Wikipèdia:AcuèlhLutzSus/novembre de 2013

Octobre de 2013

Decembre de 2013

Aquesta pagina e sas sospaginas mesadièras son consacradas a l’organizacion e a la mantenença del quadre Lutz sus... de la pagina d’acuèlh.

Aquesta es emplena per l'apèl de {{Wikipèdia:AcuèlhLutzSus/{{CURRENTDAY}} de {{CURRENTMONTHNAME}}}} (çò que significa que son contengut es lo del Wikipèdia:AcuèlhLutzSus/jorn, ont jorn es lo jorn e lo mes del jorn corrent (ora UTC)). La frequéncia de renovelament dels quadres es quotidiana.

• Los articles presentats dins los diferents quadres son unicament los promouguts als labèls « Articles de qualitat » e « Bon article ».
• Evitatz de metre mai de 500 caractèrs/100 mots dins los quadres per fin de manténer l'equilibri de las colomnas sus la pagina d'acuèlh ont aquestes quadres son transcluses.

Calendièr per novembre de 2013

Articles « Lutz sus... » ja pareguts sus l’acuèlh del mes de novembre de 2013 :

1èr de novembre de 2013 veire/modificar La nòrma classica es una nòrma lingüistica (una codificacion) que fixa la lenga occitana. Aquela nòrma se basa subre la tradicion millenària de la grafia classica, mas li ajusta lo procès de la codificacion. Es en concurréncia amb d'autras nòrmas que son mens espandidas en occitan (nòrma mistralenca, nòrma bonaudiana, nòrma de l'Escòla dau Pò).	2 de novembre de 2013 veire/modificar Teodòr Aubanèu (en nòrma mistralenca <Teoudor Aubanèu>) (Avinhon, 26 de març de 1829 - Avinhon, 2 de novembre de 1886) foguèt un estampaire e mai que mai un dei pus grands poètas occitans (provençaus), que marquèt fòrça la Renaissença Occitana dau sègle XIX.
3 de novembre de 2013 veire/modificar Un trauc negre es una region de l'espaci temps que sa gravitat empacha tota forma de matèria o de raionament de s'escapar. La teoria de la relativitat generala predís qu'un objècte amb una massa pron importanta es capable de deformar l'espaci temps e de formar un trauc negre. A l'entorn, una superficia, dicha orizont deis eveniments, es definida matematicament per la zona ont un objècte o un rai serà irresistiblament atirat per la gravitat dau trauc negre. Es dich "negre" perqué l'orizont deis eveniments rebat ges de raionament e apareis donc totalament negre.	4 de novembre de 2013 veire/modificar Lo pan es l'aliment de basa de fòrça societats. Es fabricat a partir de farina, de sal e d'aiga. Quand s'apond de levat o levadura, la pasta del pan es somesa a un conflament degut a la fermentacion. Lo pan es atal una mossa solida. La farina ven principalament de cerealas : blat e segal. S'i pòt apondre, en quantitat moderada, d'autras farinas : òrdi, milh, castanha, notz… Las cerealas panificablas se caracterizan amb la preséncia de glutèn, amassament de proteïnas de proprietats elasticas, que permeton d'empresonar las bullas de dioxid de carbòni produchas par la fermentacion que permet la levada de la pasta, (« pasta levada »), e crear la mica.
5 de novembre de 2013 veire/modificar Ludwig van Beethoven (Bonn, batejat lo 17 de deceme de 1770 – Viena, lo 26 de març de 1827) que ho un compositor aleman deus màgers e un pianista e cap d'orquèstra de la fin deu periòde d'estil classic (la fin deu sègle XVIII e lo començament deu sègle XIX).	6 de novembre de 2013 veire/modificar La fusta (var. husta) es lo material lenhós de la tija d'una planta, especialament dels arbres e arbrilhons que se caracterizan per aver de troncs; mas aquela definicion es solament una approximativa, dins un sens mai larg, la fusta pòt far referéncias a d'autres materials e teissits amb de proprietats comparables. La fusta es un material eterogèni, igroscopic, cellular e anisotropic. La fusta es compausada de fibras de cellulòsa (40 a 50 %) e emicellulòsa (15 a 25) mantengudas unidas per linhina (15 a 30 %).
7 de novembre de 2013 veire/modificar Lo Fons Monetari Internacional o FMI (var. Fons Monetari Internacionau) es una institucion internacionala multinacionala regropant 186 païses, que son ròtle es de «promòure la cooperacion monetària internacionala, de garantir l'estabilitat financièra, de facilitar los escambis internacionals, de contribuir a un nivèl elevat d'emplec, a l'estabilitat economic e de far recular la pauretat.»	8 de novembre de 2013 veire/modificar Una arma nucleara es una arma non convencionala utilizant l'energia desgatjada per la fission de nuclèus d'atòms pesucs (urani, plutòni per lei bombas A), per la fusion de nuclèus d'atòms leugiers (Idrogèn per lei bombas H) o per una combinason dei dos procediments. Leis efèctes de destruccion deis armas nuclearas son incomparablament superiors an aquelei deis armas convencionalas en causa de la bofada, de l'aumentacion de temperatura e dau raionament. L'energia liberada per leis armas nuclearas s'exprimís en equivalents TNT. Aqueleis armas foguèron utilizadas dins lo corrent d'un conflicte solament dos còps a la fin de la Segonda Guèrra Mondiala (1939-1945).
9 de novembre de 2013 veire/modificar Charles André Joseph Marie de Gaulle (22 de novembre de 1890, Lilles - 9 de novembre de 1970, Colombey-les-Deux-Églises) foguèt un generau e un òme politic francés que foguèt lo fondator e lo cap dei fòrças francesas liuras pendent la Segonda Guèrra Mondiala, cap dau Govèrn Provisòri de la Republica de 1944 a 1946 e President de la Republica de 1958 a 1969. Foguèt tanben en 1958 lo fondator de la Cinquena Republica Francesa que definís totjorn a l'ora d'ara leis institucions de França. Son accion a la tèsta dau país a egalament prefondament marcada son economia e sa politica, especialament dins lo domeni deis afaires estrangiers, e sei successors gardèron lei linhas principalas defenidas per de Gaulle coma lo renfòrçament dei relacions diplomaticas amb Alemanha o l'independéncia granda a respèct de la politica estatsunidenca.	10 de novembre de 2013 veire/modificar Lo coton es una fibra textila vegetala que se desvolopa a l'entorn de las granas del cotonièr, un arbust del genre Gossypium, qu'aparten a la familha de las malvacèas, originària de las regions tropicalas e subtropicalas, i a diferentas espècias autoctònas en America, Africa o Índia.
11 de novembre de 2013 veire/modificar Vista de Besièrs. Besièrs (Béziers en francés) es una vila occitana de Lengadòc, situada dins lo departament francés d'Erau e la region de Lengadòc-Rosselhon. Sa populacion es de 71 600 abitants. Ocupa una superfícia de 95,48 km². Lo gentilici es besierenc -a. La vila es situada dins la plana lengadociana. Es lo caplòc del parçan de Besierés, a la broa d'Òrb e del Canal de las Doas Mars, a 20 km de la mar Mediterranèa. A 50 km pus al nòrd se tròban las montanhas d'altitud mejana del Naut Lengadòc : Carós (1090 m), Espinosa (1124 m) e los Monts de La Cauna dins Tarn (1267 m), que forman los darrièrs retlèus al sud del Massís Central.	12 de novembre de 2013 veire/modificar Ferrand Magellan (estiu de 1480 – 27 d'abril de 1521, Illa Mactan, Província de Cebu, Filipinas) èra un explorator portugués que, quand èra al servici de la corona d'Espanha, ensagèt de trobar un camin maritim a l'oèst per las Illas Molucas en Indonesia. Foguèt lo primièr de far una expedicion a travèrs l'Ocean Pacific. E tanben lo primièr de capitar de circumnavegar la Tèrra dins l'istòria. Pasmens poguèt pas acabar son viatge (foguèt tuat pendent la batalha de Mactan en las Filipinas.
13 de novembre de 2013 veire/modificar Lo Prèmi Nobel es una recompensa de portada internacionala fondada en 1901. Lo Prèmi es decernit cada an a de personas qu'an aportat lo mai grand benefici a l'umanitat, per lors invencions, descobèrtas e melhoraments dins divèrses domenis de la coneissença, per l'òbra literària pus impressionanta, o per lor trabalh en favor de la patz, per exemple. Los prèmis son basats suls darrièrs desirs d'Alfred Nobel, inventor de la dinamita.	14 de novembre de 2013 veire/modificar Wikipèdia:AcuèlhLutzSus/14 de novembre de 2013
15 de novembre de 2013 veire/modificar La galina (Gallus gallus, Gallus gallus domesticus) (var. jalina, garia) es un ausèl domestic (polalha) elevat per sa carn e per sos uòus, e de còps per sas plumas. Los uòus de galina son de luènh los mai consomats demest los divèrses tipes d'uòus meses sul mercat. Lo mascle de la galina es lo gal. Un polet es un jove de la familha de la galina. Lo capon e la polarda son de polets castrats e elevats per lor carn. Es l'ausèl mai espandit sus Tèrra.	16 de novembre de 2013 veire/modificar Sus Internet, un domeni de primièr nivèl correspond a la darrièra part d'un nom de domeni, la mai a drecha del nom. Per exemple, dins oc.wikipedia.org, lo domeni de primièr nivèl es .org. Los domenis de primièr nivèl son: ligats a un territòri, estat o dependéncia, qu'es generalament present dins la lista dels còdes de doás letras de la nòrma ISO 3166 - per exemple .eu per l’Union Europèa generics (correspondent a una activitat, una vila, un espaci cultural...) - per exemple .cat per la cultura catalana d'assag (que servisson per de verificacions) - per exemple .test Dempuèi 2010, i a tanben de noms de domenis nacionals dins lor grafia pròpria (aràbia, chinesa...). Per exemple .укр per Ucraïna. En 2013 se generalizan los domenis generics (d'una lista limitada a 22 a mai de 1000) e apareisson d'unes en caractèrs non latin atanben (per exemple .游戏, jòcs, en chinés).
17 de novembre de 2013 veire/modificar Aran o era Val d'Aran (mens locaument era/la Vath d'Aran, la Vau d'Aran) ei un parçand'Occitània, situat ena region istorica de Gasconha, e formant ua comarca semiautonòma, administratiuament e istoricament assignada ath Principat de Catalonha e ar Estat espanhòu. Eth caplòc ei era vila de Vielha. Era Val d’Aran se trape ena part centrau dera sarrada pirenenca e ei era soleta val des Pirenèus de l'Espanha d’aiguavessant atlantic. Era sua estenuda ei de 620 km2...	18 de novembre de 2013 veire/modificar Ais de Provença es una vila d'Occitània, en Provença, e es la capitala de l'ancian Comtat de Provença. Es lo centre dau parçan dau País d'Ais e de la comunautat d'aglomeracion dau País d'Ais. Se situa dins lo departament dei Bocas de Ròse e la region de Provença-Aups-Còsta d'Azur. Ais a recebut per escais L'Atenas dau Miegjorn (TDF) perque es un grand centre d'activitats intellectualas e culturalas en Occitània.
19 de novembre de 2013 veire/modificar Friedrich Wilhelm Nietzsche (Röcken bei Lützen, Alemanha, 1844-1900) foguèt un filosòf alemand e un dei pensaires modèrnes mai influents.	20 de novembre de 2013 veire/modificar Construccion oficiala del simbòl de l’èuro L’èuro es la moneda comuna dels 28 estats de l’Union Europèa (UE) — e la moneda unica de 17 estats membres pel moment — que succedís a l’ECU (European Currency Unit, o « unitat de compte europèa ») que n'èra la moneda comuna. Es la moneda comuna de facto de certans estats e territòris, coma Kosovo. L’èuro es administrat per la Banca Centrala Europèa que ne'n contraròtla l'emission.
21 de novembre de 2013 veire/modificar La tectonica de las placas (var. tectonica dei/daus/deus/deras placas)(del latin tardiu tectonicus) es una teoria scientifica que descriu los movements a granda escala de la litosfèra terrèstra. La teoria es bastida sul concèpte ja ancian de la deriva dels continents, desvolopat pendent los primièrs decennis del sègle XX (que un dels pus famoses avocats èra Alfred Wegener), e foguèt acceptada per la majoritat de la comunitat geoscientifica quand lo concèpte d'expansion dels fons oceanics èra desvolopat a la fins dels ans 1950 e la debuta dels ans 1960.	22 de novembre de 2013 veire/modificar Antonio Lucio Vivaldi, compositor barròc, violonista, mèste de vriulon e cap d'orquèstra vadut a Venècia lo 4 de març de 1678 e mort a Viena lo 28 de julhet de 1741. La fama colossau de las soas Quate Sasons (qui son en vertat los 4 purmèrs concertos deu son opus titolat Il Cimento dell'Armonia e dell'Invenzione) qu'esconen ua òbra rica (500 concertos haut o baish, detzeas d'operas, òras de musica religiosa) variada e innovanta (d'ua influéncia màger suber l'istòria de la musica en generau e deu concerto e deu vriulon en particular).
23 de novembre de 2013 veire/modificar Albi, Lengadòc. Albi es una vila d'Occitània en Lengadòc. Es la prefectura de Tarn dins la region de Miègjorn-Pirenèus e sèti de l'arquevescat. Los sieus abitants son nomenats los Albigeses e Albigesas. Albi es escaissada la « Vila Roja » pr'amor la color de las bricas de sa catedrala e de son centre istoric.	24 de novembre de 2013 veire/modificar L'Institut d'Estudis Occitans (IEO) es una associacion culturala segon la lei de 1901, creada en 1945. Faguèt seguida a la Societat d'Estudis Occitans, que foguèt dissolguda en 1946. A per tòca lo manten e lo desvolopament de la lenga e de la cultura occitanas per la direccion, l'armonizacion e la normalizacion de totes los trabalhs que pertòcan la cultura occitana dins son ensemble.
25 de novembre de 2013 veire/modificar Una estela (var. estiala) es una bola de plasma que genèra d'energia gràcias a la fusion nucleara. Leis estelas (manca lo Soleu) apareisson coma de ponchs luminós dins lo cèu de nuech, e beluguejan per encausa de l'atmosfèra terrèstra.	26 de novembre de 2013 veire/modificar Es Paleoindians o paleoamericans ei un nom dat as prumères gents que dintraren, e per çò madeish, demoraren en eth continent american pendent es episodis finaus dera glaciacion deth latièr Pleistocèn. Eth terme paleo vòl díder en grèc ancian e ei tà aperar eth periòde litic o dera pèira en eth emisferi occidentau e ei diuers deth terme paleolitic. Es evidencies alenguen qu'es caçaires de granes bèsties crotzaren eth estrech de Bering des d'Asia (Eurasia) enquia Nòrd-America sus un pont de terra e gèu (Beringia) qu'eisistiguec enter hé 45.000 e 12.000 annades. De grops ailhats de caçaires-recollectors migraren ath costat de grans manades d'ervibòrs lonh enquia Alaska.
27 de novembre de 2013 veire/modificar Dins la classificacion scientifica, una espècia es designada per un binòmi latin, compausat d’un nom generic (que pren una majuscula iniciala) seguit d’un epitèt especific. Per exemple, los èssers umans apartenon al genre Homo e a l’espècia Homo sapiens. Lo nom de l’espècia es l’ensemble del binòmi e pas solament l’epitèt especific. Formalizada per Linne al cors del sègle XVIII, la classificacion binomiala, e tanben d’autres aspèctes formals de la nomenclatura biologica, constituís lo « sistèma linnean ».	28 de novembre de 2013 veire/modificar De galinas. La galina (Gallus gallus, Gallus gallus domesticus) (var. jalina, garia) es un ausèl domestic elevat per sa carn e per sos uòus, e de còps per sas plumas. Los uòus de galina son de luènh los mai consomats demest los divèrses tipes d'uòus meses sul mercat.
29 de novembre de 2013 veire/modificar Vista sus lo vilatge, amb Ventor au fons Puejaut (Pujaut en francés) es una vila occitana, situada entre lei país de Lengadòc e Provença, dins lo parçan dei Garrigas. Administrativament, se tròba dins lo departament francés de Gard e la region deLengadòc-Rosselhon. Es un vilatge pintoresc situat dins la valada de Ròse e construch sus lo flanc d'un colet. Seis abitants son lei puejaulencs, pijaulencs o pijalencs.	30 de novembre de 2013 veire/modificar Los bactèris son d'organismes vius unicellulars procariòtas, caracterizats per una abséncia de nuclèu e d'organets. La màger part dels bactèris possedisson una paret cellulara constituada de peptidoglicans. Los bactèris mesuran qualques micromètres de long e pòdon presentar diferentas formas: de formas esfericas (còcas), de formas alongadas o en barròts (bacils), de formas mai o mens en espirala. L’estudi dels bactèris es la bacteriologia, una branca de la microbiologia.