Ogedei
Ogedei (vèrs 1186 - 11 de decembre de 1241) foguèt lo segond Grand Khan de l'Empèri Mongòl de 1229 a 1241. Succediguèt a son paire Genghis Khan (1206-1227) e foguèt remplaçat per son fiu Guyuk (1246-1248).
Cap militar dins l'armada de Genghis Khan, participèt a plusors campanhas importantas e aguèt un ròtle importanta durant la conquista de Corasmia, especialament durant lo sètge de Gurganj en 1221. Aqueu succès e lei conflictes entre sei fraires ainats li permetèt de venir l'eiretier principau de son paire d'èsser elegit Grand Khan en 1229 per lo kurultai, l'assemblada tradicionala dau pòble mongòl. Son rèine seguiguèt dos aisses principaus. Premier, contunièt la politica expansionista de Genghis Khan en organizant d'atacas en Pèrsia, en Índia, en China, en Corèa e en Euròpa. Aquò permetèt de consolidar lei posicions mongòlas en Asia Centrala e dins lo nòrd de China tot en afeblissent lei regions vesinas. Pasmens, sa mòrt trebolèt aquelei projèctes en entraïnant la retirada de seis armadas per participar a l'eleccion de son successor.
En parallèl, Ogedei contunièt l'estructuracion de l'Estat Mongòl. En particular, establiguèt d'administracions regionalas e desvolopèt de sistèmas per unificar lei practicas comercialas e la collècta deis impòsts. Enfin, dins leis ans 1230, fondèt Karakorum que foguèt capitala de l'Empèri fins a la conquista de Pequin per Kubilai en 1260.
Biografia
modificarJovença e reconoissença per son paire
modificar
Nascut vèrs 1186, Ogedei èra lo tresen fiu de Genghis Khan e de Borte, son esposa principala. Sa jovença es principalament presentada dins l’Istòria secrèta dei Mongòls, un obratge istoric redigit durant son rèine per faire lo racònte de la vida de son paire. Leis elements mencionats son donc de nuançar car son probablament destinats a legitimar lo poder d'Ogedei. Ansin, segon aqueu tèxte, Ogedei participèt tre sa jovença ai combats de son paire, compres a la batalha de Khalakhaljid onte lei tropas de Genghis Khan foguèron durament batudas per aquelei de son rivau Jamukha. I foguèt grèvament bleçat e abandonat sus lo prat batalhier fins a l'intervencion de son amic Borokhula[1]. En 1204, son paire li donèt Toregene, la filha d'un cap merkita vencut, en maridatge.
Après l'eleccion de Genghis Khan coma cap suprèm dei tribüs mongòlas en 1206, Ogedei recebèt un territòri entre lei ribieras Emil e Hobok. Amb sei fraires, participèt ai campanhas en China ont infligiguèt una desfacha importanta ai Jin[2]. Puei, se destrièt en Corasmia onte foguèt nomat per son paire cap de l'armada encargada d'assetjar Gurganj[3]. Aquela nominacion foguèt en partida la consequéncia dei desacòrdis entre sei dos fraires ainats mai permetèt a Ogedei de ganhar una batalha importanta amb la casuda de la vila en 1221. Vèrs lo meteis periòde, Ogedei s'ocupèt tanben de pacificar Ghazni après de revòltas en Pèrsia e en Afganistan.
Aquò permetèt a Ogedei d'èsser nomat eiretier principau per son paire tre 1219. A la mòrt dau Grand Khan en 1227, la regéncia foguèt donc assegurada per Tolui, lo darrier fiu de Genghis Khan. En parallèl, un kurultai, l'assemblada tradicionala dei caps mongòls, foguèt reünit per elegit Ogedei coma Grand Khan lo 13 de setembre de 1229[4].
Lo rèine
modificarLa perseguida dei conquistas
modificarOgedei contunièt la politica d'expansion militara de son paire, mai, durant son rèine, participèt rarament ai campanhas militaras. En plaça, preferiguèt ne'n fisar lo comandament a sei generaus. En Asia Centrala e en Pèrsia, lo generau Chormaqan foguèt mandat per esquichar una temptativa de resurreccion de l'Empèri de Corasmia menada per lo prince Jalal al-Din Mangburni[5]. Aquò permetèt ai Mongòls de consolidar sei conquistas en Corasmia e en Afganistan e de tornar intrar en Pèrsia. Puei, Chormaqan contunièt vèrs Caucàs onte ravatjèt Armenia e Georgia que se someteguèron.
A l'èst, una importanta armada foguèt mandada còntra lei Jin que foguèron definitivament anientats en 1234 amb la presa e la destruccion de Kaifeng[6]. A partir de 1235, lei Mongòls menèron d'incursions còntra l'Empèri Song e còntra Tibet. Pasmens, se turtèron a una viva resisténcia dei tropas Song, ben sostengudas per una ret ben organizada de fortificacions[7]. Dins aquò, en Extrèm Orient, l'atencion d'Ogedei se portèt principalament en Corèa còntra Goryeo. Après una guèrra que durèt de 1234 a 1241, lo reiaume corean acceptèt de se sometre[8].
Enfin, lei fòrças mongòlas organizèron d'incursions victoriosas en Índia, en Euròpa Orientala e en Euròpa Centrala. En Índia, prenguèron e pilhèron Lahore en 1241. Avans aquela ataca, d'incursions pus reduchas ravatjèron lo nòrd de la peninsula. En Euròpa, una incursion lònga durèt de 1236 a 1242. Ganhèt plusors combats còntra lei Rus, lei Comans e lei Polonés. Pasmens, tant en Índia qu'en Euròpa, lei doas armadas deguèron se retirar dins l'estèpa per participar au kurultai destinat a elegir lo successor d'Ogedei.
L'estructuracion de l'Empèri
modificar
Ogedei contunièt l'organizacion de l'administracion mongòla iniciada per son paire. Per aquò, metèt en plaça tres ensembles regionaus especializats destinats a gerir lei populacions chinesas, lei populacions musulmanas e lei populacions turcas cristianizadas (generalament nestorianas). Aquò menèt a de luchas d'influéncia per l'establiment dei règlas comunas e lei foncionaris chinés obtenguèron globablament l'avantatge gràcias a l'importància economica de China dins l'Empèri. En particular, l'argent prenguèt una plaça centrala dins lo pagament dei taxas. En parallèl, Ogedei ordonèt d'uniformizar lei practicas comercialas au sen de l'Empèri, çò que foguèt a l'origina d'un periòde de prosperitat economica dins lei regions pacificadas. Aquela Pax Mongolica foguèt un dei factors que permetèt la multiplicacion dei viatges d'explorators europèus en Asia coma Marco Polo[9][10].
Enfin, entre 1235 e 1238, Ogedei ordonèt la construccion d'un ensemble de palais, de parvalhons e de temples a Karakorum e a divèrseis endrechs onte lei Mongòls nomadizavan durant l'annada. Fòrça artesans originaris de l'Empèri, sovent de presoniers, participèron ai trabalhs. Lei construccions principalas foguèron acabadas tre 1235, çò que permetèt de dotar lei Mongòls d'una capitala permanenta[11].
Succession
modificarOgedei moriguèt en 1241, benlèu en causa de son alcoolisme. Avans sa mòrt, Ogedei aviá designat son felen Shiremun coma eiretier mai Toregene, qu'assegurèt la regéncia, complotèt per permetre l'eleccion de son fiu Guyuk coma Grand Khan. Aquò entraïnèt la desgràcia de plusors ministres ò foncionaris majors e un conflicte amb Batu, un felen de Genghis Khan. Amb sei fidèus, Batu se retirèt a l'oèst onte fondèt lo Khanat de l'Òrda d'Aur. Guyuk mobilizèt d'armadas per sometre lo rebèl mai moriguèt durant l'expedicion avans lo començament dei combats. Aquò menèt a l'eleccion de Mongke coma Grand Khan, çò que permetèt de tornar unificar l'Empèri.
Annèxas
modificarLiames intèrnes
modificarBibliografia
modificar- (fr) Histoire secrète des Mongols : Chronique mongole du XIIIe siècle, UNESCO/Gallimard, coll. « Connaissance de l'Orient », 1994.
- (fr) René Grousset, L’Empire des steppes, Attila, Gengis-Khan, Tamerlan, París, Éditions Payot, 4a edicion, 1965.
Nòtas e referéncias
modificar- ↑ Istòria secrèta dei Mongòls, §3, II.
- ↑ (en) Marvin Whiting, Imperial Chinese Military History, iUniverse, 2002, p. 355.
- ↑ (en) Richard Ernest Dupuy e Trevor Nevitt Dupuy, The encyclopedia of military history; from 3500 B.C. to the present, Nòva York, Harper & Row, 1970, p. 336.
- ↑ (en) Michael Prawdin, The Mongol Empire. Its Rise and Legacy, Routledge, 2017.
- ↑ (en) W. Barthold, Turkestan Down to the Mongol Invasion, Messers, Luzac and Company Ltd., 3a edicion, 1968.
- ↑ (en) Stephen Turnbull, Genghis Khan and the Mongol Conquests 1190–1400, Osprey Publishing, 2003.
- ↑ (en) Herbert Franke, Denis Twitchett e John King Fairbank, The Cambridge History of China: Volume 6, Alien Regimes and Border States, Cambridge University Press, 1978 p. 263.
- ↑ Pasmens, la patz de 1241 foguèt en realitat una alta-au-fuòc car una guèrra novèla comencèt dins leis ans 1250.
- ↑ (en) Charlton M. Lewis e W. Scott Morton, China : Its History and Culture, Nòva York, McGraw-Hill Education, 4a edicion, 2004, p. 121.
- ↑ (en) Laurence Bergreen, Marco Polo : From Venice to Xanadu, Nòva York, Vintage, 2007, pp. 27-28.
- ↑ (fr) Jean-Paul Roux, Histoire de l'Empire mongol, París, Fayard, 2008, pp. 270-274.