Brasil

Brasil, oficialament la Republica Federala de Brasil (en portugués: República Federativa do Brasil), es lo país mai grand e mai poblat d'America Latina e lo cinquen del mond tant en populacion coma en superfícia. S'espandís sus 8 514 876,599 km² e es localizat dins la part centreorientala de l'America del Sud. Al nòrd confronta Veneçuèla, Guyana, Surinam e la Guaiana francesa. Al nòrd-oèst tòca Colómbia, a l'oèst Bolívia e Peró. Al sud confronta Uruguai e al sud-oèst Argentina e Paraguai. Los sols païses d'America del Sud que Brasil a pas de frontièra amb eles son Chile e l'Eqüator. En defòra del continent, Brasil possedís qualques pichòtas illas de l'ocean Atlantic: Penedos de São Pedro e São Paulo, Fernando de Noronha, e Trindade e Martim Vaz e las pichòtas illas coralianas sonadas Atol das Rocas.

Brasil

República Federativa do Brasil

Bandièra Escut d'armas

Devisa: « Ordem e Progresso » Òrdre e Progrès

Capitala Brasília 14° S, 53° O

Ciutat mai granda São Paulo

Lengas oficialas Portugués

Gentilici (oc) brasilièr, brasilièra (pt) brasileiro, brasileira

Forma de govèrn Republica federala presidencialista

- President  - Vicipresident Lula da Silva Geraldo Alckmin

Superfícia 5en

• Totala 8 515 767,049 km²

• Aiga 0,65 %

Populacion 5en

• Totala (2014) 202 768 562 ab.

• Densitat 23.8 ab./km²

IDH (2013) 0.744

Indicatiu telefonic 55

ISO 3166 BR

Fus orari −5 a UTC −2

Domeni internet .br

Lo gentilici es brasilièr, -ièra (-èir, -èira; -èr, -èra; -ier, -iera).

Istòria

Lo començament de la colonizacion

L'istòria de Brasil avans l'arribada deis Europèus es fòrça mau coneguda en causa de l'abséncia de documents escrichs. La premiera expedicion europèa dins la region arribèt en 1500. Dirigida per lo Portugués Pedro Alvares Cabral, descurbiguèt la region de Santa Cruz. En 1514, tot lo litorau èra reconegut. Lo tractat de Tordesillas signat en 1494 permetèt a Portugau d'i establir sa sobeiranetat.

Lo nom « Brasil » vèn d'un aubre tinctoriau roge qu'interessèt de marchands portugués e francés. D'aventuriers de nacionalitats variadas s'installèron tanben lòng dau litorau onte se mesclèron ai populacions localas. Au començament dau sègle XVI, Brasil èra pas la prioritat de Portugau mai l'aumentacion de l'interès francés cambièt la situacion. Lo rèi Joan III (1521-1557) ordonèt d'establir una colonia permanenta que foguèt fondada en 1532 per Martim Afonso de Sousa dins la region de Santos. Pernambuc foguèt fondada cinc ans pus tard per Duarte Coelho. La produccion de sucre s'i desvolopèt rapidament e Pernambuc aguèt ansin de relacions frequentas amb la metropòli.

En 1548, un governador generau foguèt nomat. S'installèt en 1549 dins la region de Bahia onte fondèt una capitala dicha Salvador. Puei, dins lo corrent deis annadas seguentas, lei marchands francés foguèron marginalizats e expulsats.

Lo Brasil sucrier e lo periòde dei « bandeirantes »

Durant la segonda mitat dau sègle XVI, Brasil foguèt largament colonizat per lei Portugués. Pasmens, aquela colonizacion aguèt pas la meteissa forma dins lei diferentei regions. Lo litorau sucrier èra la zòna pus poblada. Una societat coloniala basada sus l'esclavatge s'i formèt. L'interior dei tèrras demorèt mau contraròtlat. I apareguèt una societat autonòma dominada per de norriguiers e per lei bandeirantes. Enfin, dins lo nòrd, se fondèt l'Estado de Maranhão qu'èra una colonia portuguesa distinta dau rèsta de Brasil.

La question indiana

Au començament dau periòde coloniau, lei relacions entre Portugués e Indians èran generalament pacificas. En cambi d'otís de metau, leis Indians ajudavan lei marchands europèus de tombar d'aubres tinctoriaus. En revènge, refusèron de venir trabalhar dins lei plantacions de cana de sucre, çò que marquèt lo començament d'una lònga epòca de conflictes. D'efèct, lei Portugués comencèron de capturar d'Indians per leis utilizar coma esclaus.

En 1548, la corona portuguesa s'inquietèt dei tractaments infligits ais Indians e mandèt de missions jesuistas per leis evangelizar. Aquò empachava de lei redurre a l'esclavatge. Pasmens, lei jesuistas gropèron leis Indians dins de vilatges novèus que favorizèron leis epidemias de malautiás importadas d'Euròpa. Puei, lo govèrn portugués esitèt entre sostèn ai jesuistas ò ai plantaires. La caça ais Indians durèt donc fòrça lòngtemps (fins ais annadas 1620) en despiech de l'arribada massisa d'esclaus africans.

L'utilizacion d'esclaus africans

Leis esclaus africans comencèron d'èsser importats en Brasil a partir de la fin deis annadas 1530. Vèrs 1570, aqueu trafec èra vengut fòrça important e aperaquí 50 000 esclaus foguèron desbarcats dins la colonia portuguesa durant lo periòde 1570-1600. Puei, durant lo sègle XVII, foguèron 560 000 Africans que foguèron menats en Brasil per trabalhr dins lei plantacions.

La condicion d'esclaus en Brasil èra particularament dura car lei condicacions de vida dins lei plantacions èran atròças, compres a respèct deis autrei colonias americanas. D'efèct, lei plantaires portugués podián aisament remplaçar leis esclaus perduts e se preocupavan donc unicament d'esplechar per lo mielhs la fòrça de trabalh dei captius. Ansin, en 1700, la populacion servila de Brasil èra estimada a solament 160 000 personas que la màger part èra nascuda en Africa.

Mai d'un esclau capitèt de s'enfugir dei plantacions e de s'escondre dins lei seuvas dei regions interioras. De comunautats d'esclaus marrons, dichas quilombos ò mocambos, se formèron ansin a cha pauc. Certanei venguèron d'estats vertadiers coma lo quilombos de Palmares que durèt de 1605 a 1694, formèt una economia independenta e agantèt una populacion de 30 000 abitants a son apogèu.

L'ocupacion olandesa

Dins lo corrent dau sègle XVII, una partida significativa dei colonialas brasilieras foguèt ocupada per leis Olandés. D'efèct, après l'union de Portugau e d'Espanha en 1580, leis Olandés, en revòuta còntra leis Espanhòus, ataquèron lei colonias portuguesas. En 1621, creèron la Companhiá Olandesa deis Índias Occidentalas que concentrèt de mejans importants còntra Brasil. En 1630, prenguèt Recife. Au començament deis annadas 1640, ocupava 1 800 km de litorau. Pasmens, son administracion èra pas un empache : lei plantacions foguèron laissadas ai colons portugués, lo comèrci de sucre foguèt mantengut (mai dirigit vèrs lei Províncias Unidas) e la libertat religiosa assegurada.

Portugau retrobèt son independéncia en 1640. La reconquista de Brasil acomencèt en 1644. Tre 1648, leis Olandés foguèron expulsats de totei lei colonias franc dau pòrt de Recife. Ne gardèron lo contraròtle fins a 1654. Pasmens, l'ocupacion olandesa aviá permes de crear de plantacions de cana de sucre dins lei colonias antilhesas. Lei beneficis dau comèrci sucrier demeniguèron donc e lei Portugués acomencèron de cercar de ressorsas novèlas en Brasil, çò qu'anava menar a la descubèrta dei jaciments d'aur de Minas Gerais.

Lei bandeirantes

Lei bandeirantes son un autre aspèct important de la colonizacion portuguesa de Brasil. Èran de grops d'aventuriers en cèrca de jaciments de metaus preciós e d'esclaus. Dins lei fachs, la màger part èra subretot interessada per lo segond ponch e de conflictes recurrents opausèron bandeirantes e indigèns. Sa basa principala èra São Paulo que foguèt fondada en 1560 per gropar dins un meteis endrech lei colons de la region interiora de Santos.

Lei bandeirantes aguèron un ròtle important dins l'expansion portuguesa car explorèron lei regions interioras e i establiguèron de pòstes. S'ataquèron regularament ai Guaraní de la region de Paraná. Pasmens, au començament dau sègle XVII, aqueu pòble foguèt plaçat per leis Espanhòus sota la proteccion dei jesuistas qu'organizèron de « reduccions » capablas de se protegir còntra leis incursions dei bandeirantes. Ansin, dins la segonda mitat dau sègle XVII, l'interès per lei metaus preciós tornèt aparéisser au sen dei bandeirantes. Seis esfòrç se concentrèron alora mai sus Minas Gerais, Goias e Mato Grosso.

L'avançada dei colons en Sertão

En Sertão, lei colons portugués trobèron una region tròp eissucha per i cultivar la cana de sucre. En plaça, i desvolopèron lo norrigatge dei bovins, activitat extensiva qu'entraïnèt una expansion vèrs lei tèrras interioras. A partir de la segonda mitat dau sègle XVII, leis Indians assaièron de s'opausar a aquela progression que menaçava sei territòris agricòlas. Pasmens, lei colons prenguèron pauc a pauc l'avantatge.

L'Estado de Maranhão

Dins lo nòrd de Brasil, de colons arribèron en 1620 sus l'illa de Maranhão. Tre 1621, i fondèron una colonia amb São Luis coma capitala. Coma lei corrents marins i rendon lei comunicacions pus aisadas amb Portugau qu'amb Recife, aquela colonia recebèt un estatut distint e lo gardèt fins a 1772. Lei colons i desvolopèron de culturas de tabac e de coton. Mens rentablas que lo sucre, aquelei produchs permetèron pas ais abitants de crompar d'esclaus africans. En consequéncia, la caça ais esclaus indians contunièt dins lo nòrd de Brasil. Lei jesuistas assaièron de s'i opausar. Dins lo corrent dau sègle XVII, creèron un cinquantenau d'aldeias per i gropar leis indigèns. Pasmens, aquò favorizèt leis epidemias (vairòla) e entraïnèt de revòutas entre lei colons. En 1661, una insureccion fòrça importanta capitèt ansin d'obtenir l'expulsion dei jesuistas.

L'exploracion de la Seuva Amazonica

Dins lo corrent deis annadas 1630, l'exploracion de la Seuva Amazonica venguèt una prioritat importanta per lei Portugués, especialament lòng d'Amazonas. D'efèct, en 1637, dos franciscans capitèron d'agantar lei bòcas dau fluvi a partir de Quito. Un an pus tard, lei Portugués organizèron una expedicion, dirigida per Pedro Teixeira, que realizèt lo camin invèrs. En 1639, Teixeira fondèt Tabatinga per marcar lo limit entre lei domenis portugués e espanhòu. Puei, lei Portugués acomencèron d'esplachar lei ressorsas d'Amazonas (cacau, fusta, espècias... etc.) e de missionaris assaièron d'evangelizar la region e de protegir leis indigèns còntra lei colons.

Lo desvolopament demografic de Brasil

Colonizacion de Brazil vèrs 1690.

Durant lo periòde dau Brasil sucrier, lo país conoguèt un important desvolopament demografic. La capitala, Salvador agantava 40 000 abitants en 1700 e Recife 10 000 abitants. Pasmens, en causa de la superficia colossala dei territòris portugués e de l'autonòmia laissada a cada capitanariá, la densitat de populacion èra febla e lei colonias fòrça dispersadas. L'ensems èra dirigit per un governador generau, principalament cargat deis afaires militars, que son autoritat foguèt completada au començament dau sègle XVII amb la creacion d'una cort de justícia.

La ronçada vèrs l'aur

La descubèrta de jaciments d'aur e de diamants

En 1698, de bandeirantes descurbiguèron de jaciments d'aur fòrça important dins la region de Minas Gerais. Puei, dins lo corrent deis annadas 1710-1720, d'autrei trobalhas permetèron l'esplecha de jaciments en Mato Grosso e en Goias. Brasil venguèt un important productor d'aur fins ais annadas 1750.

La creissença demografica

Leis autoritats colonias organizèron rapidament la produccion d'aur. Organizèron de capitanariás novèlas (Minas Gerais en 1720, Goias en 1744 e Mato Grosso en 1748) e creèron una administracion per collectar lei taxas e leis impòsts sus l'aur extrach. En 1734, un sistèma similar foguèt creat per menar la region diamantifèra dau nòrd-oèst de Minas Gerais. Aquò entraïnèt un renfòrçament dau poder dei foncionaris reiaus dins lei tèrras interioras.

La descubèrta d'aur entraïnèt l'arribada d'abitants novèus e una fòrta aumentacion demografica. Entre 1700 e 1760, aperaquí 500 000 Portugués venguèron s'installar en Brasil. Un nombre fòrça important d'esclaus foguèron tanben desbarcats car lei minas avián besonh de man d'òbra (150 000 esclaus negres en Minas Gerais en 1776). En causa de la manca de fremas blancas, lo mestissatge èra important, especialament dins lei regions minieras.

L'unificacion dei colonias portuguesas brasilièras

La descubèrta dei minas de Minas Gerais aguèt per consequéncia de favorizar l'unificacion dei colonias portuguesas aperavans dispersadas lòng dau litorau. D'efèct, la region miniera aviá de besonhs d'avitalhament fòrça importants e de cambis economics s'establiguèron donc rapidament amb leis autrei regions brasilièras.

Lei Paulistas assaièron sensa succès de prendre lo contraròtle dei sectors miniers mai ne foguèron expulsats en 1708-1709 per una revòuta. Pasmens, ne demorèron de partenaris economics importants (muòlas, bovins... etc.). Lòng dau riu São Francisco, de rotas foguèron tanben bastidas per liar Minas Gerais a la region de Bahia. Enterin, s'afirmèt la poissança de Rio de Janeiro que venguèt lo pòrt d'exportacion dei produchs miniers e lo pòrt d'importacion deis esclaus. La capitala i foguèt transferida en 1763.

L'expansion portuguesa vèrs lo sud

Au començament dau sègle XVIII, lei territòris au sud de São Paulo èran pauc colonizats maugrat l'establiment en 1680 d'un pòste portugués, dich Colonia do Sacramento, a l'origina de l'Uruguai actuau. Après son expulsion de Minas Gerais, lei Paulistas s'interessèron a la region e i establiguèron divèrsei pòstes amb lo sostèn deis autoritats colonialas. Tre 1737, un camin permetiá d'anar de São Paulo a São Pedro de Rio Grande do Sul. Pasmens, aquela expansion entraïnèt de conflictes amb leis Espanhòus e amb lei reduccions jesuistas de Paraguai.

La fin dau periòde portugués

La transicion economica

A partir deis annadas 1750, la produccion d'aur acomencèt de declinar, çò que necessitèt de transformar l'economia de Brasil. Aquò entraïnèt un reviure d'interès per lei plantacions. Lo sector de sucre aprofichèt lei guèrras francoanglesas que desorganizèron la produccion antilhesa per aumentar sa produccion e sei beneficis. Lo tabac, lo ris e lo coton dins lo nòrd, lo cacau dins la region de Para e lo cafè dins tot lo territòri conoguèron tanben una creissença importanta.

Aquela transicion modifiquèt la demografica brasilièra. La populacion se concentrèt tornarmai dins lei regions oceanicas e aumentèt d'un biais important. De 1770 a 1808, passèt de 1,9 milion d'abitants a 2,5-3,0 milions. Amb 1,8 milions d'esclaus importats pendent lo sègle XVIII, lei Negres ne representavan lei dos tèrç.

La societat coloniala

Colonizacion de Brasil vèrs 1790.

Coma dins totei lei colonias europèas, la societat coloniala brasilièra èra fòrça inegalitària e ierarquizada. A sa cima, se trobavan lei grands proprietaris terrencs (senhores de engenho). Lei grands marchands avián un prestigi mens important, especialament lei jusieus convertits relativament nombrós, mai formavan un elèit economic non negligibla.

La categoria inferiora èra formada per lei plantaires proprietaris de tèrras e d'esclaus. Son nombrós dins lo sector de la cana de sucre. Dins la region de São Paulo, lei proprietaris de tenements e lei norriguiers proprietaris d'esclaus èran pas rars e avián tanben un certan prestigi. Après aquelei grops, se trobavan lei plantaires de [[tabac)] ò de coton qu'avián rarament una man d'òbra servila e lei comerçants. Leis artesans èran gaire consideradas car aquela classa sociala èra sovent compausada de mestís e mai de Negres afranquits. Lei Blancs paures èran sovent desclassats e mespresats. Enfin, en bas de l'escala sociala, i avián leis esclaus (aperaquí un tèrç de la populacion en 1800).

Leis esclaus èran fòrça mautractats — compres segon lei critèris deis autrei societats esclavagistas dau periòde — e destinats ai trabalhs agricòlas. Pasmens, lo nombre d'afranquits aumentèt a cha pauc. De confrariás fondadas per la Glèisa tenguèron un ròtle major dins aquela emancipacion. D'efèct, aqueleis organizacions se preocupavan de respèct de l'òrdre establit, de proteccion sociala e d'organizacion d'eveniments sociaus (organizacion de fèstas... etc.). Aquel enquadrament sociau permetiá de mantenir l'òrdre coloniau en plaça mai autorizava pasmens de donar mai d'autonòmia a sei sòcis.

Lo mantement de liames importants amb Portugau

A la fin dau sègle XVIII e au començament dau sègle XIX, lo territòri brasilier aviá gardat de liames fòrça importants amb sa metropòli. Premier, lei corrents oceanics permetián un viatge rapide e aisat entre Brasil e Portugau. De mai, l'equilibri economic entre lei dos país èra estable : Brasil exportava sei produccions vèrs Portugau que s'ocupava de lei distribuir sus lo mercat europèu. Enfin, lei colons avián una autonòmia certana e sei drechs èran gaire atacats per leis autoritats.

Lo periòde imperiau

L'independéncia

En despiech dei rapòrts bòns entre Brasil e Portugau a la fin dau sègle XVIII, la situacion se desgradèt rapidament au començament dau sègle XIX e entraïnèt l'independéncia de la colonia en 1822. Son començament foguèt l'exili a Rio de Janeiro dau prince Joan — lo futur Joan VI — qu'assegurava la regéncia. D'efèct, Portugau èra estat ocupat per França e Espanha dins l'enquastre dei guèrras napoleonencas. La vila venguèt alora una capitala vertadiera amb l'installacion de l'administracion reiala, la creacion d'una Banca de Brasil ò d'una escòla militara. En 1815, Brasil venguèt un reiaume distint de Portugau e l'empèri coloniau portugués venguèt oficialament lo « Reiaume Unit de Portugau, de Brasil e d'Algarve ».

Aquò contentèt la màger part dei Brasilièrs mai de movements d'oposicion, en partida influenciats per leis idèas novèlas, se formèron dins lo nòrd. Lo motiu principau d'aqueu maucontentament èra l'importància donada a Rio de Janeiro e au sud au detriment dei regions septentrionalas. En 1817, l'oligarquia de Pernambuc proclamèt la republica. Maugrat una desfacha rapida, sa temptativa laissèt de traças.

Obligat de s'entornar en Portugau en 1821 en causa d'una revolucion liberala, Joan VI donèt la regéncia de Brasil a son fiu Pèire. En genier de 1822, lei Cortes liberaus de Lisbona ordonèron au prince de tornar venir en Portugau a son torn. Pasmens, Pèire refusèt e, après una segonda convocacion, proclamèt l'independéncia de Brasil lo 7 de setembre. En decembre, èra coronat emperaire de Brasil.

Lo rèine de Pèire I^èr

Lo rèine de Pèire I^èr durèt de 1822 a 1831. Permetèt de donar au país un poder estable e legitim qu'empachèt lei còps d'estat multiples que se debanèron dins leis estats eissits de l'Empèri Espanhòu. Pasmens, lo periòde foguèt pas exempt de trèbols grèus.

La formacion dau regime durèt de 1822 a 1824. Après la dissolucion d'una assemblada constituenta per l'emperaire que jutjava son trabalh tròp lent, una constitucion foguèt redigida en 1824 per una commission. Instaurèt un regime bicamerau amb un sufragi censitari fòrça reduch. Laissèt tanben un poder important a l'emperaire que nomava lo govèrn e sei ministres, teniá un drech de vetò e podiá dissòudre l'assemblada. Sostengut per la Glèisa e per la legitimitat reconegut a Pèire I^èr, aqueu sistèma permetèt d'arbitrar lei conflictes intèrnes de l'oligarquia.

Dins aquò, de trèbols sociaus e politics toquèron lo país en causa dau declin progressiu dei revenguts agricòlas. En 1824, una revòuta de pichons plantaires entraïnèt una novèla insureccion republicana en Pernambuc. Gràcias a sa superioritat navala, lo govèrn imperiau poguèt desbarcar de tropas e reprimir aisament l'insureccion. Puei, en 1826, la signatura d'un tractat enebissent lo comèrci negrier entraïnèt un conflicte entre l'emperaire e lei plantaires (dins lei fachs, la tracta negriera contunièt en Brasil fins a 1850). L'abandon d'Uruguai foguèt tanben mau ressentit per lei Brasilièrs. Enfin, en 1831, d'esmogudas aguèron luòc còntra lei Portugués que son influéncia a la Cort èra jutjada tròp importanta. Pèire I^èr refusèt d'alunchar sei conselhiers, abdiquèt e s'entornèt en Portugau.

La regéncia de Pèire II

En 1831, l'emperaire Pèire II èra un enfant de cinc ans e una regéncia foguèt donc formada per dirigir l'Empèri. Durant aqueu periòde, se formèron tres corrents politics : lei conservadors, lei liberaus desirós d'establir una republica federala e lei liberaus moderats. En 1834, lei darriers capitèron d'obtenir la formacion d'assembladas províncialas. Pasmens, lei trèbols sociaus e politics contunièron dins tot lo país.

Lei revòutas socialas opausèron sustot lei classas pauras a l'aristocracia. Lei pus importantas se debanèron en Pernambuc (1832-1835), dins la region de Belém (1835-1836, 30 000 mòrts) e en Maranhão (1838-1841). Leis insureccions politicas apareguèron puslèu dins lei regions perifericas ò dins lei vilas importantas coma Salvador (1837-1838) ò lo Rio Grande do Sul (1836-1842).

Lo rèine de Pèire II fins a 1870

Evolucion territòriala de Brasil après l'independéncia.

Espaurida per lei trèbols deis annadas 1830, l'oligarquia dau sud sostenguèt la fin de la regéncia (en 1840) e una recentralizacion dau poder imperiau amb la supression deis assembladas províncialas. Aquò entraïnèt una insureccion liberala novèla dins lei regions de São Paulo e de Minas Gerais. Pasmens, leis insurgents foguèron rapidament amnistiats. Pèire II acomencèt alora una politica de conciliacion entre lei doas brancas de l'oligarquia que dirigiguèron alternativament lo govèrn. Aquò amaisèt lei tensions politicas au sen de l'elèit e permetèt d'estabilizar la vida politica. Ansin, Brasil poguèt adoptar una politica estrangiera pus activa e participar au reversament dau caudillo argentin Juan Manuel de Rosas en 1852 ò tenir un ròtle fòrça actiu durant la Guèrra de la Tripla Aliança (1865-1870) que li permetèt d'eliminar un rivau economic perilhós.

Pasmens, la question principala de la vida politica brasiliera èra aquela de l'esclavatge. En 1823, i aviá dins l'Empèri 1,15 milion d'esclaus sus una populacion estimada a 4 milions d'abitants. Lo comèrci negrier èra en declin en causa de l'ostilitat dau Reiaume Unit a la perseguida d'una activitat d'ara endavant condamnada. Pasmens, maugrat aquelei dificultats, 700 000 esclaus foguèron desbarcats en Brasil entre 1823 e 1850. D'efèct, se lo govèrn aviá enebit la tracta en 1826 per contentar lei Britanics, la lèi èra jamai estada aplicada car la creissença dei culturas de cafè necessitavan totjorn mai de man d'òbra.

La situacion cambièt en 1850. Aquela annada, la pression britanica venguèt pus importanta e l'emperaire deguèt abolir lo comèrci negrier e aplicar la lèi. Aquò menacèt l'economia de plantacions car coma lo tractament deis esclaus se melhorèt pas, la natalitat de la populacion servila èra fòrça febla. Au començament d'aquela crisi, lei plantaires dau sud crompèron d'esclaus dins lei regions dau nòrd en declin economic. Pasmens, aquò reglèt pas lo fons dau problema que tornèt venir d'actualitat après la guèrra còntra Paraguai.

L'abolicion de l'esclavatge e la fin de l'Empèri

Après 1870, Pèire II deguèt faciar de dificultats novèlas que menèron a la fin de l'Empèri en 1889. Una partida èra liada a l'emperaire eu meteis qu'èra vengut pus autoritari. Pasmens, lo sistèma qu'aviá permes d'estabilizar Brasil dempuei lei trèbols deis annadas 1830 èra tanben en crisi. L'oligarquia èra tornarmai devesida en causa de la question esclavagista e l'armada victoriosa de Paraguai voliá obtenir mai de reconóissença e d'autonòmia.

Dins aquò, lo problema pus grèu èra aqueu de l'esclavatge car devesiá l'oligarquia. Lei liberaus èran a progressar au sen de la societat e de l'armada e l'idèa d'abolir l'esclavatge venguèt majoritària. En 1871, una lèi foguèt adoptada que prevesiá sa disparicion progressiva. Dicha lèi dau « ventre liure », donava automaticament la libertat ais enfants d'esclaus a sa majoritat. Lei conservadors e lei plantaires assaièron de s'i opausar, çò que suscitèt de tensions vivas amb lei liberaus. En 1887, l'armada refusèt d'ara endavant per perseguir leis esclaus en fugida e donèt lo còp de gràcia au sistèma esclavagista. Un an pus tard, lo Congrès votiá oficialament l'abolicion.

Aquelei tensions tirèron fòrça sus lo regime imperiau que perdiguèt a cha pauc lo sostèn de l'elèit. En 1889, la volontat de Pèire II de fisar lo govèrn ai conservadors entraïnèt un còp d'estat organizat per lei militars e sostengut per lei republicans. Fatigat, l'emperaire renoncièt au poder sensa combatre e s'exilèt. Lo manescau Manuel Deodoro da Fonseca proclamèt la « Republica deis Estats Units de Brasil ».

La « Republica Vielha »

L'establiment de la republica

Lo manescau Deodoro da Fonseca e lei republicans moderats establiguèron un regime federau inspirat per leis Estats Units d'America. Desseparèron tanben la Glèisa e l'Estat en 1890 e adoptèron una constitucion en 1891. Cada província venguèt un estat federat amb la sieuna constitucion e lo sieu govèrn. Au nivèu federau, lo president èra elegit per un mandat de quatre ans e èra pas reeligible. Leis analfabèts perdiguèron lo drech de vòte — çò que permetiá d'exclure lei Negres deis eleccions.

Vengut autoritari, Deodoro da Fonseca ordonèt la dissolucion dau Congrès e deguèt faciar una mutinariá de la flòta. Foguèt remplaçat per lo manescau Floriano Peixoto. Capitèt de restablir la patz dins lo país.

Lo periòde « café com leite »

En 1894, Marais Barros foguèt elegit president de la Republica. Prudent, foguèt a l'origina de la politica dicha « café com leite » (« cafè amb de lach » en occitan) que permetèt de dirigir lo país fins a 1930. Segon aqueu sistèma, renfòrçat per Manuel de Campos Sales (1898-1902), lo president federau passava d'acòrds amb lei presidents d'Estats que s'ocupavan de contraròtlar lei parlamentaris elegits au Congrès. En cambi, lo president favorizava pas l'oposicion dins leis Estats. Aquò favorizèt l'emergéncia d'una classa de captaus locaus dichs coroneis qu'avián pron d'influéncia per contraròtlar lo vòte de la populacion. Autonòms dins lo nòrd, èran organizats au sen dei declinasons dau Partit republican (d'inspiracion liberala) dins lo sud.

Ansin, dos estats dau sud dominèron lo periòde : São Paulo qu'èra economicament lo pus poderós e Minas Gerais qu'èra lo pòl electorau principau. Lo Rio Grande do Sud venguèt pauc a pauc la tresena fòrça dau sistèma e sei caps poguèron de còps arbitrar lei conflictes entre Paulistas e Mineiros.

L'imigracion

Dins lo corrent dau sègle XIX, l'agricultura brasiliera, basa de l'economia nacionala, foguèt obligada de s'adaptar au declin de sei produccions tradicionalas (sucre e coton). Lei remplacèt per lo cacau e, subretot, lo cafè (aperaquí 50% deis exportacions en 1870). Lo sistèma de plantacions se mantenguèt mai l'abolicion de l'esclavatge entraïnèt d'adaptacions de part dei proprietaris que favorizèron a partir deis annadas 1880 l'imigracion d'una man d'òbra pus qualificada originària d'Euròpa. De 1890 a 1930, aperaquí 3,5 milions d'Europèus arribèron dins lo país. Coma lei condicions de trabalh èran inicialament gaire diferentas d'aquelei deis esclaus, solament dos tèrç i restèron.

L'emergéncia de contestacions intèrnas

Au començament dau sègle XX, lo desvolopament dei premiereis industrias brasilieras e l'arribada deis idèas socialistas veïculadas per leis imigrants europèus entraïnèron l'emergéncia de movements poderós de contestacions intèrnas. Per exemple, tre 1917, se debanèt la premiera grèva generala deis obriers de la region de São Paulo.

Pasmens, lei movements de contestacion pus importants se desvolopèron au sen de l'armada. D'efèct, la generacion novèla d'oficiers es sovent originària deis estats pus paures e èra relativament ostila a l'oligarquia de São Paulo e de Minas Gerais. En 1922, una premiera mutinariá toquèt la garnison dau fòrt de Copacabana. Foguèt rapidament reprimida. En revènge, dos ans pus tard, una insureccion pus importanta aguèt luòc dins la capitala e lei rebèls capitèron de se retirar dins leis estats dau sud. I formèron una colona mobila que realizèt un camin de 25 000 km en Brasil avans de s'enfugir en Bolívia. Son cap, Luis Carlos Prestes, venguèt una figura dau progressisme brasilier.

La fin de la « Republica Vielha »

En 1930, una crisi grèva entraïnèt la rompedura de l'aliança entre leis oligarquias de São Paulo e de Minas Gerais e la fin dau premier periòde republican. L'origina dei tensions foguèt la chausida per lo president Washington Luis, un Paulista, de Julio Prestes, un autre Paulista, per li succedir. L'oligarquia de Minas Gerais refusèt de sostenir aqueu candidat e formèt una aliança amb lei captaus dau Rio Grande do Sul e de Paraiba. Aquela aliança designèt Gertulio Vargas coma candidat.

L'escrutinh foguèt organizat dins de condicions marridas e lei dos camps organizèron de fraudas massivas. Julio Prestes ganhèt l'eleccion mai l'assassinat de João Pessoa, candidat a la vice-presidéncia per l'aliança, entraïnèt una guèrra civila. Sostengut per de tropas venguts dau sud, Gertulio Vargas capitèt d'ocupar Rio e Washington Luis li laissèt lo poder.

Lo periòde de Getulio Vargas

Article detalhat: Varguisme.

Getulio Vargas dirigiguèt Brasil de 1930 a 1954 (franc dau periòde 1945-1950) durant tres fasas fòrça diferentas : president d'un regime republican mai e mai autoritari de 1930 a 1937, dictator dau regime mai ò mens faissista de l'Estado Novo de 1937 a 1945 e president intervencionista e pròche dei partits de senèstra de 1950 a 1954. Sa politica, relativament complèxa e cambiadissa, es dicha varguisme. Aguèt una influéncia considerabla sus la vida politica brasiliera fins au començament dau sègle XXI.

La presa dau poder

De 1930 a 1937, Getulio Vargas establiguèt pauc a pauc un poder dictatoriau mai ò mens inspirat per lo faissisme europèu. Per aquò, li fauguèt eliminar ò neutralizar lei diferentei faccions politicas brasilieras a cha una gràcias au sostèn de l'elèit militar.

Ansin, en 1930, Vargas acomencèt de dirigir lo país amb lei tenentes, un grop de militars ostils au regime precedent. En 1932, lei liberaus reclamèron una restauracion de la « democracia liberala » avans de se revòutar. L'insureccion foguèt vencuda mai lo president aprofichèt la situacion per se conciliar seis enemics. En 1933, una assemblada constituenta foguèt elegida e lei tenentes i foguèron batuts per leis elèits regionaus. En 1934, permetèt l'adopcion d'una constitucion federala. Leis analfabèts (75% de la populacion) i avián totjorn pas lo drech de vòte mai lei fremas — alfabetizadas — podián d'ara endavant vòtar (èra ja estat lo cas en 1933).

Vargas foguèt tornat elegir president en 1935 per un mandat de quatre ans non renovelable. Un axe major de sa politica foguèt de sostenir lo prètz de cafè que s'èra afondrat après la crisi economica de 1929 (destruccion dei resèrvas... etc.). Pasmens, lo periòde veguèt una aumentacion dei tensions socialas e la naissença d'un movement faissista dirigit per Plinio Salgado. En decembre de 1935, una insureccion militara comunista foguèt esquichada dins la region de Natal après l'enebiment d'un « frònt popular » dirigit per Luis Carlos Prestes.

La repression permetèt a Getulio Vargas d'afirmar son poder amb de miliers d'arrestacions d'opausants politics e la proclamacion de l'estat de sètge fins a 1937. Puei, gràcias au sostèn de l'armada, poguèt dissòudre lo Congrès en novembre de 1937 e promulgar una constitucion novèla li permetent de gardar lo poder.

L'Estado Novo

La dictatura de Getulio Vargas es dicha Estado Novo en referéncia au regime corporatista d'António de Oliveira Salazar en Portugau. Vargas i teniá lei plens poders e seis opausants foguèron sistematicament arrestats. En parallèl, se creèt un culte de la personalitat dau cap presentant coma « l'Apòstol de la Nacion » ò lo « Paire dei Paures ». D'inspiracion faissista, aqueu regime s'adreiçava a l'oligarquia, ai classas mejanas e ais obriers urbans. Lo proletariat rurau e la màger part dei paures dei vilas foguèron negligits.

L'Estado Novo favorizèt donc la modernizacion dau país amb la creacion d'un burocràcia pus eficaç, un programa de construccion d'infrastructuras novèlas (pònts, rotas, restancas... etc.), un sostèn afirmat au desvolopament de l'industria e l'adopcion d'una legislacion sociala relativament avançada dins lo sector industriau. Diplomaticament, lo Brasil de Vargas se raprochèt dau III^en Reich e de l'Itàlia de Mussolini mai se preocupèt de gardar de relacions bònas amb Washington. Ansin, après l'intrada en guèrra deis Estats Units, Brasil poguèt jónher lo camp deis Aliats sensa dificultat. Un còrs expedicionari de 40 000 òmes foguèt mandat en Euròpa e combateguèt en Itàlia.

La fin de l'Estado Novo

A partir de 1944, Vargas perdiguèt lo sostèn de plusors generaus e son regime deguèt faciar divèrsei problemas economics. En febrier de 1945, foguèt obligat d'organizar l'eleccion d'una novèla assemblada constituenta e d'autorizar la creacion de partits politics. Lei tres pus importants foguèron lo Partit Sociau-Democrata (PSD) que gropava lei partisans de Vargas, lo Partit Trabalhista Brasilier (PTB) qu'èra pròche dei sindicats e pas tròp alunchat dau poder e l'Union Democratica Nacionala (UDN) que gropava leis oposicions liberalas.

Per leis eleccions presidencialas, Vargas chausiguèt de sostenir son ministre de la Guèrra, Eurico Dutra, abandonèt sei posicions faissistas e se raprochèt dei partits de senèstra. En particular, liberèt lei presoniers comunistas arrestats en 1935 e obtenguèt lo sostèn de Luis Carlos Prestes. Pasmens, inquiets d'aquela evolucion, l'armada, Dutra e lo candidat de l'UDN, Eduardo Gomes, trobèron un acòrd per reversar Vargas en octòbre de 1945. Dutra e lo PSD ganhèron leis eleccions presidencialas e legislativas. La constitucion novèla intrèt en vigor en 1946. Lo federalisme e l'exclusion deis analfabèts de la vida politica i èran mantenguts. L'UDN acceptèt de participar au govèrn fòrça conservador de Dutra. Tre 1946, sa politica entraïnèt d'importantei grèvas generalas organizadas per lo Partit Comunista que foguèt enebit l'annada seguenta.

Aquò permetèt a Getulio Vargas d'èsser tornarmai elegit president dau país en octòbre de 1950. Tornèt lançar l'intervencionisme de l'Estat amb d'investiments publics importants e la creacion de Petrobras per gerir la produccion nacionala d'idrocarburs. Se turtèt a una oposicion acarnada de part dei liberaus de l'UDN e de Carlos Lacerda. Aqueu darrier foguèt victima d'una temptativa d'assassinat organizada en 1954 per un conselhier dau president. Somat de demissionar, Vargas refusèt e se suicidiguèt lo 24 d'aost.

Lo Brasil contemporanèu

La presidéncia de Juscelino Kubitschek

Après lo lòng periòde de Getulio Vargas, son partit contunièt de dirigir lo país. Pasmens, deguèt tenir còmpte deis interès dei militars e de l'oligarquia que s'opausèron regularament a sa politica jutjada tròp intervencionista. Après un brèu intermèdi conservador assegurat per lo vice-president Café Filho, Juscelino Kubitschek (PSD) foguèt elegit a la presidéncia. La drecha assaièt de s'i opausar amb un còp d'estat militar mai un segond còp d'estat, legalista, restabliguèt lo poder legitim.

Dins aquò, Juscelino Kubitschek deguèt èsser prudent dins sei chausidas politicas. Nomèt lo cap dei militars legalistas, lo generau Henrique Teixeira Lott, coma ministre de la Guèrra per tenir l'armada e assaièt de rassegurar l'oligarquia. Centrada sus d'investiments publics importants dins lei sectors de l'energia, dei transpòrts, de l'alimentacion e de l'industria, sa politica economica creèt una creissença fòrça importanta que li permetèt d'estabilizar lo regime, de transferir la capitala de Rio de Janiero a Brasilia e de favorizar l'industrializacion dau sud. En revènge, lei relacions dau govèrn amb leis institucions internacionalas se desgradèron en causa de l'inflacion e dei deficits dei finanças publicas. En particular, Brasil rompèt amb lo FMI en 1959.

Lei presidéncias de Janio Quadros e de João Goulart

En octòbre de 1960, Janio Quadros, un Paulista de l'UDN, foguèt elegit a la presidéncia. Au contrari de Kubitschek, la basa de son programa èra de redurre lei despensas e de restablir de relacions bònas amb leis institucions financieras internacionalas. Pasmens, aviá ges de majoritat parlamentària per menar sa politica e sei projèctes finiguèron per irritar una partida deis elegits de drecha. Ansin, foguèt obligat de demissionar en aost de 1961.

Quadros foguèt remplaçat per son vice-president João Goulart, pròche dei partits de senèstra. Pasmens, lei militars èran ostils ai partits progressistas e afirmèron son poder amb l'impausicion de plusors reformas constitucionalas decididas per l'Estat-Major : limitacion dei poders presidenciaus, creacion d'un pòste de Premier Ministre... etc. Per complicar la posicion de Goulart, lei partits de senèstra se devesiguèron entre moderats e radicaus, çò que privèt lo president d'una majoritat establa.

Incapable de dirigir lo país, Goulart adoptèt una politica populista per ganhar lo sostèn dau pòble. En particular, organizèt d'importantei manifestacions de sei partisans per demostrar sa fòrça. Aquò li permetèt d'annular lei reformas impausadas per lei militars en 1963 mai inquietèt l'oligarquia e leis Estats Units. Ansin, après una campanha de destabilizacion organizada per la CIA e l'armada, un còp d'estat militar prenguèt lo poder lo 31 de març de 1964.

Lo regime militar

Lei militars dirigiguèron Brasil de 1964 a 1985. Reprimiguèron lei movements de senèstra e eliminèron divèrsei guerilhas comunistas. En economia, adoptèron una politica fòrça liberala que conoguèt de succès importants fins a 1974 avans d'intrar en crisi e d'entraïnar l'afondrament dau regime.

En abriu de 1964, lo pensament principau dei militars èra de luchar còntra lo « perilh comunista ». Organizèron donc un aparelh repressiu per eliminar seis opausants e susvelhar la premsa. Pasmens, mantenguèron una façada constitucionala e organizèron un sistèma de rotacion dei generaus-presidents que se succediguèron a la tèsta de l'Estat. Lei partits politics foguèron tornats organizar a l'entorn de l'Aliança Renovatritz Nacionala (Aréna, pro-governamentala) e dau Movemement Democratic Brasilier (MDB, gropament deis oposicions toleradas). Puei, una constitucion legitimèt lo regime novèu en 1967. Entre 1968 e 1972, plusors sindicats ò movements politics organizèron de grèvas generalas ò de guerilhas que foguèron esquichadas.

En matèria d'economia, lei militars laissèron la direccion deis afaires a de liberaus que se preocupèron de redurre lei despensas e lei deficits. De 1968 a 1974, aquela politica conoguèt un succès flamejaire amb de taus de creissença anuaus superiors a 10% en despiech d'una aumentacion d'inegalitats ja fòrça importantas. Pasmens, a partir de 1974, aquela politica mau capitèt de sostenir lo desvolopament dau país que conoguèt una tiera de crisis. Lei militars assaièron de resòuvre aqueu problema amb un retorn deis investiments publics mai aquò mau capitèt. A partir de 1980, lo caumatge, l'inflacion e lo deute public aumentèron tornarmai.

En parallèl, lei metòdes de contestacion de l'oposicion s'adaptèron a la dictatura e un sindicalisme pus dinamic capitèt d'organizar tornarmai de grèvas generalas per melhorar lei condicions de trabalh, especialament dins l'industria en 1978-1979. Luiz Inácio Lula da Silva dich Lula ne foguèt una dei figuras majoras. Tre 1979, lei militars deguèron acceptar d'aleujar lei limits impausats au país, liberar lei presoniers politics e autorizar la formacion de partits novèus coma lo Partit dei Trabalhaires. De mai, lei partits dau periòde militar cambièron de nom : l'Aréna venguèt lo Partit Democratic Sociau (PDS) e lo MDB lo Partit dau Movement Democratic Brasilier (PMDB).

Après de resultats encoratjants en 1982, l'oposicion capitèt de se regropar en 1983. En 1984, lei manifestacions còntra lo regime se multipliquèron e reüniguèron mai d'un milion de personas dins lei vilas pus grandas. En mai d'aquò, d'escandòls de corupcion impliquèron plusors caps importants dau regime militar. Aquò entraïnèt una scission au sen dau PDS menada per José Sarney que jonhèt l'oposicion. Sensa sostèn politic, lei militars laissèron lo poder. En genier de 1985, acceptèron l'organizacion d'una eleccion presidenciala e i presentèron ges de candidat.

Lo retorn de la democracia

Leis eleccions presidencialas de genier de 1985 foguèron ganhadas per un ancian ministre de Getulio Vargas, Tancredo Neves, que moriguèt avans son investidura. Foguèt remplaçat per son vice-president José Sarney que s'ocupèt de restablir la democracia. Una constitucion novèla, adoptada en 1988, reafirmèt lo federalisme e lo ròtle economic de l'Estat dins lei sectors estrategics, establiguèt lo sufragi universau e reconoguèt lo drech de grèva. En revènge, lo rèsta dau mandat Sarney foguèt endecat per d'escandòls recurrents de corupcion.

Lei presidéncias de Fernando Collor e de Fernando Henrique Cardoso

De 1990 a 2002, Brasil foguèt dirigit per tres presidents de drecha que menèron de politicas liberalas basadas sus una reduccion dei despensas e una demenicion de l'importància economica dau sector public.

Lo premier foguèt Fernando Collor de Mello que lancèt un plan « reconstruccion nacionala » per arrestar l'inflacion. Agantèt son objectiu mai entraïnèt una recession economica e una aumentacion dau caumatge. Puei, tocat per d'escandòls de corupcion, foguèt obligat de demissionar en 1992. Son vice-president, Itamar Franco, li succediguèt. Lancèt un segond plan d'estabilizacion de l'inflacion. En 1994, foguèt batut per lo sociau-democrata Fernando Henrique Cardoso. Pasmens, sensa majoritat establa, Cardoso deguèt se contentar d'obtenir lo sostèn dei conservador en favor de lèis destinadas a redurre lo nombre de foncionaris.

La presidéncia de Lula

En 2002, lo candidat dau Partit dei Trabalhaires, Lula, foguèt elegit a la presidéncia amb 61,3% dei sufragis exprimits au segond torn. Leis inegalitats fòrça importantas de la societat brasiliera aguèron un ròtle major dins sa victòria car lei politicas de sei predecessors leis avián agravadas. Pasmens, batuts en 1989, en 1994 e en 1998 per lei candidats de drecha sostenguts per l'oligarquia, Lula deguèt adoptar una politica prudenta.

Fins a 2003, lo president novèu contunièt de respectar leis exigéncias dau FMI. Donèt un aspèct pus sociau a sa presidéncia a partir de 2004. En particular, creèt d'importants programas nacionaus destinats a redurre leis inegalitats e a melhorar l'educacion au sen dei classas pus pauras. Pasmens, sa politica economica s'adreicèt finalament largament ai classas mejanas que veguèron son nivèu de vida aumentar d'un biais important durant son mandat. Tornat elegir en 2006 sensa dificultat mai son segond mandat foguèt ensornit per d'afaires de corupcion.

Brasil dempuei 2010

En 2010, Lula laissèt lo poder a sa cap de gabinet, Dilma Rousseff, que foguèt aisament elegida a la presidéncia amb 56% dei votz au segond torn. Contunièt la politica de son predecessor mai la multiplicacion deis afaires de corupcion tocant son partit e leis efècts de la crisi economica de 2008 minèron son autoritat. En 2014, foguèt tornada elegir just just dins un contèxte economic fòrça malaisat (baissa dei prètz dei matèrias premieras, aumentacion dau caumatge, ges de creissença... etc.). Decidiguèt alora d'adoptar una politica de rigor e de suprimir la màger part dei programas sociaus creats durant lo periòde Lula. Pasmens, aquelei mesuras an agravat la situacion e devesit la majoritat presidenciala. Sensa sostèn parlamentari e tocada per d'escandòls de corupcion novèus (afaire Petrobras), es en cors de destitucion.

Politica

Article detalhat: Lista dels presidents de Brasil.

Segon la Constitucion de 1988, Brasil es una republica federativa presidencialista. La constitucion de 1988 dona d'amples poders al govèrn federal, e lo president e lo vicepresident son elegits amassa per vòte popular per un periòde de quatre ans. Lo president a un poder executiu important qu'es a l'encòp cap d'Estat e cap de govèrn, e a la facultat de designar lo govèrn. Lo sistèma es inspirat pel modèl nòrd-american. Malgrat aiçò, lo sistèma legal brasilièr seguís la tradicion romana-germanica. Actualament Brasil es governat per Dilma Rousseff, la primièra femna president del país. Lo vicepresident es Michel Temer.

De manièra simultànea a las eleccions presidencialas, son elegits los membres del Congrès Nacional de Brasil, sèti del poder legislatiu, dividit en doas cambras parlamentàrias: la Cambra dels Deputats, que sos membres an mandat de quatre ans, e lo Senat Federal, que sos membres an de mandats de uèch ans e son renovats en un tèrç e dos tèrces alternativament cada quatre ans. S'elegisson actualament 81 senadors (tres per cada estat e tres per lo Districte Federal) e 513 deputats. Los deputats son elegits mejançant la representacion proporcionala e los senadors segon lo metòde de l'escrutinh uninominal majoritari.

Finalament, i a lo poder judiciari, que son instància maximala es lo Tribunal Federal Suprèm, responsable d'interpretar la Constitucion Federala, e integrat per onze ministres a vida designats pel president, amb aprobacion del Senat. La carga de ministre del Suprèm Tribunal es vitalícia. Lo poder judicial compren tanben lo Tribunal Superior de Justícia, lo Tribunal Superior del Trabalh, lo Tribunal Superior Electoral e lo Tribunal Superior Militar. Totes jutjan en darrièra instància las matèrias de las siás qualificacions.

• 
  Lo Palácio da Alvorada, residéncia oficiala dau president.
• 
  Lo Congresso Nacional, lo parlament bicameral de Brasil.
• 
  Lo Supremo Tribunal Federal, lo cort major de Brasil.

Geografia

Article detalhat: Estats de Brasil.

Carta de Brasil.

La geografia es divèrsa, amb païsatges semiàrids, montanhoses, tropicals, subtropicals, e amb climas que vàrian del sec al pus umid clima eqüatorial. Contrastan tanben lo clima mai doç de la Region Sud amb son clima subtropical e geladas frequentas. Al Brasil se tròban divèrses recòrds de la geografia mondiala, coma la region del Pantanal en Mato Grosso do Sul e Mato Grosso, un dels màgers airals immergits del mond, considerada per l'UNESCO coma resèrva de la biosfèra; l'illa del Bananal, al riu Araguaia, la pus granda illa fluviala del mond; l'illa de Marajó, la pus granda illa maritimo-fluviala del mond; las illas Anavilhanas, l'archipèla fluvial pus grand del mond, localizadas dins lo fluvi d'Amazonas, qu'es lo pus grand en volum d'aiga e lo pus long del mond.

Ciutats mai grandas - (abitants en 2005)

• São Paulo - (10 927 985)
• Rio de Janeiro - (6 094 183)
• Salvador - (2 673 560)
• Belo Horizonte - (2 375 329)
• Fortaleza - (2 374 944)
• Brasília - (2 333 108)
• Curitiba - (1 757 904)

Economia

Brasiu possedìs la principau economia d'America de Sud. La majoritat de l’industria se concentra à S., sustot dins las provìncias de Sant-Paul, Parana e Minas. Lo Nòrd-Èst e l’Amazone son mens desvolopats, quitament se aver recebut d'inversions. Un programa d'estabilizacion foguèt realizat en 1990-2002 per mestrejar l'inflacion.

Lo païs es un productor màger de cana de sucre (sustot pau produccion de biocombustible) e lo sossòu fornìs de fèrre, manganesa, petròli e diamants. Lo sector deus servicis se desvolopa gràcias au torisme e tecnologias novèlas (competèncias avançadas dins lo domeni medicau e lo clonatge de bèstias).

Exportacions : equipaments de transport, minerau de fèrre, sòja, cauçaduras, cafè, automobilas...

Per redusir la dependència deu petròli importat, lo govèrn federau a desvolopat la production d'energia idroelectrica (grands paissièras) ò nucleara (Estat de Rio de Janeiro).

Article detalhat: Economia de Brasil.

Cultura

Brasilièrs practicant la capoeira.

A causa de las siás dimensions continentalas, Brasil es un país amb una rica diversitat de culturas, que sintetizan las divèrsas etnias que forman lo pòble brasilièr. Per aquela rason, existís pas una cultura brasilièra omogenèa, mas un mosaïc de divèrses corrents culturals que forman, amassa, la cultura de Brasil. Es de notar que, après mai de tres sègles de colonizacion portuguesa, la cultura de Brasil es, majoritàriament, de raiç lusitana. Es justament aquel eiretatge cultural lusitan que compausa l'unitat de Brasil: son d'etnias diferentas, malgrat aiçò, totes parlan la meteissa lenga (es a dire portugués) e, gaireben totes, son crestians, amb ampla predominança de catolics. Aquela egalitat lingüistica e religiosa es un fach rar per un país immens coma Brasil.

E mai siá un país de colonizacion portuguesa, d'autres grops etnics daissèron d'influéncias prigondas dins la cultura nacionala, en se destacant los pòbles indigènas, los africans, los d'italians e los d'alemands. Las influéncias indigènas e africanas daissèron de marcas dins lo domeni de la musica, de la cosina, del folclòre, dins los caractèrs emocionals e dins las fèstas popularas de Brasil. Es evident que qualques regions recebèron una màger contribucion d'aqueles pòbles: los estats del Nòrd an fòrta influéncia de las culturas indigènas, mentre que de regions del Nòrd-èst an una cultura fòrça africanizada.

Mentre que mai al sud de Brasil, la cultura es mai europeïzada. Dins lo Sud del país las influéncias de l'immigracion italiana e alemanda son evidentas, que siá dins la cosina, la musica, las abituds e l'aparéncia fisica de las personas. D'autras etnias, coma los arabis, espanhòls, poloneses e japoneses contribuiguèron tanben a la cultura de Brasil, malgrat aiçò, d'un biais pus limitat.

Patrimòni istoric

Ouro Preto es un Patrimòni de l'Umanitat segon l'UNESCO.

L'interès oficial per la preservacion del patrimòni istoric e artistic en Brasil comencèt amb l'institucion en 1934 de l'« Inspeccion del Monuments Nacionals ». Puèi lo « Servici del Patrimòni Istoric e Artistic Nacional » i succediguèt, e uèi lo sector es administrat nacionalament pel Institut del Patrimòni Istoric e Artistic Nacional (IPHAN), que possedís ja mai de 20 000 bastissas tombados, 83 ostals de camp e conjunts urbans, 12 517 ostals de camp arqueologic donat de nauta, mai d'un milion d'objèctes arrolados, en comprenent l'acervo museológico, près de 250 000 volums bibliográficos e vasta documentacion arquivística. Tradicions imateriais coma lo samba de ròda del Recôncavo Baiano e l'art grafic e pintura corporala dels indians Wajapi de l'Amapá tanben ja foguèron reconegudas coma Patrimòni de l'Umanitat per l'UNESCO. Tanben los estats e qualques municipalitats possedisson ja d'instàncias pròprias de preservacion e l'interès dins aquel airal a crescut los darrièrs ans.

Encara amb l'intensa activitat dels organs oficials, lo patrimòni nacional sofrís encara frequent depredação e a la siá proteccion e sustentabilidade limitadas per l'escassesa de budgèts e per la fauta de consciéncia de la populacion envèrs la riquesa de la siá eiretatge culturala e artistica e envèrs lo besonh d'un despartiment de responsabilitats per la siá salvaguarda efectiva a tèrme long.

Lo patrimòni istoric brasilièr es un dels pus ancians d'America, en essent risi mai que mai en relíquias d'art e arquitectura barròcas, concentradas sustot dins l'estat de Minas Gerais (Ouro Preto, Diamantina, São João del Rei, Sabará, Congonhas, etc.) e en de centres istorics de Recife, São Luís, Salvador, Olinda, Santos, entre d'autras vilas.

Possedís tanben dins los grands capitals nombroses e d'importantas bastissas d'arquitectura eclectica, de la transicion entre los sègles sègle xix e sègle xx, e de arquitectura modernista, ont Brasilia, lo sieu exemple màger, es l'unica vila modèrna del mond reconeguda per l'UNESCO coma Patrimòni Cultural de l'Umanitat en foncion de la siá arquitectura, expression de la cultura brasilièra avalorada internacionalament.

I a tanben diversitat dins d'ostals de camp arqueologic, coma lo trobat en lo sud de l'estat del Piauí: Serra da Capivara. Los problèmas afrontats per la majoritat dels ostals de camp arqueologic brasilièrs afèctan pas los mai de 600 ostals de camp que son en lo Parque Nacional da Ressèga da Capivara, en lo Piauí. Localizat dins un airal de 130 000 ha lo Parque Nacional da Ressèga da Capivara es un exemple de conservacion del patrimòni istoric e artistic nacional. En 1991, foguèt consagrat Patrimòni Mondial per l'Unesco.

La Ressèga da Capivara es una dels airals mai protegits de Brasil, doncas es jos la gàrdia de l'Iphan, Ministèri del Mitan ambient (MMA), Fundahm e del Ibama local, qu'a poder de polícia. En aquel meteis airal se localiza lo Musèu de l'Òme American, ont se tròba çò de mès de vièlh fossil uman trobat en America e lo segond mai vièlh del mond.

Espòrt

Cerimônia De Dubertura dels de Jòcs de Pan-american de 2007.

Lo fotbòl es l'espòrt pus important en Brasil. La seleccion brasilièra de fotbòl es considerada la melhora del mond en detenent cinc còps lo títol de campion. Autres espòrts a grand pes dins lo país coma lo basketeball, lo volleyball, lo tennis, lo futsal, d'espòrts radicales, entre unes autres.

Brasil aculhís ja divèrses eveniments esportius d'ample escalièr: lo país organizèt a Copa del Mond FIFA de 1950 e foguèt causit per aculhir a Copa del Mond FIFA de 2014. São Paulo organizèt los de Jòcs de Pan-american de 1963 e lo Rio de Janeiro recebèt los de Jòcs de Pan-american de 2007. Brasil ensaja a l'ora d'ara pel quatren còp lo drech de recebre los [[de Jòcs Olimpics d'Estiu de 2016]].

Lenga oficiala

Païses e de regions ont la lenga portuguesa es parlada lo possedís status oficiala.

La lenga oficiala de Brasil es lo portugués, idiòma parlat e escrit per l'immensa majoritat de la populacion. Lo portugués es la lenga usada dins las institucions d'ensenhament, dins los mejans de comunicacion e dins los negòcis. Brasil es l'unic país de lenga portuguesa de las Americas.

L'idiòma parlat e escrit en Brasil diferís leugièrament de l'utilizat en Portugau e dins los autres païses lusofòns. En rason de las diferéncias geograficas e culturalas entre Brasil e Portugau, e tanben de las divèrsas politicas lingüisticas bastidas pels dels païses a l'ample dels ans, lo portugués brasilièr e lo portugués europèu ne l'evolucionèron de forma uniformi. I a fòrça divergéncias entre las nòrmas cultas de las de las variantas de la lenga, sustot que se fa referéncia en el la la fonética, a l'ortografia e al sistèma pronominal. Encara aital, de talas diferéncias en lo comprometon la compreneson mutuau.

I a encara divèrsas variacions dialectalas intèrnas al portugués brasilièr, que se connèctan sustot la diferéncia regionala e sociala.

Lo lengatge brasilièr de senhals es tanben considerat un mejan legal de comunicacion dins lo país.

Lengas indigènas e d'immigrants

S'estima qu'a l'epòca del Descobrimento, se parlava mai de mila lengas en Brasil. A l'ora d'ara, aqueles idiòmas son redusits a 180 lengas. De las 180 lengas, sonque 24—o 13 %—an mai de mila locutors; 108 lengas—o 60 %—an entre cent e mila locutors; del temps que 50 lengas—o 27 %—an mens de 100 locutors e la mitat d'aquelas—o 13 %—an mens de 50 locutors, çò que mòstra qu'una granda part d'aqueles idiòmas son en risc seriós d'escandilhament.

Los primièrs ans de colonizacion, las lengas indigènas èran parladas inclusivament pels colons portugueses, qu'adoptèron un idiòma mixte basat en la lenga tupi. Per èsser parlada per gaireben totes los abitants de Brasil, demorèt coneguda coma lenga generala. Malgrat aiçò, al sègle sègle xviii, la lenga portuguesa se faguèt oficiala de Brasil, çò que culminèt en la gaireben desaparicion d'aquela lenga comuna.

Amb lo transcórrer dels sègles, los indians foguèron exterminats o aculturats per l'accion colonizadora e, amb aiçò, de centenats dels sieus idiòmas foguèron extints. A l'ora d'ara, los idiòmas indigènas son parlats sustot en lo Nòrd e Centri-Oèst. Las lengas pus parladas son del tronc Tupi-guarani.

De mai de las desenas de lengas autoctònas, de dialèctes d'origina alloctònas son parlats en de colònias ruralas mai isoladas del Brasil meridional, sustot lo hunsrückisch e lo talian (o vènet brasilièr), d'originas alemanda e italiana, respectivament.

Ligams extèrnes

• Govèrn de Brasil, en portugués.
• Ministèri de Torisme de Brasil en portugués, anglés, francés, castelhan, italian, alemand