Mar Caspiana

La mar Caspiana es una mar tancada situada entre Asia e Euròpa. Es la massa d'aiga interiora mai granda del mond, amb una superficia de 371 000 km² e un volum de 78 200 km³ ; a de caracteristicas comunas tan amb las mars coma amb los lacs. Sovent es considerada coma lo lac pus grand del mond, emai que contenga pas d'aiga doça mas salada.

Geografia

La mar Caspiana a una superficia totala de 371 000 km². Es bordada per Russia a l'oèst, per Azerbaitjan al sud-oèst, per Iran al sud, per Turcmenistan al sud-èst e per Cazacstan al nòrd e a l'èst, ont se trapan las estèpas de l'Asia Centrala. Al sud-oèst de la Caspiana se tròban las montanhas de Caucàs, e al sud lo massís d'Elborz. Sus la còsta orientala, en Turcmenistan, ten una larga lòna en forma de golf nomenada Karabogazgöl.

Geologia

Coma la mar Negra o la mar d'Aral, la mar Caspiana es geologicament una mar residuala de la mar Paratètis. Durant lo Pliocèn (5,3-2,6 Ma), aquela mar se subdividiguèt en divèrsas mars interioras. La màger part d'aquelas estendudas d'aiga s'assequèron lentament e desapareguèron abans la fin del Plèistocèn (2,58-0,011 Ma). Totun, la mar Caspiana subrevisquèt malgrat de periòdes d'assecament mai o mens complèt^[1]. Al jorn de uèi, ocupa lo fons d'un important bacin endoreïc que s'espandís sus una partida importanta de l'Asia Centrala. A causa d'aquela particularitat, son nivèl es pas connectat al nivèl de l'ocean mondial e la superficia de la mar Caspiana se tròba donc a 27,6 m en dejós del nivèl mejan dels oceans.

La mar actuala es organizada al torn de tres regions diferentas. Lo tèrç nòrd es ocupat per una zòna pauc prigonda (de 0 a 15 m) que recep las aigas e los sediments dels fluvis Vòlga e Oral. Dins aquela region, s'espandís en realitat sus una partida de l'estèpa eurasiatica e la superficia ocupada pòu variar rapidament en foncion de l'umiditat. L'aiga i es quasi doça pr'amor que los apòrts dels dos cors d'aiga alunhan las aigas saladas. D'ivèrn, lo nòrd pòt aital facilament gelar. Lo tèrç central es constituït per la depression de Derbent, un vestigi de l'ocean Paratètis que sa prigondor pòt passar 700 m. Geologicament, son sòl es aital compausat pels restes d'una placa oceanica basaltica^[2]. Enfin, lo tèrç ocupa la depression dau sud de la Caspiana qu'es la region mai prigonda de la mar (1 025 m). Es tanben un vestigi oceanic. Los dos bacins son separats per un pas oceanic d'origina tectonica^[3]. L'aiga i es saumastra pr'amor que la prigondor permet de concentrar la sal.

A l'èst, la lòna de Karabogazgöl comunica amb la mar Caspiana per un pichon estrech. Pauc prigonda (de 4 a 10 m segon las sasons), es una estenduda d'aiga fòrça salada.

Demografia e vilas costièiras

La demografia de la mar Caspiana es largament dictada pel climat. Las regions deserticas del nòrd e de l'èst son pauc pobladas e las ribas oèst e sud, que benefician de condicions mai temperadas son mai pobladas. A causa de sa posicion de caireforc, la mar Caspiana se situa a l'interseccion de mantun airal cultural e etnic :

al nòrd, se tròban de Cazacs, mai que mai a l'entorn de la vila de Guriev (315 000 abitants en 2022).
la màger de las ribas orientalas son deserticas e pauc pobladas.
al sud-èst, a l'entorn de Krasnovodsk (86 000 abitants en 2022), se tròban de Turcmèns.
al sud, predominan de populacions iranianas locutritz del mazandarani e del guilaki. Aquelas lengas son encara vivas, mas sos locutors parlan tanben lo persan qu'es la lenga oficiala d'Iran. Las vilas principalas de la region son Astara (40 000 abitants en 2006), Bandar-e Anzali (114 000 abitants en 2012) e Chalus (75 000 abitants en 2008).
a l'oèst e al sud-oèst, las ribas son pobladas per d'Azèris. Pasmens, se destrian los Azèris d'Irans e los Azèris d'Azerbaitjan. Bakó (2,3 milions d'abitants en 2020) es la vila mai importanta d'aquel ensemble. Es tanben la vila mai granda de la region.
al nòrd-oèst, se tròban respectivament de Daguestanés, de Rus e d'Ozbècs que vivon sul territòri de la Federacion de Russia. Derbent (125 000 abitants en 2020) e Makhachcalà (622 000 abitants en 2024) son las doas aglomeracions mai grandas de Daguestan. Astrakhan es lo centre de la preséncia russa dins la region (529 000 abitants en 2020).

Istòria

Stenka Razin en la Mar Caspiana (Vasily Surikov)

Dins l'antiquitat, la mar Caspiana èra nomenada l'ocean Ircan. Puèi foguèt tanben nomenada mar de Mazandaran, mar Khàzar e mar Khvalissian.

A la broa de la Caspiana i aguèt las ciutats istoricas d'Ircània, Tamisheh, Atil e Khazaran.

Fauna

La mar Caspiana conten un grand nombre d'esturions, que lors uòus son transformats en caviar. Çaquelà, la subrepesca afècta talament la populacion d'esturions que los ecologistas ne reclaman l'interdiccion totala fins que la populacion d'aqueste peis se recobre.

Petròli

La region es rica en fonts d'energia. En mai dels camps petrolifèrs descobèrts recentament, i a tanben las pròvas de l'existéncia de grandas resèrvas de gas natural. Pasmens caldriá una exploracion a fons per ne definir lo futur potencial. Los estats que costejan la mar Caspiana an obtengut una granda importància geopolitica, especialament a causa de l'inestabilitat de l'Orient Mejan, que pòt afectar las politicas energeticas de fòrça païses occidentals. Un autre factor que cal prendre en compte es lo novèl desplegament militar nòrd-american dins la region centreasiatica.

La mar Caspiana e los Estats ribairencs

Un problèma clau es l'estatut de la mar Caspiana e l'establiment de las frontièiras maritimas entre los cinc estats del litoral. Russia, Azerbaitjan e Cazacstan an signat un acòrd en 2003 per se partejar la Caspiana septentrionala (64%), malgrat que los autres dos païses ribairencs, Iran e Turcmenistan, s'i foguèsson pas aponduts. L'acòrd entre los tres estats, qu'a influït la produccion de petròli, segurament influirà lo sieu desenvolopament futur, que pòt demorar atudat dins los cas iranian e turcmèn.

A l'ora d'ara, Azerbaitjan e Cazacstan an experimentat lo màger acreissement dins la produccion petrolièra (+70%) dempuèi 1992. Malgrat aquò, la region produtz pas encara tot son potencial, que la produccion regionala totala es de 1,6 milions de barrils (250 000 m³) jornalièrs, çò qu'es mens que la produccion de Brasil. S'estima qu'aquesta produccion se triplarà cap a 2010.

Caracteristicas e ecologia

Vòlga (que i pòrta 80% de l'aiga de riu) e Oral s'escampan dins la Caspiana, qu'es endoreïca, çò es qu'a pas d'emissari (las pèrdas naturalas d'aiga son degudas unicament a l'evaporacion). D'aqueste biais, l'ecosistèma caspian es lo d'una conca tancada, amb lo sieu pròpri nivèl de mar, independent del nivèl eustatic dels oceans del mond. La mar Caspiana se tanquèt fa 5 500 000 ans. Son nivèl es anat baissant e pujant, sovent rapidament, mantun còp al cors dels sègles. D'istorians rus sostenon qu'una de las butadas medievalas de la mar Caspiana ocasionèt l'aigat de cèrtas ciutats costièiras dels khàzars, coma Atil. En 2004, lo nivèl de las aigas èra de −28 m, es a dire 28 m jos lo nivèl de la mar.

Al cors dels sègles, lo nivèl de la Caspiana a variat en relacion amb la quantitat d'aiga regetada per Vòlga, que depend del sieu costat de las precipitacions que tomban dins sa vasta conca idrografica. Las precipitacions son en relacion amb las depressions de l'Atlantic Nòrd qu'arriban a l'interior, que son afectadas elas meteissas pels divèrses cicles de l'oscillacion de l'Atlantic Nòrd. Lo nivèl de la Caspiana es doncas en relacion amb las condicions atmosfericas de l'Atlantic Nòrd, a qualques milierats de quilomètres al nòrd e a l'oèst enlà. Aquestes factors fan de la mar Caspiana un endrech important per l'estudi de las causas e dels efièches del cambiament climatic global.

Lo darrièr cicle a tèrme cort del nivèl de la mar a començat amb una baissa de 3 m entre 1929 e 1977, seguida per una pujada de 3 m de 1977 fins a 1995. Puèi se son succedidas d'oscillacions pichonas. Aquestes cambiaments an causat de problèmas environamentals serioses.

Transpòrts

I a divèrses servicis de transbordador qu'opèran sus la mar Caspiana, comprés la linha entre Türkmenbaşy e Bakó.

Annèxas

Ligams intèrnes

Bibliografia

(en) A. G. Kostianoi e A. Kosarev, The Caspian Sea Environment, Birkhäuser, 2005.

Ligams extèrnes

(en) Informacion sus l'istòria e los noms de la mar Caspiana
(en) Programa environamental de la Caspiana
- (en) Convencion Marc per la Proteccion de l'environament maritim de la Caspiana (2003)
(en) Objectiu: lo petròli de la mar Caspiana John Robb, 2004
(en) Los cambiaments de nivèls de la mar Caspiana

Nòtas e referéncias

↑ (en) Christiaan G. C. van Baak, Arjen Grothe, Keith Richards, Marius Stoica, Elmira Aliyeva, Gareth R. Davies, Klaudia F. Kuiper e Wout Krijgsman, « Flooding of the Caspian Sea at the intensification of Northern Hemisphere Glaciations », Global and Planetary Change, n° 174, 2019, pp. 153-163.
↑ (en) V. G. Kaz'min e E. V. Verzhbitskii, « Age and origin of the South Caspian Basin », Oceanology, vol. 51, n° 1, 2011, pp. 131-140.
↑ (en) V. E. Khain, A. N. Gadjiev e T. N. Kengerli, « Tectonic origin of the Apsheron Threshold in the Caspian Sea », Doklady Earth Sciences, vol. 414, n° 1, 2007, pp. 552-556.

[1] (en) Christiaan G. C. van Baak, Arjen Grothe, Keith Richards, Marius Stoica, Elmira Aliyeva, Gareth R. Davies, Klaudia F. Kuiper e Wout Krijgsman, « Flooding of the Caspian Sea at the intensification of Northern Hemisphere Glaciations », Global and Planetary Change, n° 174, 2019, pp. 153-163.

[2] (en) V. G. Kaz'min e E. V. Verzhbitskii, « Age and origin of the South Caspian Basin », Oceanology, vol. 51, n° 1, 2011, pp. 131-140.

[3] (en) V. E. Khain, A. N. Gadjiev e T. N. Kengerli, « Tectonic origin of the Apsheron Threshold in the Caspian Sea », Doklady Earth Sciences, vol. 414, n° 1, 2007, pp. 552-556.

[1]

[2]

[3]