Lengas celticas
Las lengas celticas son un grop de lengas indoeuropèas parladas a l'Edat Antica dins una granda part d'Euròpa e acantonadas dempuèi l'Edat Mejana en Euròpa de l'Oèst.
|
Lengas celticas
| |
|---|---|
 | |
| Las lengas celticas uèi | |
| Geografia | |
| País | Reialme Unit, Irlanda, França |
| Region | |
| Classificacion | |
| Familha | lengas indoeuropèas lengas celticas |
Lengas celticas parladas e lengas celticas mòrtas
modificarLas sièis lengas celticas uèi parladas son:
- dins lo grop britonic;
- dins lo grop gaelic o goidelic;
D'unas de las lengas celticas anticas mai importantas èran lo gal qu'èra parlat en Gàllia (Cisalpina e Transalpina), del sègle VI abans lo Crist al sègle VI après lo Crist, e tanben lo celtibèr dins una part de la Peninsula Iberica e lo lepontic en Itàlia del Nòrd. Mas es pas brica segur qu'èran de lengas separadas, bòrd que la classificacion e la coneissença de las lengas celticas anticas es gaire precisa.
Solas de lengas celticas insularas (dont lo breton, passat sul continent), an subreviscut. Lo celtic continental es escantit.
Se coneis mal lo picte, lenga anciana d'Escòcia, remplaçada per lo gaelic escocés: èra benlèu una lenga celtica o ben una lenga non indoeuropèa.
Lo galata, parlat en Galacia (Asia Menora) es d'origina gallica. Al sègle IV, Sant Jeròni d'Estridon rapòrta que los galatas d'Ancyra parlan lo meteis gallic que los trevèris [1].
Caractèrs fonetics de las lengas celticas
modificarLos caractèrs comuns
modificarDos tractaments fonetics comuns caracterizan las lengas celticas dins l'ensemble indoeuropèu :
- la tombada del *p- : dins lo nom del paire, indoeuropèu *pH-tēr, latin pater, sanscrit pitār, gallic atrebo (al datiu plural); [se pòt tanben citar la tribú dels Remi, que son nom vòl dire « primièrs »];
- la labializacion de *gw- en b- : dins lo mot que significa viu, indoeuropèu *gwi(H)-wo-s, latin uiuus (« vivus »), sanscrit jīvah, irlandés beo, galés byw, breton beo [2]
Las divergéncias
modificarLa principala es lo tractament de la labiovelara sorda *kw-. Certanas lengas celticas l'an conservada : goidelic e celtibèr, mes d'autras l'an faita mudar en p- [coma p d'origina aviá desparegut, la plaça èra liura] : gallic (gal), lepontic, britonic. Un vièlh usatge ne fasiá Cèltas ambe P e Cèltas ambe Q. Per exemple lo nombre quatre :
- gallic petor-ritum, « carreton de quatre ròdas, Petru-corii, « quatre tropas, quatre armadas » > Perigòrd, petru-decameton, « catorzen », petuar[ios], « quatren »;
- galés pedwar (femenin pedair), en composicion pedry-; breton pevar (femenin peder); cornic peswar;
- vièlh irlandés cethair (femenin cetheoir), irlandés modèrne ceathair / ceithre [2].
Los parlars periferics an gardat kw- e los pus centrals l'an mudat en p-, coma se passa sovent [2] (règla del conservatisme de las airas perifericas).
Genetica de las lengas celticas
modificarLo celtic comun es una lenga non datada nimai localizada bastida per comparason de las lengas celticas conegudas e de l'indoeuropèu comun, el tanben bastit per comparason de las lengas indoeuropèas. Es l'aujòl teoric de las lengas celticas.
A partir del celtic comun, divèrs grops e divèrsas lengas se separèron :
- lo celtibèr;
- lo lepontic;
- l'ensemble format pel gallic e britonic, de separacion pus tardiva (aquelas lengas son consideradas coma prèpas); çò que demòra del britonic se separèt en galés, d'una part, cornic e breton, d'autra part; aquelas doás darrèras lengas se diferencièron après;
- lo goidelic, separat en irlandés d'una part, en escossés e en manés d'autra part, puèi separacion tardiva d'aquelas doás lengas [3].