Pancho Villa
José Doroteo Arango Arámbula (5 de junh de 1878, La Coyotada - 20 de julhet de 1923, Parral), mai conegut sota lei pseudonims de Francisco Villa e de Pancho Villa, es un revolucionari mexican que tenguèt un ròtle major durant la Revolucion Mexicana (1910-1920).
Païsan paure dau nòrd de Mexic, venguèt lo cap d'un grop de bandits especializats dins l'ataca de ranch. En 1910, Villa foguèt recrutat per lei partisans de Francisco Madero en vista d'organizar una insureccion còntra lo govèrn de Porfirio Diaz. En cambi, Villa obtenguèt una amnistia e una plaça dins l'armada mexicana. Lei maderistas capitèron de prendre lo poder, mai poguèt pas establir un govèrn fòrt. En 1913, Madero foguèt reversat e executat per lo generau Victoriano Huerta. Villa fondèt alora la « Division dau Nòrd », una importanta armada revolucionària que participèt a la lucha còntra Huerta en s'aliant amb leis autrei figuras majoras de la vida politica mexicana dau periòde (Venustiano Carranza, Pablo Gonzalez, Emiliano Zapata e Álvaro Obregón).
En 1914, lei fòrças de Villa e de Zapata prenguèron lo contraròtle de la capitala. Pasmens, la coalicion anti-Huerta se devesiguèt rapidament e Villa demorèt aliat amb Zapata per luchar còntra una aliança dei revolucionaris moderats e conservators menats per Carranza e Obregón. De facto cap dau país, Villa aprofichèt pas la situacion per eliminar seis adversaris. Se capitèt d'infligir quauquei desfachas ai tropas de Carranza, foguèt finalament esquichat per Obregón. Deguèt se retirar vèrs lo nòrd. I metèt en plaça una guerilha, mai seis actes de crudelitat demeniguèron pauc a cha pauc sa popularitat. En 1920, quand Obregón prenguèt definitivament lo contraròtle de la Ciutat de Mexic e eliminèt Carranza, Villa acceptèt de se raliar au govèrn centrau. Pasmens, probablament encara tròp influent dins un Mexic politicament mau estabilizat, foguèt assassinat en març de 1923.