Roman

Un roman es una òbra literària d'imaginacion constituïda d'un racònte, generalament en pròsa, d'una certana longor que son interès es la narracion d'aventuras, l'estudi de mors ò de caractèrs ò l'analisi de sentiments ò de passions. Es tanben lo genre literari que gropa l'ensems deis òbras aguent aquelei caracteristicas.

Aparegut tre l'Antiquitat, lo roman demorèt un genre menor fins au sègle XVI onte comencèt de se desvolopar, principalament per mejan dau roman de cavalariá. Se desvolopèt durant lei sègles XVII e XVIII amb l'aparicion de genres novèus e prenguèt sa forma modèrna durant lo Periòde dei Lutz. Au sègle XIX, venguèt lo genre principau de la literatura (Edat d'Aur dau roman). Son influéncia demeniguèt dins lo corrent dau sègle XX en causa dau desvolopament d'arts concurrents (cinèma...). Pasmens, lo roman garda son ròtle preponderant au sen de la literatura e es totjorn un element culturau important.

Istòria

Leis originas dau roman

De l'Antiquitat a l'Edat Mejana

Lo roman es un genre literari ancian que demorèt pauc frequent fins au sègle XII. D'efiech, lo roman grèc antic apareguèt dins lo corrent dau sègle I avC a partir de l'epopèia, de la cronica istorica e dau teatre. Èra escrich en pròsa e permetiá de desvolopar de racòntes pus coërent e pus realistas qu'aquelei de la comèdia e dau drama satiric. Leis intrigas èran sovent amorosas e ritmadas per divèrsei peripecias (raubatòris, piratas...).

Après lei Grècs, lei Romans escriguèron tanben quauquei romans coma lei Metamorfòsis d'Apulèu e lo Satiricon de Petròni. Pasmens, l'utilizacion foguèt de la pròsa foguèt pas sistematica durant l'Antiquitat. Ansin, dins d'autrei regions, coma lo sud d'Índia ò la França medievala, lo roman èra sovent versificat e èra escrich amb de jòcs d'escritura.

Lo roman japonés

Illustracion dau roman japonés medievau Lo dich dau Genji.

Article detalhat: Literatura japonesa.

Dins lo corrent de l'Edat Mejana, se desvolopèt en Japon un corrent literari qu'escriguèt plusors romans de remarca. Lo pus famós es Lo dich dau Genji de Murasaki Shikibu (973 ò 978 - 1014 ò 1031) qu'es considerat coma lo premier roman psicologic. Lo roman japonés contunièt d'existir d'un biais independent durant lei sègles seguents amb d'autors coma Ihara Saikaku (1642-1693), Ueda Akinari (1734-1809), Jippensha Ikku (1765-1831) ò Kyokutei Bakin (1767-1848). Son evolucion es depintada dins l'article « Literatura japonesa ».

L'aparicion dau roman europèu medievau

Illustracion dau roman medievau Lo Roman de Renart.

En Euròpa, lo roman medievau es eissit de l'epopèia, de la poesia cortesa e dei fableus. A l'origina, designava una òbra escricha dins la lenga dau pòble (dicha « roman ») per oposicion au latin qu'èra la lenga dei clercs e deis elèits intellectuaus. Lei premiers romans, coma lo Roman d'Alexandre (sègle XII), èran donc versificats car adoptèron leis estiles de la literatura latina e qu'èran destinats a una lectura orala.

L'usatge de la pròsa se desvolopèt e s'impausèt a partir de la fin dau sègle XII ò dau començament dau sègle XIII. Lei rasons a l'origina d'aqueu cambiament son mau conegudas. Son probable liadas per l'abandon progressiu de la lectura orala e a la demanda creissenta dau lectorat per de racòntes pus realistas. Premier, la pròsa remplacèt lei vèrs dins lei passatges narratius avans de constituir l'integralitat de l'òbra. Lo Lancelot en pròsa foguèt un roman major d'aquela transicion.

Una evolucion parallèla aguèt luòc per lei fabliaus qu'èran de racòntes satirics versificats coma lo Roman de Renart. Se debanèt entre lei sègles XII e XVI e entraïnèt l'aparicion de ficcions cortas que prefiguran lei novèlas. Enfin, l'emergéncia dau roman foguèt favorizada per la multiplicacion dei traduccions que permetèron de difusar leis òbras en pròsa dins totei lei reiaumes d'Euròpa Occidentala.

Lei premiers corrents romanescs

La data precisa de l'aparicion dau roman modèrne es malaisada de fixar car es l'objècte de debats entre especialistas. Dins aquò, lei sègles XVI e XVII son sovent avançats. D'efiech, aqueu periòde veguèt una fusion de divèrsei tradicions literàrias europèas que donèron pauc a pauc sei trachs actuaus au roman.

Lo corrent comic

Miguel de Cervantes, autor de Don Quichòte qu'es sovent considerat coma lo premier roman modèrne.

Lo corrent comic, amb lo sosgenre picaresc, apareguèt en Espanha dins lo corrent dau sègle XVI. Contèt leis aventuras, generalament linearas, d'un eròi miserós mai desgordit (lo picaro) amb una tonalitat comica que li permet de criticar lei mors de la societat. Per aquò, leis autors utilizèron sovent un ton autobiografic e realista amb de descripcions pròchas dau naturalisme. Entre leis òbras pus famosas dau periòde picaresc espanhòus, se pòdon citar La Vida de Lazarillo de Tormes publicat en 1554 per un autor demorat anonim ò La Vida de Don Pablo de Segòvia escrich per Francisco de Quevedo y Villegas (1580-1645). Lo Don Quichòte de Miguel de Cervantes (1547-1616), paregut en 1605 e sovent considerat coma lo premier roman modèrne, s'inspira dau roman picaresc mai utiliza son estrucutura d'un baisi parodic per criticar la societat espanhòla de la fin dau sègle XVI.

Puei, lo genre picaresc passèt en França au sègle XVII onte foguèt largament desvolopat per d'escrivans coma Antoine Furetière (1619-1688), Savinien Cyrano de Bergerac (1619-1655), Jean de Lannel (mòrt en 1630), Charles Sorel (mòrt en 1674) e Paul Scarron (1610-1660). En Alemanha, foguèt adoptat per Hans Jakob Christoffel von Grimmelshausen (1622-1676).

Lo corrent barròc

Article detalhat: Barròc.

Edicion 1612 de l’Astrée.

Lo roman barròc se desvolopèt dins lo corrent dau sègle XVII, principalament en França, a partir dau roman grèc e dau roman de cavalariá. Es un roman sentimentau e d'aventura amb de trachs campèstres e meravilhós. Lei personatges èran estereotipats e lei racòntes, fòrça lòngs, donavan una gròssa importància ai dialògs amorós. D'un biais generau, l'intriga separava dos amants que devián se cercar e faciar d'aventuras imprevistas que meton a l'espròva son amor e sa determinacion. A la fin, lei dos èran reünits e son amor èra confiermat per leis espròvas enduradas.

Entre leis òbras majoras d'aqueu corrent, son pòdon citar Lo Grand Cirus de Madeleine e Georges de Scudéry, l'Astrée de Honoré d'Urfé e Zaïde de Maria Madalena de la Faieta.

Lo corrent galant e istoric

Dins lo corrent de la segonda mitat dau sègle XVII, apareguèron de romans corts tractant de tèmas seriós empruntats a la vida privada e au passat istoric. Lo ton de l'escritura, generalament ben aprés, prefigurava aqueu dau roman modèrne. Un exemple d'òbra apartenent a aqueu genre es la Princessa de Clèves de Maria Madalena de la Faieta. L'eroïna, somesa a la tentacion d'un amor illicit, i resistiguèt avans d'avoar sei sentiments a son marit. Aquò agrava son malastre qu'es pauc a pauc amorçat per una vida piosa.

Lo periòde dei Lutz e l'aparicion dau roman modèrne

A la fin dau sègle XVII e au començament dau sègle XVIII, lo roman suscitava de resisténcias fòrtas de part d'autors classics. Criticavan sa manca de prestigi (lo roman èra pas citat per leis Ancians), son abséncia de nòrmas claras e sei descripcions corruptritz. Pasmens, aqueu periòde veguèt tanben una importanta diversificacion dau roman que prenguèt son aspèct modèrne. Lo Reiaume Unit aguèt un ròtle primordiau dins aqueleis evolucions que s'exportèron rapidament vèrs França e Alemanha.

Aquela multiplicacion dei genres donèt pauc a pauc au roman una plaça centrala dins la literatura europèa. Foguèt favorizada per l'alfabetizacion creissenta dei populacions que creèt una demanda pus importanta d'òbras literàrias. Lei ficcions ludicas dau periòde precedent foguèron remplaçadas per d'intrigas autenticas eissidas de biografias, de confessions, de correspondéncias, de jornaus de viatge... etc. Robison Crusoe, que s'inspira deis aventuras dau marin Alexandre Selkirk, es un exemple d'aqueu cambiament. En particular, a respèct de l'epòca anteriora, vèn un personatge complèx amb una psicologia qu'evoluciona durant lo racònte.

Puei, lei genres romanescs se multipliquèron a mesura que leis evolucions iniciadas dins leis Illas Britanicas se difusèron dins lo rèsta d'Euròpa. Apareguèron ansin lo roman de mors (Samuel Richardson, Jane Austen, Marivaux...), lo roman istoric (Walter Scott, Daniel Defoe...), lo roman comic (Laurence Sterne, Tobias Smollett, Diderot...), lo roman gotic (Horace Walpole, Ann Radcliffe, Jan Potocki...), lo roman epistolar (Jean-Jacques Rousseau, Goethe, Laclos...), lo roman libertin (Marqués de Sade...) e lo roman filosofic (Voltaire...).

Lo sègle XIX ò l'Edat d'Aur dau roman

Leis evolucions dau sègle dei Lutz (usatge dei temps dau passat, narrator omniscient, devesiment de capítol) arribèron a maduretat a la fin dau sègle XVIII. Conoguèron gaire de cambiaments fins au sègle XX. En parallèl, lo roman aquistèt un prestigi novèu e venguèt lo genre centrau de la literatura gràcias a sa capacitat de tocar de publics largs e variats. Ansin, lo sègle XIX es sovent dich l'Edat d'Aur dau roman.

Lo movement romantic

Victor Hugo, romancier major dau sègle XIX.

Article detalhat: Romantisme.

Preponderants durant la premiera mitat dau sègle XIX, lei romantics foguèron lei premiers qu'integrèron lo roman dins sa teoria estetica. Lo roman romantic es caracterizat per una exaltacion dei sentiments e una cèrca dau pintoresc. Pasmens, aqueu genre foguèt pauc practicat per leis autors romantics que li preferiguèron generalament lo drama e la poesia. L'excepcion principala foguèt França amb Madama de Staël (1766-1817), Chateaubriand (1768-1848), Alfred de Vigny (1797-1863), Prosper Mérimée (1803-1870), Alfred de Musset (1810-1857), Alexandre Dumas (1802-1870), George Sand (1804-1876) e Victor Hugo (1802-1885). En fòra de França, se pòdon citar Novalis (1772-1801), Jean Paul (1763-1825), E. T. A. Hoffman (1776-1822), Walter Scott (1771-1832) e la familha Brontë.

Lei corrents realistas e naturalistas

Article detalhat: Realisme.

Lo corrent realista es caracterizat per la versemblança de seis intrigas, sovent inspiradas per de fachs reaus, e per la richessa de sei descripcions. Lei personatges, qu'apartènon a totei lei generacions e a totei lei classas socialas, an generalament una psicologia fòrça detalhada. L'objectiu de l'autor es de presentar, d'un biais critic, una partida de la societat contemporanèa. Honoré de Balzac (1799-1850), de còps considerat coma lo fondator dau roman modèrne, es un deis escrivans majors d'aqueu movement amb son cicle de la Comèdia Umana ont apareisson de miliers de personatges. Dins aquò, se pòdon tanben citar lei Francés Gustave Flaubert (1821-1880) ò Guy de Maupassant (1850-1893).

Article detalhat: Naturalisme.

Durant la segonda mitat dau sègle XIX, lo desvolopament dei sciéncias umanas e socialas entraïnèt la transformacion dau realisme vèrs lo naturalisme. L'artesan principau d'aquela evolucion foguèt Émile Zola (1840-1902) qu'assaièt d'estudiar leis efiechs dau mitan sociau sus lo comportament e la psicologia dei personatges. Lo succès d'aquel encaminament foguèt considerable e lo naturalisme se difusèt largament en Euròpa e en America amb Leon Tolstoi (1828-1910), Ivan Turgenev (1818-1883), George Eliot (1819-1880), Anthony Trollope (1815-1882), Eça de Queiroz (1845-1900), Giovanni Verga (1840-1922), John Steinbeck (1902-1968), Jack London (1876-1916) e Ernest Hemingway (1899-1961).

Lo roman popular

Roman de Jules Verne.

Lei progrès de l'alfabetizacion realizats durant lo sègle XIX desvolopèron l'interès dei classas popularas per la lectura. Aquò favorizèt l'edicion d'òbras a bòn mercat e de fulhetons que formèron un ensems desparier qu'es dich roman popular. D'autors majors d'aqueu periòde son Eugène Sue (1804-1857), George Sand, Alexandre Dumas e Paul de Kock (1793-1871). Pasmens, au sen d'aquela literatura, se formèron pauc a pauc de corrents distints portats per de còdis pròpris. Lei dos pus importants foguèron lo roman policier, probablament inventat per Edgar Allan Poe (1804-1849) e Wilkie Collins (1824-1889), e la sciéncia ficcion qu'apareguèt amb Jules Verne (1828-1905) e H. G. Wells (1866-1946).

Lo roman satiric

Dins lo corrent dau sègle XIX, la tradicion literària satirica apareguda en Anglatèrra au sègle precedent contunièt son evolucion amb lo roman satiric. Per aquò, integrèt d'aspècts dau roman realista, principalament lei descripcions detalhadas e l'ambicion d'estudiar la societat, e dau roman popular. Aqueu corrent aguèt un succès important en Russia amb Nikolai Gogol (1809-1852) ò, au començament de sa carriera, Fiódor Dostoievski (1821-1881).

La literatura modernista

La literatura modernista apareguèt en França dins lo corrent deis ans 1880. Se difusèt pauc a pauc dins lo mond e, sota sa forma postmoderna, predominèt fins ais ans 1970. Leis avançadas dau sègle XIX dins l'estudi de la psicologia umana, coma l'aparicion de la psicanalisi après lei trabalhs de Sigmund Freud (1856–1939), e en filosofia, especialament leis òbras de Friedrich Nietzsche (1844-1900) e de Karl Marx (1818-1883), aguèron un ròtle major dins sa formacion. L'orror dei combats de la Premiera Guèrra Mondiala (1914-1918) marquèt tanben prefondament leis autors modernistas.

Durant aqueu periòde, lei romans comencèron de rendre còmpte de l'experiéncia umana individuala (roman psicologic) ò collectiva (roman vienés ò estatsunidenc). Venguèron pus lòngs e assaièron d'unir, au sen d'una meteissa estructura, d'elements eterogenèus. Per aquò, lo roman psicologic rompèt amb lo roman dau sègle XIX e donèt mai de plaça a l'estile per analisar e seguir l'evolucion psicologica dei personatges. En particular, se desvolopèt l'usatge dau monològ interior. En revènge, l'intriga e la descripcion dei luòcs venguèron mens importants.

De son caire, l'encaminament dau roman vienés s'inspirèt de Balzac. L'obectiu èra de descriure, a travèrs de quauquei personatges, l'evolucion dei valors de la societat occidentala. En certanei cas, lo racònte integra de reflexions e de comentaris filosofics. Aqueu corrent s'implantèt fòrtament dins la literatura alemanda (Arthur Schnitzler, Heimito von Doderer, Joseph Roth, Thomas Mann, Alfred Döblin, Elias Canetti) mai trobèt tanben de representants eminents en França (Marcel Proust, Roger Martin du Gard), dins leis Illas Britanicas (James Joyce), en Itàlia (Jules Romain) e ais Estats Units d'America (John Dos Passos).

La remesa en question dau roman

Claude Simon, figura majora dau movement dau Nouveau Roman que contestèt radicalament l'estructura tradicionala dau roman.

Dins lo corrent dau sègle XX, plusors tendéncias literàrias ataquèron l'estructura tradicionala dau roman eiretada dau sègle XIX. Per exemple, Joris-Karl Huysmans (1848-1907) ò Franz Kafka (1883-1924) mostrèron qu'èra pas necessari de seguir lei metòdes convencionaus de definicion dei personatges. Puei, James Joyce (1882-1941) e lo movement absurd menèron un trabalh similar amb l'intriga. Aquela remesa en question culminèt après la Segonda Guèrra Mondiala (1939-1945) amb lo Nouveau Roman que rebutèt lei nocions de personatge, de ponch de vista omniscient, d'intriga e de realisme.

Leis elements constitutius dau roman

Lei mòdes de narracion e lo discors raportat

Article detalhat: Narracion.

La narrator es un element fondamentau d'un roman. Permet de respòndre a de questions essencialas regardant son estructura coma « Cu parla ? », « Lo narrator coneis tota l'istòria ò solament una partida ? », « Es qu'i a una narrator unic ? », « Cu es la buta dau racònte ? »... etc. Aquò es generalament expausat tre lo començament dau racònte e definís lo mòde de narracion. Ne'n existís dos. Dins lo premier cas, lo narrator es ben identificat e lo lector saup que l'intriga se desvolopa segon lo ponch de vista d'una instància precisa. Dins lo segond cas, au contrari, lo narrator aparéis pas e l'istòria sembla d'avançar d'esperela.

Lo discors raportat dei personatges regarda sei paraulas e sei pensadas. Pòdon èsser escrichas d'un biais dirèct sota la forma de dialògs ò de monològs. Lo lector participa alora dirèctament ai declaracions dei personatges. Pasmens, es tanben possible de transcriure lei paraulas amb l'estile indirèct (« fa... ») ò indirèct liure (sensa « fa... »). Dins aqueu cas, l'autor establís una barriera entre lo lector e lei personatges.

Lei temps dau roman

En contant d'eveniments que se debanan dins lo temps, lo roman vòu donar l'illusion d'un escorrement dau temps dau roman siá a respèct dau temps objectiu (aqueu dau calendier), siá a respèct dau temps subjectiu dau personatge (aqueu de la percepcion d'un individú). Lo passatge d'un a l'autre determina lo ritme de la narracion. En mai d'aquò, lo roman pòu tanben jogar amb la diferéncia entre lo temps de la ficcion (temps de l'eveniment eu meteis) e aqueu de la narracion (temps dau racònte) ò amb la cronologia deis eveniments.

Lo temps de la narracion

Lo temps de la narracion correspond a l'instant dau racònte de l'accion per lo narrator. Aquela chausida afècta la percepcion de la cronologia per lo narrator. Son escorrement pòu ansin èsser representat d'un biais objectiu mai tanben venir una donada totalament individuala que despend de la percepcion d'un personatge. Dins certanei tipes de roman, i a de nòrmas que son generalament respectadas. Per exemple, lo temps de la narracion es rarament precisat dins un racònte istoric mai es sovent ben definit dins de memòrias, de jornaus intims ò de racòntes autobiografics. Pasmens, en d'autrei tipes, l'autor pòu jogar amb lei temps segon sei besonhs.

La cronologia dau racònte

Lo racònte cronologic es lo racònte pus simple. Plaça generalament l'accion a son començament onte depinta leis elements necessaris per comprendre la seguida de l'istòria e ne'n presenta lei personatges importants. Puei, monta lei rapòrts entre lei personatges au sen d'una ensems format de sequéncias narrativas d'accion (obstacles, desvolopaments, resolucions intermediàrias...). Enfin, resòuv l'intriga per ofrir au lector la resolucion finala que li permetriá de comprendre l'ensems dau tèxte.

De sequéncias aguent un rapòrt pus distant amb l'accion, coma de descripcions, de retrachs ò de digressions, pòdon èsser intercaladas. Ajudan la comprenença de l'accion per lo lector. La transicion entre lei diferents tipes de sequéncias es sovent pauc ò pas marcada. Per exemple, es frequent qu'un autor place d'elements de descripcion dins una scèna d'accion.

Pasmens, certanei racòntes borrolan la cronologia. Per exemple, es possible d'iniciar la narracion au bèu mitan de l'accion, çò que necessita de realizar un retorn sus lo començament de l'intriga per comprendre la situacion. Entre lei procès pus utilizats per rompre la cronologia, lei pus utilizats son l'anticipacion que consistís a contar un eveniment ulterior, l'ellipsi que consistís a gardar lo silenci sus un eveniment e lo retorn en arrier.

Lei temps verbaus

La màger part dei romans utilizan l'imperfèct e lo preterit. Lo premier permet de durbir un procès ò de li donar una valor de durada ò de repeticion. Constituís lo reireplan de l'accion (quadre, descripcions, comentaris...). Lo segond permet d'acabar lo procès e de lo limitar. Permet de metre en relèu leis eveniments principaus e de situar leis eveniments.

Dins aquò, d'autrei temps pòdon èsser adoptats. Regardant la descripcion deis accions, lo preterit es de còps remplaçat per lo present de narracion que permet d'aumentar lo relèu d'una accion. Pertocant lo posicion deis eveniments entre elei, es possible d'utilizar de temps compausats coma lo plus-que-perfèch, lo preterit anterior ò lo condicionau passat. Lo futur es generalament exprimit amb lo condicionau present.

L'espaci e lo decòr dau roman

Lo roman situa l'accion e lei personatges dins un espaci imaginari qu'es mai ò mens pròche dau mond reau. Varia considerablament segon lo genre que pòu èsser limitat a un luòc unic (roman intimista) a plusors univèrs (sciéncia-ficcion). Lo decòr es un element preponderant de l'espaci. Dòna sa credibilitat a l'accion gràcias (descripcion, efiech de reau...) e permet de còps d'estacar un luòc ai sentiments ò ais accions dei personatges. Per exemple, l'espaci e lo decòr pòdon èsser organizar segon d'oposicions simbolicas coma l'òrdre e lo caòs, la vila e la província, lo reau e lo pantais... etc.

L'intriga e lei personatges

L'intriga dau roman es la seguida d'accions e d'eveniments , liats entre elei, que menan lo lector d'un estat iniciau a un estat finau a travèrs un encaminament de sequéncias narrativas (obstacles, complicacions, resolucions...). Lei personatges tènon un ròtle fondamentau dins aquela progression car son susceptibles de determinar (ò de subir) leis accions e d'evolucionar dins lo corrent dau racònte. Ne'n existís divèrsei tipes segon son ròtle dins l'intriga coma lo personatge principau qu'es l'actor deis eveniments contats, l'antagonista qu'es l'adversari dau personatge principau ò l'adjuvant que sa foncion es d'ajudar lo personatge principau.

La construccion d'un personatge es l'òbra de l'autor. Es la resultat deis opcions (politicas, moralas, artisticas...) que l'escrivan vòu explorar dins son racònte. Lo personatge es lo mejan d'identificacion dau lector a l'univèrs dau roman. Sa creacion es donc fòrça important car permet au lector d'intrar dins lo roman e de'n perseguir la lectura. L'evolucion dei personatges entre lo començament e la fin de l'istòria es tanben un mejan per l'autor d'exprimir lei reflexions portadas per son tèxte. Ansin, certanei personatges son venguts de modèls per una generacion de lectors.

La coësion deis istòrias

Lo racònte dèu assegurar la coësion e la lisibilitat deis istòrias. Per aquò, leis eveniments son organizats segon una cronologia intèrna que permet de lei retenir, de lei comprendre e de'n veire la succession. En mai d'aquò, per formar un racònte, leis eveniments dèvon s'organizar per arribar a una fin que permet d'establir un liame entre elei. Ansin, l'eveniment contat a una causa. Entraïna un segond eveniment que va, a son torn, ne'n crear un tresen, e mai lo rèsta, fins au desnosament de l'intriga.

L'esquèma classic dau racònte comença amb l'eveniment premier de la cronologia. Pasmens, es possible d'adoptar d'autreis organizacions e de rompre l'encaminament deis accions per de comentaris, de dialògs, de digressions ò d'insercions. Dins aqueu cas, l'autor pòu donar una significacion novèla a certaneis eveniments e lei metre en relèu. Lo roman modèrne multiplica aquelei rompeduras cronologics.

La descripcion

Fins a l'Edat Mejana, la descripcion èra pauc utilizada e son ròtle èra subretot segondària. Lei decòrs èran sovent simbolics e limitats a de mitans generaus e convencionaus. Son usatge se desvolopèt a partir dau sègle dau sègle XVI per ornar lei passatges narratius. Ansin, lei descripcions dau periòde regardèron principalament de rius, de fònts ò de prats que donavan un aspèct « antic » au tèxte.

La descripcion se desvolopèt amb lo besonh d'exprimir mai lo retrach, lei pensadas ò la psichologia dei personatges. Pasmens, suscitèt la maufisança de mai d'un escrivan car alentís la narracion. Lo sègle XIX e lo corrent realista li donèron una plaça centrala car permetiá d'aumentar l'autenticitat dei situacions depintadas. I aquistèt una foncion informativa per informar lo lector a prepaus de luòcs ò de grops sociaus desconeguts. Pauc a pauc, migrèt vèrs lei scenas d'accion, leis analisis dei relacions entre personatges e leis estudis dei personatges elei meteissei.

Lei genres romanescs principaus

Lo roman d'analisi

Lo roman d'analisi apareguèt dins lo corrent dau sègle XVII. Estudia lei sentiments de personatges partejats entre de fòrças opausadas coma l'amor e la vertut ò la desirança e lo renonciament. Lo roman depinta sa reaccion quand son tocats per una passion sobda. Inquiets e tormentats, lei personatges interpretan lei paraulas, leis actituds ò lei regards deis autrei e s'analizan elei meteissei. D'exemples de romans d'analisi son La Porte étroite d'André Gide (1869-1951).

Lo roman epistolar

Lo roman epistolar (ò roman de letras) apareguèt tre la fin dau sègle XV mai demorèt rar fins au sègle XVIII. Es format d'una succession de letras onte lei personatges parlan de sei sentiments e de sei descubèrtas. Eventualament, lei letras pòdon èsser perdudas ò arribar a la marrida persona. D'exemples famós son Les Lettres Persanes de Montesquieu (1689-1755) e lei Liaisons dangereuses de Pierre de Laclos.

Lo roman autobiografic

Lo roman autobiografic es eissit de l'autobiografia. Presenta l'autobiografia d'un personatge fictiu que sa vida, generalament inspirada per aquela de l'autor eu meteis, es contada a la premiera persona. A travèrs sei succès e sei reviradas, lo personatge traversa son epòca e sei transformacions, observat per lo regard que l'autor vielhissent mande sus sa jovença.

Lo roman istoric

Lo roman istoric es caracterizat per una intriga ancorada dins l'Istòria. Lei personatges i crosan de personatges istorics e evolucionan dins un environament generalament ben reconstituit (eveniments politics, decòr, societat...). Apareguèt au sègle XVIII e foguèt fòrça popular au sègle XIX amb d'òbras coma Les Trois Mousquetaires d'Alexandre Dumas.

Lo roman realista

Illustracion dei Miserables, roman realista de Victor Hugo.

Lo roman realista apareguèt dins lo corrent dei sègles XVI e XVII. Es escrich per transmetre au lector una impression de realitat. Ansin, lei personatges i vivon generalament dins d'endrechs apartenent au mond reau e dèvon faciar de situacions eissidas de la vida vidanta. Aquò permet a l'autor de desmontar lei ressòrts de la societat per ne'n mostrar lei trèbols (influéncia de l'argent, esplecha dei classas popularas...).

Lo roman d'aventuras

Illustracion d'una scena d'un roman d'aventuras de Jules Verne.

Lo roman d'aventuras manda lo lector dins un univèrs despaïsant e fòrça diferenta d'aqueu de sa vida vidanta. Sovent exotic, lo decòr es propici a l'accion car leis espròvas e leis obstacles de faciar son nombrós. Obligan l'eròi de demostrar sa fòrça, son audàcia e son astúcia. Aqueu tipe de roman apareguèt tre l'Edat Mejana amb lei romans de cavalariá. Au sègle XIX, Jules Verne i introduguèt la sciéncia e associèt exploracion de la Tèrra e progrès tecnics. Malraux (1901-1976) e Saint-Exupéry (1900-1944) renovelèron lo genre en lo centrant sus lo despassament de se e sus lo refús de la mediocritat. Enfin, durant la segonda mitat dau sègle XX, apareguèt l'heroic fantaisy que s'inspirèt dau Senhor deis Anèus de J.R.R. Tolkien.

Lo roman policier

Lo roman policier apareguèt dins lo corrent dau sègle XIX. Es basat sus l'usatge dau rasonament scientific e de la logica per resòuvre un enigma intellectuau, generalament un murtre ò un raubament. Aqueu tipe de roman conoguèt mai d'una transformacion car evolucionèt d'òbras basadas unicament sus un encaminament logic a de romans d'exploracion de la societat modèrna e de sei vicis. A la fin dau sègle XX, donèt naissença au thriller qu'es un genre que se concentra sus lo suspens de l'enquista e sus l'intensitat deis emocions.

Liames intèrnes

• Narracion.
• Personatge.
• Pròsa.
• Roman autobiografic.
• Roman d'analisi.
• Roman d'aventuras.
• Roman epistolar.
• Roman policièr.
• Roman realista.