Wikipèdia:AcuèlhLutzSus/decembre de 2013

Novembre de 2013

Genièr de 2014

Aquesta pagina e sas sospaginas mesadièras son consacradas a l’organizacion e a la mantenença del quadre Lutz sus... de la pagina d’acuèlh.

Aquesta es emplena per l'apèl de {{Wikipèdia:AcuèlhLutzSus/{{CURRENTDAY}} de {{CURRENTMONTHNAME}}}} (çò que significa que son contengut es lo del Wikipèdia:AcuèlhLutzSus/jorn, ont jorn es lo jorn e lo mes del jorn corrent (ora UTC)). La frequéncia de renovelament dels quadres es quotidiana.

• Los articles presentats dins los diferents quadres son unicament los promouguts als labèls « Articles de qualitat » e « Bon article ».
• Evitatz de metre mai de 500 caractèrs/100 mots dins los quadres per fin de manténer l'equilibri de las colomnas sus la pagina d'acuèlh ont aquestes quadres son transcluses.

Calendièr per decembre de 2013

Articles « Lutz sus... » ja pareguts sus l’acuèlh del mes de decembre de 2013 :

1èr de decembre de 2013 veire/modificar Lo vivaroaupenc o vivaroalpenc es lo dialècte nòrd-occitan parlat dins lo nòrd-èst de Velai, de franjas au sud de Léger, lo nòrd de Vivarés, lo Daufinat meridional, los Aups de lenga occitana en França e en Itàlia e a la Gàrdia en Calàbria (lo bas-vivarés, nòrd-occitan el tanben, es pas de vivaroaupenc, mas la varietat nòrd-cevenòla dau lengadocian).	2 de decembre de 2013 veire/modificar La fisica es la sciéncia naturala qu'estudia lei proprietats fondamentalas de la matèria e de l'espaci temps. Son nom vèn d'un mòt grèc liat a l'explicacion e a la significacion dei causas de la natura. Vengut fòrça rar après la fin de l'Empèri Roman, lo mòt « fisica » venguèt tornarmai popular a partir dau sègle XVII per designar la sciéncia novèla pertocant lo movement dei còrs e dei proprietats dei materiaus. Aquela sciéncia se desvolopa gràcias a l'utilizacion d'un metòde scientific per desvolopar de modèls validats o non per la realizacion d'experiéncias.
3 de decembre de 2013 veire/modificar Un minerau (var. mineral) es una substància generalament inorganica formada naturalament o non qu'es caracterizada per sa composicion quimica e l'agençament de seis atòms segon una periodicitat e una simetria precisa. Lei mineraus son generalament solids e associats per formar de ròcas.	4 de decembre de 2013 veire/modificar Franz Schubert (1797–1828) foguèt un musician austrian. Moriguèt solament a 31 ans. Pasmens, e mai se foguèt pauc reconegut de son vivent, son trabalh suscitèt un interés fòrça important après sa mòrt e Schubert s'impausèt donc finalament pauc a pauc coma un compositor major dau sègle XIX.
5 de decembre de 2013 veire/modificar Saladin (1138 – 4 de març de 1193) èra un sobeiran musulman d'Orient Mejan de la fin dau sègle XIII. Venguèt lo premier sultan d'Egipte e de Siria e capitèt en 1187 de conquistar Jerusalèm tenguda per leis Estats latins crosats dempuei 1099. Après aquelei succès, assegurèt la posicion de seis eiretiers permetent de fondar la dinastia aiobida que va dominar la region fins ais annadas 1260.	6 de decembre de 2013 veire/modificar Lo litre (simbòls: l o ben L, letra èla en minuscula o en majuscula, a vegadas ℓ) es dempuèi 1964 un nom especial per lo decimètre cubic (simbòl: dm3) segon la decision presa per la 12a Conferéncia Generala dels Peses e Mesuras (CGPM). L'unitat de volum del Sistèma Internacional d'Unitats (SI) es lo mètre cubic (simbòl: m3); lo litre equival a un milen de mètre cubic. Lo simbòl L foguèt adoptat en 1979 per la 16a Conferéncia Generala dels Peses e Mesuras e es recomandat per evitar de confusions amb la chifra 1.
7 de decembre de 2013 veire/modificar La Cort Internacionala de Justícia (CIJ), que son sèti es a L'Aia (Païses Basses), es establida per l'article 92 de la Carta de las Nacions Unidas : « La Cort Internacionala de Justícia constituís l'organ justiciari principal de las Nacions Unidas. Fonciona en conformitat a un Estatut establit sus la basa de l'Estatut de la Cort Permanenta de Justícia Internacionala e annexat a la presenta Carta que ne fa partida integranta. » A per foncions principalas de reglar los conflictes juridics someses per los Estats, e de donar un avis sus las questions juridicas presentadas per los organs e agéncias internacionals e per l'Assemblada Generala de las Nacions Unidas.	8 de decembre de 2013 veire/modificar Lo fuòc (var. fòc, fuec, huec) es la produccion d'una flamba eissida d'una reaccion quimica exotermica d'oxidacion nomenada combustion. D'un biais general, lo tèrme « fuòc » designa sovent un fenomèn produsent lutz e / o calor, que venga d'una combustion o pas.
9 de decembre de 2013 veire/modificar Occitània es lo país del sud-oèst d'Euròpa que correspond al domeni lingüistic contemporanèu de la lenga occitana. Segon d'unes Occitània forma una nacion (e los occitans son un pòble), segon d'autres es solament un espaci lingüistic e cultural.	10 de decembre de 2013 veire/modificar Una espasa es una arma blanca compausada au mens d'una lama e d'una ponhada. Apareguda probablament vèrs la fin dau millenari III avC, venguèt una arma fòrça populara e frequenta durant lei periòdes seguents. Conoguèt son apogèu subre lo continent europèu ai sègles XV-XVI avans de declinar en fàcia dau desvolopament deis armas de fuòc. Pasmens, maugrat sa disparicion dins leis armadas modèrnas, son utilizacion demorèt coma activitat esportiva e es totjorn un objècte de prestigi e de comandament dins divèrseis institucions coma lei fòrças armadas o certaneis institucions scientificas o literàrias.
11 de decembre de 2013 veire/modificar La Guèrra Freja, generalament datada de 1947-1948 a 1991, èra un periòde de tensions politicas e militaras entre l'Organizacion dau Tractat de l'Atlantic Nòrd, dominada per leis Estats Units d'America e tanben dicha blòt de l'Oèst, e l'Organizacion dau Pacte de Varsòvia, dominada per l'Union Sovietica e tanben dicha blòt de l'Èst. Nombrosas, leis originas d'aquela division èran magerament politicas (imperialisme estatsunidenc còntra imperialisme rus o sovietic) e ideologicas (capitalisme estatsunidenc còntra comunisme sovietic).	12 de decembre de 2013 veire/modificar Alexandre III lo Grand, nascut a la fin de julhet de -356 e mòrt lo 10 de junh de -323, foguèt rei de Macedònia (-336/-323), conquistador de l'Empèri Pèrsa e un dels caps militars mai importants del mond antic. Es benlèu una de las figuras pus atractivas de l'Istòria.
13 de decembre de 2013 veire/modificar La Tèrra es la tresena planeta del Sistèma Solar per çò qu'es de sa proximitat al Solelh e la cinquena per son diamètre. Fa partida de las planetas terrèstras o telluricas e es lo solet còrs celèst ont es confirmada la preséncia de vida. Vira a l'entorn del Solelh long d'una orbita pas gaire excentrica (una ellipsa que sembla una circonferéncia) a una distància mejana de 149 600 000 km (1 UA) e a una velocitat de 29,8 km/s. Vira sus se e a un periòde de rotacion de 23 h 56 min 3,5 s, movement que determina lo jorn e la nuèch. Son diamètre equatorial es de 12 756 km. A sonque un satellit natural, la Luna.	14 de decembre de 2013 veire/modificar Es Arawak son uns indians americans pròches dera cultura saladera (eth sòn nom proven d'un lòc dera còsta veneçolana aperat Saladero ). Aguest nom apera pas un pòble particular mès ua familha linguistica a la quau aperténhen plan de tribús dera Amazonas e enter es quaus es Kali'na o es caribs.
15 de decembre de 2013 veire/modificar Los escacs son un jòc de taula. Opausa dos jogaires a l'entorn d'un platèu dich escaquier compausat de seissanta-quatre carrèus blancs e negres. Lei jogaires desplaçan cadun a son torn una de sei seize pèças (o doas dins lo cas especiau de l'enroc). Au començament d'una partida, un jogaire tèn un rèi, una rèine o dama, doas tors, dos fòls, dos cavalièrs e uech pions. L'objectiu es d'infligir un escac e mat a son advèrsari, es a dire una situacion onte lo rèi advèrs es en presa sensa poder s'escapar.	16 de decembre de 2013 veire/modificar Aran o era Val d'Aran (mens locaument era/la Vath d'Aran, la Vau d'Aran) ei un parçan d'Occitània, situat ena region istorica de Gasconha, e formant ua comarca semiautonòma, administratiuament e istoricament assignada ath Principat de Catalonha e ar Estat espanhòu. Eth caplòc ei era vila de Vielha. Era Val d’Aran se trape ena part centrau dera sarrada pirenenca e ei era soleta val des Pirenèus dera Espanha d’aiguavessant atlantic. Era sua estenuda ei de 620 km2.
17 de decembre de 2013 veire/modificar Jorge Francisco Isidoro Luis Borges (nascut lo 24 d'agost de 1899 a Buenos Aires - mòrt a Genèva (Soïssa) lo 14 de junh de 1986) èra un escrivan argentin e una de las glòrias de las letras latinoamericanas, una figura literària del sègle XX. Es conegut particularament per sos contes, sos ensages e son òbra poetica.	18 de decembre de 2013 veire/modificar Drona au saut dau Chaslar Drona ['drunɒ] (en francés Dronne, ancianament Drône) es una ribiera occitana dau sud-oest de França (regions de Lemosin e d'Aquitània). Drona a per origina la rasiga preceltica e idronimica °Dur- (que donet tanben Dordonha, Durença,...), e lo sufixe °-ona (que donet tanben Dordonha, Lisona...).
19 de decembre de 2013 veire/modificar Construccion oficiala del simbòl de l’èuro L’èuro es la moneda comuna dels 28 estats de l’Union Europèa (UE) — e la moneda unica de 18 estats membres pel moment que succedís a l’ECU (European Currency Unit, o « unitat de compte europèa ») que n'èra la moneda comuna. Es la moneda comuna de facto de certans estats e territòris, coma Kosovo. L’èuro es administrat per la Banca Centrala Europèa que ne'n contraròtla l'emission.	20 de decembre de 2013 veire/modificar Marselha es una vila d'Occitània, en Provença, en riba de la mar Mediterranèa. Es la primiera vila e lo primier pòrt d'Occitània. Tanben es la segonda vila de França, la segonda aglomeracion, e n'es lo primier pòrt. L'Area urbana que constituís amb Ais de Provença es la tresena de França amb sei 1 715 096 estatjants. Es la prefectura dau departament dei Bocas de Ròse e de la region de Provença-Aups-Còsta d'Azur.
21 de decembre de 2013 veire/modificar Russia (nom complèt : Federacion de Russia) es un estat europèu e asiatic qu'es a l'ora d'ara lo país pus estendut de la planeta amb una superficia d'aperaquí 17 milions de quilomètres carrats. Sa populacion èra estimada a 143 milions d'abitants en 2012. Sa capitala es Moscòu e sa lenga oficiala lo rus. Es l'eiretier dau Principat de Moscòu, de l'Empèri Rus e de l'Union Sovietica.	22 de decembre de 2013 veire/modificar Albi, Lengadòc. Albi es una vila d'Occitània en Lengadòc. Es la prefectura de Tarn dins la region de Miègjorn-Pirenèus e sèti de l'arquevescat. Los sieus abitants son nomenats los albigeses e albigesas. Albi es escaissada la « Vila Roja » pr'amor la color de las bricas de sa catedrala e de son centre istoric.
23 de decembre de 2013 veire/modificar Era cellula qu'ei era unitat biologica minimau dotada d'un metabolisme qui era permet de créisher e se reprodúser mercés aus elements exteriors qu'ingereish en tot eliminar eras deishas e eths produts toxics.	24 de decembre de 2013 veire/modificar Cort interior deu castèth Lo Castèth de Pau que domina la capitala de Bearn e qu'ei pregondament ligat au sovier de tres sobeirans qui'u senhoregèn : Gaston Fèbus, Enric de Labrit e lo Noste Enric. Que muisha ua mescladissa armoniosa d'estiles medievau e Reneishença (e tanben neomedievau e neoreneishença, frut de las restauracions realizadas au cors deu sègle XIX) . Qu'ei tanben un lòc de memòria de l'istòria argeriana per'mor d'aver acessat Abd El-Kader dens la soa captivitat. [...]
25 de decembre de 2013 veire/modificar Los moissals (var. moissaus, mosquits ) son d'insèctes de la familha de culicidae, de l'òrdre de diptèrs e sos òrdre de nematocèrs. Forman lo grop pus important de vectors d’agents patogèns transmissibles a l’òme. Mai de 3500 espècias son a l'ora d'ara descritas.	26 de decembre de 2013 veire/modificar Hanashiro Chomo Lo karate es un art marcial d'ataca e de defensa, d'origina japonesa, que consistís a concentrar tota la fòrça del còs en un endrech determinat. Atal doncas, es un art d'autodefensa amb un aspècte espiritual predominant. (...) Lo karate se desvolopèt dins l'illa d'Okinawa, ont los ocupants japoneses avián enebit l'us de las armas.
27 de decembre de 2013 veire/modificar La Ciutat de Carcassona es un ensems arquitectural medieval que se tròba en Occitània dins la vila de Carcassona. Es situada sus la riba dreita del riu d'Aude, al sud-èst de la vila actuala. Aquela ciutat medievala fortificada, que sas originas remontan al periòde galloroman, deu sa renomenada a sa dobla encencha de barris, qu'atenh aperaquí 3 km de desvolopament e compòrta cinquanta doas torres, e que domina d'un biais espectaclós la val d'Aude. La ciutat compren tanben un castèl (lo castèl comtal) e una basilica (la basilica de Sant Nazari).	28 de decembre de 2013 veire/modificar De galinas. La galina (Gallus gallus, Gallus gallus domesticus) (var. jalina, garia) es un ausèl domestic elevat per sa carn e per sos uòus, e de còps per sas plumas. Los uòus de galina son de luènh los mai consomats demest los divèrses tipes d'uòus meses sul mercat.
29 de decembre de 2013 veire/modificar Eth Torosaurus siguec, amassat damb eth triceratòps, un des darrèrs dinosaures en eth cretacèu tardiu. Eth Torosaurus sonque ei conegut pera sòn cran e cap part mès d'era esqueleta a estat enqüera identificada. Eth genre ei representat per dus especies; eth Torosaurus gladius e eth Torosaurus latus, ambdús trapats en eth comtat de Niobrara, Wyoming. Toti dus tanben qu'an crans incomplets. Eth Torosaurus auia un cran que heia 2,4 m de longada. Malurosament, era boca des crans s'a conservat pas. Atau ei pas possible de dar ua idèa exacta des mides der cran o era forma deth morre. Eth volarèl ei long, plan long, més tanben baish damb pauques sèrres e shens que se podan véder es epoccipitals que an es autes ceratopids. Eth volarèl a horats redonds e pas coma es autes ceratopids. Era suauesa des hormes contrasta damb es der aute ceratopid, eth triceratòps qu'auia ues sèrres plan mès ponchadisses e shens horats.	30 de decembre de 2013 veire/modificar L'Organizacion de las Nacions Unidas, o encara las Nacions Unidas, es una organizacion internacionala fondada en 1945 per resòlver los problèmas internacionals. Succedís a la Societat de las Nacions (SdN).
31 de decembre de 2013 veire/modificar Lo mot « infinit » (del latin finitus, « limitat »), es un adjectiu servent a qualificar una causa qu'a pas de limit en nombre o en grandor.