Litre

Lo litre (simbòls: l o ben L, letra èla en minuscula o en majuscula, a vegadas ℓ) es dempuèi 1964 un nom especial per lo decimètre cubic (simbòl: dm³) segon la decision presa per la 12^a Conferéncia Generala dels Peses e Mesuras (CGPM). L'unitat de volum del Sistèma Internacional d'Unitats (SI) es lo mètre cubic (simbòl: m³); lo litre equival a un milen de mètre cubic. Lo simbòl L foguèt adoptat en 1979 per la 16^a Conferéncia Generala dels Peses e Mesuras e es recomandat per evitar de confusions amb la chifra 1.

Exemple de mesuras del litre, amb un volum cubic, segon la definicion basada en lo decimètre cubic.

Un recipient amb marcas del volum de liquid contengut, fins a 1 litre.

Proveta de laboratòri que mesura fins a un litre.

Es pas una unitat del Sistèma Internacional, mas lo SI n'accèpta l'usatge tot en recomandant l'utilizacion de las unitats del SI, e es una unitat fòrça utilizada dins la vida quotidiana mas es pas recomandada dins lo camp de la sciéncia.

L'etimologia de l'unitat deriva d'una antica unitat de volum francesa, lo litron, via l'unitat medievala litra (en latin). Aquela darrièra ven al meteis temps d'una unitat grèga de gaireben 16 onças. Lo sistèma metric francés prenguèt lo litre per unitat de basa

Istòria

Charles Édouard Guillaume, fisician que donèt lo resultat sus lo volum del litre segon la definicion basada sus l'aiga. Foguèt director del Burèu Internacional dels Peses e Mesuras a partir de 1915.

L'origina del litre se tròba dins lo procèssus d'unificacion de las mesuras de la Revolucion Francesa, decidit per l'Assemblada Constituenta de 1791 per resòlvre lo problèma de la diversitat de las mesuras dins lo reialme. Lo litre apareis pel primièr còp amb la mesura de la capacitat dins la lei del 18 germinal de l'an III (7 d'abril de 1795) definit en foncion del mètre, lo litre se definís coma «la mesura de volum, tant pels liquids coma pels solids, d'un cube amb una aresta egala a una desena partida d'un mètre».

En 1879 lo Comitat Internacional dels Peses e Mesuras adoptèt lo litre e son simbòl l minuscula. En 1901, la tresena Conferéncia Generala dels Peses e Mesuras tornèt definir lo litre coma «lo volum ocupat per la massa d'un quilograma d'aiga pura a sa densitat maximala e jos la pression atmosferica normala», çò que vòl dire: aiga pura a 1 atm e una temperatura un pauc superiora a 3,98 °C. Lo litre, segon aquela definicion, equivaliá a 1,000028 (inicialament 1,000027). Pus tard s'especifiquèt pel punt de referéncia que la densitat maximala de l'aiga èra a 4 °C atal la massa volumica de l'aiga pura es leugièrament inferiora a 1,0000 kg/l.

Un dels scientifics que provèt los desviaments de la mesura del litre foguèt lo fisician Charles Édouard Guillaume, que en 1904 provarà experimentalament que la densitat de l'aiga a 4 °C èra de 1,000028 dm³. Finalament, a causa de la complexitat de la definicion del litre, en 1964 se tornèt utilizar la definicion de 1793, de la 12^a CGPM constatant en 1960 qu'aviá una diferéncia de 28 milionens a respècte del decimètre cubic, lo litre venguèt pas pus qu'un nom especial pel decimètre cubic.

En 1979, la 16^a CGPM decidiguèt l'utilizacion tant de la l minuscula coma la L majuscula per evitar las confusions entre la l e lo nombre 1 o amb la letra "i" majuscula, amb l'indicacion que dins lo futur restarà pas pus qu'un dels dos simbòls. A l'ora d'ara, los dos simbòls existisson encara. Abans 1979, lo simbòl ℓ (U+2113), venguèt familiar dins qualques païses; per exemple, èra recomandat per la publicacion M33 de la South African Bureau of Standards. Aquel simbòl se pòt trobar encara dins de païses de lenga anglesa e son usatge encara es acceptat en Japon e dins la Corèa del Sud. De païses (coma Canadà) recomandavan utilitzar la minuscula ℓ totjorn quand es possible o per defaut (totjorn per evitar la confusion possibla amb lo numeral 1). La 16^a Conferéncia Generala dels Peses e Mesuras, rendèt possible l'usatge dels dos simbòls. La L majuscula es aquela que s'utiliza en practica, daissant relegada la ℓ minuscula als puristas. En 1990, lo Burèu dels Peses e Mesuras considerèt prematurada l'eliminacion d'un dels dos simbòls.

Multiples

Al litre s'aplican los prefixes del Sistèma Internacional d'Unitats; lo pus utilizat es lo millilitre qu'equival a la milena partida d'un litre. Notar que los pus utilizats son marcats en negreta.

Multiple	Nom	Simbòls		Volum equivalent			Multiple	Nom	Simbòls		Volum equivalent
100 L	litre	l (ℓ)	L	dm³	decimètre cubic
101 L	decalitre	dal	daL				10-1 L	decilitre	dl	dL
102 L	ectolitre	hl	hL				10-2 L	centilitre	cl	cL
103 L	quilolitre	kl	kL	m³	mètre cubic		10-3 L	millilitre	ml	mL	cm³	centimètre cubic
106 L	megalitre	Ml	ML	dam³	decametre cubic		10-6 L	microlitre	µl	µL	mm³	millimetre cubic
109 L	gigalitre	Gl	GL	hm³	ectomètre cubic		10-9 L	nanolitre	nl	nL	106 µm³	1 milion de micromètres cubics
1012 L	teralitre	Tl	TL	km³	quilomètre cubic		10-12 L	picolitre	pl	pL	103 µm³	1 milièr de micromètres cubics
1015 L	petalitre	Pl	PL	103 km³	1 milièr de quilomètres cubics		10-15 L	femtolitre	fl	fL	µm³	micromètre cubic
1018 L	exalitre	El	EL	106 km³	1 milion de quilomètres cubics		10-18 L	attolitre	al	aL	106 nm³	1 milion nanomètres cubics
1021 L	zettalitre	Zl	ZL	Mm³	megamètre cubic		10-21 L	zeptolitre	zl	zL	103 nm³	1 milièr de nanomètres cubics
1024 L	iottalitre	Yl	YL	103 Mm³	1 milièr de megamètres cubics		10-24 L	ioctolitre	yl	yL	nm³	nanomètre cubic

Conversions fòra del Sistèma Internacional d'Unitats

Sistèma Convencional Estatsunidenc

Vejatz tanben Unitats Imperialas e Sistèma Convencional Estatsunidenc

Unitat metrica	Valor aproximativa	Unitat non metrica	Sistèma	Unitat non metrica	Equivalent metric
1 L	≈ 0,87987699	quart	Imperial	1 quart	≡ 1,1365225 L
1 L	≈ 1,056688	quart fluid	U.S.	1 quart fluid	≡ 0,946352946 L
1 L	≈ 1,75975326	pinta	Imperial	1 pinta	≡ 0,56826125 L
1 L	≈ 2,11337641	pintas fluidas	U.S.	1 pinta fluida	≡ 0,473176473 L
1 L	≈ 0,2641720523	galon liquid	U.S.	1 galon liquid	≡ 3,785411784 L
1 L	≈ 0,21997	galon	Imperial	1 galon	≡ 4,54609 L
1 L	≈ 0,0353146667	pè cubic		1 pè cubic	≡ 28,316846592 L
1 L	≈ 61,0237441	poce cubic		1 poce cubic	≡ 0,01638706 L
1 L	≈ 33,8140	onça fluida convencionala	U.S.	1 onça fluida convencionala	≡ 29,5735295625 mL
1 L	≈ 35,1950	onça fluida	Imperial	1 onça fluida	≡ 28,4130625 mL

Relacion amb lo litron

Lo litron es una anciana unitat francesa de volum, que serviguèt per mesurar los grans. D'aquela unitat se deriva etimologicament lo nom del litre. Lo volum d'un litron es equivalent a 0,813 l

Equivaléncias aproximativas de mesuras de cosina

Culhièrs de mesura en unitats metricas.

• Un culhièr de cafè: 5 ml
• Un culhièr de dessèrt: 10 ml
• Un culhièr de sopa: 15 ml

Etiquetatge de volums dels fluids

Dins la majoritat de las begudas, suls botelhons destinats al consumidor final i a d'etiquetas que balhan la quantitat totala del volum contengut.

Utilizacion del litre per mesurar de volums non liquids

Lo pus abitual es d'utilizar lo litre per mesurar los volums dels liquids (aiga, vin, òli, etc.) tanben per indicar la capacitat de:

• Bombonas de gas.
• Motors: Se mesura lo volum en litres ont se desplaçan totes los pistons.
• Frigorifics: Sa capacitat se sòl exprimir en litres.
• Forn microondas: Un forn microondas de 20 litres.
• Sac d'espatlas: De 25 litres, de 40 litres fins a 50.

Ligams intèrnes

• Barril (unitat)
• Galon (Gal.)
• Pinta
• Quilograma
• Onça liquida (fl.oz.)