Indoeuropèu
Las lengas indoeuropèas que forman ua familha de lengas qui deriva d'ua lenga soca ipotetica, non-atestada dirèctament, lo protoindoeuropèu, qui's parlava au Neolitic, lhèu au nòrd de la mar Caspiana. Las lengas d'origina indoeuropèa, fòrça nombrosas, que s'espandín durant lo Neolitic e l'Antiquitat dens la màger part d'Euròpa e ua part d'Asia; puish, a partir de l'Edat Modèrna, uas quantas que s'espandín tanben dens d'autes continents. L'occitan qu'apartien a aquesta familha.
Gaireben dos sègles d'estudis indoeuropèusModificar
A partir del sègle XVII, maites sabents europèus notèron de semblanças estranhas entre lo grèc, lo latin, lo persan e de lengas europèas recentas; mas duscas a aquel moment, per una interpretacion literala de la Bíblia, se considerava l'ebrieu coma la lenga maire de totas las autras.
Pasmens, la descobèrta pels europèus del sanscrit a la fin del sègle XVIII permetèt de pausar l'ipotèsi d'una origina comuna al latin, al grèc, al gotic, a las lengas celticas, al persan e al sanscrit. En 1813, l'anglés Thomas Young creava lo mot indoeuropèu que serviguèt a designar a l'encòp aquel grop de lengas e la lenga comuna que ne derivan totas.
Lo deschiframent del pèrsa ancian (1846), de l'itita (entre 1880 e 1915), del tokharian (1908) e mai recentament del micenian foguèron tant de grandas etapas que per la comparason totjorn pus afinada permetèron de reconstruire lo protoindoeuropèu ; se parla de reconstruccion extèrna.
De la lenga los sabents an passat als indoeuropèus coma poblacion, cercant a establir lor fogal original, las diferentas epòcas de lors migracions, lor organizacion sociala, lor religion, etc.
Las lengas indoeuropèasModificar
Derivan dirèctament de l'indoeuropèu de lengas ancianas coma lo latin, lo grèc, lo celtic o lo sanscrit. De caduna d'aquelas lengas es eissit un grop de lengas.
Lengas latinas o romanicasModificar
Las lengas romanicas son l'occitan, lo catalan, l'aragonés, l'espanhòl, lo francés, lo francoprovençal, lo sosgrop retoromanic (romanch, ladin e friolan), l'italian, lo portugués, lo galèc, lo sarde, lo romanés, l' astur-leonés e lo dalmata.
Lengas germanicasModificar
Aquelas lengas son l'alemand, l'anglés, lo neerlandés, lo frison e las lengas escandinavas (feroés, islandés, danés, norvegian, suedés).
Lengas eslavasModificar
Las lengas eslavas, fòrça mai pròchas entre elas que las romanicas o las germanicas, comprenon un grop oriental amb lo rus, l'ucraïnian e lo bielorús, un grop occidental amb lo polonés, lo chèc, l'eslovac e lo sorab e un grop meridional amb l'eslovèn, lo sèrbe, lo croat, lo bosniac (cf. tanben sèrbocroat), lo macedonian e lo bulgar.
Lengas balticasModificar
Doas lengas d'aquel grop se parlan encara a l'òra d'ara, lo lituanian e lo leton, pasmens n'i aguèt d'autras coma lo prussian ancian que nos'n demòran de tèxtes.
Lengas indoarianasModificar
Se parlan sustot en al nòrd e al centre d'Índia, en Paquistan, Sri Lanka e Bangladèsh. Las qu'an lo pus grand nombre de locutors son l'indi e lo bengalin.
Fa partida d'aquel grop lo romaní, la lenga dels roms, dins una diaspòra presenta sus totes los continents.
Autras lengasModificar
Son tanben indoeuropèas las lengas dichas iranianas coma lo persan e lo curd, lo grèc, l'albanés, l'armèni e l'ancian grop tokharian (ara desparegut).
