pasmens, en causa de son importància numerica, lei Somalis predominèron e sa lenga finiguèt de venir la lenga de la region. Formèron de ciutats-estats marchandas que venguèron generalament l'enjòc de conflictes entre lei poissanças principalas dau litorau (subretot Oman e Portugal). Au començament dau sègle XVI, d'atacas portuguesas còntra Mogadiscio mau capitèron e lei vilas marchandas de Somalia demorèron sota lo contraròtle de senhors locaus fins au sègle XIX. Vèrs 1840, foguèron obligidas de reconeisser la senhoriá dau sultan omanés de Zanzibar. Pasmens, aquela tutèla demorèt febla en causa dau declin progressiu deis Omanés.

La colonizacion

Partiment de Somalia en 1914.

Somalia foguèt colonizada per lo Reiaume Unit e per Itàlia qu'aprofichèron lo declin dau Sultanat de Zanzibar a la fin dau sègle XIX. Interessats per la region dau Golf Persic e per lo sud de la Peninsula Aràbia en causa de sa posicion sus la rota d'Índia, lei Britanics ocupèron Zeila e Berbera en 1884. Puei, establiguèron son protectorat dins lei regions interioras en 1887. De negociacions amb Itàlia e Etiopia permetèron de fixar lo traçat dei frontieras respectivas en 1894 e 1897.

Leis Italians arribèron dins la region entre 1887 e 1889 quand establiguèron un protectorat sus lo Sultanat d'Obbia e sus la vila de Hafun. En 1892, negocièron ambé lo Sultanat de Zanzibar la cession dei vilas de Brava, de Merca e de Mogadiscio. Puei, establiguèron pauc a pauc de protectorats dins lei regions continentalas. En 1897, un acòrdi amb Etiopia permetèt de defenir lo limit de la Somalia Italiana que venguèt oficialament una colonia en 1905. Dins aquò, la preséncia italiana foguèt pus malaisada d'impausar d'aquela dei Britanics. D'efèct, de 1900 a 1920, lo cap somali Sayyid Muhammed menèt un movement de resisténcia (Revòuta dei Derviches) que s'acabèt solament ambé sa mòrt.

En 1924, de negociacions novèlas entre Italians e Britanics entraïnèron la cession de la riba drecha de Djouba a Itàlia. En 1935-1936, la Somalia Italiana foguèt utilizada per l'invasion d'Etiopia. Puei, en 1941, la colonia foguèt conquistada per leis Aliats (principalament representats per de fòrças britanicas). Londres assaièt d'annexar una partida d'Etiopia (Ogaden) mai lo projècte mau capitèt. Puei, au contrari d'Eritrèa, la Somalia Italiana foguèt restituida a Roma.

De l'independéncia a la dislocacion

En 1956, lo Reiaume Unit creèt un govèrn autonòm en Somalia Britanica. Puei, en 1960, quand la Somalia Italiana venguèt independenta, lei doas Somalia foguèron unificadas per formar un estat unic. Lo partit Somali Youth League (SYL) prenguèt lo poder sota la presidéncia d'Aden Abdullah Osman (1960-1967) e Abdirachid Ali Shermarke (1967-1969). Tre l'independéncia, de tensions vivas apareissèron amb Etiopia a prepaus d'Ogaden, region poblada per de populacions d'origina somaliana e donc revendicada per Mogadiscio. En 1964, lo govèrn somalian comencèt de sostenir de guerilhas antietiopianas en Ogaden.

En 1969, lo president Shermarke foguèt assassinat entraïnant la presa dau poder per una junta militara dirigida per lo generau Siyyad Barré. Pròche deis idèas socialistas, Barré adoptèt oficialament un programa de "socialisme scientifica" en 1971 e si raprochèt de l'URSS. Una tiera d'acòrdis de cooperacion foguèron signats entre lei dos país e, en particular, la flòta sovietica obtenèt de facilitats navalas en Berbera e en Kismayo. Pasmens, aquelei relecions durèron gaire car foguèron rompudas quand Somalia ataquèt Etiopia, autre aliat de Moscòu, en 1977 per conquistar Ogaden. Gràcias au sostèn dau blòt sovietic, l'armada etiopiana capitèt de rebutar l'ofensiva somaliana en 1978. Afeblit per aquela desfacha, Barré decidèt alora de si raprochar deis Estats Units d'America. Deguèt pereu luchar còntra de guerilhas sostengudas per leis Etiopians.

L'insureccion pus importanta foguèt aquela dau Movement nacionau somalian (MNS) basat dins la region d'Ogaden e sostengut per Etiopia. Fins a 1988 e la signatura d'un acòrdi de patz ambé lo govèrn de Mengistu, demorèt una menaça importanta. Après la pèrda de l'ajuda d'Abbis-Abeba, lo MNS assaièt d'organizar una ofensiva generala còntra lo regime de Siyyad Baré. L'operacion s'acabèt per una revirada e per la destruccion de la vila de Hargeisa bombardada per l'armada. Pasmens, la victòria dau regime foguèt brèva. Tre 1990, una guerilha novèla, dicha Congrès de la Somalia unida (CSU), si formèt dins lo sud dau país. En genier de 1991, capitèt de conquistar Mogadiscio entraïnant l'exili de Siyyad Barré e l'afondrament totau de l'Estat.

Somalia dempuei 1991

Après la partença de Siyyad Barré, lei venceires si devesiguèron entre elei e ges d'autoritat novèla posquèt si formar per dirigir lo país. En Mogadiscio, divèrsei clans luchèron entre elei per lo poder sensa trobar una solucion militara au conflicte. Dins lo nòrd, lo MNS proclamèt l'independéncia de Somaliland. Enfin, lei fòrças armadas si desintegrèron en foncion dei solidaritats etnicas ò clanicas dei diferenteis unitats. Entre 1992 e 1994, una mission internacionala de l'ONU dirigida per leis Estats Units assaièt de restablir l'òrdre dins la capitala. Pasmens, leis Estatsunidencs subiguèron de pèrdas importantas e si retirèron entraïnada la revirada de tota la mission. En 1998, la region de Puntland proclamèt a son torn la formacion dau sieu estat autonòm.

En 2004, una temptativa novèla foguèt organizada per assaiar de resòuvre la crisi. Un govèrn de reconcialicion nacionala foguèt creada e assaièt de s'installar en Mogadiscio en 2005. Pasmens, la resisténcia dei senhors de guèrra locaus l'obligiguèt de renonciar a aqueu projècte. Puei, en 2006, la situacion s'agravèt ambé l'aparicion d'un movement islamista dich Union dei tribunaus islamics. Fòrça dinamic e ben equipat, aqueu movement conquistèt la màger part de la capitala entraïnant una intervencion militara de l'armada etioiana sostenguda per leis Estats Units. Après de combats saunós, leis Etiopians capitèron d'ocupar Mogadisho e Kismayo. Pasmens, l'Union demora poderosa dins lei zònas ruralas, lo govèrn somalian format en 2004 mau capitèt de s'impausar e de tensions son apareissudas entre leis armadas estrangieras (Etiopia, Tanzania, Kenya... etc.) e la populacion. A l'ora d'ara, la guèrra contunia e si pòu destriar tres zònas principalas :

• au nòrd, Somaliland es vengut un estat democratic relativament estable e de facto independent. Assaia d'obtenir la reconeissença de son independéncia per la comunautat internacionala.
• au nòrd-èst, Puntland revendica un estatut d'autonòmia larga au sen d'una federacion. L'autoritat centrala li es fòrça febla e lo territòri es en realitat tengut per de senhors de guèrra que certanei practivan la piratariá. En 2007, la region de Maakhir a proclamat sa volontat de formar lo sieu estat autonòm.
• dins lo centre e lo sud, lo territòri es tengut per leis armadas estrangieras que sostènon lo govèrn de reconcialicion nacionala, leis islamistas de l'Union dei tribunaus islamics e de senhors de guèrra que cambian regularament d'alianças. Es 2006, la region de Galmudug li a proclamat la formacion d'un estat autonòm.

Cultura

Arquitectura

Fotografia de la fortalesa de Gondereshe (2008).

Somalia a un patrimòni arquitecturau de remarca datant principalament dei periòdes medievau e modèrne. D'efèct, una arquitectura de pèira si desvolopèt rapidament — benlèu gràcias a de contactes amb Egipte — e foguèt a l'origina de la bastida de construccions megaliticas e de fortificacions. Aquò sembla liat a l'aparicion d'un ret urban e d'una societat agricòla. Entre lei construccions d'aqueu periòde, si fau nòtar l'existéncia de monuments funeraris piramidaus dichs taalos. Ambé l'emergéncia de ciutats-estats marchandas e l'islamizacion de la region, l'arquitectura somaliana si diversiquèt ambé l'aparicion de bastiments novèus coma de mosquetas ò de fortificacions pus complèxas, de materiaus novèus (corau...) e l'adopcion d'estiles arabis e iranians.

Musica

La musisa somaliana tradicionala es caracterizada per l'utilizacion d'una gamma pentatonica — coma leis autrei musicas de la region — e d'instruments pròpris coma lo batar (un tambor) e lo kaban (un laüt). Dins lo corrent dau sègle XX, son apareissudas de formas musicalas pus modèrnas a partir dei país estrangiers (rock, jazz, bassa nova... etc.) que foguèron fusionadas amb aquela musica (Ahmed Cali Cigal, Maryam Mursal).

Literatura

La literatura somaliana es apareissuda ambé l'islamizacion de la region gràcias a la difusion de la literatura aràbia e pèrsa. Aquò foguèt a l'origina de l'adopcion d'estiles variats (de la poesia au hadith) e demorèt la fònt d'inspiracion principala deis escribans somalians fins a la segonda mitat dau sègle XX. En 1972, l'adopcion de l'alfabet latin favorizèt l'introduccion de corrents e formas literaris modèrnes coma lo roman ò la novèla. Aquela literatura conoissèt un succès internacionau de remarca ambé d'autors coma Nuruddin Farah, Farah Mohamed Jama Awl e Mohamed Ibrahim Warsame que seis òbras son sovent marcadas per una mescla entre tradicion somaliana (dervís... etc.) e modernitat.