Wikipèdia

Dinastia Song

Wikipèdia:Articles de qualitat Legissètz un « article de qualitat ».

La dinastia Song[1] es una dinastia imperiala chinesa que reinèt de 960 a 1279. Fondada per Song Taizu, un generau autoproclamat emperaire, capitèt d'unificar la màger part dau territòri chinés qu'èra devesit dempuei la casuda de la dinastia Tang en 907. Formèt un Estat organizat a l'entorn d'una administracion centralizada e d'un recrutament eficaç gràcias ai concors imperiaus. Favorizèt tanben lo desvolopament deis arts, dei sciéncias e dei tecnicas, çò que permetèt de descubèrtas e d'innovacions importantas. Ansin, lo periòde Song demòra dins l'istoriografia chinesa coma una epòca culturalament e scientificament richa. Pasmens, lei Song afebliguèron leis institucions militaras per redurre lo montant deis impòsts, a l'origina de revòutas recurrentas durant lei periòdes precedents. Aguèron ansin de dificultats per s'impausar e foguèron victimas d'invasions frequentas en provenància dau nòrd. En 1127, perdiguèron sei territòris septentrionaus e deguèron se retirar au sud dau Fluvi Blau. Puei, a partir de 1251, foguèron atacats per lei Mongòls que conquistèron la totalitat dau país en 1279.

Division politica de China vèrs 1200 entre lei dinastias Song, Jin e Xia.

Istòria modificar

Lei Song dau Nòrd (960-1127) modificar

La fondacion de la dinastia modificar

 
Representacion de l'emperaire Song Taizu, fondator de la dinastia.
Article detalhat : Song Taizu.

Après la casuda de la dinastia Tang en 907, China conoguèt un periòde de division politica e territòriala dich Periòde dei Cinc Dinastias e dei Dètz Reiaumes. Instabla, aquela epòca de l'istòria chinesa foguèt marcada per de guèrras e de complòts frequents. Ansin, vèrs 960, lo generau Zhao Kuangyin usurpèt lo poder de la dinastia dei Zhu Posteriors e fondèt la dinastia Song. Establiguèt sa capitala a Kaifeng e pausèt lei basas d'una administracion solida en desvolopant lei concors imperiaus. Aquò li permetèt de recrutar de foncionaris ben formats, sovent de saberuts, element caracteristic dau futur Empèri Song[2]. Sostenguèt tanben lei sciéncias e nomèt fòrça sabents ò engenhaires a de pòstes prestigiós. En parallèl, fins a 978-979, menèt de campanhas militaras per conquistar leis autrei reiaumes e principats chinés. A sa mòrt, aviá tornat unificar lo país a l'excepcion de quauquei regions septentrionalas que demorèron sota lo contraròtle dei Liao e dei Xia Occidentaus[3].

Lei tensions dau sègle XI modificar

Au contrari deis autrei dinastias qu'avián dominat China, lei Song aguèron de dificultats per impausar son autoritat dins lo país e dins lei regions perifericas tradicionalament somesas ò influenciadas per lei poders chinés fòrts. Ansin, se de relacions comercialas foguèron establidas gràcias a la Rota de la Seda e ai rotas marchandas maritimas asiaticas amb la dinastia Chola, lo Califat Fatimida e Sriwijaya[4][5][6], lei guèrras menadas còntra lei Xia, lei Liao e la dinastia vietnamiana s'acabèron per de reviradas. Còntra lei Liao, lei Song deguèron signar lo Tractat de Shanyuan en 1005[7]. Segon aqueu tèxte, lo cap dei Liao recebèt un estatut egau a aqueu de l'emperaire de China e lei Song deguèron li pagar un important tribut cada an[8].

Au sen de l'Empèri, lo sègle XI foguèt tanben marcat per de tensions vivas entre lei faccions reformatritz e conservatritz de la cort. D'efiech, l'economia prospèra favorizèt de projèctes de transformacion de la societat coma aquelei dau ministre Fan Zhongyan (989-1052) que voliá reformar lo sistèma de recrutament dei foncionaris, aumentar lei salaris de basa au sen de l'administracion e permetre un accès pus egalitari ai concors imperiaus[9][10]. Pasmens, se turtèt a una reaccion violenta dei conservators e deguèt abandonar lo poder en 1045. Un de sei successors, Wang Anshi (1021-1086), assaièt de luchar activament còntra la corrupcion de l'administracion en reformant leis impòsts fonsiers, en creant de monopòlis d'Estat per contraròtlar certaneis activitats economicas, en sostenent lei milícias localas e en assaiant de modificar lei concors per favorizar lei candidats pus qualificats[11]. Dins aquò, sei reformas foguèron annuladas per lo conservator Sima Guang (1019-1086)[12]. Aquelei rivalitats bloquèron tota evolucion e entraïnèron l'exili ò la mòrt de mai d'un intellectuau coma lo poèta Su Shi (1037-1101).

La pèrda dei províncias dau Nòrd modificar

Au començament dau sègle XII, lei Jurchens, un pòble vassau dei Liao, se revoutèron e formèron la dinastia Jin en 1115[13]. Lei Song s'alièron amb lei Jin per atacar lei darrierei regions tengudas per lei Liao, mai la manca d'eficacitat dei tropas Song foguèt notada per lei Jurchens. En 1125 e 1127, organizèron doas atacas còntra lo nòrd de China. Durant la segonda, conquistèron Kaifeng e capturèron l'emperaire retirat Song Huizong, l'emperaire en títol Song Qinzong e la màger part de la cort imperiala[13]. Lei tropas subreviventas, dirigidas per l'emperaire autoproclamat Song Gaozong, se retirèron au sud dau Fluvi Blau. Installèron una capitala novèla dins la vila de Lin'an[14].

Lei Song dau Sud (1127-1279) modificar

La resisténcia còntra lei Jin modificar

Après lei desfachas catastroficas de 1125-1127, lo poder Song realizèt un important esfòrç per melhorar la qualitat de sei fòrças armadas. L'element pus visible foguèt la creacion de la premiera marina militara permanenta chinesa, çò que permetèt de facilitar la resisténcia lòng dau Fluvi Blau e de protegir lei naviris marchands dins lei mars vesinas dau continent[15]. Lei pòrts de Quanzhu, de Guangzhu e de Xiamen aprofichèron aquela politica per se desvolopar[16][17][18]. De generaus experimentats, coma Yue Fei e Han Shizhong, aguèron egalament un ròtle centrau dins la resisténcia Song. Tanben, leis engenhaires e marins innovèron en integrant la pouvera dins l'armament navau. En 1161, aquò permetèt a una pichona flòta Song de ganhar doas batalhas decisivas a Tangdao e a Caishi[19].

Per trobar lei sòus necessari a l'esfòrç de guèrra e a la construccion dei naviris, lo govèrn deguèt confiscar una partida dei tèrras de la noblesa. Aquò creèt de tensions e de problemas financiers, agravats per la corrupcion. D'efiech, gràcias ai liames entre l'aristocracia e l'administracion, èra totjorn possible de trobar de mejans per demenir lo montant de sei taxas. A tèrme lòng, aquò afebliguèt lo poder imperiau, çò qu'empachèt pas la marina d'agantar 52 000 òmes a son apogèu[20]. Una importanta ret de fortificacions foguèt egalament bastida per protegir lo territòri Song còntra leis invasions vengudas dau nòrd.

Leis invasions mongòlas modificar

Au començament dau sègle XIII, lo nòrd de China foguèt victima deis invasions mongòlas menadas per Genghis Khan (1206-1227) e Ogedei (1227-1241). Après de guèrras lòngas e saunosas, destruguèron lei reiaumes Xia Occidentaus e dei Jin[21]. Durant aquelei conflictes, lei Song foguèron globalament leis aliats dei Mongòls. Aquò li permetèron de reconquistar Kaifeng, Luoyang e Chang'an. Pasmens, aquela aliança foguèt rompuda per Mongke (1251-1259) que menèt plusors incursions violentas en China a partir de 1251 e moriguèt durant una ataca còntra Chongqing en 1259[22].

La conquista de Kubilai Khan modificar

 
Representacion de Kubilai Khan.
Article detalhat : Kubilai Khan.

A partir de 1260, Kubilai Khan (1260-1294) contunièt la guèrra de conquista mongòla en China. En fàcia d'aqueleis invasions, lei Song s'apielèron sus sa ret de fortificacions per sostenir de sètges durs e limitar leis infiltracions[23]. Pasmens, avián de dificultats per combatre leis armadas mongòlas sus un prat batalhier dubèrt. Ansin, en 1265, lei Mongòls ganhèron una importanta batalha en Sichuan, çò que li permetèt d'ocupar una província majora[24]. Puei, de 1268 a 1273, lei combats se concentrèron a l'entorn de la vila de Xiangyang que blocava la conquista dau bacin dau Fluvi Blau.

La casuda de Xiangyang privèt lei Song dau sostèn de sei fortificacions principalas. En 1275, una armada de 130 000 òmes menada per lo generau Jia Sidao foguèt durament batuda per lo generau mongòl Bayan e la màger part dau territòri Song èra estat conquistat en 1276. En febrier d'aquela annada, l'emperatritz doairiera acceptèt de se sometre e l'emperaire Song Gong abdiquèt. Kubilai Khan li donèt lo títol de duc e, pus tard, l'exilièt dins un monastèri tibetan[25]. Lei darriers partisans de la dinastia se retirèron au sud de China e proclamèron un emperaire enfant, Song Bing, per perseguir lo combat. Pasmens, sei fòrças foguèron anientadas a la batalha de Yamen en 1279 e lei subrevivents se suicidiguèron[26].

Institucions e organizacion dau poder modificar

Leis institucions centralas modificar

Leis institucions centralas èran inspiradas per una volontat de simplificar leis estructuras de l'Estat Tang e foguèron creadas per Song Taizong. L'emperaire èra lo cap absolut de l'Empèri. Èra assistit per un conseu reduch, de cinc a nòu membres, que definissiá lei linhas directritz de la politica imperiala. Lo govèrn centrau èra compausat d'un secretariat (zhongshumenxia) encargat de la justícia e de la foncion publica, d'un burèu deis afaires militars (shumiyuan) e d'un burèu encargat de l'economia e dei finanças. Aqueu darrier burèu èra devesit en tres servicis principaus encargats de gerir leis afaires relatius ai monopòlis, ai despensas e a la populacion. De seccions especializadas existián per s'ocupar de cada question importanta (collècta dei taxas, construccions publicas, gestion d'un monopòli donat, etc)[27][28].

Un ensemble de foncionaris superiors preparava la politica de l'Empèri gràcias a de conseus, de projèctes e a l'estudi dei planhs[29]. Pasmens, au sègle XI, lo poder èra passat entre lei mans dei ministres, çò que favorizèt lei luchas entre lei diferentei faccions politicas. Pasmens, lei foncionaris gardèron una influéncia majora dins la mesa en òbra dei decisions. Lo periòde Song es donc caracterizat per lo ròtle dei foncionaris dins la conducha deis afaires de l'Estat[30].

Lei concors imperiaus e leis elèits administratius modificar

 
Recepcion d'un candidat durant lei concors imperiaus per l'emperaire.

Tre la fondacion de la dinastia, lo ròtle dei foncionaris foguèt previst per Song Taizong. Ansin, un esfòrç important foguèt organizat per permetre lo recrutament d'individús competents. Lei concors imperiaus demorèron l'otís de basa d'aqueu recrutament mai leis espròvas foguèron orientadas per favorizar leis individús capables de gerir d'un biais eficaç leis afaires de l'Estat. De mai, una importància novèla foguèt donada au meriti dins lei promocions e, innovacion dei Song, lei concors foguèron utilizats per integrar dirèctament dei foncionaris au sen dau govèrn[31].

Lei concors imperiaus conoguèron donc un desvolopament sensa precedents durant li periòde Song. Foguèt permés per l'estampariá que permetèt una difusion pus larga dei tèxtes confuceans au programa. L'educacion foguèt tanben melhorada per aumentar lo nombre de candidats que passèt de 30 000 au començament dau sègle XI a 400 000 a la fin dau sègle XIII[32]. Aquò favorizèt una certana meritocracia e una mobilitat sociala pus importanta. Pasmens, favorizèt lei luchas per lei pòstes, especialament entre lei candidats novèus e lei descendents de foncionaris qu'avián normalament un accès quasi segur a l'administracion. Òr, lo sistèma Song menacèt aquela transmission ereditària[33][34]. De mai, l'educacion demandava totjorn de revenguts importants e leis evolucions socialas demorèron limitadas ai classas aisadas e ai proprietats terrencs.

Au nivèu dau govèrn, lei foncionaris se devesiguèron en dos grops sovent rivaus. Lo premier èra constituït per un elèit aristocratic format per d'individús aguent de liames amb lei Song dempuei la formacion de la dinastia. Lo premier èra compausat per un elèit professionau qu'utilizava l'estatut de son clan, sei relacions familialas e de maridatges ben negociats per mantenir sa posicion dins l'administracion[35]. L'elèit tradicionau dispareguèt lentament e l'elèit professionau se fragmentèt en causa dei rivalitats politicas a la cort. Vèrs la fin dau periòde Song, laissèt pauc a cha pauc la plaça a un elèit borgés. Dins aquò, en despiech de sei feblessas, l'administracion Song se destrièt per un nivèu de corrupcion relativament feble – segon lei critèris de la China imperiala – durant la màger part de son istòria.

L'administracion dei províncias modificar

Lo quadre dei circonscripcions administrativas definidas per lei dinastias precedentas foguèron represas per lei Song. Son unitat de basa èra lo districte (xian). Lo govèrn centrau podiá mandar de comissaris per exercir de missions determinadas, sovent de natura economica, militara ò judiciària[36]. Un sistèma postau, inspirat d'aqueu dei Han, facilitava la comunicacion e la transmission deis informacions[37].

Pasmens, d'un biais generau, lo nombre de foncionaris governamentaus plaçats dins leis administracions localas foguèt totjorn limitat per lo poder centrau. Aquò laissèt una influéncia a la borgesiá e ai captaus dins la gestion deis afaires locaus. Lei responsables locaus èran donc compausats d'un elèit format de candidats ais examens imperiaus, de tutors locaus, de foncionaris recentament recebuts ai concors e de foncionaris retirats[38]. Lo finançament d'aqueu sistèma èra locau e privat, a l'excepcion de periòdes brèus de reformas durant lo rèine de l'emperaire Song Huizong, e aviá donc pas d'efiechs sus la fiscalitat nacionala. Aquò foguèt donc un dei factors d'estabilitat dau poder e, segon lei besonhs, èra completat per de programas sociaus destinats a ajudar lei paures e lei malauts.

Lo drech e la justícia modificar

Lo sistèma judiciari Song gardèt lei còdis juridics e leis institucions tradicionaus chinés[39]. De caps mobils de polícia èran la basa dau mantenement de l'òrdre public e de magistrats foncionaris èran encargats de s'ocupar dei procès. Au nivèu tecnic, se fau nòtar lo trabalh de mètges e de jutges coma Song Ci (1186-1249) que desvolopèron la medecina legala, en particular leis autopsias, per determinar la causa d'un decès e sa natura criminala ò non[40]. Pasmens, leis afaires judiciaris avián un còst important e lei classas pauras preferissián donc generalament reglar lei conflictes en privat[41].

Lei fòrças armadas modificar

 
Representacion de soudats chinés de l'armada Song.

Lei fòrças militaras Song foguèron sovent un ponch feble de la dinastia car èran organizadas d'un biais ineficaç per empachar lei còps d'Estat e lei revòutas militaras. En particular, lo comandament e la gestion de l'armada èran fisats a de ministres e de generaus independents per complicar l'organizacion d'un complòt. Pasmens, en cas de guèrra, leis armadas Song mancavan de coordenacion, çò qu'èra fòrça problematic. De mai, lei generaus venceires èra sovent sospichats de preparar de còps d'Estat e executats, compres durant de periòdes de crisi grèva coma lei batalhas còntra lei Jin lòng dau Fluvi Blau[42]. Per completar aquela reduccion de l'importància dau militar dins leis afaires de l'Estat, l'estatut sociau dei soudats èra tanben considerat coma inferior a aqueu dei foncionaris[43].

Pasmens, lei Song negligiguèron pas leis afaires militars. A son apogèu, sei fòrças militaras èran compausadas d'un milion d'òmes organizats en batalhons de 500 òmes[11][44]. De mai, lei letruts que dirigissián l'Empèri èran sovent entosiastas a l'idèa de concebre d'armas sofisticadas coma d'aubarestas, d'armas de fuòc e de naviris propulsats per de ròdas de pala. L'estrategia e la preparacion dei tropas èran tanben consideradas coma de sciéncias, çò que menèt a una racionalizacion de l'entraïnament. Enfin, un esfòrç intellectuau important foguèt menat sus la tactica militara amb au mens 347 tractats militars redigits durant lo periòde.

Societat e economia modificar

L'agricultura modificar

L'agricultura èra lo còr de la societat e de l'economia Song. Conoguèt un periòde de prosperitat gràcias au sostèn dau govèrn que favorizèt lo desvolopament de l'aigatge, qu'introguèt de tecnicas imaginadas per leis engenhaires chinés e encoratjèt l'amainatjament de parcèlas novèlas. Ansin, lei rendiments aumentèron e la superficia cultivada triplèt[45]. Au nòrd, lo blat, l'òrdi e lo milh demorèron lei cerealas pus produchas. Au sud, lo ris contunièt de predominar amb de produccions pron importantas dins lei regions de Suzhu e de Changzhu per permetre d'exportacions[46]. En defòra dei cerealas, lo sòja, lei fruchs, lo coton (introduch en Hainan), la cana de sucre e lo tè constituïguèron la màger part dei culturas segondàrias.

Lei documents fiscaus conservats permèton de descriure la societat agricòla chinesa d'un biais relativament precís. Leis inegalitats i èran fòrça importantas amb una dominacion dei tenements pus riches que beneficiavan de privilègis e d'exempcions de taxas. Lei revenguts dau poder provenián donc dei tenements mejans que pagavan d'impòsts representant aperaquí 10 % de sa produccion. Aqueleis escarts aumentèron durant tot lo periòde Song, çò qu'entraïnèt una aumentacion dau nombre de païsans paures e d'obriers agricòlas non proprietaris[47]. Lei grands proprietaris terrencs formèron de domenis privats, dichs zhuangyuan, qu'èran plaçats sota la direccion d'un intendent e arrendats a de mainatgiers. Aquò renforçava l'autoritat sociau e juridic deis elèits terrencs[48].

L'artesanat modificar

L'artesanat chinés èra destinat a respòndre ai besonhs de l'Estat e deis elèits urbans. Dins lei vilas, leis artesans èran organizats en guildas que jogavan generalament lo ròtle d'auxiliaris de l'Estat per collectar lei taxas, definir lei pagas e fixar lei pretz[49]. Lei guildas organizavan tanben lo mercat dau trabalh[50]. D'un biais generau, mancavan pas de man d'òbra car fòrça paures dei regions agricòlas venguèron s'installar en vila.

La metallurgia èra un sector particular car l'Estat i ocupava una plaça importanta[51]. La produccion anuala de fonda èra de quauquei miliers a quauquei desenaus de miliers de tonas[52][53]. Aquò foguèt permés per de progrès tecnics coma la generalizacion de l'utilizacion dau carbon de tèrra. En mai de la siderurgia, lo coire, l'estanh e lo plomb èran l'objècte d'esplechas importantas, mai que mai dins lo sud de l'Empèri. La porcelana e la seda èran pereu de sectors particulars en causa de son ròtle dins leis exportacions vèrs l'oèst[54][55].

Lo comèrci interior modificar

 
Exemplari de jiaozi.

Lo comèrci interior aprofichèt una ret de transpòrt qu'aviá pas d'equivalent dins lo mond medievau e lei Song contunièron de perfeccionar leis infrastructuras laissadas per lei dinastias precedentas[56]. Dins lo nòrd, èra puslèu basada sus de rotas e, dins lo sud, sus de canaus. Èra completada per de ponchs de relèva, d'aubèrgas, de corriers e de torres de gàrdia, establits d'un biais regular, que permetián de protegir lei desplaçaments.

Lei besonhs alimentaris dei vilas èran lo motor principau dau comèrci interior[57]. Permetèt d'enrichir una classa de marchands que formèt pauc a cha pauc una « borgesiá urbana » implicada dins leis activitats presentas dins lei vilas e dins lei zònas ruralas situadas a proximitat. L'Estat èra tanben un actor important dau comèrci interior per lo mejan de sei monopòlis e dei taxas[58]. Dins aqueu cas, lei besonhs dei fòrças armadas èra la rason premiera de l'activitat economica. Gràcias a la prosperitat deis activitats marchandas, aquelei taxas e monopòlis venguèron la premiera fònt de revenguts dau poder centrau. Pasmens, de rets de còntrabanda se formèron per contornejar lei monopòlis dins certanei regions.

Per sostenir aqueu comèrci, lei pèças de moneda foguèron pas sufisentas en despiech de la produccion de sièis miliards de pèças de coire en 1085[59]. Aquò menèt a la creacion d'un papier moneda dich « jiaozi ». Aquò èra una evolucion dei letras de depaus e d'escambi emesas per l'Estat per redurre lei riscs engendrats per lo transpòrt de metaus preciós sus de distàncias importantas[60]. Pasmens, aquela premiera moneda papier aguèt una istòria caotica en causa de l'emission de moneda faussa[61]. Pus grèu, leis emissions venguèron lèu ben superioras ai quantitats de moneda metallica disponibla. La valor dei jiaozi s'afondrèt e lo sistèma foguèt abandonat avans lo començament deis invasions mongòlas.

Lo comèrci exterior modificar

 
Pintura de joncas chinesas dau periòde Song.

Gràcias a l'expansion dei cambis maritims e a l'aumentacion de la produccion chinesa, l'Empèri Song aguèt un ròtle centrau dins l'economia asiatica de son epòca e, pus generalament, dins l'economia eurasiatica. Au nòrd, pagava de tributs ai reiaumes chinés presents dins la region. Au sud, lei marchands èran ben implantats lòng deis itineraris maritims dau Sud-Èst Asiatic. I intrèron en contacte amb lei marchands d'Asia dau Sud coma lo mòstran lei descripcions de joncas chinesas donats per d'explorators arabis. De marchands Song son mencionats en Iemèn cada an. En retorn, d'Arabis s'installèron dins de vilas portuàrias fins a China.

Lo desvolopament dei vilas modificar

L'enrichiment dei vilas, l'exòde dei païsans e deis obriers ruraus paures e la mobilitat facilitada per lei rets rotieras e fluvialas favorizèron lo desvolopament dei vilas. Ansin, pendent lo periòde Song, Kaifeng e Hangzhu passèron lo milion d'abitants[62]. Pasmens, au contrari dei periòdes precedents, lo poder imperiau intervenguèt pauc e la creissença dei vilas foguèt pus anarquica amb la quasi disparicion dei quartiers especializats, la formacion de borgadas e l'abandon dei plans ipodamics. Lo barri dei ciutats Song perdiguèt una partida de son ròtle protector e leis autoritats renoncièron sovent au cuerbefuòc nuechenc, çò qu'entraïnèt l'aparicion d'una vida nuechenca dins lei centres urbans pus importants[63]. Per exemple, la fèsta dei lantèrnas i prenguèt una importància novèla.

Leis arts e la cultura modificar

 
Pintura dau periòde Song.

En causa de l'importància donada a l'erudicion dins lo recrutament dei foncionaris, lo periòde Song foguèt un periòde artisticament riche. La poesia, la pintura e la calligrafia i foguèron fòrça populars e lei letruts au servici de la dinastia desvolopèron de formas permetent d'exprimir lo talent, lo temperament e lo mestritge dau qi deis autors[64]. Su Shi (1037-1101) e Mi Fu (1051-1107) son d'exemples d'aqueleis letruts qu'èran de poètas, de pintres e de calligrafs reconeguts. La pintura Song foguèt dominada per d'artistas coma Fan Kuan († sègle XI), Li Gonglin (1049-1106), Zhang Zeduan (1085-1145), Ma Yuan (vèrs 1190-1230) e Liang Kai († sègle XIII). La seda e lo papier ne'n foguèron lo supòrt principau. La pintura de païsatge e lei retrachs foguèron lei dos tèmas majors de la pintura Song, gràcias au sostèn de plusors emperaires artistas. Regardant la poesia, lo genre pus practicat èra aqueu dau ci, un tipe de poèmas cantats[65].

En defòra de la poesia, leis autrei genres literaris, jutjats mens nobles, foguèron fòrça practicats per l'elèit Song. Aquò menèt a la publicacion de mai d'una òbra importanta, especialament d'antologias e d'enciclopèdias. Lei pus coneguts son lei Quatre grands libres dei Song : lo Taiping Yulan qu'es una enciclopèdia generala, lo Taiping Guangji qu'es un recuelh de còntes, lo Wenyuan Yinghua qu'es una antologia de poèmas e de cants e lo Cefu Yuangui qu'es una enciclopèdia d'assais politics, d'autobiografias, de memòrias e de decrèts. Se fau tanben nòtar lo Zizhi Tongjian qu'es una compilacion de l'istòria chinesa realizada per Sima Guang (1019-1086)[66]. Enfin, fòrça tractats scientifics e tecnics foguèron escrichs en botanica, en zoologia, en arquitectura, en medecina, en engenhariá ò en arqueologia[67].

Sciéncias e tecnicas modificar

Matematicas e sciéncias fondamentalas modificar

Lei matematicas chinesas conoguèron de progrès importants pendent lo periòde Song. Qin Jiushao (1202-1261) introduguèt lo simbòl zèro, çò que permetèt de remplaçar leis espacis blancs utilizats avans son idèa[68]. Trabalhèt tanben sus lo teorèma dei rèstas chinés, la formula d'Eron e sus de calculs astronomics destinats a determinar lo solstici d'ivèrn. Pasmens, lo matematician pus important de l'epòca es probablament Yang Hui (1238-1298) que donèt la premiera illustracion chinesa dau triangle de Pascal e de règlas de construccion dei carrats magics. Foguèt tanben lo premier sabent qu'utilizèt de coefficients negatius de x dins d'equäcion quadraticas[69].

Fòrça saberuts dau periòde Song s'interessèron a de domenis scientifics e tecnics fòrça variats coma la biologia, la botanica, la zoologia, la geologia, la mineralogia, la mecanica, l'astronomia, la medecina ò l'optica. Lei sabents foncionaris Shen Kuo (1031-1095) e Su Song (1021-1102) son probablament lei doas figuras emblematicas d'aqueu movement. De descubèrtas importantas foguèron donc realizadas coma la declinason magnetica terrèstra[70][71], de l'existéncia de mecanismes geomorfologics de formacion dau païsatge[72], dau principi de la chambra escura[73] e de tecnicas pus precisas per nòtar la posicion deis estelas.

Utilizacion militara de la pouvera modificar

 
Recèpta de la pouvera escricha dins un tractat de 1044.
Article detalhat : Pouvera.

L'utilizacion militara de la pouvera es un dei progrès tecnics pus famós dau periòde Song. Aquò menèt a la fabricacion de granadas explosivas, de canons, de minas terrèstras e, en mèscla amb de produchs incendiaris similars au fuòc grèc, de lança-flamas. Aqueleis armas foguèron fòrça utilizadas fins a l'afondrament de la dinastia e de metòdes de produccion se desvolopèron per fabricar de miliers d'exemplaris de bombas metallicas cada mes[74]. Mostrèron son eficacitat e foguèron adoptadas per lei tropas mongòlas, en partida compausadas de tropas chinesas, çò que menèt a sa difusion progressiva vèrs l'oèst.

Mecanica, mesura de distàncias e cartografia modificar

 
Carta dau Yu Ji Tu realizada en 1137.
Articles detalhats : Ròda diferenciala e Relòtge.

Per mesurar lei distàncias, lei Chinés utilizavan d'odomètres mecanics dempuei lo periòde Han[75]. Dotats de ròdas dentadas, aquelei veïculs permetián de mesurar l'unitat de distància chinesa, lo li, gràcias a un sistèma d'alarma. Pasmens, sota lei Song, leis odomètres foguèron completats per un mecanisme de ròda diferenciala que permetiá de mantenir un element dau veïcul en direccion dau sud, que que siegue lo sens dei ròdas[76]. Uei, la ròda diferenciala es totjorn utilizada sus leis automobilas modèrnas per aplicar un moment de fòrça identic a de ròdas virant a de velocitats diferentas. Aqueu mestritge mecanic permetèt tanben la construccion de relòtges idraulics, de relòtges astronomics e d'esfèras armillaras e celestialas. Certanei relòtges foguèron dotats dei premierei cadenas de transmission[77]

Gràcias ai progrès en geometria e ai mesuras melhoradas, la cartografia chinesa venguèt pus precisa. Ansin, en 1137, una carta d'un mètre carrat foguèt escultada dins un blòt de pèira. Representa d'un biais fidèu lo traçat dei litoraus e dei fluvis chinés e s'estend fins ai regions indianas[78]. Lei Song favorizèron tanben la produccion de libres de viatge illustrats. Dins lo domeni de la cartografia astronomica, se fau nòtar l'invencion d'una projeccion quasi identica a aquela de Mercator per Su Song[79].

Estampariá de caractèrs mobils modificar

 
Pagina estampada en 868.
Article detalhat : Estampariá.

Tradicionalament atribuïda a Gutenberg († 1468), l'estampariá de caractèrs mobils èra conegut per lei Song dempuei lo sègle XI. D'efiech, es descricha dins lo Meng xi bi tan, un important obratge scientific e tecnic publicat en 1088 per Shen Kuo[80]. Son inventor èra l'artesan Bi Sheng (990-1051) que concebèt un sistèma de caractèrs de tèrra cuecha per facilitar l'estampariá. Aquò permetèt d'aumentar la produccion de libres en demenissent lei còsts de fabricacion e foguèt un dei factors d'expansion de l'elèit intellectuau[81]. Pasmens, lei caractèrs mobils èran pas ben adaptats a l'escritura chinesa en causa dau nombre fòrça importants de caractèrs necessaris. Per exemple, en 1725, l'estampatge dau Qinding Gujin tushu jicheng (« La Granda Enciclopèdia Imperiala Illustrada dei Temps Passat e Present ») necessitèt la fabricacion de 25 000 caractèrs mobils de bronze[82]. Après lei Song, lei caractèrs mobils foguèron donc en partida abandonats au profiech d'un sistèma de placas de fusta gravada.

Engenhariá nautica e idraulica modificar

Article detalhat : Bossòla.

En engenhariá nautica e idraulica, lo periòde Song veguèt l'invencion de la premiera resclausa dotada d'un bacin intermediari[83]. Aquò facilitèt fòrça lo passatge entre diferentei seccions de canau e melhorèt la seguretat dei naviris fluviaus. Pasmens, d'autrei progrès aguèron d'efiechs similars coma l'aparicion de bugets estancs, de governalhs reglables per s'adaptar a la prefondor e de la cela seca[84]. Aquò permetèt de fabricar de naviris pus resistents e d'assegurar una entretenença pus eficaça. Pasmens, l'innovacion pus famosa de la marina Song es probablament l'introduccion de la bossòla marina[85].

Engèni civiu, arquitectura e tecnicas de construccion modificar

 
Tractat d'arquitectura de 1103.

L'arquitectura Song s'inscriu dins la continuitat dei dinastias precedentas. Es caracterizada per un nivèu suplementari dins la sofisticacion dei construccions, especialament aquelei dei palais, dei pagòdas, dei pònts e dei tombèus. Pasmens, l'innovacion pus importanta dau periòde foguèt l'interès portat per lei saberuts ai tecnicas arquitecturaus amb la publicacion de plusors tractats. D'efiech, se lei professions liadas a l'arquitectura e a la construccion gardèron un estatut inferior ai foncionaris confuceans, lo govèrn decidèt d'estructurar mai la profession en creant d'escòlas e d'agéncias de construccion e d'engenhariá coma aquela dirigida per lo bastisseire de pònt Cai Xiang (1012-1067). Una autra personalitat majora de l'arquitectura Song es Li Jie (1065-1110) que compilèt l'ensemble dei sabers tecnics deis arquitèctes, artesans e obriers chinés dins lo Yingzao Fashi (« Tractat sus lei metòdes d'arquitectura ») en 1103[86].

Annèxas modificar

Liames intèrnes modificar

Bibliografia modificar

  • (en) Patricia Buckley Ebrey, Anne Walthall e James B. Palais, East Asia : A Cultural, Social, and Political History, Houghton Mifflin, Boston, 2006.
  • (fr) Gérard Chaliand, Les empires nomades, Perrin, 2006.
  • (fr) Jacques Gernet, Le monde chinois, 2. L'époque moderne, Xe – XIXe siècle, París, Armand Colin, 2005.
  • (en) David Andrew Graff e Robin Higham, A Military History of China, Boulder, Westview Press, 2002
  • (en) Dieter Kuhn, The age of Confucian rule: the Song transformation of China, Cambridge, Harvard University Press, 2009.
  • (en) Peter Mohn, Magnetism in the Solid State : An Introduction, Nòva York, Springer-Verlag, 2003.
  • (en) Joseph Needham, Science and Civilization in China, Taipei, Caves Books, 1986 :
    • Introductory Orientations, vol. I, 1986.
    • Mathematics and the Sciences of the Heavens and the Earth, vol. III, 1986.
    • Physics and Physical Technology, Part 2 : Mechanical Engineering, vol. IV, 1986.
    • Physics and Physical Technology, Part 3 : Civil Engineering and Nautics, vol. IV, 1986.
    • Chemistry and Chemical Technology, Part 7 : Military Technology; The Gunpowder Epic, vol. V, 1986.
  • (en) Morris Rossabi, Khubilai Khan : His Life and Times, Berkeley, University of California Press, 1988.
  • (en) Nathan Sivin, Science in Ancient China, Brookfield, Ashgate Publishing, 1995.

Nòtas e referéncias modificar

  1. ↑ 宋朝 en mandarin, sòng cháo en pinyin.
  2. ↑ (en) Patricia Buckley Ebrey, Anne Walthall e James B. Palais, East Asia : A Cultural, Social, and Political History, Houghton Mifflin, Boston, 2006, p. 160.
  3. ↑ (en) Patricia Buckley Ebrey, Anne Walthall e James B. Palais, East Asia : A Cultural, Social, and Political History, Houghton Mifflin, Boston, 2006, p. 154.
  4. ↑ (en) Kenneth Hall, Maritime trade and state development in early Southeast Asia, University of Hawaii Press, Hawaii, 1985, p. 23.
  5. ↑ (en) K. A. Sastri Nilakanta, The CōĻas, University of Madras, Madras, 1984, pp. 173 e 316.
  6. ↑ (en) Fuwei Shen, Cultural flow between China and the outside world, Foreign Languages Press, Pequin, 1996, p. 158.
  7. ↑ (en) Jing-shen Tao, Two Sons of Heaven : Studies in Sung-Liao Relations, University of Arizona Press, Tucson, 1988.
  8. ↑ (en) James A. Anderson, Battlefronts Real and Imagined: War, Border, and Identity in the Chinese Middle Period, Palgrave Macmillan, Nòva York, 2008, pp. 207-209.
  9. ↑ (en) Zheng Yuan, « Local Government Schools in Sung China: A Reassessment », History of Education Quarterly, 1994, vol. 34, n° 2, pp. 193–213.
  10. ↑ (en) Patricia Buckley Ebrey, Anne Walthall e James B. Palais, East Asia: A Cultural, Social, and Political History, Boston, Houghton Mifflin, 2006, p. 163.
  11. ↑ 11,0 et 11,1 (en) Patricia Buckley Ebrey, Anne Walthall e James B. Palais, East Asia: A Cultural, Social, and Political History, Boston, Houghton Mifflin, 2006, p. 164.
  12. ↑ (en) Nathan Sivin, Science in Ancient China, Brookfield, Ashgate Publishing, 1995, pp. 3-4.
  13. ↑ 13,0 et 13,1 (en) Patricia Buckley Ebrey, Anne Walthall e James B. Palais, East Asia: A Cultural, Social, and Political History, Boston, Houghton Mifflin, 2006, p. 165.
  14. ↑ (en) Jing-Shen Tao, « The Move to the South and the Reign of Kao-tsung », dins Paul Jakov Smith e Denis C. Twitchett (dir.), The Cambridge History of China: Volume 5, The Sung Dynasty and Its Precursors, 907-1279, Cambridge University Press, 2009, pp. 556-643.
  15. ↑ (en) Joseph Needham, Science and Civilization in China. Physics and Physical Technology, Part 3 : Civil Engineering and Nautics, Taipei, Caves Books, 1986, p. 486.
  16. ↑ (en) Lianmao Wang, Return to the City of Light: Quanzhou, an eastern city shining with the splendour of medieval culture, Fujian People's Publishing House, 2000, p. 14.
  17. ↑ (en) Nathan Sivin, Science in Ancient China, Brookfield, Ashgate Publishing, 1995, p. 5.
  18. ↑ (en) Ann Paludan, Chronicle of the Chinese Emperors : The Reign-by-reign Record of the Rulers of Imperial China, Londres, Thames & Hudson, 1998, p. 136.
  19. ↑ (en) James Riddick Partington, A History of Greek Fire and Gunpowder, Cambridge, W. Heffer & Sons Ltd, 1960.
  20. ↑ (en) Morris Rossabi, Khubilai Khan : His Life and Times, Berkeley, University of California Press, 1988, p. 80.
  21. ↑ (en) Patricia Buckley Ebrey, Anne Walthall e James B. Palais, East Asia: A Cultural, Social, and Political History, Boston, Houghton Mifflin, 2006, p. 236.
  22. ↑ (en) Patricia Buckley Ebrey, Anne Walthall e James B. Palais, East Asia: A Cultural, Social, and Political History, Boston, Houghton Mifflin, 2006, p. 240.
  23. ↑ Au contrari d'una afiermacion frequenta, lei Mongòls avián lo mestritge dei tecnicas de sètge. Pasmens, lei Song avián de fortificacions fòrça estendudas e èran d'especialistas de la defensa.
  24. ↑ (en) Morris Rossabi, Khubilai Khan : His Life and Times, Berkeley, University of California Press, 1988, p. 88.
  25. ↑ (en) Morris Rossabi, Khubilai Khan : His Life and Times, Berkeley, University of California Press, 1988, p. 90.
  26. ↑ (en) Morris Rossabi, Khubilai Khan : His Life and Times, Berkeley, University of California Press, 1988, p. 94.
  27. ↑ (fr) Jacques Gernet, Le monde chinois, 2. L'époque moderne, Xe – XIXe siècle, Armand Colin, París, 2005, pp. 23-24.
  28. ↑ (fr) Vadime Elisseeff e Danielle Elisseeff, La civilisation de la Chine classique, París, Arthaud, 1987, pp. 349-350.
  29. ↑ (fr) Jacques Gernet, Le monde chinois, 2. L'époque moderne, Xe – XIXe siècle, Armand Colin, París, 2005, p. 23
  30. ↑ (fr) Jacques Gernet, Le monde chinois, 2. L'époque moderne, Xe – XIXe siècle, Armand Colin, París, 2005, pp. 26-27.
  31. ↑ (en) Patricia Buckley Ebrey, The Cambridge Illustrated History of China, Cambridge, Cambridge University Press, 1999, pp. 145-146.
  32. ↑ (en) Patricia Buckley Ebrey, The Cambridge Illustrated History of China, Cambridge, Cambridge University Press, 1999, p. 147.
  33. ↑ (en) Patricia Buckley Ebrey, Anne Walthall e James B. Palais, East Asia: A Cultural, Social, and Political History, Boston, Houghton Mifflin, 2006, p. 162.
  34. ↑ (en) Robert M. Hartwell, « Demographic, Political, and Social Transformations of China, 750-1550 », Harvard Journal of Asiatic Studies, vol. 42,‎ 1982, pp. 417-418.
  35. ↑ (en) Robert M. Hartwell, « Demographic, Political, and Social Transformations of China, 750-1550 », Harvard Journal of Asiatic Studies, vol. 42,‎ 1982, pp. 405-413.
  36. ↑ (fr) Jacques Gernet, Le monde chinois, 2. L'époque moderne, Xe – XIXe siècle, Armand Colin, París, 2005, p. 24.
  37. ↑ (en) Joseph Needham, Science and Civilization in China. Physics and Physical Technology, Part 3 : Civil Engineering and Nautics, Taipei, Caves Books, 1986, pp. 35-36.
  38. ↑ (en) John King Fairbank e Merle Goldman, China : A New History, Cambridge, Londres, The Belknap Press of Harvard University Press, 2a edicion, 2006, pp. 101-106.
  39. ↑ (en) Patricia Buckley Ebrey, Anne Walthall e James B. Palais, East Asia: A Cultural, Social, and Political History, Boston, Houghton Mifflin, 2006, p. 161.
  40. ↑ (fr) Jacques Gernet, Le monde chinois, 2. L'époque moderne, Xe – XIXe siècle, Armand Colin, París, 2005, pp. 269-270.
  41. ↑ (fr) Jacques Gernet, Le monde chinois, 2. L'époque moderne, Xe – XIXe siècle, Armand Colin, París, 2005, pp. 169-170.
  42. ↑ (en) Shouyi Bai, An Outline History of China, Pequin, Foreign Languages Press, 2002, pp. 239, 250 e 254.
  43. ↑ (en) David Andrew Graff e Robin Higham, A Military History of China, Boulder, Westview Press, 2002, pp. 25-26.
  44. ↑ (en) C. J. Peers, Soldiers of the Dragon: Chinese Armies 1500 BC-AD 1840, Oxford, Osprey Publishing, 2006, p. 130.
  45. ↑ (en) Dieter Kuhn, The age of Confucian rule: the Song transformation of China, Cambridge, Harvard University Press, 2009, pp. 213-214.
  46. ↑ (en) Dieter Kuhn, The age of Confucian rule: the Song transformation of China, Cambridge, Harvard University Press, 2009, p. 217.
  47. ↑ (fr) Jacques Gernet, Le monde chinois, 2. L'époque moderne, Xe – XIXe siècle, París, Armand Colin, 2005, pp. 36-39.
  48. ↑ (fr) Jacques Gernet, Le monde chinois, 2. L'époque moderne, Xe – XIXe siècle, París, Armand Colin, 2005, pp. 35-36.
  49. ↑ (fr) Jacques Gernet, La vie quotidienne en Chine, à la veille de l'invasion mongole (1250-1276), Arle, Éditions Philippe Picquier, 2007, pp. 134-136.
  50. ↑ (fr) Jacques Gernet, La vie quotidienne en Chine, à la veille de l'invasion mongole (1250-1276), Arle, Éditions Philippe Picquier, 2007, pp. 141-143.
  51. ↑ (en) Donald B. Wagner, « The Administration of the Iron Industry in Eleventh-Century China », Journal of the Economic and Social History of the Orient, vol. 44,‎ 2001, pp. 175–197.
  52. ↑ (en) Dieter Kuhn, The age of Confucian rule: the Song transformation of China, Cambridge, Harvard University Press, 2009, p. 231.
  53. ↑ (en) Patricia Buckley Ebrey, Anne Walthall e James B. Palais, East Asia: A Cultural, Social, and Political History, Boston, Houghton Mifflin, 2006, p. 158.
  54. ↑ (fr) Jacques Gernet, Le monde chinois, 2. L'époque moderne, Xe – XIXe siècle, París, Armand Colin, 2005, p. 45.
  55. ↑ (en) Dieter Kuhn, The age of Confucian rule: the Song transformation of China, Cambridge, Harvard University Press, 2009, pp. 220-221.
  56. ↑ (en) Dieter Kuhn, The age of Confucian rule: the Song transformation of China, Cambridge, Harvard University Press, 2009, pp. 225-229.
  57. ↑ (en) Dieter Kuhn, The age of Confucian rule: the Song transformation of China, Cambridge, Harvard University Press, 2009, pp. 218-219.
  58. ↑ (fr) Jacques Gernet, Le monde chinois, 2. L'époque moderne, Xe – XIXe siècle, París, Armand Colin, 2005, pp. 47-49.
  59. ↑ (en) Patricia Buckley Ebrey, Anne Walthall e James B. Palais, East Asia: A Cultural, Social, and Political History, Boston, Houghton Mifflin, 2006, p. 156.
  60. ↑ (fr) Jacques Gernet, Le monde chinois, 2. L'époque moderne, Xe – XIXe siècle, París, Armand Colin, 2005, pp. 50-51.
  61. ↑ (en) Dieter Kuhn, The age of Confucian rule: the Song transformation of China, Cambridge, Harvard University Press, 2009, pp. 246-251.
  62. ↑ (en) John King Fairbank e Merle Goldman, China : A New History, Cambridge, Londres, The Belknap Press of Harvard University Press, 2006, p. 89.
  63. ↑ (fr) Jacques Gernet, Le monde chinois, 2. L'époque moderne, Xe – XIXe siècle, París, Armand Colin, 2005, p. 41.
  64. ↑ (en) Patricia Buckley Ebrey, Anne Walthall e James B. Palais, East Asia: A Cultural, Social, and Political History, Boston, Houghton Mifflin, 2006, pp. 81-83.
  65. ↑ (fr) Jacques Gernet, Le monde chinois, 2. L'époque moderne, Xe – XIXe siècle, París, Armand Colin, 2005, p. 58.
  66. ↑ (fr) Jacques Gernet, Le monde chinois, 2. L'époque moderne, Xe – XIXe siècle, París, Armand Colin, 2005, p. 71.
  67. ↑ (fr) Jacques Gernet, Le monde chinois, 2. L'époque moderne, Xe – XIXe siècle, París, Armand Colin, 2005, pp. 65-72.
  68. ↑ (en) Joseph Needham, Science and Civilization in China. Mathematics and the Sciences of the Heavens and the Earth, vol. III, Taipei, Caves Books, 1986, p. 43.
  69. ↑ (en) Joseph Needham, Science and Civilization in China. Mathematics and the Sciences of the Heavens and the Earth, vol. III, Taipei, Caves Books, 1986, pp. 46, 59-60 e 104.
  70. ↑ (en) Peter Mohn, Magnetism in the Solid State : An Introduction, Nòva York, Springer-Verlag, 2003, p. 1.
  71. ↑ (en) Ainslie Thomas Embree e Carol Gluck, Asia in Western and World History : A Guide for Teaching, Armonk, ME Sharpe, 1997, p. 843.
  72. ↑ (en) Nathan Sivin, Science in Ancient China, Brookfield, Vermont, VARIORUM, Ashgate Publishing, 1995, pp. 23-24.
  73. ↑ (en) Joseph Needham, Science and Civilization in China. Physics and Physical Technology, Part 2 : Mechanical Engineering, vol. IV,, Taipei, Caves Books, 1986, p. 98.
  74. ↑ (en) Joseph Needham, Science and Civilization in China. Chemistry and Chemical Technology, Part 7 : Military Technology; The Gunpowder Epic, vol. V, Taipei, Caves Books, 1986, pp. 173-174.
  75. ↑ (en) Joseph Needham, Science and Civilization in China. Physics and Physical Technology, Part 2 : Mechanical Engineering, vol. IV,, Taipei, Caves Books, 1986, p. 283.
  76. ↑ (en) Joseph Needham, Science and Civilization in China. Physics and Physical Technology, Part 2 : Mechanical Engineering, vol. IV,, Taipei, Caves Books, 1986, p. 286.
  77. ↑ (en) Nathan Sivin, Science in Ancient China, Brookfield, Vermont, VARIORUM, Ashgate Publishing, 1995, p. 17.
  78. ↑ (en) Joseph Needham, Science and Civilization in China. Mathematics and the Sciences of the Heavens and the Earth, vol. III, Taipei, Caves Books, 1986, pp. 547-549.
  79. ↑ (en) Joseph Needham, Science and Civilization in China. Physics and Physical Technology, Part 2 : Mechanical Engineering, vol. IV,, Taipei, Caves Books, 1986, p. 569.
  80. ↑ (en) Joseph Needham, Science and Civilization in China. Chemistry and Chemical Technology, Part 7 : Military Technology; The Gunpowder Epic, vol. V, Taipei, Caves Books, 1986, pp. 201-203.
  81. ↑ (en) Patricia Buckley Ebrey, The Cambridge Illustrated History of China, Cambridge, Cambridge University Press, 1999, p. 147.
  82. ↑ (en) Joseph Needham, Science and Civilization in China. Chemistry and Chemical Technology, Part 7 : Military Technology; The Gunpowder Epic, vol. V, Taipei, Caves Books, 1986, pp. 215-216.
  83. ↑ (en) Joseph Needham, Science and Civilization in China. Physics and Physical Technology, Part 2 : Mechanical Engineering, vol. IV,, Taipei, Caves Books, 1986, pp. 350-351.
  84. ↑ (en) Joseph Needham, Science and Civilization in China. Physics and Physical Technology, Part 2 : Mechanical Engineering, vol. IV,, Taipei, Caves Books, 1986, pp. 463 e 660.
  85. ↑ (en) Nathan Sivin, Science in Ancient China, Brookfield, VARIORUM, Ashgate Publishing, 1995, p. 22.
  86. ↑ (en) Qinghua Guo, « Yingzao Fashi: Twelfth-Century Chinese Building Manual », Architectural History : Journal of the Society of Architectural Historians of Great Britain, vol. 41,‎ 1998, pp. 1–13.
Recuperada de « https://oc.wikipedia.org/w/index.php?title=Dinastia_Song&oldid=2401692 »