Paraguai

Paraguai, tanben escrich Paragüai (en espanhòl: Paraguay; en guaraní: Paraguái), oficialament la Republica de Paraguai (en espanhòl: República de Paraguay; en guaraní: Paraguái Tavakuairetã), es un estat sobeiran d'America del Sud sens accès a la mar. Sa capitala e ciutat mai poblada es Asunción.

Paraguai
Bandièra Escut d'armas
Devisa: «Paz y justicia»
Localizacion
Capitala Asunción 23° 30′ S, 58° 00′ O
Lengas oficialas espanhòl e guaraní
Gentilici paraguaian -a
Forma de govèrn republica presidenciala
President Santiago Peña (2023–)
Independéncia Espanha
Data 14 de mai de 1811
Superfícia 60en
• Totala 406 752 km²
• Aiga 2,6 %
Populacion 113en
• Totala (2020) 6 109 644 ab.
• Densitat 15,02 ab./km²
Moneda guaraní (PYG)
Indicatiu telefonic +595
ISO 3166 PY
Fus orari UTC-04:00
Domeni internet .py

Son territòri d'una superfícia de 406 752 km², confronta al nòrd Bolívia, a l'èst Brasil e al sud e a l'oèst Argentina. A doas lengas oficialas essent l'espanhòl e lo guaraní. Paraguai ganha son independéncia d'Espanha en 1811, vivent una seria dels regims dictatorials.

Istòria

La colonizacion espanhòla

L'istòria de Paraguai avans l'arribada deis Espanhòus es quasi desconeguda en causa de l'abséncia de documents escrichs. Au començament dau sègle XVI, èra poblat per divèrsei tribús semi-nomadas. En 1537, una expedicion espanhòla en cèrca d'El Dorado i establiguèt un camp fortificat lòng dau riu Paraguai. Una aliança foguèt rapidament concluda ambé lei Guaraní per luchar còntra un ensems de tribús ostilas installadas dins lo nòrd dau Paraguai actuau.

Lei relacions entre Espanhòus e Guaraní demorèron relativament equilabradas e un mestissatge important aguèt luòc entre lei dos pòbles. Au contrari dau rèsta de l'Empèri Espanhòu, aquelei mestís foguèron reconeguts coma legitims e integrats a la societat coloniala. Pasmens, a partir de 1556, lei relacions adoptèron lo modèl coloniau classic e lo sistèma de l'encomienda foguèt introduch en Paraguai. Leis Amerindians foguèron batejats per fòrça e deguèron pagar d'impòsts ò trabalhar au profiech dau poder espanhòu. Aquò entraïnèt de revòutas fòrça importantas e leis autoritats perdiguèron lo contraròtle dau país.

Espanha menèt una repression saunosa mai preferiguèt pas restablir l'òrdre coloniau tradicionau. En plaça, fisèt la gestion de Paraguai a d'òrdres religiós. Après un periòde franciscan que durèt fins a 1585, chausiguèt lei jesuistas que gropèron leis Amerindians dins d'ensems de vilatges dich « reduccions ».

Lo periòde jesuista

L'America dau Sud Espanhòla e Paraguai en 1690.

Lo periòde jesuista permetèt de restablir la patz dins la region e de redreiçar son economia. Dins lei reduccions, leis Amerindians vivián dins de vilatges fortificats organizats segon lo modèl sociau dei Guaraní. Cada familha aviá un tenement personau per subvenir a sei besonhs mai deviá un certan nombre de jorns de tèrras comunas. Aqueu sector communautari èra destinat a assegurar l'alimentacion dei personas que trabalhavan pas (clergat, malauts, ancians... etc.) e a produrre de bens agricòlas exportables (generalament coton ò mate). Dins aqueu sistèma, lei Guaraní gardèron una libertat importanta car èran pas dirèctament dependents deis autoritats espanhòlas e car i aviá pauc d'Europèus en Paraguai. De mai, desvolopèron un sentiment d'unitat qu'explica la vigor de la resisténcia paraguaiana durant la guèrra de 1865-1870.

Relativament prospèra, la Republica Jesuista recebèt una autonòmia fòrça importanta au sen de l'Empèri Espanhòu en cambi dau pagament regular d'un impòst a la corona. En 1639, lei jesuistas obtenguèron lo drech de tenir d'armas de fuòc per se protegir còntra leis incursions des cercaires d'aur e dei caçaires d'esclaus. Son existéncia permetèt tanben de blocar l'avançada portuguesa e de limitar lo poder de l'aristocracia dei regions vesinas. Per exemple, leis armadas guaraní dei jesuistas participèron a la repression de mai d'una insureccion amerindiana dins lei colonias espanhòlas.

Pasmens, a partir deis annadas 1730, quand Espanha assaièt de tornar prendre lo contraròtle dirècte de sei colonias, l'autonòmia dei jesuistas foguèt considerada coma una menaça importanta. En 1750, Espanha donèt plusors regions de Paraguai ai Portugués en cambi de la colonia de Sacramento (en Uruguai). Aquò entraïnèt una insureccion dei Guaraní e dei jesuistas que foguèron definitivament vencuts en 1767 (Guèrra dei Sèt Reduccions). Lei reduccions foguèron alora donats a de colons espanhòus e leis Amerindians perdiguèron lei drechs aquistats durant lo periòde jesuista.

Lo Paraguai independent

L'independéncia

Paraguai aprofichèt lei trèbols tocant l'Empèri Espanhòu per declarar son independéncia en 1811. Una junta se formèt rapidament per defendre lo país e arrestar una expedicion argentina que voliá lo « liberar » un segond còp. En mai, José Gaspar Rodríguez de Francia proclamèt oficialament l'independéncia de Paraguai a respèct d'Espanha e dau Rio de la Plata.

Lo periòde de José Gaspar Rodríguez de Francia

Article detalhat: José Gaspar Rodríguez de Francia.

José Gaspar Rodríguez de Francia gardèt lo poder fins a sa mòrt en març de 1840. Avocat austèr admirator dei revolucionaris francés e de Napoleon Bonaparte, Francia creèt un regime fòrça autoritari destinat a la construccion d'un estat-nacion independent. Proprietaris dei tèrras que fasián aperavans partida dei domenis de la Corona, de la Glèisa ò de partisans d'una insureccion liberala esquichada en 1820, l'Estat arrendèt de tenements ai païsans en cambi de loguiers simbolics, mantenguèt la patz civila, exportèt la quasi totalitat de la produccion de mate e limitèt leis importacions au minimom. Aquò permetèt de favorizar lo desvolopament d'una importanta classa de païsans favorables au regime e relativament ben educats gràcias a un ret d'escòlas elementàrias.

Lo periòde de Carlos Antonio Lopez

Article detalhat: Carlos Antonio Lopez.

Après lo decès de José Gaspar Rodríguez de Francia, son nebòt Carlos Antonio Lopez li succediguèt. Coma son oncle, gardèt lo poder fins a sa mòrt (en 1862). Gardèt lo modèl autoritari en plaça mai acomencèt una modernizacion de l'economia dau país e liberalizèt lo mond intellectuau (creacion de jornaus... etc.). Dins lo corrent deis annadas 1850, la dubertura de Parana a la navigacion permetèt de rompre l'isolament geografic de Paraguai. Aquò permetèt la creacion d'industrias modèrnas coma un centre siderurgic, un arsenau ò un talhièr navau.

La guèrra de la Tripla Aliança

En 1862, Francisco Solano Lopez succediguèt a son paire. Sei relacions ambé Brasil se desgradèron rapidament a prepaus de la definicion dei frontieras — mau definidas — entre lei dos país. En 1865, chausiguèt d'utilizar la fòrça per impausar sei revendicacions e ataquèt lo sud de Brasil. En parallèl, demandèt l'autorizacion d'Argentina d'utilizar son territòri per de transferiments de tropas vèrs lo teatre d'operacions. Après un refús de Buenos Aires, que preferiguèt gardar de relacions bònas ambé son vesin septentrionau, Lopez ataquèt tanben Argentina per i ocupar la vila d'Uruguaina.

Article detalhat: Guèrra de Paraguai.

Aqueleis atacas entraïnèron la formacion d'una aliança entre Argentina, Brasil e Uruguai. Foguèron sostenguts per lo Reiaume Unit que voliá eliminar la poissança economica de Paraguai que son independéncia geinava leis interès britanics en America dau Sud. La guèrra durèt cinc ans e foguèt una catastròfa per lei Paraguains.

D'efèct, entre 1865 e 1867, leis Argentins e lei Brasilièrs capitèron de tornar conquistar lei territòris perduts au començament de la guèrra. Puei, bloquèron Parana per asfixiar l'economia de son adversari. Pasmens, l'invasion dau territòri paraguaian foguèt fòrça malaisada car la populacion e lei soudats paraguaians resistiguèron. En 1868, de combats fòrça violents entraïnèron la conquista d'Asunción per leis Argentins e leis Uruguaians. Pasmens, en fàcia de l'importància de sei pèrdas, aquelei país abandonèron la lucha. En revènge, Brasil contunièt e, gràcias a sa superioritat numerica, poguèt pauc a pauc ocupar lo país. Aquò entraïnèt lo chaple de la màger part de la populacion. Fin finala, la guèrra s'acabèt en 1870 ambé la mòrt de Francisco Solano Lopez. Aperaquí 300 000 Paraguains èran estats tuats (sus una populacion estimada entre 550 000 e 800 000 abitants en 1865) còntra 100 000 soudats de la Tripla Aliança).

Paraguai foguèt ocupat per Brasil fins a 1876. Perdiguèt la mitat de son territòri, deguèt pagar d'indemnitats de guèrra fòrça importantas a Brasil e foguèt obligat d'abandonar son sistèma proteccionista. Aquò afebliguèt grèvament l'economia nacionala e Paraguai venguèt de facto una colonia economica anglobrasilièra.

« L'entre doas guèrras » paraguaian

Après la guèrra, la vida politica paraguaiana acomencèt de semblar a aquela deis estats vesins. Una constitucion d'inspiracion liberala foguèt adoptada e dos partits politics dominats per lei grands proprietaris dirigiguèron lo país. Leis « azules » gropèron l'oligarquia liberala e anticlericala e lei « colorados » l'oligarquia conservatritz e catolica. En mai d'aquò, de còps d'estat recurrent se debanèron e Paraguai conoguèt un periòde de trèbols intèrnes que durèt fins a 1923.

Lei presidéncias d'Eligio Ayala (1923-1928) permetèron de tornar estabilizar lo país gràcias a una tiera de reformas. Lei finanças e l'economia foguèron redreiçadas, lei relacions foguèron melhoradas ambé Brasil e d'armaments foguèron crompadas en prevision dau reglament militar de la question de Chaco.

La guèrra de Chaco

Article detalhat: Guèrra de Chaco.

Evolucion territòriala de Paraguai.

Chaco es una region situada entre lei rius Paraguai e Picolmayo. Gaire poblada, èra partejada entre Paraguai e Bolívia. La frontiera i èra mau definida e d'incidents frequents i aguèron luòc dins lo corrent deis annadas 1920. Pasmens, de negociacions permetián de reglar aquelei problemas. Aquò cambièt en 1930 ambé lo president bolivian Daniel Salamanca Urey.

Per de rasons de politica interiora, chausiguèt una politica pus dura e rompèt lei relacions diplomaticas ambé Paraguai en 1931. Un an pus tard, de combats frontaliers opausèron d'importantei fòrças. Se transformèron en guèrra vertadiera en 1932. Bolívia organizèt una ataca generala en Chaco entraïnant la mobilizacion generala en Paraguai. Fòrça murtriera ambé mai de 100 000 tuats, la guèrra conoguèt un periòde de guèrra de posicions que s'acabèt en 1934. Lei Paraguaians capitèron alora de rompre lo frònt advèrs. Agantèron leis Andes avans d'èsser a son torn batuts e obligats de se retirar. Una alta-au-fuòc foguèt signada en 1935. Dins aquò, lei soudats paraguaians gardèron lo contraròtle de Chaco que foguèt reconegut coma territòri paraguaian per lei dos camps en 1938. La conclusion de la Guèrra de Chaco donèt sei limits actuaus au país.

Lo regime militar

De 1936 a 1951, Paraguai conoguèt tornarmai un periòde trebolat dominat per lei militars. Acomencèt en 1936 amb un còp d'estat dau coronèu Rafael Franco còntra lo govèrn liberau. Tres ans pus tard, d'eleccions veguèron la victòria dau generau José Félix Estigarribia. Adoptèt una constitucion fòrça autoritària mai moriguèt après mens d'un an au poder en causa d'un accident d'avion. Foguèt remplaçat per lo generau Higinio Morínigo qu'instaurèt una dictatura militara e policièra fòrça dura.

Pasmens, Morínigo se turtèt a una oposicion generalizada de la societat paraguaiana, compres d'una partida de l'elèit economic liberau. Aquò entraïnèt una multiplicacion dei grèvas. En 1947, una aliança entre lo Partit Liberau, lei Febreristas (un partit sociau-democrata), lo Partit Comunista e certaneis oficiers entraïnèt una insureccion populara que se transformèt en guèrra civila. Gràcias au sostèn de la màger part de l'armada e dei colorados, Morínigo capitèt de vencre leis insurgents mai l'oligarquia lo remplacèt en 1948. De 1949 a 1954, lo colorado Federico Chaves dirigiguèt lo país e amaisèt la situacion amb una politica sociala que s'inspirava en partir d'aquela de l'Argentin Juan Peron. Dins aquò, foguèt reversat per lo generau Alfredo Stoessner.

La dictatura d'Alfredo Stroessner

Alfredo Stroessner gardèt lo poder de 1954 a 1989 gràcias au sostèn deis Estats Units d'America e a una politica de division deis oposicions interioras. D'efèct, capitèt pauc a pauc d'eliminar lei caps dau partit colorado que venguèt lo sieu partit. Puei, prenguèt lo contraròtle indirècte de la màger part deis organizacions politicas dau país (sindicats, organizacions estudiantas... etc.). Enfin, neutralizèt leis oficiers superiors de l'armada gràcias a l'atribucion de monopòlis comerciaus lucratius (cigaretas, alcòl, dròga... etc.). Sovent illegaus, aquelei monopòlis faguèron de Paraguai un dei centres de la còntrabanda internacionala mai permetèron de limitar lo ròtle dei militars dins la vida politica.

Aquò permetèt un redreiçament economic mai seis efècts foguèron en partida annulats per la corrupcion generalizada dau sistèma Stroessner. De temptativas de crear una guerilha foguèron sostengudas per Cuba mai mau capitèron en causa de l'abséncia d'organizacions localas capablas d'enquadrar la lucha. En plaça, 1,8 milion de Paraguaians s'exilèron (siá un tèrç de la populacion). Stroessner sostenguèt tanben activament l'Operacion Condòr que permetiá ai dictators sud-americans d'eliminar seis opausants pus perilhós.

A partir deis annadas 1980, ambé lo restabliment de la democracia en Argentina e en Brasil, la posicion de la dictatura venguèt pus fragila e Stroessner deguèt adoptar de mesuras de liberalizacion. En 1988, lo papa Joan Pau II, en viatge dins lo país, reclamèt una evolucion dau regime vèrs la democracia. Pasmens, Stroessner assaièt de transmetre lo poder a son fiu. Se turtèt a l'oposicion dau generau Andrés Rodríguez Pedotti qu'èra lo cap dei fòrças armadas. Mes a la retirada, Pedotti refusèt d'abandonar son pòste e prenguèt lo poder amb un còp d'estat en 1989.

Paraguai dempuei 1989

Dempuei 1989, Paraguai conoís una lenta democratizacion. D'efèct, lo generau Pedotti organizèt e ganhèt d'eleccions trucadas lo 1^èr de mai de 1989. Gardèt lo poder fins a 1993 e foguèt a l'origina de l'adopcion d'una constitucion democratica en 1992. Après son retirament de la vida politica, Juan Carlos Wasmosy (colorado) foguèt elegit a l'eissida dei premiereis eleccions democraticas organizadas en Paraguai dempuei 1811.

La politica liberala de Wasmosy e la nominacion d'èx-collaborators de Stroessner au govèrn venguèron fòrça impopulars. En 1996, lo generau Lino Oviedo assaièt sensa succès de menar un còp d'estat. En 1998-1999, lo país foguèt dirigit per lo president Raúl Cubas Grau (colorado) que deguèt demissionar après l'assassinat de son vice-president Luis María Argaña qu'aviá demandat sa destitucion. Pasmens, lei colorados gardèron lo poder ambé leis eleccions successivas de Luis Ángel González Macchi (1999-2003) e de Nicanor Duarte Frutos (2003-2008). Lo premier assaièt de luchar còntra la corupcion mai obtenguèt ges de resultat. En revènge, lo segond obtenguèt quauquei resultats.

Dins aquò, lo partit colorado perdiguèt leis eleccions de 2008 e un ancian evesque, Fernando Lugo (Aliança patriotica per lo cambiament), venguèt president. Lo nacionalisme economic, la lucha còntra la corupcion e la reforma agrària foguèron sei prioritats mai perdiguèt sa majoritat parlamentària tre 2009. Puei, foguèt destituit en 2012 a l'iniciativa de son vice-president, Federico Franco (Partit Liberau Radicau Autentic) que venguèt president, e dei colorados. En despiech d'aqueu succès, Federico Franco mau capitèt de s'impausar e se presentèt pas ais eleccions de 2013 ganhadas per lo colorado Horacio Cartes.

Politica

Paraguai es una republica presidenciala. Lo president es lo cap d'Estat e tanben lo cap de govèrn. Es elegit per la populacion per un periòde de cinc ans.

Lo Poder legislatiu se compausa de doas cambras: la Cambra dels Deputats (Cámara de Diputados) amb 80 membres elegits per un periòde de cinc ans, e lo Senat (Cámara de Senadores) amb 45 membres tanben elegits per un periòde de cinc ans.

Geografia

Aquesta seccion es voida, pas pro detalhada o incompleta. Vòstra ajuda es benvenguda !

Economia

De veire: Economia de Paraguai.

Cultura

Aquesta seccion es voida, pas pro detalhada o incompleta. Vòstra ajuda es benvenguda !

Annèxas

Ligams extèrnes

• Gobierno del Paraguay en castelhan.