Arquitectura

L’arquitectura es l'art de concebre d'espacis e de construrre de bastiments en respectant de règlas tecnicas e scientifica e de concèptes estetics regardant la chausida dei materiaus, la forma e l'agençament deis estructuras. De mai, l'arquitectura dèu tanben tenir còmpte de l'usatge sociau de sei construccions e de son integracion dins l'environament. Per aquelei rasons, l'arquitectura es un art qu'es fòrça liada a l'engenhariá.

Plans e dessenhs arquitecturaus d'un ostau.

Foncions de l'arquitectura

Ròtle tecnic

L'arquitècte contemporanèu es un especialista que definís lei plans d'un bastiment e que susvelha sa construccion. Son trabalh compren de pretzfachs variats coma la creacion d'un projècte de construccion ò l'establiment de devís descriptius e dei plans d'execucion detalhats. Es tanben encargat de verificar lo trabalh deis actors d'un chantier (entrepreneires...) e d'assegurar lo respècte dei prescripcions reglementàrias e contractualas. Certaneis arquitèctes son tanben de teoricians qu'estúdian lei metòdes més en òbra au sen de lor activitat. Pòdon ansin definir de principis generaus regardant la definicion d'una estetica, l'usatge d'un bastiment ò lo liame amb d'autreis activitats ò domenis tecnics (politica, sciéncia dei materiaus...).

Leis arquitèctes contemporanèus son donc de professionaus amb una formacion reconeguda per un diplòma. Aquela formacion vèn dei guildas de constructors de l'Edat Mejana qu'èran sovent dirigidas per d'artesans formats ais arts profans coma l'engenhariá. Pauc a pauc, l'arquitècte, en causa de la valor e de la raretat de son trabalh, venguèt un artesan fòrça qualificat. Ansin, dins lo corrent dau sègle XIX, sa formacion s'institucionalizèt amb la creacion d'escòlas d'arquitectura dins lei país desvolopats (1819 a París, 1847 a Londres, 1868 a Boston...).

Liame entre l'arquitectura e la societat

La determinacion d'un environament

Per realizar una construccion, l'arquitectura dèu tenir còmpte de la disponibilitat dei materiaus de construccion, de l'evolucion dei conoissenças tecnicas e deis abituds de la populacion locala. Regardant lo premier ponch, aquò necessita una adaptacion ai ressorsas localas. Per exemple, en Occitània, l'usatge de la pèira es frequent mentre que dins lei regions ruralas de Canadà, la fusta es lo materiau de basa. L'adaptacion dau progrès scientific dins lei metòdes de construccion es generalament lòng car es necessari d'integrar lei proprietats dei materiaus novèus dins lo còrpus teoric deis arquitèctes. Es tanben sovent necessari de convéncer lei populacions localas de la valor estetica dei formas novèlas. Ansin, durant la Revolucion Industriala, l'acier e lo betum armat, coneguts tre leis ans 1850, s'impausèron lentament a la fin dau sègle XIX en despiech de qualitats superioras ai materiaus tradicionaus.

• 
  Fotografia de la Catedrala Sant Estève d'Agde, un exemple d'utilizacion de materiaus locaus (lo basalt) per la construccion.
• 
  Autre exemple d'una adaptacion ai materiaus locaus amb una fotografia de l'Universitat d'Estocòlme que mòstra una utilizacion de la fusta.
• 
  Fotografia de la tòrre de la villa Henebique de Bourg-la-Reine que foguèt bastida per promòure l'usatge dau betum armat en França au començament dau sègle XX.

L'expression dau poder politic

Dempuei l'aparicion dei societats estatalas, l'arquitectura es un otís important dau poder politic per afiermar son autoritat e definir l'identitat d'una comunautat. D'efiech, lei monuments de prestigi, coma lo castèu de Versalhas en França, permèton d'afiermar lo poder e la poissança dau sobeiran. Pasmens, existís de liames pus subtils entre l'arquitectura e lo poder en plaça. Per exemple, la chausida d'un estil arquitecturau donat favoriza la definicion d'un quadre ò d'una ambicion. Ansin, l'estil high tech deis ans 1970 permet de donar un sentiment de modernitat a una institucion mentre que l'adopcion d'un estil vièlh permet d'establir un liame amb lo passat. Per exemple, lo neoclassicisme dau Congrès de Washington remanda a la democracia atenenca.

• 
  Fotografia dau musèu Pompidou de París, exemple d'utilizacion d'un estil modèrne (l'estil high tech) per illustrar l'aspècte modèrne e recent deis òbras presentadas.
• 
  Acabat en 1878, lo Palais de Westminter foguèt bastit dins un estil neogotic per far un liame amb l'ancianetat de la monarquia britanica.
• 
  Autre exemple de liame amb un passat prestigiós, la façada neoclassica dau Palais Borbon que permet a l'Assemblada Nacionala de França de revendicar un liame amb la democracia atenenca.

L'expression d'una societat

Lei condicions economicas e socialas an una influéncia importanta sus l'arquitectura. Per exemple, lei banquiers e lei marchands italians dei sègles XV e XVI foguèron de motors dau desvolopament de l'arquitectura de la Renaissença car avián un reng sociau de mostrar e lei mejans financiers per sostenir aquela ambicion. Un autre exemple caracteristic es l'invencion dau gratacèu, simbòl dau capitalisme estatsunidenc, que permet de multiplicar lei burèus a partir d'una parcèla unica. De mai, au sen d'una societat donada, l'arquitectura permet sovent de diferenciar lei classas socialas gràcias a la definicion d'abitats distints (palais, ciutats obrieras...). Enfin, fins a la fin de l'Edat Mejana, l'arquitectura sacrada aguèt un ròtle primordiau dins l'organizacion dei vilas.

Istòria

L'arquitectura anciana

Mesopotamia

Article detalhat: Arquitectura mesopotamiana.

Apareguda dins lo vau fluviala d'Eufrates e de Tigre, l'arquitectura mesopotamiana es un dei movements arquitecturaus pus ancians de l'istòria umana amb una existéncia atestada dempuei lo milleni IV avC. Per de rasons geologicas, son materiau de basa es la brica d'argiela crusa que permet d'obtenir de formas estandardizadas. De cordatges e de palhets de cana èran utilizats per renfòrçar lei muralhas. En revènge, l'usatge de la fusta èra rar car leis espècias d'aubres presentas dins la region son pauc utilas per la construccion. Per d'aplicacions precisas coma la construccion dau revestiment d'un monument important (palais, portaus, temples...), èra possible de coire lei bricas dins un forn per renfòrçar sa duretat e sa resisténcia. Enfin, dins lei regions septentrionalas, la pèira èra de còps utilizada per la bastida d'edificis importants car l'accès a aquela ressorsa èra pus simple.

Au nivèu tecnic, l'arquitectura mesopotamiana desvolopèt pauc a pauc l'utilizacion de la vòuta sortenta ò de plen cintre tant per de construccions monumentalas (escaliers exteriors) que per d'infrastructuras enterradas (cistèrnas, canaus sosterranhs...). La preséncia de salas ipostilas (una sala sarrada amb de colonas per sostenir lo plafon) èra tanben una caracteristica majora dei bastiments pus importants.

• 
  Vestigis d'una muralha de bricas crusas mesopotamian.
• 
  Fotografia d'un zigorat, bastiment pus famós de l'arquitectura mesopotamiana.
• 
  Reconstitucion d'un portau de Babilònia.

Egipte

Article detalhat: Arquitectura egipciana antica.

Egipte es un autre fogau ancian de civilizacion. Dins lo corrent dau milleni IV avC, veguèt l'emergéncia d'estats centralizats dotats d'una administracion e de l'escritura amb l'instauracion de la I^èra dinastia vèrs 3150 avC. A l'iniciativa dau faraon, dau clergat e de l'aristocracia, la construccion de monuments foguèt un simbòl d'aqueu poder e menèt a la formacion d'una arquitectura fòrça diversificada qu'es uei ben coneguda gràcias ai descubèrtas arqueologicas. Son materiau de basa foguèt inicialament la brica d'argiela segon de tecnicas similaras a aquelei en vigor en Mesopotamia. Pasmens, durant la premiera mitat dau milleni III avC, l'usatge de la pèira apareguèt per de monuments importants coma de tombas ò de temples.

L'usatge dei materiaus pus resistents èra reservat ais edificis pus importants e lei domenis pus coneguts de l'arquitectura egipciana son donc l'art religiós e l'art funerari. Sei monuments pus famós son probablament lei piramidas, lei tombas reialas e lei temples. Mòstran l'utilizacion frequenta de l'escultura e dei salas ipostilas. Pasmens, qu'ornaments variats apareguèron pauc a pauc per ornar lei capitèus de colona (paumier, lòtus, papirús...). De mai, la descubèrta dei roïnas de quauquei vilatges mòstra un liame entre leis esquèmas organizacionaus de l'arquitecturau domestica primitiva e l'organizacion dei monuments pus importants.

• 
  Fotografia de l'Esfinx e d'una piramida, monuments pus famós de l'arquitectura egipciana.
• 
  Fotografia d'un temple egipcian.
• 
  Fotografia d'una sala ipostila dins un temple egipcian.

Mesoamerica e Andes

Article detalhat: Arquitectura mesoamericana.

L'arquitectura precolombiana es l'arquitectura dei civilizacions principalas d'America avans l'arribada deis Europèus au sègle XVI. Sei fogaus principaus se situan dins leis estats modèrnes de Mexic, d'Eqüator e de Peró. Se de trachs comuns son ben presents, es tanben caracterizada per l'existéncia de plusors estils pròpris a cada pòble. Lei pus coneguts son aquelei deis Olmècs, dei Maias, de la civilizacion de Teotihuacan, dei Toltècs, deis Astècs e deis Incas. De mai, en causa dei destruccions liadas a la conquista espanhòla e a un clima relativament umid, lei construccions pus fragilas son desenant perdudas.

Pasmens, lei rèstas de l'arquitectura monumentalas mòstran lo mestritge de plusors tecnicas e materiaus (pèira, pèira talhada e tàpia). De mai, existiá una importanta diversitat d'edificis importants coma de piramidas, de palais, de temples, de terrenhs de jòc ò d'observatòris astronomic. L'usatge de la vòuta, deis escaliers e deis espacis (plataformas, corts, esplanada...) èra frequent. L'ornamentacion interiora èra realizada per d'esculturas e de gravaduras.

• 
  Piramida medievala bastida per lei Maias dins la vila de Chichen Itza.
• 
  Vestigis de colonas dins un palais olmèc.
• 
  Usatge de la pèira talhada dins una construccion inca de Machu Pichu.

L'Antiquitat Classica

L'arquitectura grèga antica

Article detalhat: Arquitectura grèga antica.

Inspirada per l'arquitectura minoïca, l'arquitectura grèga aguèt un ròtle major dins l'istòria de l'arquitectura en causa de son influéncia sus lo desvolopament de l'arquitectura europèa dei periòdes seguents. En particular, lei Grècs inventèron un vocabulari per descriure leis elements de l'arquitectura, compres lei detalhs, qu'es totjorn en vigor au començament dau sègle XXI dins l'arquitectura occidentala. Au nivèu tecnic, après un periòde arcaïc durant l'epòca micenenca marcada per la construccion de muralhas ciclopèas, es caracterizada per l'usatge fòrça important de l'estructura « colona-entaulament » qu'es benlèu un modèl eissit deis ostaus tradicionaus (esquèma « biga-fusta »).

Lei Grècs desvolopèron fòrça la teoria de l'arquitectura amb la definicion d'òrdres diferents (doric, ionic e corintian) e l'introduccion de règlas de proporcion geometrica. Lo temmle rectangular amb una teulissa triangulara es l'edifici emblematic d'aquelei recèrcas. De mai, per mantenir l'armonia, la mesclada d'òrdres diferents dins un meteis monument èra enebida e lei matematicas dictavan tanben lei dimensions generalas dei bastiments (longor, largor, autor) e lo decòr. Au nivèu dei materiaus, la pèira èra lo pus frequent per la construccion dei monuments. Lo maubre èra utilizat per lei monuments pus importants coma l'Acropòli d'Atenas.

• 
  Fotografia dau Partenon, simbòl de l'arquitectura grèga antica.
• 
  Fotografia de la façada de la bibliotèca de Celsus a Efèsa.
• 
  Fotografia d'un teatre grèc antic.

L'arquitectura romana

Article detalhat: Arquitectura romana.

Mèstres de la màger part dau bacin mediterranèu a partir dau sègle II avC, lei Romans assilimèron mai d'una cultura durant son existéncia mai foguèron fòrça influenciats per lei Grècs que venguèron un modèl per son elèit. Gardèron ansin l'esquèma « colona-entaulament » coma basa de son arquitectura. Pasmens, lei vilas romanas avián de besonhs pus complèxs que lei ciutats-estats grègas e lo poder foguèt obligat de construrre d'infrastructuras novèlas coma de basilicas, d'aqüaductes, d'arcs de trionf ò d'anfiteatres. Ansin, lei Romans desvolopèron l'usatge de materiaus novèus (tèrra cuecha, ciment, betum...) e melhorèron certaneis estructuras imaginadas per leis Etruscs coma l'arc, la vòuta ò lo dòma. Creèron tanben dos òrdres arquitecturaus suplementaris (toscan e composit) e esitèron pas de mesclar plusors òrdres dins un meteis bastiment. Lo Panteon de Roma es un exemple d'aquelei novetats.

• 
  Fotografia dau Pònt de Gard, un exemple famós d'aqüaducte roman.
• 
  betum]] dau Panteon de Roma.
• 
  Fotografia de l'arc de Titus.
• 
  Fotografia dau Colisèu en 2020.

L'arquitectura medievala

L'arquitectura bizantina

Article detalhat: Arquitectura bizantina.

Après lei Grandeis Invasions dau sègle V apC e la disparicion de sa vesina d'Occident en 476, la mitat orientala de l'Empèri Roman contunièt son existéncia fins a la presa de Constantinòble per lei Turcs en 1453. Dich « bizantin » per o diferenciar de l'Empèri dau periòde antic, l'Empèri Bizantin èra en realitat la continuacion de l'Empèri Roman. Son arquitectura foguèt donc lo desvolopament de l'òbra deis arquitèctes romans qu'adaptèron inicialament lei formas ancianas, coma l'octogòn, au cristianisme. Sa caracteristica principala foguèt la represa dau plan de la basilica judiciària per bastir de glèisas amb una copòla centrala. Pasmens, aquò necessitèt de transformar lo plan de la basilica tradicionala per tenir còmpte dau cambiament dins l'estructura. Lo modèl d'aquel estil es l'Hagia Sophia bastida au sègle VI. Amb lo temps, lei solucions trobadas per resòuvre aquelei problemas d'estabilitat venguèron pus finas e permetèron de plans fòrça complèxs. Lei partidas interioras èran principalament decoradas amb de mosaïcas ò de pinturas amb una predominància marcada dei tèmas crestians.

• 
  Fotografia de l'interior de la Basilica Sant Vital de Ravena, exemple de l'arquitectura primitiva bizantina.
• 
  Fotografia de la Basilica Sant Vital de Ravena, exemple de plan octogonau bizantin.
• 
  Exemple d'usatge de la copòla dins la glèisa Santa Irèna de Constantinòble.

L'arquitectura islamica

Article detalhat: Arquitectura islamica.

L'arquitectura islamica es apareguda après lei conquistas arabas iniciadas per Maomet e sei successors. Seis originas son en partida desconegudas car lo monde arabi preislamic es mau conegut. Pasmens, integrèt lei tradicions dei regions envaïdas, especialament Pèrsia, lei províncias orientalas de l'Empèri Bizantin e lo nòrd de la Peninsula Indiana. L'arquitectura islamica presenta donc una importanta diversitat e es ben sovent devesida en corrents distints segon una basa regionala. Sei monuments principaus son la mosqueta e lo palais.

Dins lei premierei construccions, sovent anterioras au sègle VIII, s'observan de trachs crestians coma dins lo Dòma dau Rocàs de Jerusalèm que tèn una copòla e un deambulatòri. Lo plan definitiu foguèt fixat per leis Omeias amb un minaret, una cort larga amb de fònts per leis ablucions, un pòrge per s'aparar còntra lo Solèu, una granda sala per lei fidèus e una copòla. Una segonda rompedura amb l'art grècobizantin aguèt luòc au sègle VIII amb la presa dau poder deis Abassidas que privilegièron la brica e l'estuc pintat en luòc de la pèira e la mosaïca.

• 
  Fotografia dau Dòma dau Rocàs de Jerusalèm, un exemple d'arquitectura islamica primitiva fòrça influenciada per l'arquitectura bizantina.
• 
  Fotografia de la Mosqueta Blava, una mosqueta otomana egalament inspirada per l'art bizantin.
• 
  Fotografia d'una mosqueta mogòla.

Leis arquitecturas romanica e gotica

Article detalhat: Arquitectura romanica.

L'arquitectura romanica se desvolopèt durant l'Edat Mejana, principalament entre lei sègles X e XII dins lei regions fòrça romanizadas. D'efiech, la preséncia importanta de monuments romans i venguèt una fònt d'inspiracion per leis arquitèctes locaus. Ansin, l'art romanic es caracterizat per d'espacis interiors de granda talha, de vòutas semicircularas solidas e de colonas espessas. Lei duberturas son subremontadas per un arc de plen cintre e lo plan tradicionau de la basilica demorèt l'esquèma de basa dei glèisas. Pasmens, dins mai d'un edifici romanic, la robustessa foguèt privilegiada e lo nombre de fenèstras i es limitat. A partir dau sègle XI, lei veiriaus venguèron frequents dins lei construccions religiosas pus importantas. D'exemples caracteristics de l'art romanic se tròban en Occitània e dins lo nòrd de la Peninsula Iberica lòng dau camin de Compostèla.

Article detalhat: Arquitectura gotica.

L'arquitectura gotica es un corrent qu'apareguèt en Euròpa au sègle XII e que demorèt vivaç fins au sègle XVI. Emergiguèt principalament dins lei regions pauc romanizadas coma leis Illas Britanicas, lo Sant Empèri Roman Germanic ò lo nòrd de Gàllia. D'efiech, la feblessa de l'influéncia romana i favorizèt l'imaginacion deis arquitèctes qu'adoptèron d'elements novèus coma l'ogiva e l'ancola. Una influéncia islamica es possibla gràcias ai cambis culturaus realizats durant lei Crosadas.

Aqueleis innovacions permetèron la construccion de muralhas e de pielons pus fins que donèron un aspècte pus eslançat que contrasta amb la compacitat de l'art romanic. La catedrala de Nòstra Dòna de París es un exemple caracteristic d'aquel art gotic religiós. Pasmens, existís egalament de monuments civius, especialament en Flandra. Dins lei regions d'art romanic, se fau nòtar la difusion de l'artic gotic a la fin de l'Edat Mejana. I foguèt fòrça utilizat per realizar de decòrs interiors.

• 
  Fotografia de la façada de la glèisa de Sant Trefume.
• 
  Fotografia d'un monastèri romanic armèni dau sègle X.
• 
  Fotografia d'un veiriau dau sègle XII.
• 
  Fotografia d'una vòuta semicirculara romanica.
• 
  Fotografia de la façada de la catedrala gotica de Nòstra Dòna de París.
• 
  Fotografia de l'interior gotic de la Santa Capèla.

Lo periòde modèrne

L'arquitectura de la Renaissença

Article detalhat: Arquitectura de la Renaissença.

L'arquitectura de la Renaissença es apareguda a Florença au començament dau sègle XV. Es marcada per lo retorn dins l'arquitectura occidentala deis òrdres antics e de la concepcion geometrica de l'armonia e per l'usatge de l'arc de plen cintre, de la vòuta semicirculara e dau dòma. La catedrala Santa Maria del Fiore de Florença es lo prototipe d'aquela transformacion que se difusèt au rèsta d'Euròpa durant lei Guèrras d'Itàlia dau sègle XVI. Es famosa per son dòma de 42 m de diamètre que sa construccion foguèt considerada coma una proesa considerabla. Durant son expansion, l'estil Renaissença integrèt d'elements novèus, fòrça ben obratjats, coma lo mòstra lei castèus bastits en França dins la vau de Léger (escaliers dobles, campaneròts, lantèrnas, pinhons...).

• 
  Fotografia de la catedrala Santa Maria del Fiore de Florença.
• 
  Fotografia dau castèu de Chambord, cap d'òbra de l'estil Renaissença francés.
• 
  Fotografia de la Basilica Sant Pèire de Roma, autre cap d'òbra de l'art Renaissença.

Dau manierisme au rococò

Inicialament fondada sus lei proporcions, la linha drecha e l'utilizacion de concèptes classics, l'arquitectura de la Renaissença integrèt mai e mai d'elements de detalhs realizats segon d'estils fòrça rafinats. Au sègle XVI, aquò donèt naissença au manierisme, un corrent arquitecturau que rompèt amb lei règlas dau classicisme per produrre d'efiechs de preciositat e de tension. Puei, l'introduccion de la linha curvilinèa e d'una ornamentacion facha de pinturas e d'esculturas menèron au barròc, un corrent culturau qu'influencièt mai d'un domeni artistic en Euròpa entre lei sègles XVI e XVIII. La plaça Sant Pèire de Roma es un exemple de construccion barròca. Participèt fòrça a sa difusion dins un contèxte de lucha ideologica entre catolics e protestants.

Dins certanei regions, especialament Àustria e Alemanha, l'arquitectura barròca agantèt una mena d'exuberància amb una libertat sensa precedents dins lei linhas, lei proporcions e dins la concepcion de decòrs subrecargats. L'apogèu d'aquela evolucion foguèt l'estil rococò dau sègle XVIII. En revènge, dins d'autrei país europèu coma França, lo classicisme demorèt vivaç, çò que limitèt la profusion de detalhs. Lo castèu de Versalhas, bastit per lei rèis de França durant lei sègles XVII e XVIII, es l'exemple pus famós d'aquel estil francés que se difusèt largament en Euròpa.

• 
  Fotografia de la Villa Farnese, un exemple d'arquitectura manierista de la Renaissença tardiva.
• 
  Glèisa barròca Sant Carles de Viena.
• 
  Interior barròc de la basilica Sant Nicolau de Praga
• 
  Fotografia de Vaux-le-Vicomte, exemple caracteristic dau barròc francés.
• 
  Bibliotèca de l'abadiá de Sant Gall, exemple d'arquitectura rococò.
• 
  Façada d'estil rococò dau Palais de Caterina en Russia.

Dau rococò a l'arquitectura contemporanèa

La represa deis estiles ancians e l'eclectisme

Dins lo corrent de la segonda mitat dau sègle XVIII, leis excès dau barròc e dau rococò entraïnèron una reaccion de part d'arquitèctes favorables au retorn d'una arquitectura pus simpla e pus austèra. Aquò marquèt lo començament d'un periòde caracterizat per la represa d'estils ancians. Lo premier, inspirat per l'art grècoroman, es dich neoclassicisme e s'inspirèt de l'art classic antic amb una preferéncia per l'òrdre doric, lei formas geometricas e de decòrs minimalistas. Puei, venguèt lo neogotic, fòrça popular durant l'epòca victoriana en Anglatèrra e ais Estats Units. Lo Parlament Britanic es un exemple d'aqueu corrent. Enfin, apareguèt un darrier movement neomedievau fondat sus la sintèsi de divèrseis arquitecturas medievalas e Renaissença. L'arquitècte francés Eugène Viollet-le-Duc (1814-1879) ne'n foguèt un dei promotors principaus e l'Opèra de París, construch per Charles Garnier (1825-1898), un dei simbòls majors.

Article detalhat: Eclectisme.

Durant lo sègle XIX, un autre estil arquitecturau s'inspirèt fòrça de l'Antiquitat e de l'Edat Mejana. Dich eclectisme, s'inspirèt dei descubèrtas arqueologicas dau periòde per prepausar d'imitacions mesclant d'elements arquitecturaus fòrça divèrs (bizantins, egipcians, orientaus, gotics, Renaissença...). De mai, l'utilizacion d'aqueleis elements es realizada dins de contèxtes sensa liame amb lor quadre istoric d'origina. Per exemple, ais Estats Units, l'arquitectura religiosa gotica foguèt utilizada per construrre d'immòbles de burèus. Un exemple caracteristic d'aquela arquitectura es lo Palais de Justícia de Brussèlas de Joseph Poelaert (1817-1879).

• 
  Fotografia dau Capitòli deis Estats Units, exemple caracteristic dau neoclassicisme.
• 
  Fotografia de la catedrala neogotica de Colonha.
• 
  Fotografia d'una façada de l'Opèra Garnier de París.
• 
  Fotografia dau Palais de Justícia de Brussèlas.

L'aparicion de l'arquitectura metallica

Dins lo domeni tecnic, l'arquitectura dau sègle XIX foguèt tanben marcada per l'adopcion de materiaus novèus, eissits de la Revolucion Industriala. En particular, se de progrès importants foguèron realizats en matèria de ciments e de betums, l'evolucion pus importanta foguèt aquela de l'adopcion de l'acier. D'efiech, lei proprietats dei pèças metallicas, fòrça diferentas d'aquelei dei materiaus tradicionaus, permetèron d'obtenir de formas novèlas e de s'afranquir dei concepcions abitualas. Ansin, tre la fin dau sègle XIX, lei construccions metallicas se multipliquèron (Grands Magasins, mercats cubèrts...) coma la Tòrre Eiffel construcha a París per celebrar lo centenari de la Revolucion Francesa. Aquò menèt a l'arquitectura modèrna qu'es dominada per l'acier, lo betums e lo veire.

• 
  Fotografia de la Tòrre Eiffel de París, simbòl dau desvolopament de l'arquitectura metallica.
• 
  Façada de La Samaritaine construcha segon lei principis de l'arquitectura metallica.

L'estil « internacionau »

L'emergéncia de l'estil internacionau

Article detalhat: Estil internacionau.

L'estil « internacionau » es un corrent arquitecturau definit en 1932 per Philip C. Johnson (1906-2005) e Henry-Russell Hitchcock (1903-1987) dins l'exposicion « L'estil internacionau : l'architectura depuei 1922 ». Dins aquela apelacion, integrèron l'òbra de plusors arquitèctes occidentaus aguent trabalhat sus leis efiechs de volum gràcias a de superficias exterioras liscas (sovent veiradas), sus la concepcion d'edificis asimetrics amb de formas regularas gràcias ai proprietats dau betum, sus l'abséncia de decoracion exteriora e sus l'utilizacion dei materiaus modèrnes. Aquò permetèt d'afiermar la rompedura amb lei corrents artistics precedents e de donar un ensemble de recomandacions per leis arquitèctes dau periòde. Aquel estil foguèt fòrça popular durant lei Trente Glorioras e aguèt una influéncia majora sus l'ensemble de l'arquitectura dau sègle XX.

D'efiech, l'estil internacionau aguèt plusors declinasons dins diferents país. Lei corrents alemands aguèron un ròtle precursor amb una utilizacion a Breslau per la construccion dau Pavalhon dau Centenari en 1913. Puei, lei reflexions dei movements artistics (impressionisme...) e politics (socialisme...) foguèron integradas per d'arquitèctes en vista de teorizar una arquitectura novèla fondada sus lei formas geometricas puras, la logica, l'acier e lo veire. Entre lei figuras principalas d'aquela tendància, se pòdon citar Walter Gropius (1883-1969) e Ludwig Mies van der Rohe (1886-1969) qu'animèron « l'escòla dau Bauhaus », un movement que dirigiguèt la construccion de plusors gratacèus fins a sa sarradura per lei nazis en 1933.

L'escòla dau Bahaus inspirèt tanben d'arquitèctes dei país vesins coma Le Corbusier (1887-1965) qu'apliquèt lei solucions arquitecturalas dau Bauhaus a la construccion de lotjaments collectius. Dins aquò, l'òbra dau Corbusier èra tanben sostenguda per d'autrei principis definits dins son obratge Vèrs una arquitectura paregut en 1923. Segon eu, lo ròtle premier de l'arquitècte èra de tornar organizar la ciutat. Per aquò, prepausèt lo concèpte d'unitat d'abitacion e inscriguèt l'arquitectura contemporanèa dins l'urbanisme.

• 
  Fotografia dau Seagram Building, un exemple d'arquitectura d'estil internacionau.
• 
  Marina City de Chicago, autre exemple d'arquitectura d'estil internacionau.

Lo neoplasticisme e lo constructivisme

En parallèl de l'estil internacionau, dos autrei corrents arquitecturaus aguèron una influéncia de remarca au començament dau sègle XX. Participèron fòrça a la rompedura de l'arquitectura contemporanèa amb lei formas pus ancianas.

Article detalhat: Neoplasticisme.

Lo neoplasticisme es un corrent neerlandés aparegut en 1917 a l'entorn de Theo Van Doesburg (1883-1931), de Piet Mondrian (1912-1944) e de la revista De Stijl. Es caracterizat per un art abstrach austèr e geometric que prepausèt d'ostaus amb de plans asimetrics e de colors primàrias vivas. L'Ostau Schröder es un exemple caracteristic d'aqueu movement. Per aquela construccion, foguèt utilizat lo betum per lei fondacions e la brica e la fusta per lei muralhas. Elements fòrça novèus, de fenèstras foguèron integradas dins leis angles.

Article detalhat: Constructivisme.

Lo constructivisme es aparegut en Russia après la Premiera Guèrra Mondiala dins l'encastre de la Revolucion Russa iniciada per Lenin. Recampèt rapidament d'artistas joves e desirós de participar a la construccion de la societat comunista. Sei principis s'interessavan a l'utilizacion d'una geometria rigorosa basada sus de formas simplas coma lei ceucles e lei triangles per constituïr d'estructuras de tres dimensions. L'integracion dei materiaus modèrnes e l'utilizacion de tecnologias recentas èran encoratjadas per demostrar la superioritat de la revolucion. Pasmens, en causa dei dificultats entraïnadas per la Guèrra Civila Russa, la màger part dei projèctes constructivistas foguèron jamai realizats .

• 
  Fotografia de l'Ostau Schröder de Rietveld, simbòl dau neoplasticisme.
• 
  Fotografia d'un interior neoplastic.
• 
  Projècte constructivista de 1928 per un club de trabalhaire.

L'arquitectura organica

Article detalhat: Arquitectura organica.

L'arquitectura organica es un ensemble eissit de l'òbra de l'Estatsunidenc Frank Lloyd Wright (1869-1957). Publicadas tre 1910, seis òbras aguèron una certana influéncia sus lei promotors de l'estil internacionau. D'efiech, tre la fin dau sègle XIX, Wright utilizèt lo betum armat per concebre d'ostaus amb d'avans-cubèrts importants, de superficias exterioras pauc ornadas e d'espacis fluids. Sei principis èran una cèrca d'armonia en utilizant lei particularitats dau site de construccion per integrar l'abitat dins la natura. D'inspiracions orientalas marcan una partida de sei projèctes. Son òbra pus famosa es probablament l'Ostau de la Cascada. En Euròoa, lo Finlandés Alvar Aalto (1898-1976) s'inspirèt de son trabalh per la concepcion dau sanatorium de Paimio.

• 
  Fotografia de l'Ostau de la Cascada, cap d'òbra pus conegut de l'arquitectura organica.
• 
  Glèisa ongresa construcha segon lei principis de l'arquitectura organica.

L'arquitectura contemporanèa

A la fin deis ans 1950, plusors grops d'arquitèctes contestèron l'òrdre eissit de l'estil internacionau e dau trabalh d'organizacion dau Corbusier. Lei desiranças d'evolucion èran nombrós. Au nivèu dei formas e dei volums, de movements revendiquèron l'utilizacion de formas pus complèxas e de linhas corbadas. Regardant l'aspècte exterior, i aguèt egalament de projèctes per promòure una decoracion exteriora mens austèra. Enfin, certaneis arquitèctes volián rompre amb leis imperatius de l'urbanisme. L'arquitectura contemporanèa es eissida d'aqueu conflicte.

L'arquitectura postmodèrna

Article detalhat: Arquitectura postmodèrna.

L'arquitectura postmodèrna es un ensemble artistic que gropa plusors construccions en rompedura amb lei precèptes de l'estil internacionau. Leis arquitèctes d'aqueu corrent s'interessan principalament a l'aspècte istoric ò tecnic dei bastiments. Ansin, an tendància de donar mai d'importància a son imatge ò a sa foncion, generalament en exagerant d'elements estructuraus destinats a revelar la foncion d'un bastiment. Per rompre amb la monotonia dei superficias de veire sensa ornament, certaneis arquitèctes postmodèrnes sostenguèron tanben l'introduccion e l'imbricacion de motius empruntats ai periòdes manierista, barròc ò rococò. Enfin, au nivèu teoric, lo postmodernisme arquitecturau critica lei principis emés per Lo Corbusier car son aplicacion estricta a sovent menat a la destructuracion dau teissut urban tradicionau.

• 
  Lo Carson Hall dau Dartmouth College, un exemple d'arquitectura postmodèrna.
• 
  L'Humana Building, un autre exemple d'arquitectura postmodèrna.
• 
  Interior postmodèrne de la gare de Kyoto.

La tecnoarquitectura

Article detalhat: Tecnoarquitectura.

La tecnoarquitectura (ò arquitectura « high-tech ») es un corrent, principalament britanic, que se desvolopèt a partir deis ans 1960. Pasmens, es l'eiretier d'una tendància pus anciana qu'utiliza l'estetica industriala coma fònt d'inspiracion. Adaptat ais ans 1960-1970, aquelei principis menèron a la concepcion de bastiments fondats sus l'univèrs dau maquinisme, de la tecnologia ò de la conquista espaciala. Lo Musèu Pompidou de París n'es un exemple famós per la valor estetica de son estructura.

• 
  Lo Lloyds Building, un exemple d'arquitectura high tech.
• 
  Utilizacion de l'arquitectura high tech dins lo centre de recèrca Schlumberger.

Lei corrents arquitecturaus dempuei leis ans 1980

Dempuei leis ans 1980, l'arquitectura contemporanèa se caracteriza per la multiplicitat dei corrents e per lei debats entre elei. D'efiech, un premier corrent, centrat a l'entorn de l'òbra de Ricardo Bofill (nascut en 1939) s'inspira dei règlas classicas per prepausar una estetica amb de perspectivas grandas e de façadas monumentalas. En Itàlia, existís un corrent neoracionalista basat sus lei principis teorics desvolopat per Aldo Rossi (1931-1997). Dòna una gròssa importància ai tradicions arquitecturalas localas. Ais Estats Units, lei trabalhs dau Corbusier sus l'espaci, lei formas e la color blanca foguèt desvolopats per Richard Meier (nascut en 1934). Enfin, son apareguts dos corrents, lo descontructivisme e lo minimalisme, que s'opausan dirèctament au classicisme e au racionalisme amb l'adopcion de linhas oblicas per lo premier e de formas geometricas simplas per lo segond.

• 
  Edifici classicista dau quartier Antigòna bastit per Ricardo Bofill.
• 
  Bastiment neoracionalista d'Aldo Rossi.
• 
  High Museum of Art d'Atlanta realizat per Richard Meier.

Annèxas

Liames intèrnes

• Abitat.
• Cultura.
• Civilizacion.