Enciclopèdia

Una enciclopèdia (del grèc ancian ἐγκύκλιοςe παιδεία, enkyklios paedia significant « s un document que » e « educacion ») e son un ensemble de connexions dont la tòca es de contenir tot lo saber uman, dins totes los domenis o un domeni donat. Apareguda durant l'Antiquitat, l'idèa menèt a la redaccion d'obratges diferents que convergiguèron vèrs un modèl comun en Euròpa a partir dau sègle XVII. Lo mot « enciclopèdia » s'impausèt durant lo Sègle dei Lutz. Au sègle XIX, lo nombre d'enciclopèdias aumentèt fòrça amb la publicacion d'obratges dins mai d'un país e amb l'aparicion d'enciclopèdias especializadas dins un domeni precís.

Aqueleis enciclopèdias papier èran generalament d'obratges importants associats a un certan prestigi. La redaccion n'èra fisada a d'especialistas e un esfòrç aviá luòc per organizar la mesa a jorn regulara dau contengut a la publicacion d'una edicion novèla. Aquò durèt fins ais 1990 e a la generalizacion deis otís informatics que menèron a l'invencion de l'enciclopèdia en linha dau tipe Wikipèdia. D'utilizacion pus simpla, aqueleis enciclopèdias an remplaçat la màger part deis enciclopèdias tradicionalas.

Istòria

De l'Antiquitat a l'Edat Mejana

Pagina de la Soïda dins una edicion dau sègle XVI.

L'idèa de rejónher l'ensemble dau saber uman es apareguda durant l'Antiquitat dins mai d'una region. Segon lei conoissenças arqueologicas actualas, existiá ja en Sumèr, a la fin dau millenari IV avC, de listas tematicas d'animaus, de ròcas, de plantas e d'aucèus e de projèctes similars son estats identificats en Egipte, en Grècia, dins l'Empèri Roman e en China. Aqueleis obratges èran generalament classats per tèmas e podián èsser compausats de plusors libres. Un exemple caracteristic es l’Istòria naturala de Plini l'Ancian (23-79 apC) que foguèt una referéncia en Euròpa fins a la fin de l'Edat Mejana. Èra compausat de 37 libres e tractava 20 000 ponchs diferents. Element interessant per l'epòca, Plini anonciava tanben aver consultat 500 autors per redigir son tèxte.

Durant l'Edat Mejana, d'autreis òbras similaras foguèron redigigas. Pasmens, en Euròpa, lo sistèma de classament foguèt fòrça influenciat per la vision crestiana dau mond. D'efiech, a l'iniciativa d'Agustin d'Ipòna (380-454), leis elements contenguts dins la Bíblia foguèron integrats dins leis enciclopèdias. Dins certanei cas, lei conoissenças foguèron classadas dins un òrdre dirèctament inspirat per lei tèxtes sacrats coma lo De universo dau monge Raban Maur (780-856) qu'adoptèt una organizacion anant dau Creator vèrs sei creacions. Pasmens, la vision crestiana foguèt pas totjorn la nòrma. Au sègle X, una enciclopèdia bizantina, la Soïda, innovèt fòrça en prepausant 30 000 intradas classadas per òrdre alfabetic.

Leis enciclopèdias venguèron pus nombrosas en Euròpa a partir dau sègle XII en causa d'un interès creissent per lei sciéncias au sen de l'elèit intellectuau. Lei tèxtes dau periòde son d'una qualitat inegala car mai d'un autor tornèt escriure d'obratges pus ancians après i aver apondut d'informacions novèlas mai o mens justas. Pasmens, i aguèt tanben de causas novèlas coma Schedula diversum artium qu'es benlèu la premiera enciclopèdia consacrada ai sabers tecnics professionaus o Li Livres dou Trésor que son redigits en picard en plaça dau latin. La personalitat majora d'aqueu movement foguèt Vincent de Beauvais (†1264) qu'es l'autor de Speculum maius, un obratge de 4,5 milions de mots que foguèt la pus importanta enciclopèdia escricha fins au sègle XVIII. Traducha dins plusors lengas, recampava tres partidas que tractava dei sciéncias naturalas, dei tecnicas e de l'istòria.

De la Renaissença au sègle dei Lutz

L’Encyclopédie de Diderot e d'Alembert, prototipe de l'enciclopèdia modèrna.

La Renaissença aguèt una influéncia importanta sus l'organizacion deis enciclopèdias. Au nivèu tecnic, l'òrdre alfabetic, durament contestat fins a la fin dau sègle XVIII, s'impausèt lentament per classar leis intradas. L'abséncia de coeréncia intèrna dei sabers presentats d'aquela maniera foguèt la rason principala de l'oposicion a son adopcion. Dins aquò, l'aspècte practic prevauguèt quand foguèt chausit per Diderot per organizar son Encyclopédie. L'autre progrès important dau periòde foguèt l'invencion de la remanda per Domenico Bandini. Aquò permetiá de crosar d'intradas o de referéncias e èra un complement eficaç per subremontar lei limits de l'òrdre alfabetic.

Au nivèu de la difusion, la premiera enciclopèdia estampada, la Margarita philosophica de Gregor Reisch (1467-1525), data de 1504. Lo tèrme « enciclopèdia » apareguèt per lo premier còp en 1517 dins lo títol de l’Encyclopedia orbisque doctrinarum, hoc est omnium artium, scientiarum, ipsius philosophiae index ac divisio de Johann Turmair (1477-1534).

A partir dau sègle XVII, leis enciclopèdias venguèron lo vector privilegiat de difusion deis idèas novèlas. Lo precursor d'aquela transformacion foguèt probablament Ephraim Chambers (1680-1740) que donèt una importància novèla ai sciéncias dins sa Cyclopaedia de 1728. Foguèt a l'origina de l’Encyclopédie de Diderot e d'Alembert que venguèt lo prototipe de l'enciclopèdia modèrna. D'efiech, publicada de 1751 a 1772, èra compausada de 71 818 articles redigits per 160 especialistas e voliá presentar lei conoissenças pus recentas per luchar còntra l'obscurantisme. L'obratge obtenguèt un succès fòrça important

La generalizacion deis enciclopèdias

A la fin dau sègle XVIII, lo succès de l’Encyclopédie menèt a l'edicion d'enciclopèdias redigidas segon de principis similars (nombre important d'intradas, redaccion collectiva...) en i integrant una neutralitat pus importanta. La premiera enciclopèdia modèrna foguèt publicada en 1781 per la Librariá Panckoucke. Puei, en 1796, pareguèt l'enciclopèdia Brockhaus en Alemanha. Durant lo sègle XIX, inspirèt de trabalhs similars dins leis autrei país europèus coma la Grand Dictionnaire universel de Larousse o la Grande Encyclopédie dirigida per Marcelin Berthelot.

Au sègle XX, lei progrès de l'edicion permetèron la realizacion d'enciclopèdias especializadas dins un tèma donat ò destinadas a un public donat (enfants, estudiants, expèrts...). A la fin dau sègle XX, lo supòrt papier foguèt concurenciat per lo CD-Rom o lo DVD. A partir deis ans 1990, leis enciclopèdias multimèdias venguèron pus nombrosas. La pus famosa foguèt Encarta, publicada per Microsoft.

Pasmens, leis enciclopèdias multimèdias resistiguèron pas au desvolopament d'internèt que permetèt d'enregistrar dirèctament lei donadas sus de sites exteriors. De mai, apareguèron leis enciclopèdias collaborativas dau tipe Wikipèdia. Fondadas sus lo trabalh de miliers de benevòls trabalhant en metent a disposicion sei conoissenças, aqueleis enciclopèdias an permés de rejónher de quantitats considerablas de sabers dins mai d'una lenga. De mai, sa mesa a jorn es fòrça rapida e a luòc en continú. Son donc vengudas la referéncia actuala en matèria d'enciclopèdias amb l'aplant de plusors enciclopèdias papier.

Organizacion

Contengut

Leis enciclopèdias an per objectiu de presentar l'ensemble dau saber d'un ponch de vista universau o dins una tematica donada. Pasmens, aqueu projècte es limitat per lei conoissenças dau periòde d'escritura. Per exemple, leis obratges medievaus donavan sovent una localizacion dau Paradís, element qu'es desenant absent deis enciclopèdias modèrnas. De mai, podián descriure amb precision la vida de creaturas imaginàrias qu'èran supausadas existir dins de regions alunchadas.

Aquò necessita d'organizar la mesa a jorn regulara dei tèxtes per corregir leis errors e integrar lei descubèrtas novèlas. Dins leis enciclopèdias papier, es tanben necessari de tornar avalorar l'importància de donar a un subjècte per permetre l'integracion d'intradas suplementàrias. D'una maniera generala, aquò entraïna una reduccion de la talha deis articles regardant lei personalitats pus vièlhas.

Òrdre

Existís tres òrdres principaus d'organizacion dei conoissenças presentadas dins leis enciclopèdias. Lo pus frequent dins leis obratges modèrnes es l'òrdre alfabetic. Permet de trobar aisament una intrada, especialament se lo nombre d'articles es important. Es donc generalament chausit per leis enciclopèdias generalistas. Pasmens, lo contengut a pauc de coeréncia e leis intradas sus un meteis tèma son sovent dispersadas dins de volums diferents.

Per faciar aqueu problema, l'autra possibilitat de classament dei sabers es l'òrdre tematic que gropa leis intradas per tèrma e, generalament, segon un òrdre logic anant dau simple vèrs lo complèx o dau generau vèrs lo particular. Leis avantatges e inconvenients d'aqueu classament son opausats a l'òrdre alfabetic e i trobar una informacion donada pòu èsser complicat se lo tèxte es lòng. Es donc un sistèma preferit per leis enciclopèdias especializadas utilizadas per de personas aguent ja de conoissenças sus lo subjècte.

Lo tresen sistèma d'organizacion es dich mixt car utiliza de tèmas onte leis intradas son classadas per òrdre alfabetic. Es rarament adoptat.

Format, redaccion e signatura

Fins au sègle XVIII, leis enciclopèdias èran generalament d'objèctes de prestigi redigits o estampats sus de formats de talha importanta coma l'in-folio o l'in-quarto. Amb la generalizacion d'aqueu tipe d'obratge, de formats pus pichons e pus aisats de produrre foguèron adoptats coma l'in-octavo, l'in-12 o l'in-18. Pasmens, l'in-quarto demorèt lo format preferit per mai d'un editor car ofrissiá un bòn compromés entre lo pes, lei constrenchas de la mesa en pagina e la qualitat deis illustracions.

Per leis enciclopèdias en linha, lo format wiki es actualament dominant.

Fònts bibliografica

Exemple de bibliografia dins una enciclopèdia dau sègle XX.

La foncion d'una enciclopèdia es pas de crear de conoissenças novèlas e son contengut dèu èsser basat sus de fònts. Aquela practica èra ja mesa en òbra per Plini. Foguèt perseguida durant l'Edat Mejana mai èra sovent imprecisa. Lo desvolopament de la remanda permetèt de melhorar l'organizacion dei referéncias. A partir de la fin dau sègle XVII, l'identificacion dei fònts recebèt ansin un estatut tipografic especiau destinat a lo caracterizar. Se d'evolucions aguèron encara luòc dins lei règlas d'organizacion d'aquelei referéncias, lor preséncia venguèt sistematica e lor redaccion foguèt regida per de nòrmas nacionalas o internacionalas.

Liames intèrnes

• Diccionari.
• Wikipèdia.