Portal:Astronomia
PORTAU DE L'ASTRONOMIA
L'astronomia es la sciéncia de l'observacion deis astres, que, per mai d'un biais d'observacions, establís l'origina, l'evolucion, lei proprietats fisicas e quimicas deis astres, la mecanica celèsta. Etimologicament, astronomia vòu dire «lei deis astres» (dau grèc αστρονομία = άστρον + νόμος).
L'astronomia es considerada coma la pus anciana dei sciéncias de l'umanitat. Plusors civilizacions despareissudas avián de bònei conoissenças en astronomia (sovent liadas a l'astrologia), que n'atrobam lei marcas de biais variats. Uei encara aquesta sciéncia existís. Encuei s'es popularizada près dau grand public. Un certan nombre d'astronòmes amators juegan un ròtle dins aquesta disciplina, especialament per la descubèrta d'asteroïdes. L'astronomia es una dei rarei sciéncias que leis amators i pòdon encar jugar un ròtle important.
L'observacion dau cèu a travèrs l'istòria
L'observacion dau cèu per leis èssers umans es atestada dempuei la formacion dei premierei civilizacions. Es probablament pus anciana. A l'origina domeni dei dieus, lo cèu foguèt lèu personalizat amb l'aparicion de legendas sus leis objèctes celèsts ò lo dessenh dei premierei constellacions. Puei, l'astronomia venguèt pauc a pauc un objècte d'estudi rigorós, liat au desvolopament dei matematicas. La recèrca dei constellacions menèt pauc a pauc a la cartografia dau cèu. A partir dau sègle XVI, l'invencion dei premiereis instruments astronomics permetèt d'observar d'objèctes invisibles a uelh nus. Uei, la perseguida dau progrès tecnic a permés de veire d'objèctes totjorn mai alunchats dins plusors raionaments diferents. Ansin, sembla desenant possible d'observar de regions distantas de plusors miliards d'ans lutz per veire lei premiereis instants de l'Univèrs.
– Copernic – Einstein – Galilei – Herschel – Hertzsprung – Hey – Hubble – Huygens – Kepler – Leavitt – Messier – Newton – Ptolemèu – Reber – TombaughEstelas e galaxias
L'Univèrs es semenat d'una infinitat d'objèctes astronomics coma leis estelas, lei nebulosas ò lei galaxias. La talha e la natura d'aqueleis objèctes son fòrça variablas. Son origina, son estructura e son evolucion presentan tanben de diferéncias fòrça importantas. L'estudi e la descripcion d'aqueleis objèctes es donc un element major dei sciéncias fondamentalas modèrnas car permèton sovent de precisar lo modèl de l'Univèrs. Aquò a permés de definir mai d'un objècte e de desvolopar una classificacion complèxa anant dei gropaments massís d'estelas (lei galaxias) ais objèctes rocassós pus pichons d'un sistèma estellar. Pasmens, la perseguida de l'exploracion de l'Univèrs permet regularament d'apondre d'entitats novèlas a aquela lista.
– Galaxia activa – Galaxia de Seyfert – Galaxia elliptica – Galaxia espirala – Galaxia irregulara – Galaxia lenticulara – Galaxia nana – Giganta gasosa – Giganta roja – Nana blanca – Nana bruna – Nana roja – Nebulosa – Nebulosa planetària – Nebulosa sorna – Planeta – Planeta nana – Planeta tellurica – Protoestela – Pulsar – Quasar – Radiogalaxia – Sistèma planetari – Supergiganta – Supernova – Trauc negre – Trauc negre estellar – Trauc negre supermassísInstruments e tecnicas d'observacion
Lo cèu ofrís un espectacle que cada persona pòu apreciar a uelh nud ò amb un instrument astronomic. Inventada au sègle XVI, la luneta astronomica foguèt lo premier instrument inventat per l'observacion deis astres. Uei, es encara sovent lo premier instrument crompat per un astronòm amator. Generalament pus poderós, lo telescòpi foguèt imaginat durant la segonda mitat dau sègle XVI. Pus simple a fabricar, es l'instrument deis amators confiermats e dei scientifics. Pasmens, l'observacion dau cèu a tanben integrat d'autrei tecnologias. Ansin, la fotografia foguèt rapidament adoptada per leis astronòms. Puei, venguèt l'idèa d'observar lo cèu dins d'autrei raionaments que lo visible. Aquò entraïnèt de domenis importants de l'astronomia modèrna, coma la radioastronomia ò l'astronomia infraroja, que son capables de provesir d'imatges de fenomèns invisibles dins lo raionament visible. Enfin, dempuei la fin dau sègle XX, se fau nòtar l'integracion creissenta dei tecnologias de l'informacion per guidar leis instruments ò tractar leis imatges.
Comprendre lo cèu
Aperaquí 8 500 estelas pòdon èsser vistas dins lo cèu nuechenc a uelh nud. Amb un instrument de febla poissança, aqueu nombre pòu rapidament agantar de miliers. Comprendre lo cèu necessitèt donc rapidament un trabalh d'organizacion. Aquò menèt a l'establiment dei constellacions e de cartas estellaras. En parallèl, foguèt necessari de tenir còmpte de la rotacion de la Tèrra e de l'alternància dei sasons. Puei, la descubèrta d'objèctes novèus gràcias a l'aumentacion de la poissança deis instruments demandèt de crear d'otís pus complèxs. Apareguèron ansin lei catalògs d'astres e divèrsei sistèmas de classificacion deis estelas. Enfin, lo progrès dei sciéncias foguèt tanben liat a l'observacion de certanei fenomèns coma leis eclipsis ò l'aparicion dei meteorits
Lo Sistèma Solar
Eissit de la formacion dau Soleu, lo Sistèma Solar se formèt i a 4,6 miliards d'ans a partir de l'afondrament d'un nivól de gas e de poussa. Lo Soleu, la Luna, lei planetas interioras, lei doas gigantas gasosas e certanei cometas son coneguts dempuei la Preïstòria. Lo desvolopament deis instruments astronomics e dei sondas espacialas a permés de descubrir fòrça autreis objèctes coma lei satellits naturaus deis autrei planetas ò leis asteroïdes. A tanben ofrit la possibilitat d'explorar aqueleis objèctes. Uei, leis astronòms an donc un imatge relativament precís dau Sistèma Solar. Pasmens, demòran encara fòrça regions d'explorar, especialament dins lei zònas alunchadas situadas en delà de l'orbita de Neptun (planeta).
Estela :
Soleu
Planetas e satellits principaus :
Mercuri – Vènus – Tèrra (Luna ) – Mart (Deimos, Fòbos) – Jupitèr (Io, Euròpa – Ganimèdes – Callisto) – Saturne (Titan, Encelada), Uranus (Titània) – Neptun (Triton)
Planetas nanas :
Ceres – Pluton (Caront) – Haumea – Makemake – Èris
Grops d'asteroïdes e d'objèctes menors :
Asteroïde – Cometa – Cencha principala – Troians – Cencha de Kuiper – Nívol d'Oort
Asteroïdes principaus :
Aquiles – Hygiea – Lutècia – Junon – Pallas – Quiron – Vesta
Cometas :
Hale-Bopp – Halley
Explorar l'Univèrs
Aparegut i a aperaquí 13,6 miliards d'ans dins de circonstàncias encara mau compresas, l'Univèrs es un centre d'atraccion per mai d'un èsser uman. Dempuei l'Antiquitat, lo desvolopament dei tecnicas d'observacion a permés d'i descubrir fòrça causas novèlas. Pasmens, plusors questions importantas son encara sensa respònsa coma l'origina de l'Univèrs, son evolucion e sa fin. La question de l'existéncia d'autrei formas de vida es tanben un objècte de curiorisat de l'umanitat dempuei de sègles. Ansin, l'exploracion de l'Univèrs demòra un motor centrau dau progrès tecnic e scientific gràcias ai descubèrtas realizadas.