Economia

L’economia (o sciéncias economicas) es la sciéncia umana qu'estúdia l'ensemble deis activitats d'una comunautat umana relativas a la produccion, la distribucion, l'escambi e la consumacion de bens e de servicis. A de liames importants amb la politica, la filosofia e d'autrei sciéncias coma lei matematicas e la sociologia. Es ansin una disciplina centrala dins la vida politica modèrna en causa de l'importància dei questions economicas dins la nòstra societat.

Sciéncias
Sciéncias fisicas Astronomia  · Biologia  · Fisica  · Geologia  · Quimia  · Sciéncias de la Tèrra
Sciéncias umanas Antropologia  · Economia  · Lingüistica  · Psicologia  · Sociologia
Sciéncias aplicadas Agricultura  · Engenhariá  · Sciéncias medicalas
Sciéncias formalas Estatistica  · Informatica  · Intelligéncia artificiala  · Logica  · Matematicas

Istoricament, lei premiers tractats pertocant la disciplina datan de l'Antiquitat. Pasmens, la pensada economica modèrna s'estructurèt a partir dau sègle XVII amb l'aparicion dei premierei doctrinas economicas. Puei, dins lo corrent dau sègle XVIII, lei trabalhs dei fisiocratas e d'Adam Smith introduguèron un aspècte scientific a l'economia. Foguèt completat au sègle XIX per Karl Marx e per divèrsei corrents que desvolopèron de modèls matematics per representar lei fenomèns economics. Aquò entraïnèt tanben una institucionalizacion de l'economia que venguèt pauc a cha pauc una disciplina universitària. Mai una particularitat de l'economia es sa division persistenta entre d'escòlas diferentas e opausadas entre elei. Uei, son ansin definidas leis escòlas ortodòxas (neoliberalisme, etc.) que reconeisson la validitat de la lèi de Say e leis escòlas eterodòxas que la contèstan. Dempuei la Revolucion Industriala, leis idèas ortodòxas predominan largament dins lo monde.

Fòrça concèptes e modèls son estats definits per descriure lo foncionament de l'economia modèrna coma lei nocions de microeconomia e de macroeconomia. Leis aplicacions son nombrosas dins lo comèrci, la finança, l'engenhariá e la politica. Pus marginalament, i a d'aplicacions dins de domenis coma l'estudi de la criminalitat, de l'educacion, de la familha, dau drech, de la guèrra ò de la religion.

Etimologia

A l'origina, le tèrme economic ven del grèc οἶκος, oikos (ostal) e νόμος, nómos (administrar) que signica «l'art d'administrar plan un ostal, d'administrar los bens d'un particular o de l'Estat». Se pòt alara definir coma un art de viure amb sos pròches e son environament.

Istòria de la pensada economica

De l'Antiquitat ai premierei doctrinas economicas

De l'Antiquitat Auta au sègle XVII, de pensaires e de caps politics s'interessèron a l'organizacion deis afaires economics. Aquò prenguèt de formas variadas. En Mesopotamia, lei premiers còdis de lèi definissián una importanta reglementacion per organizar leis escambis comerciaus, lei taus d'interès, leis emendas, lei règlas d'eiretatge e lo respècte de la proprietat. En Grècia, de tractats de Xenofont (430-355 avC) e d'Aristòtel (384-322 avC) introduguèron lo tèrme « economia ». Per elei, l'economia èra la conoissença e la formulacion dei lèis permetent d'optimizar l'utilizacion dei bens d'un ostau. Lei Grècs deguèron tanben gerir la creacion e la difusion de monedas metallicas, una invencion en provenença d'Asia Menora onte lo reiaume de Lidia aviá adoptat la premiera moneda d'aqueu tipe en 687 avC.

En Asia, lei dos centres principaus de la pensada economica e medievala foguèron Índia e China. En Índia, lei reflexions pus importantas son aquelei dau filosòf Chanakya (vèrs 350-283 avC). Dins son tractat intitulat Arthashastra, desvolopèt una pensada qu'es sovent assimilada a aquela de Nicolau Maquiavèl (1469-1527). D'efiech, i depintèt lo biais de gerir leis afaires de l'Estat en privilegiant l'eficacitat sensa se preocupar de la morala. Un dei libres que constituís lo tractat es consacrat a l'organizacion economica d'un reiaume. Lo tèma es tanben abordat dins d'autrei partidas. En China, la mesa en plaça d'un Estat complèxe e fòrça estendut necessitèt de perpensar a l'organizacion de son economia globala. Per exemple, après l'unificacion de l'Empèri, l'emperaire Qin Shi Huang ordonèt una unificacion deis unitats de pes e mesura e una estandardizacion de la moneda. Lei Chinés deguèron tanben s'ocupar de problemas grèus coma la crisi entraïnada per la pèrda de valor dei jiaozi, un precursor dau bilhet de banca actuau, a la fin de l'Edat Mejana.

En Occident e dins lo monde arabomusulman, durant lo periòde medievau, la pensada economica teorica foguèt mai que mai l'òbra de teologians coma Tomàs d'Aquin (1225-1274) e e Ibn Khaldun (1332-1406). Desvolopèron una defensa de la proprietat, dau comèrci e de l'interès dins lo quadre dau drech naturau. Mai lo centre de sei preocupacions èra la critica de l'usura, vista coma una practica immorala. En parallèl deis estudis teorics, d'explorators publiquèron de descripcions dau monde, compres deis activitats economicas rescontradas dins lei vilas e lei regions traversadas. Marco Polo (1254-1324) es probable lo pus famós d'aquelei viatjaires.

Lei premierei teorias economicas

Jean-Baptiste Colbert, figura emblematica dau mercantilisme.

A la fin de l'Edat Mejana, lo desvolopament dau comèrci maritim en Euròpa entraïnèt de reflexions sus lo subjècte. Ansin, apareguèron lei premierei formas de teorias economicas. Lo mercantilisme, que predominèt de la fin dau sègle XV au mitan dau sègle XVIII, es probablament la premiera doctrina economica estatala. D'efiech, correspònd a l'emergéncia de l'Estat modèrne e a la reduccion dau poder deis institucions feudalas. Per lei mercantilistas, lo comèrci exterior èra un mejan per desvolopar la poissança dau prince e de la nacion. L'equilibri de la balança comerciala venguèt ansin lo critèri de susvelhar per s'assegurar l'intrada de metaus preciós dins lo reiaume. L'esplecha dei ressorsas minieras, l'investiment dirècte (sovent estatau) dins d'activitats aguent un rendiment important e lo proteccionisme èran lei mesuras principalas de l'economia mercantilista.

Au sègle XVIII, la pensada mercantilista foguèt contestada per lei fisiocratas. Estacats a la recèrca dei lèis naturalas regissent leis activitats umanas, adoptèron lo metòde scientific per esquematizar lo foncionament de l'economia. En particular, descurbiguèron la nocion de flux. Pasmens, lei conclusions dei fisiocratas lei menèron a considerar l'agricultura coma lo còr de la riquessa d'una nacion. La Revolucion Industriala, ja ben visibla en Anglatèrra, mostrèt rapidament l'error d'aquela tèsi. En revènge, l'apròchi scientific desvolopada influencièt fòrça Adam Smith (1723-1790).

Dins Recèrcas sus la natura e lei causas de la richessa dei nacions, paregut en 1776, aqueu darrier publiquèt la premiera analisi dau foncionament de l'economia industriala. En particular, identifiquèt per lo premier còp plusors aspèctes fondamentaus dau capitalisme coma lei concèptes de division dau trabalh, de mercat e de « man invisibla ». Aquò permetèt de donar un sens mai politic a l'economia car Smith prepausèt tanben un ensemble de règlas de respectar per l'Estat per optimizar l'activitat economica. Uei, aqueu programa constituís la basa de « l'economia classica » e es lo tèxte fondator dau capitalisme.

L'afiermacion de l'economia coma disciplina

Adam Smith, figura emblematica dau liberalisme economic.

Tre la fin dau sègle XVIII, lei trabalhs d'Adam Smith suscitèron un important desvolopament per generalizar sa pensada a l'ensemble dei país e dau monde. Aquò permetèt d'estructurar la pensada de sei partisans mai, en reaccion, entraïnèt tanben de criticas mai e mai vivas. Lei desvolopaments classics pus importants son probable aquelei de Thomas Malthus (1766-1834), de David Ricardo (1772-1823) e de John Stuart Mill (1806-1873). Desvolopèron l'idèa d'un foncionament optimau d'un mercat regit per un nombre minimau de règlas estatalas e laissat liure d'evolucionar en foncion de la lèi de l'ofèrta e de la demanda. Aqueu corrent influencièt fòrça lei politicas a l'origina de la Revolucion Industriala e dominèt fins a la crisi economica de 1929.

Lei consequéncias socialas dau capitalisme, especialament la formacion progressiva d'un proletariat urban paure, suscitèt d'oposicions a aqueu sistèma. Lei dos pus importants son l'anarquisme e lo comunisme que foguèron promoguts per Pierre-Joseph Proudhon (1809-1865), Karl Marx (1818-1883) e Friedrich Engels (1820-1895). Estudièron leis estructuras politicas, economicas e socialas dau capitalisme coma lei nocions de capitau e de proprietat. Prepausèron de sistèmas, radicalament diferents, fondats sus l'abolicion de la proprietat privada e la mesa en comun dei mejans de produccion. Pasmens, son apòrt pus important foguèt l'utilizacion de metòdes analitics novèus per identificar leis estructuras de basa dau capitalisme. Ansin, melhorèron fòrça leis otís d'analisi economica e afiermèron clarament lo caractèr scientific de l'economia.

D'efiech, durant la segonda mitat dau sègle XIX, leis economistas capitalistas adoptèron pereu d'otís modèrnes. Per exemple, foguèt lo cas dei partisans dau marginalisme, coma lo Francés Léon Walras (1834-1910) e lo Britanic William Stanley Jevons (1835-1882), que plaidejèron activament en favor d'una matematizacion de l'economia. A la fin dau sègle XIX e au començament dau sègle XX, aquela volontat d'estructuracion menèt a la creacion de departaments d'economia dins leis universitats, de revistas academicas especializadas e d'associacions professionalas.

Lei desvolopaments dau sègle XX

John Maynard Keynes, figura fondatritz dau keynesianisme.

Dempuei lo començament dau sègle XX, l'economia es demorada una sciéncia importanta que conoguèt de desvolopaments importants. D'efiech, lei crisis economicas e lei dos conflictes mondiaus mostrèron lei limits dei teorias existentas e entraïnèron l'emergéncia de teorias novèlas. John Maynard Keynes (1883-1946), Joseph Schumpeter (1883-1950), Friedrich Hayek (1899-1992) e Milton Friedman (1912-2006) foguèron lei quatre figuras majoras d'aquela transformacion. Lo premier desvolopèt lo keynesianisme qu'es una forma de capitalisme implicant una participacion activa de l'Estat a la vida economica dau país. Lei tres autrei son coneguts per son trabalh de mesa a jorn dei teorias dau sègle XIX qu'èran contestadas après la crisi economica de 1929. Aquelei teorias foguèron a l'origina dau neoliberalisme e de l'escòla neoclassica que son actualament lo sistèma e lo corrent predominant au sen de l'elèit economic actuau. Pasmens, fau tanben nòtar l'aparicion d'una sciéncia economica dins lei país comunistas, especialament en Union Sovietica.

Durant aquela epòca, la matematizacion de l'economia foguèt creissenta amb l'integracion de teorias complètas, coma la teoria dei jòcs, a la disciplina. Leis economistas s'interessèron tanben a de domenis novèus, coma l'educacion, la criminalitat ò la familha, per completar sei modèls. Aquelei modèls venguèron d'elements centraus de la finança modèrna e permetèron l'aparicion d'un sector financier « industriau » qu'emplega de centenaus de miliers de trabalhaires dins lei plaças financieras pus importantas. Pasmens, dempuei lei crisis deis ans 1980-1990, que mostrèron la feblessa de mai d'una teoria neoclassica, s'obsèrva un retorn a l'empirisme dins l'estudi de l'economia.

Corrents principaus

Corrents istorics

Lo mercantilisme

Article detalhat: Mercantilisme.

Lo mercantilisme es un corrent de pensada economica que foguèt fòrça influent entre lo sègle XVI e lo sègle XVIII, es a dire durant lo premier periòde de formacion deis empèris coloniaus. Son principi de basa èra que la poissança dau prince despendiá dirèctament de sei resèrvas d'aur e de sa capacitat de collectar d'impòsts. Per aquò, deviá donc favorizar lo desvolopament dau comèrci, de l'artesanat e de l'industria en vista de crear un demai comerciau susceptible de permetre l'intrada de metaus preciós dins son reiaume.

Lo mercantilisme generalizèt una vision dinamica de la politica economica nacionala. Aquò favorizèt l'investiment dins d'activitats mai e mai rendablas. L'Estat venguèt tanben un actor centrau de la vida economica en favorizant l'industrializacion e leis exportacions e en creant de proteccions còntra leis importacions concurrentas. Aquela teoria foguèt abandonada au començament de la Revolucion Industriala au profiech dau liure escambi. Pasmens, es encara de còps mencionada dins de debats actuaus sus l'interès de tornar crear de barrieras proteccionistas per desvolopar e protegir de sectors estrategics dins lo quadre de la mondializacion. Leis expressions « neomercantilisme » ò « mercantilisme esclairat » son aparegudas dins quauquei publicacions ò assais economics depuei la fin dau sègle XX per definir aquelei practicas ò idèas. Un exemple de neomercantilisme sovent avançat es lo conflicte Airbus-Boeing.

L'escòla classica

Article detalhat: Escòla classica.

L'escòla classica designa l'ensemble de la pensada economica liberala qu'acompanhèt la Revolucion Industriala de la fin dau sègle XVIII au començament dau sègle XX. Es fondada sus lei principis de liure escambi, de « man invisibla » dau mercat, de la reduccion dau ròtle economic de l'Estat, de la lèi de Say e de la teoria deis avantatges comparatius. Foguèt tanben un dei vectors de la matematizacion de la sciéncia economica. Aquelei teorias aguèron un ròtle centrau dins la formacion dei teissuts industriaus dei país desvolopats e favorizèron la constitucion deis empèris coloniaus dau sègle XIX. Pasmens, resistiguèron pas a la crisi entraïnada per la Premiera Guèrra Mondiala e foguèron definitivament abandonadas après la crisi de 1929. Evolucionèron pauc a cha pauc après la Segonda Guèrra Mondiala per alimentar la pensada economica ortodòxa actuala (neoclassicisme, neokeynesianisme, etc.).

Corrents actuaus

Lo neoclassicisme e lo neoliberalisme

Articles detalhats: Neoclassicisme (economia) e Neoliberalisme.

Après la revirada dau liberalisme economic primitiu, sei partisans prepausèron una transformacion de sei principis per leis adaptar a l'economia modèrna. L'evolucion principala foguèt de reconóisser l'ineficacitat dei mercats naturaus. Per la corregir, lei neoliberaus e lei neoclassics acceptèron de donar un ròtle a l'Estat : crear e mantenir lei condicions permetent lo foncionament dau mercat. Divèrseis escòlas derivan d'aqueu principi coma lo neoliberalisme estandard ò l'ordoliberalisme alemand. Dominan la pensada economica dempuei la fin deis ans 1970 e l'abandon dei politicas keynesianas.

Lo keynesianisme

Article detalhat: Keynesianisme.

Lo keynesianisme es un corrent aparegut dins lo corrent deis ans 1920-1930. Sa figura fondatritz es John Maynard Keynes (1883-1946) que foguèt son premier teorician e un de sei defensors pus acarnats durant la crisi economica de 1929. Foguèt l'idèa economica predominanta de la fin deis ans 1930 a la fin deis ans 1970. Pòu tanben totjorn inspirar certanei politicas modèrnas. Per Keynes, l'Estat deu intervenir largament dins l'economia per estimular la demanda, compres en acceptat de deficits publics importants per finançar d'ajudas socialas e d'investiments publics importants. Aquela vision es opausada ai precèptes deis escòlas liberalas e neoliberalas que preferisson redurre lo ròtle de l'Estat au minimom e privilegiar lo desvolopament de l'ofèrta.

Lo marxisme

Karl Marx, figura fondatritz dau comunisme marxista.

Article detalhat: Marxisme.

Lo marxisme es un corrent economic fondat sus lei trabalhs de Karl Marx (1818-1883) e de Friedrich Engels (1820-1895). Opausat au capitalisme basat sus la proprietat privada dei mejans de produccion, es en favor d'un sistèma organizat a l'entorn de la proprietat collectiva d'aquelei mejans. Es a l'origina d'una pensada richa e fòrça diversificada car mai d'un projècte diferent assaièt d'aplicar aqueu principi. Lo pus conegut es aqueu que foguèt mes en òbra en URSS durant la Guèrra Freja. Dispareguèt en 1991 amb l'afondrament dau blòt sovietic, mai inspirèt lei sistèmas chinés, nòrd-corean, vietnamian e cuban actuaus. De mai, durant la Guèrra Freja, fòrça país avián adoptat de sistèmas economics mixts mesclant proprietats privada e collectiva. Uei, s'aquelei sistèmas son pauc a cha pauc abandonadas, an encara una certana influéncia dins la societat e lo debat economic modèrne. Un autre interès dau marxisme son leis otís d'analisi dau capitalisme imaginats per Marx.

La scientificitat de l'economia

Lei metòdes e metodologias

Leis economistas utilizan divèrsei metòdes per estudiar lo foncionament de l'economia. Son pauc diferentas dei tecnicas en vigor dins d'autrei sciéncias mai de corrents donats pòdon preferir d'otís particulars :

• lo metòde deductiu qu'es fondat sus tres etapas sequencialas : observacions dei fachs e dei fenomèns, deduccion de lèis e verificacion dei lèis en examinant son poder predictiu.
• lo metòde ipoteticodeductiu qu'es basat sus quatre etapas egalament sequencialas : formulacion d'una ipotèsi, deduccion d'una prediccion, tèst de la prediccion, avaloracion de l'ipotèsi en foncion de la pertinéncia de la prediccion.
• lo metòde abduccion-deduccion-induccion que consistís premier a avalorar un fenomèn ò una anomalia per ne'n dedurre d'ipotèsis causalas probablas. Puei, aqueleis ipotèsis son testadas per conservar leis idèas incontestadas ò leis elements inexplicats.
• lei metòdes operacionalistas assaian de donar mai d'importància au comportament deis individús. Pasmens, aquelei tecnicas son criticas car produson pas totjorn un contengut testable.
• lei metòdes predictius assaian de provesir de prediccions sus l'evolucion de l'economia. Dins aquelei tecnicas, l'importància e lo realisme deis ipotèsis son considerats coma segondaris. En plaça, l'interès predictiu es privilegiat per avalorar la valor dau trabalh realizat.

Leis otís d'estudi

La modelizacion es un element centrau de l'estudi de l'economia. D'efiech, en causa de la complexitat dei fenomèns sociaus, es necessari de selecionnar un ensemble d'ipotèsis e de variablas per construrre un modèl afin de comprendre lo reau. Aqueu trabalh es sovent sostengut per un important formalisme matematic. Leis otís estatistics son un autre element centrau de la recèrca economica. Lo rasonament es similar a aqueu de la termodinamica. Coma lo seguit de totei lei comportaments individuaus es impossible, fau estudiar de comportaments mejans. Enfin, es possible de realizar d'experiéncias sus d'ensembles de populacions. Lei metòdes organizant aqueleis estudis son variables. Pòdon anar dau tèst d'un grop de quauquei desenaus de volontaris dins un labaratòri dedicat a d'estudis fòrça complèxes regardant de mòstras de miliers d'individús chausits au sen de la populacion generala.

La contestacion de la scientificitat de l'economia

La lèi de l'equilibri unic entre l'ofèrta e la demanda es un exemple de lèi economica de basa qu'es considerada coma una vertat ben establida per lei corrents economics ortodòxs e coma una error flagranta per seis adversaris.

Article detalhat: Criticas de l'economia.

L'aspècte scientific dei disciplinas economicas es sovent l'objècte de contestacions e de criticas. Lei trabalhs pus tocats son aquelei dei corrents « ortodòxs » que predominan au sen de la pensada economica actuala. Dins lei fachs, lei criticas regardan mai que mai l'utilizacion deis otís d'analisi per certaneis economistas. D'efiech, fòrça modèls economics gardan d'ipotèsis non verificadas – e de còps francament faussas – per de rasons istoricas e politicas. Per exemple, la màger part dei modèls neoclassics utilizats dempuei lo començament dau sègle XXI contunian de considerar leis agents economics coma d'agents racionaus capables de realizar sistematicament la chausida pus adaptada a son interès. Òr, aquela ipotèsi es pas demostrada e son aplicacion pòu menar a d'errors importantas dins la representacion scientifica d'aqueleis agents. Un autre exemple famós es aqueu de la teoria de l'equilibri unic entre l'ofèrta e la demanda. En 1983, Gérard Debreu (1921-2004) recebèt lo « Prèmi Nobel » d'Economia per una demostracion matematica de son existéncia. Pasmens, per Maurice Allais (1911-2010), que recebèt lo meteis prèmi cinc ans pus tard, lo trabalh de Debreu èra « estrangier au monde de l'experiéncia » e « sensa valor scientifica ».

Brancas principalas

La microeconomia

Article detalhat: Microeconomia.

La microeconomia es la branca de l'economia que modeliza lo comportament deis agents economics (consumators, familhas, entrepresas, etc.) e seis interaccions sus lei mercats. Lei comportaments individuaus i ocupan un ròtle major. La microeconomia s'interèssa donc fòrça a la racionalitat e a la subjectivitat deis individús. L'idèa generala es de trobar de lèis generalas a partir de metòdes permetent de representar l'individualisme.

La macroeconomia

Article detalhat: Macroeconomia.

La macroeconomia es la branca de l'economia qu'estúdia l'economia a partir de donadas que representan lei gròs agregats economics coma lo revengut, l'investiment e la consumacion. S'interèssa principalament a l'analisi dei politicas economicas deis Estats e deis organizacions internacionalas. Lei mecanismes de produccion dei richessas, de consumacion e de reparticion dei revenguts nacionaus e internacionaus i ocupan una plaça preponderanta.

L'economia deis organizacions

Article detalhat: Economia deis organizacions.

L'economia deis organizacions es la branca de l'economia qu'estúdia l'ensemble deis arrenjaments institucionaus que permèton la mesa en òbra de la produccion e l'escambi de bens e de servicis. Dins un sens pus reduch, es l'estudi d'una organizacion coma entitat economica especifica e la disciplina s'intègra dins l'ensemble pus larg de la teoria deis organizacions. Generalament, l'entrepresa es l'entitat estudiada.

L'economia internacionala

Article detalhat: Economia internacionala.

L'economia internacionala es lo domeni de l'economia que s'interèssa ai relacions comercialas e economicas entre país e ais evolucions dei taus de cambi e de la competitivitat economica. Es devesida en mai d'una sosdisciplina especializada dins leis escambis comerciaus (teoria dau comèrci internacionau), l'estudi dei politicas monetàrias e dei taus de cambi, l'estudi dei movements de capitaus entre país (finança internacionala), etc.

La finança

Article detalhat: Finança.

La finança es l'ensemble dei metòdes e deis institucions que permèton ais entrepresas e ai particulars d'obtenir lei capitaus necessaris e ais esparnhaires de plaçar sei capitaus. Es venguda un important negòci d'instruments e de transferiment d'anticipacions de revenguts e de riscs que sei pretz pòdon èsser negociats sus de mercats ò dins d'institucions especializadas. Mai d'un sosdomeni existís coma la finança d'entrepresa destinada a gerir leis investiments e lei finanças deis entrepresas e la finança de mercat destinada a investir sus lei mercats financiers.

Annèxas

Liames intèrnes

Doctrinas economicas principalas :

Concèptes economics :

Economistas majors :

Bibliografia

• Michaël Biziou, Adam Smith et l'origine du libéralisme, Presses universitaires de France, 2003.
• Gilles Campagnolo, Critique de l'économie politique classique, Presses universitaires de France, 2004.
• Paul Krugman e Robin Wells, Microéconomie, De Boeck, 2009.
• Paul Krugman e Maurice Obstfeld, Économie internationale, De Boeck, 1995.
• Edmund Phelps, Économie politique, Fayard, 2007.
• Daniel Villey, Petite histoire des grandes doctrines économiques, Litec, 1985.