Wikipèdia:AcuèlhLutzSus/junh

mai

julhet

Aquesta pagina e sas sospaginas mesadièras son consacradas a l’organizacion e a la mantenença del quadre Lutz sus... de la pagina d’acuèlh.

Aquesta es emplena per l'apèl de {{Wikipèdia:AcuèlhLutzSus/{{CURRENTDAY}} de {{CURRENTMONTHNAME}}}} (çò que significa que son contengut es lo del Wikipèdia:AcuèlhLutzSus/jorn, ont jorn es lo jorn e lo mes del jorn corrent (ora UTC)). La frequéncia de renovelament dels quadres es quotidiana.

• Los articles presentats dins los diferents quadres son unicament los promouguts als labèls « Articles de qualitat » e « Bon article ».
• Evitatz de metre mai de 500 caractèrs/100 mots dins los quadres per fin de manténer l'equilibri de las colomnas sus la pagina d'acuèlh ont aquestes quadres son transcluses.

Calendièr per abril de 2024

Articles « Lutz sus... » ja pareguts sus l’acuèlh del mes de junh de 2024 :

1èr de junh de 2024 veire/modificar La Republica d'Índia (Indi भारत गणराज्य Bhārata Gaṇarājya), mai coneguda jol nom d'Índia es un estat sobeiran situat al sud d'Asia. Es lo 7en país per l'extension geografica totala, lo segond per la populacion, e la democracia pus poblada. Es bordat per l'Ocean Indian al sud, la Mar d'Arabia a l'oèst, e la Baia de Bengala a l'èst, amb un litoral que s'espandís sus mai de 7000 km. Al nòrd confronta Paquistan, China e Nepal; Botan al nòrd-èst; e Bangladèsh e Myanmar a l'oèst. A la broa de l'Ocean Indian, Índia es vesina de Sri Lanka, Maldivas e Indonesia. La capitala es Nòva Delhi.	2 de junh de 2024 veire/modificar Un glacièr (var. glacèir, glacèr, glacier, selh) es un estòc d'aiga solida permanenta a l'escala umana. La massa de glaç se forma a la superfícia de la Tèrra per compactacion e cristallizacion de la nèu. Un glacièr se desplaça, avança pels efièches conjugats de son pes pròpri e de la penda.
3 de junh de 2024 veire/modificar La Guèrra de Trenta Ans que ho un conflicte bellicós qui's debanè enter 1618 e 1648 dab encausas politicas e regionalas hèra divèrsas, mes, en purmèr basada suber motius religiós que vadó conflicte politic enter lo Reiaume de França e l'Àustria de l'Ostau de Habsborg.	4 de junh de 2024 veire/modificar Lo Palais de la Musica Catalana, en catalan Palau de la Música Catalana, es una sala de concèrt situada dins lo quartièr de Sant Pèire de Barcelona (Barri de Sant Pere). Es l’òbra de Lluís Domènech i Montaner, un dels principals representants del modernisme catalan. Las òbras se faguèron de 1905 a 1908 e utilizèron d’estructuras novèlas coma los novèls perfils laminaris: s’agís d’una estructura metallica centrala estabilizada per de contrafòrts e de vòltas d’inspiracion gotica. L’arquitècte fa una innovacion amb l’utilizacion de faciadas ridèls e fòrça tecnicas artisticas: esculturas, mosaïcas, veirals e ferretariá.
5 de junh de 2024 veire/modificar Constantin Ièr lo Grand, nascut Flauius Valerius Aurelius Constantinus (Naissus, uèi Niš, 27 de febrièr de 272 - vèrs Nicomèdia, 22 de mai de 337), foguèt lo 34en emperaire roman de sa proclamacion per lei legions de Bretanha en 306 entrò la mòrt. De 306 a 324, contrarotlèt solament una partida de l’Empèri e deguèt luchar còntra divèrsei generaus rivaus per l’unificar sota sa direccion. Foguèt lo premier emperaire roman convertit au crestianisme. Adoptèt en 313 un edicte de tolerància religiosa per acabar lei persecucions còntra lei crestians. Ajudèt tanben lo desvolopament de la Glèisa e es vengut un Sant de la Glèisa Ortodòxa. Ordonèt tanben una reforma prefonda de l’organizacion politica, economica e militara de l’Empèri Roman que sei mesuras pus importantas foguèron l’installacion de la capitala imperiala a Constantinòple e l’adopcion d’una moneda d’aur novèla dicha solidus. La question de sa succession entraïnèt una guèrra civila entre sei tres fius Constantin II, Constant Ièr e Constanci II. Fin finala, lo darrier capitèt d’aprofichar la mòrt de sei dos fraires per unificar tornarmai l’Empèri en 350 e persegre la politica del paire.	6 de junh de 2024 veire/modificar Lo Conselh de Securitat de las Nacions Unidas es l’organ executiu de l’Organizacion de las Nacions Unidas (ONU). A «la responsabilitat principala del manten de la patz e de la securitat internacionala» segon la Carta de las Nacions Unidas e dispausa per aquò de podères especifics coma lo manten de la patz, l’establiment de sancions internacionalas e l’intervencion militara. Qualques decisions, nomenadas resolucions, del Conselh de Securitat an fòrça executòria e «los Membres de l’Organizacion convenon d’acceptar e d’aplicar las decisions del Conselh de Securitat».
7 de junh de 2024 veire/modificar Lo lemosin es un dialècte nòrd-occitan que se perseguís en defòra daus limits actuaus de la region de Lemosin dins la meitat nòrd dau departament de Dordonha (24) e la meitat est de la Charanta lemosina (16) a l'est d'Engoleime.	8 de junh de 2024 veire/modificar La Creacion es l'acte amb que una divinitat forma lo mond, l'univèrs o la vida. Constituís la cresença basica de las principalas religions e mitologias. A l'epòca modèrna de teorias scientificas ensagèron d'integrar la creacion dins lors explicacions (creacionisme). Supausa una cosmogonia basada sus una fòrça surenaturala o intelligenta, qu'exclusís l'azar.
9 de junh de 2024 veire/modificar Ais (Aix en francés e, dempuèi 1932, oficialamant, Aix-en-Provence), es una vila d’Occitània, que foguèt la capitala dau comtat de Provença. Es lo centre dau País d'Ais e d’un territòri de 36 comunas dins la Metropòli d'Ais Marselha Provença. Segond la definicion de l’INSEE, Ais compausa amb Marselha la promiera aglomeracion d’Occitània. Se situa dins lo departament dei Bocas de Ròse e la region administrativa de Provença-Aups-Còsta d'Azur. Ais a recebut per escais L’Atenas dau Miegjorn (TDF) perque es un grand centre d'activitats intellectualas e culturalas en Occitània.	10 de junh de 2024 veire/modificar Lo vodó es una religion originària de l'Africa occidentala e transportada cap a America amb lo comèrçi dels esclaus. Es una varianta teïsta d'un sistèma animista, acompanhat de fòrça magia. Es ligada a la natura e los seus fenomèns, a las divinitats e esperits amb que se pòt intrar en contacte. I a tanben una fòrta compausanta sincretica e d'elements folkcorics, coma los zombís o las monacas vodós. A causa de son ligam dirècte amb la cosmologia e los sistèmas de cresenças neoliticas, lo seu estudi es d'un grand interés dins lo camp de la paleoantropologia.
11 de junh de 2024 veire/modificar La Mojòla fòla (en latin: Amanita muscaria, (qu'a la proprietat de paralizar las moscas) es un campairòl verinós e psicoactiu del genre Amanita.	12 de junh de 2024 veire/modificar Lo jaguar (Panthera onca) ei un mamifèr carnivòr de la familha deths felids, ei a dire deths gats. Viu en eth continent american. Apertenh ath genere Panthera e ei era soleta espècia de Panthera qu'es trapa en America. Eth jaguar ei eth tresau felin més gròs dempús deth tigre e eth leon e eth més gros deth emisfèri occidentau. Eth territòri deth jaguar aué va dau sud des Estats Units e Mexic per tot America Centrau cap al sud enquia Paraguai e eth nòrd d'Argentina. Eth jaguar a un territòri de cria en Arizòna (sud-est de Tucson), més a estat escandit en es Estats Units des de 1900. Aguest gat damb plaps semble fisicaments eth leopard més ei més gròs e damb un còs més massís. Eth son comportament e abitat caracteristics son més apròp deth deth tigre. Es bòsqui son territòri dera sua predileccion més tanben demore dens ua varietat de terrens duberti. Ei plan associat damb era presença d'aiga e aima plan nadar. Ei un felin solatièr, oportunista, predador d'amagatals, en naut dera cadena apaissal.
13 de junh de 2024 veire/modificar La Vènus d’Arle es un esculptura romana de 1.94m. descubèrta dins la vila d’Arle. Es facha de maubre d’Imet e data de la fin del sègle I abans lo Crist. Seriá una copia de l’Afrodita de Tèspies realizada per Praxiteles, e comandada per la cortesana Frine.	14 de junh de 2024 veire/modificar Lo linx iberic o linx pardèla (nom scientific Linx pardinus) es una espècia del genre Linx. Coma totes los linx, la cara del Linx iberic es ornada d'un colar de pèls longs a l'entorn del còl amb d'aurelhas triangularas cornadas d'una flòca de pèls negres. A pas que 28 dents al luòc dels 30 abitualas pels felins. La coa corta se termina per una partida negra. Las patas son longas e los pès voluminoses en comparason al rèste del còs. Lo Linx iberic a una pel fòrça ma tacada qu'aquela de las mai espècias del genre Linx. Se distinga del linx comun per una còa mai corta qu'aquela del Linx boreal.
15 de junh de 2024 veire/modificar Los bactèris son d’organismes vius unicellulars procariòtas, caracterizats per una abséncia de nuclèu e d’organets. La màger part dels bactèris possedisson una paret cellulara constituada de peptidoglicans. Los bactèris mesuran qualques micromètres de long e pòdon presentar diferentas formas: de formas esfericas (còcas), de formas alongadas o en barròts (bacils), de formas mai o mens en espirala. L’estudi dels bactèris es la bacteriologia, una branca de la microbiologia.	16 de junh de 2024 veire/modificar Antoni Plàcid Guillem Gaudí i Cornet, mai conegut coma Antoni Gaudí (Reus o Riudoms, 25 de junh de 1852 - Barcelona, 10 de junh de 1926) foguèt un arquitècte catalan. Autor de la Sagrada Familha, un dels edificis mai monumentals e emblematics de Barcelona, es reconegut internacionalament coma un dels gènis mai importants de son domeni. Sa contribucion a l’arquitectura es unica, e fòrça caracteristica de l’inventivitat d’aqueste constructor, çò que fa qu’eS considerat coma un dels artistas màgers del corrent artistic conegut jol nom de modernisme. Un dels elements mai innovadors de son estil foguèt l’emplec d’una tecnica novèla, lo trencadís, fòrça presenta dins sas realizacions, que consistís a utilizar de bocins de mosaïc recuperat per decorar d’un biais colorat e unic sas construccions.
17 de junh de 2024 veire/modificar Tanzania (oficialament Republica Unida de Tanzania) es un país d’Africa de l’Èst situat lòng de l’Ocean Indian dins la region tropicala de l’emisfèri sud. Es enviroutat per Quenha, Oganda, Rwanda, Burundi, la Republica Democratica de Còngo, Zambia, Malawi e Moçambic. A una superficia de 945 087 km² e una populacion de 43 milions d’abitants en 2010. Es una republica federala parlamentària del regime presidenciau que sa capitala es la vila de Dodoma.	18 de junh de 2024 veire/modificar Un ascensor es un aparelh destinat al transpòrt de personas o de causas d’un nivèl a un autre. S’utiliza subretot per pujar o davalar de personas cap a diferents estatges d’un edifici, evitant atal d’aver a utilizar los escalièrs.
19 de junh de 2024 veire/modificar En biologia, la seleccion naturala es un dels mecanismes que guidan l’evolucion de las espècias. Aquel mecanisme es particularament important qu’explica l’adaptacion de las espècias al mitan. La teoria de la seleccion naturala permet d’explicar e de comprene cossí l’environament influís sus l’evolucion de las espècias e de las populacions en seleccionant los individús mai adaptats e constituís doncas un aspècte fondamental de la teoria de l’evolucion.	20 de junh de 2024 veire/modificar Kenya es un país d’Africa Orientala. Es limitròf dau Sodan dau Sud, d’Etiopia, de Somalia, d’Oganda, de Tanzania e de l’Ocean Indian. Sa capitala es Nairòbi. Es una republica independenta dempuei 1963. Sa superficia fa 580 367 km² per una populacion estimada en 2013 a 41 milions d’abitants. Es poblat per de populacions magerament d’origina banto e nilotica que s’installèron dins la region a partir dei millenis II e I avC. A partir de la fin de l’Edat Mejana, sa costat foguèt colonizada per lei Portugués e leis Omanés. Si formèt lo sultanat de Zanzibar que son territòri foguèt partejat entre Alemanha e Reiaume Unit a la fin dau sègle XIX. Kenya venguèt una possession britanica que formèt oficialament una colonia en 1920. Dins leis annadas 1950, comencèt lo procès d’independéncia que s’acabèt en 1963. Dins l’encastre de la descolonizacion e de la Guèrra Freja, Kenya venguèt un regime autoritari basat sus un partit unic. Dins leis annadas 1990, lo multipartisme foguèt restaurat e la democratizacion deis institucions comencèt maugrat de violèncias intèrnas importantas durant lei cicles electoraus.
21 de junh de 2024 veire/modificar Lo Sant Empèri Roman Germanic (alemand: Heiliges Römisches Reich; latin: Sacrum Romanum Imperium: Sant Empèri Roman de la Nacion Germanica) èra una union de territòris d'Euròpa Centrala entre l'Edat Mejana e l'Edat Modèrna plaçats jos l'autoritat d'un emperaire roman germanic. Lo primièr emperaire roman germanic foguèt Otto I en 962 de l'èra crestiana. Lo darrièr foguèt Francés II, qu'abdiquèt e dissolguèt l'empèri en 1806 durant las Guèrras Napoleonencas.	22 de junh de 2024 veire/modificar Antonio Lucio Vivaldi, compositor barròc, violonista, mèste de vriulon e cap d'orquèstra vadut a Venècia lo 4 de març de 1678 e mort a Viena lo 28 de julhet de 1741. La fama colossau de las soas Quate Sasons (qui son en vertat los 4 purmèrs concertos deu son opus titolat Il Cimento dell'Armonia e dell'Invenzione) qu'esconen ua òbra rica (500 concertos haut o baish, detzeas d'operas, òras de musica religiosa) variada e innovanta (d'ua influéncia màger suber l'istòria de la musica en generau e deu concerto e deu vriulon en particular).
23 de junh de 2024 veire/modificar Antonio Lucio Vivaldi, compositor barròc, violonista, mèste de vriulon e cap d'orquèstra vadut a Venècia lo 4 de març de 1678 e mort a Viena lo 28 de julhet de 1741. La fama colossau de las soas Quate Sasons (qui son en vertat los 4 purmèrs concertos deu son opus titolat Il Cimento dell'Armonia e dell'Invenzione) qu'esconen ua òbra rica (500 concertos haut o baish, detzeas d'operas, òras de musica religiosa) variada e innovanta (d'ua influéncia màger suber l'istòria de la musica en generau e deu concerto e deu vriulon en particular).	24 de junh de 2024 veire/modificar Los bactèris son d'organismes vius unicellulars procariòtas, caracterizats per una abséncia de nuclèu e d'organets. La màger part dels bactèris possedisson una paret cellulara constituada de peptidoglicans. Los bactèris mesuran qualques micromètres de long e pòdon presentar diferentas formas: de formas esfericas (còcas), de formas alongadas o en barròts (bacils), de formas mai o mens en espirala. L’estudi dels bactèris es la bacteriologia, una branca de la microbiologia.
25 de junh de 2024 veire/modificar Occitània es lo país del sud-oèst d'Euròpa que correspond al domeni lingüistic contemporanèu de la lenga occitana. Segon d'unes Occitània forma una nacion (e los occitans son un pòble), segon d'autres es solament un espaci lingüistic e cultural.	26 de junh de 2024 veire/modificar Lo rei d'Espanha es lo cap de l'Estat d'Espanha, simbòl de son unitat e permanéncia, que son ròtle es d'arbitrar e moderar lo foncionament regular de las institucions e representar Espanha, e encara de satisfar las foncions que li atribuisson espressament la Constitucion e las leis. Es tanben comandant en cap de las Fòrças Armadas, e coma tal, capitani general de las Armadas e presidís al naut patronatge de las Acadèmias Reialas.
27 de junh de 2024 veire/modificar Samurai dau clan Satsuma durant la guèrra Boshin. La Restauracion Meiji correspònd au periòde entre 1868 e 1869 onte l'emperaire japonés, reduch au ròtle de figura religiosa dempuei de sègles, retrobèt son poder e acomencèt la modernizacion dau país après una guèrra civila corta, la guèrra Boshin, e l'abolicion dau Shogunat Tokugawa.	28 de junh de 2024 veire/modificar Los bactèris son d'organismes vius unicellulars procariòtas, caracterizats per una abséncia de nuclèu e d'organets. La màger part dels bactèris possedisson una paret cellulara constituada de peptidoglicans. Los bactèris mesuran qualques micromètres de long e pòdon presentar diferentas formas: de formas esfericas (còcas), de formas alongadas o en barròts (bacils), de formas mai o mens en espirala. L’estudi dels bactèris es la bacteriologia, una branca de la microbiologia.
29 de junh de 2024 veire/modificar Maomet (vèrs 570, La Mèca - 8 de junh de 632, Medina), foguèt un cap religiós, politic e militar arab que venguèt lo profèta major e la fondator de l’Islam. Lei musulmans lo consideran coma lo darrier profèta dei religions monoteïstas abraamicas. Après sa mòrt, l’ensems de sei revelacions foguèt gropat per formar l’Alcoran que venguèt lo libre sacrat de l’Islam.	30 de junh de 2024 veire/modificar Un tren o trin es un veïcul que circula sus ralhs e fa venir possible lo transpòrt ferroviari. Abitualament un tren consistís en un ensemble de veïculs connectats que son capables de se mòure ensemble lo long d'un camin de fèrre per carrejar de merças o de passatgièrs. Los axes dels vagons e locomotrices de camin de fèrre repausan sus una estructura rodanta nomenada bogi. La propulsion pòt venir de fonts diferentas. Sovent porgida per una locomotriz o per d'unitats multiplas autopropulsadas.