Galloitalic
Lo galloitalic[1] (de còps las lengas galloitalicas, dins lo domeni d'estudi de la sociolingüistica e de la dialectologia italianas), tanben naut italian (var. aut, haut) o cisalpenc (var. cisaupenc)[2] o padan,[3] es una lenga apertenent ai lengas romanicas. Se parla en Alta Itàlia, en Soïssa (Tecin e Grisons), en Croàcia e Eslovènia (Ístria), a Mónegue e Sant Marin.
Lengas galloitalicas | |
Parlat en | Itàlia França Mónegue Sant Marin Soïssa |
---|---|
Classificacion lingüistica | |
Còdis lingüistics | |
Mapa | |
Definicions
modificarLo galloitalic recep de definicions contradictòrias:
- Def. 1: Es un grop de dialèctes de la lenga italiana, segon la lingüistica romanica tradicionala (Per ex. Gian Battista Pellegrini[4] e Jacme Alhèras[5]). Maugrat aiçò, perque aquela definicion siá valida, cau comprene per lenga italiana, coma dins leis òbras dau lingüista alemand Gerhard Rohlfs[6][7] l'ensems dei dialèctes romanics d'Itàlia (e fins a aquelei de Corsega), que se ne destaca la lenga italiana literària e oficiala, que proven dau dialècte florentin de Dante, Boccaccio e Petrarca.
- Def. 2: Es una lenga romanica, distinta de l'italian, segon certanei lingüistas coma Heinrich Schmid[8], Andreas Schorta[9] e, sustot, Geoffrey Hull[10][11].
- Def. 3: Existisson de revendicacions localas que dison que cada dialècte dau galloitalic seriá una lenga distinta, vejatz lo classament d'Ethnologue. Aquesta opinion es gaire admesa entre lei lingüistas de l'escòla tradicionala, levat de còps per lo piemontés pr'amor de son dinamisme particular. Per çò qu'es de l'usatge dins la vida quotidiana, lo venèt es, a l'ora d'ara, lo qu'es pus usat e que resistís melhor a la pression de la lenga italiana literària e oficiala.
Distribucion geografica e estrats lingüistics
modificarLo domeni lingüistic galloitalic correspònd a la gròssa a l'Itàlia dau Nòrd o Padània.
Lo limit sud, entre lo galloitalic e l'italian au sens estrech, se sòna la "linha La Spezia-Rimini" o pus exactament la linha Massa-Senigallia. La separacion entre lei lengas romanicas marcada per aquela linha lei dividís en dos grands grops: la Romania occidentala (quitament l'italian septentrionau) e la Romania orientala (quitament l'italian dau Centre-Sud). Lo grop galloitalic es a l'encòp separat d'autrei grops romanics dau Nòrd-èst (Venèt, Trentin, Friuli, Sud Tiròl) per una linha que cor au sud-èst de Bolzano/Bozen e per la còsta orientala dau Lac de Garda au nòrd de Màntoa e lo riu Pò.
Lo limit nòrd, entre lo galloitalic (e lo retoromanic) e d'autrei lengas (romanicas, germanicas o eslavas), correspònd ai frontieras politicas entre lei divèrs pòbles germanics dominants après leis invasions barbaras, entre lei quaus Lombards, Visigòts, Burgondis e Bavars, que son rebatudas dins lo superstrat lingüistic dei lengas romanicas actualas:
- Galloitalic (alevat lo romanhòu: Romanha aperteniá a l'Empèri Bizantin) : lenga dei Lombards (en catalan); (en francés);
- Occitan: lenga dei Visigòts (Reialme visigòt de Tolosa);
- Arpitan: lenga dei Burgondis [1] (cat.); [2](fr.);
- Francés: lenga dei Francs [3](cat.); [4](fr.)
Vèrs lo nòrd, lo galloitalic (e lo retoromanic) limitan amb l'aut alemand soís, derivat de la lenga deis Alamans [5] (cat.); [6] (fr.) e a l'aut alemand bavarés, derivat de la lenga dei Bavars [7] (cat.); [8] (fr.) e parlat a l'ora d'ara en (Àustria e en Sud-Tiròl). Dins aquela zòna, Romania submersa, i aguèt substitucion lingüistica dau retoromanic.
Vèrs l'èst, lo galloitalic (e lo friolan retoromanic) fan de limit a l'ora d'ara amb doas lengas eslavas: eslovèn e croat.
Classificacion e taula comparativa
modificarLei dialèctes (o lengas) dau galloitalic se classifican ansin (una error frequenta es de confondre lo galloitalic - amb substrat lingüistic gallés e ligur antic - amb tot lo galloitalic):
Classificacion | Lenga (o dialecte) | Superstrat | Substrat | Frasa |
---|---|---|---|---|
Grop | Latin | - | - | (Illa) Claudit semper fenestram antequam cenet. |
- | Italian (florentin classic) | Lombard | Etrusc | (Ella) chiude sempre la finestra prima di cenare. |
- | Toscan (florentin modèrne) | idem | idem | Lei la 'hiude sempre la finestra pria di'ccenà. |
Galloitalic | Piemontés | idem | Celtic/Ligur antic | Chila a sara sempe la fnestra dnans ëd fé sin-a/siné. |
- | Ligur (inclús lo monegasc e lo roiasc) | idem | idem | Lê a særa sénpre o barcón primma de çenâ. |
- | Ligur tabarquì | idem | idem | Lé a sère fissu u barcun primma de çenò. |
- | Lombard occidental, [9] (en it.) | idem | Celtic | (Lee) la sara semper su la fenèstra primma de sena. |
- | Lombard oriental, [10] (en it.) | idem | idem | (Lé) la sèra sèmper sö la finèstra prima de senà. |
- | Emilian bolonhés, [11] (en it.) | idem | idem | (Lî) la sèra sänper la fnèstra prémma ed dsnèr. |
- | Romanhòu fanés (Fano, Marcas Del Norte), [12] (en it.) | Grec bizantin | idem | Lìa chìud sèmpr la fnestra prema'd cnè. |
Venèt | Venèt | Lombard | Venèt antic | Ła sàra/sèra senpre el balcón vanti senàr/dixnàr. |
Retoromanic | Ladin nonés (Val di Non, Trento) | idem | Rétic | (Ela) la sera semper la fenestra inant zenar. |
- | Friolan | idem | Rétic/Celtic (Carnii) | Jê e siere simpri il barcon prin di cenâ. |
- | Romanch | Lombard/Alaman | Rétic | Ella clauda/sèrra adina la fanestra avant ch'ella tschainia. |
Istriòta | Istriòta (Rovèigno, it.: Rovigno; cr.: Rovinj) | - | Celtic | Gila insiera senpro lo balcon preîma da senà. |
- | Occitan | Visigòt | Celtic/Ligur antic/Aquitan antic | (Ela) barra totjorn la fenèstra abans de sopar. |
Segon Pèire Bèc[12], dins lo passat, deguèt existir quauque tipe d'unitat diacronica entre lo nòrd-italian e lo retoromanic: romanch en Soïssa e ladin e friolan en Itàlia. Aquò foguèt conformat per Pellegrini e mes en examen en màger prigondor per lingüista australian Geoffrey Hull ja citat, en o portant a la conclusion evocada anteriorament (definicion 2).
La classificacion de l'istriòta es dificila e controversiada.[13] (en it.)
Referéncias
modificar- ↑ (it) «gallo-italica, comunita» sus Treccani.
- ↑ Lo galloitalic es tanben sovent apelat «naut italian» o «cisalpenc», segon lo tèrme utilizat per G. B. Pellegrini dempuèi 1973.
- ↑ Sergio Salvi, La lingua padana e i suoi dialetti, Associazione Gilberto Oneto. Archivio documentale, en linha.
- ↑ Pellegrini, G.B. (1975) “I cinque sistemi dell'italoromanzo”, Saggi di linguistica italiana (Turin: Boringhieri), pp. 55-87
- ↑ Allières, Jacques (2001), Manuel de linguistique romane, coll. Bibliothèque de grammaire et de linguistique, París: Honoré Champion
- ↑ Rohlfs, Gerhard (1937) La struttura linguistica dell’Italia, Leipzig: s.n.
- ↑ Rohlfs, Gerhard 1966-69 Grammatica storica della lingua italiana e dei suoi dialetti. (3 vol: Fonetica. Morfologia. Sintassi e formazione delle Parole), Einaudi, Torino.
- ↑ Schmid, Heinrich (1956) Über Randgebiete und Sprachgrenzen", Voz Romanica, XV, pp. 79-80
- ↑ Schorta, Andrea (1959) "Il rumantsch - grischun sco favella neolatina", Annalas da la Società Retorumantscha, LXXII, pp 44-63).
- ↑ Hull, Geoffrey (1989) Polyglot Italy:Languages, Dialects, Peoples, CIS Educational, Melbourne
- ↑ Hull, Geoffrey (1982) The linguistic unity of Northern Italy and Rhaetia, tèsis doctoralas, University of Western Sydney.
- ↑ Bec, Pierre (collab. Octave NANDRIS, Žarko MULJAČIĆ) (1970-71), Manuel pratique de philologie romane, Paris: Picard, 2 vol, vol 2, p.316