Erik Satie

Éric Alfred Leslie Satie, di Erik Satie, nascut a Honfleur lo 17 de mai de 1866 e mòrt à París lo 1^èr de julhet de 1925, es un compositor e pianista francés.

Biografia

Jovença

Nascut de Jane Leslie Anton, d’origina ecocesa e de Jules Alfred Satie, cortièr maritim normand, elevat dins la religion anglicana, Erik Satie passèt sa jovença entre la Normandia e París. En 1870, la familha Satie quitèt Honfleur per París ont lo paire obtenguèt un pòste de traductor. Aprèp la mòrt de lor maire en 1872, Erik e Conrad tornèron a Honfleur a çò dels grands pairals, amb que venguèron catolics, alara que la sòr demorèt amb lo paire a París. A la mòrt de la grand maire pairala en 1878, trobat mòrta sus una plaja d'Honfleur, visquèron de nòu a amb lo paire a París. Aquel darrièr se maridat amb una femna de dètz ans son aïnada, Eugénie Barnetche, professora de piano, qu'ensenhèt a Erik las basas de l’instrument: « L’enfant prenguèt sul còp en òdi e la musica e lo conservatòri. »

Pasmens, en 1879, intrèt al Conservatòri de musica de París. Jutjat sens talent pels professors, remandat aprèp dos ans e mièg avant d’èsser admés de nòu, fin de 1885. Foguèt pendent aquel periòde que compausèt sa primièra pièça per piano coneguda, Allegro (1884). Mas, incapable de produire una melhora impression suls professors, decidiguèt de s’engatjar dins un regiment d’infanteriá.

Aprèp qualques setmanas, constatant que l’armada èra gaire fach per el, se faguèt reformar expausant son pitre nud al freg de la nuch ivernala al punt de trapar una congestion palmonária.

Carrièra

En 1887, s’installèt a Montmartre e compausèt sas quatre Ogives per piano, que las particions mòstran pas cap de barra de mesura, caracteristica que tornèt utilizar per fòrça autras composicions. Desvolopèt leu leu lo seu estil de notas sul biais d’interpretar sas òbras.

A aquela epòca comencèt una longa amistat amb de poètas, que Stéphane Mallarmé, Paul Verlaine o lo poèta romantic Patrice Contamine, amb que collaborèt enseguida sul balet Uspud. Faguèt editar sas primièras composicions pel paire. En 1888, compausèt sas tres Gymnopédies per piano.

En 1890, mudèt al 6 carrièra Cortot, totjorn a Montmartre, e frequentava lo cabaret Le Chat noir ont coneguèt Claude Debussy. En 1891, los dos amics s’engatjèron dins l’« Òrdre cabalistic de la Ròsa-Crotz » fondat pel « sâr » Joséphin Peladan e per Stanislas de Guaita. Coma mèstre de capèla d'aquel òrdre, compausèt d'òbras que Sonneries de la Rose-Croix e Le Fils des Étoiles. Seguent lo se vam mistic, creèt la seuna glèisa: la « Glèisa metropolitana d’art de Jèsus Conductor » e lancèt d'anatèmas contra los « malfalfactors especulant sus la corrupcion umana ». N'èra a l'encòp lo tresaurièr, lo grand capelan, mas subretot l'unic fidèl. Contrench a aquela realitat, abandonèt.

Retrach d’Erik Satie per Suzanne Valadon (1893)

Lo 18 de genièr de 1893, Satie comencèt una relacion amorosa amb la pintra Suzanne Valadon. Alara que l'aviá demandat en maridatge aprèp lor primièra nuèch, la nòça jamai se faguèt, mas Valadon s’installèt carrièra Cortot dins una cambra prèp de Satie que, dins sa passion per ela, la chafrava « Biqui ». Escriguèt de notas enfuocadas sus « tot son èsser, los seus uèlhs blaus, las seunas mans doças e los seus pés minusculs » e compausèt a son intencion Danses Gothiques alara qu'ela pintava lo seu retrach. Cinc meses mai tard, lo 20 de junh, lor ruptura trenquèt Satie « amb una solitud glaciala emplissent la tèsta de vuèg e lo còr de tristessa ». Se conéis pas mai d'autra relacion sentimentala seriosa e avoada. Coma per se punir d'esperel, compausèt Vexations, un tème bastit amb una melodia corta, que notèt: « Per se jogar 840 còps en seguida aquel motiu, será bon de se preparar prealablament, e dins lo silenci mai grand , per d'imobilitats seriosas ». D'interprètas coma John Cage o Thomas Bloch joguèron la pèça dins son integralitat (840 còps) durant gaireben 20 oras.

Lo meteis an, coneguèt Maurice Ravel, al subjècte de quin escriguèt: «Ravel acaba de refusar la Legion d’onor, mas tota sa musica l’accepta.»

En 1895, eretèt una soma d’argent que li permetèt de far estampar mai d’escrichs e de cambiar de vestits, abandonant l'estil ecclesiastic pel velós. Comprèt lo mèsme costume en sèt exemplars, color mostarda, que portava de contunh. Èra chafrat a París lo « Velvet Gentleman ». En 1896, totes los fons avián fonduts, deguèt s’installar dins un lòtjament mens costós, dins una cambra minuscula carrièra Cortot, puèi en 1897, a Arcueil.

Ostal Satie, a Honfleur, Normandia

Tornèt prene contacte amb lo fraire Conrad e abandonèt las idèas religiosas que s’interesserèt pas pus avant los darrièrs meses de sa vida. Surprenguèt los amics en s’inscrivent, en octobre de 1905, a la Schola Cantorum de Vincent d’Indy per i estudiar lo contrapunt classic amb Albert Roussel: « En 1905, comencèri a trabalhar amb Indy. Èri las de me veire reprochar una ignorança que pensava aver, perque las personas competentas la signalava dins mas òbras. Tres ans aprèp un trimadís regde, obtenguèri a la Schola Cantorum mon diplòma de contrapunt, parafat de la man de mon excellent mèstre, qu'es ben lo mai sabent e lo melhor òme d'aquel mond. » Es tanben a aquela epòca que venguèt socialista, foguèt emplegat al Patronatge laïc de la comunatat d’Arcueil e cambièt encara un còp d’aparéncia per aquela del « foncionari borgés » amb capèl melon e parapluèja. L'endeman de l'assassinat de Jaurés, exprimiguèt son indignacion en s'inscrivent a la SFIO. Los vejaires diferisson sur la realitat de son militantisme. Amava sincerament los trabalhadors e èra un viu partisan de l'adesion a la IIIa Internacionala (adesion emportada d'un vòte). Pr'amor, venguèt un dels primièrs membres de la seccion d'Arcueil del Partit Comunista. Son afectiu o guidava, ignorava tot del marxisme teoric e volgava ne saber res.

En 1915, mercé a Valentine Gross, coneguèt Jean Cocteau amb que comencèt a trabalhar dempuèi 1916, coma sul balet Parade. Lor collaboracion foguèt fruchosa malgrat qualques incompatibilitats de caractèr coma lo mòstra lor correspondéncia . Los dos foguèron los paires esperitals del Groupe des Six, creat en 1920, compausat de Georges Auric, Louis Durey, Arthur Honegger, Darius Milhaud, Francis Poulenc e Germaine Tailleferre. Tanben coneguèt, mejans Picasso, d’autres pintres cubistas, coma Georges Braque, amb que trabalhèt sus Le piège de Méduse, e sus de projècte que capitèron pas.

En 1919, èran en contacte amb Tristan Tzara que li faguèt conéisser d’autres Dadaïstas coma Francis Picabia, André Derain, Marcel Duchamp, Man Ray amb que fabriquèront son primièr ready-made a lor primièr encontre. Al començament de 1922, prenguèt lo partit de Tzara dins lo diferent entre Tzara e André Breton al subjècte de la natura vertadièra de l’art d’avantgarda, tot en capitant a mantenir de relacions amicalas dins ambedos camps.

En 1923, foguèt l'inspirator de l’Escòla d'Arcueil, grop informal compausat d'Henri Cliquet-Pleyel, Roger Désormière, Maxime Jacob e Henri Sauguet. Aquel grop subrevisquèt pas a la mòrt del « Mèstre d’Arcueil ».

Tombèt malaut al començament de 1925. Le comte Étienne de Beaumont lo faguèt espitalizar dins la cambra que li èra reservada a l'annada a l'Espital de Sant Josèp de París. Lo 1^èr de julhet de 1925, Erik Satie moriguèt sul lièch d’espital.

Pauretat

L’anecdòta mai coneguda sus Satie benlèu es aquela del recit dels seus amics quand, un còp mòrt, penetrèron dins son estudio d’Arcueil, que Satie refusava l’accés qual que siá. I trobèron dos pianos complètament desacordats e ligats ensems, plen de correspondéncia non obertas (que pasmens aviá respondut en partida) e darrièr que foguèt trobat de particions fins alara ineditas, coma aquela de Geneviève de Brabant que pensava aver perdut. Dins un cabinet, una colleccion de paraplèjas e de fals còls. E dins l'armari, de costumes de velós grises identics al sempiternal costume que Satie portava totemps: los avián fach far de per abans e ne prengava un nòu quand lo precedent començavat a èsser tròp usat.

L’estat de l'estudio revelava la pauvretat ont viviá Satie: podent pas vivre de sos talents de musician, pr'amor se planhèt pas o gaire. Per çò de demandar ajuda financièra al pròches, èra causa encora mai rara e mai dificila per el.

Qualques rares pròches se dobtavan de sa situacion, mas foguèt sonque a sa mòrt, descobrent l’apartament, que prenguèron consciéncia de la misèria ont viviá, misèria que chafrava « la pichona filha dels grands uèlhs verds ».

Òbras

Erik Satie: projeècte de bust, autoretrach, 1913

Per piano

• Ogives I, II, III, IV per piano (1886)
• Trois sarabandes I, II, III (1887)
• Gymnopédies (en grèc « fêtes des enfants nus ») I, II e III (1888)
• Gnossiennes I, II, III, IV, V, VI, VII (1890)
• Vexations (1893)
• Pièces froides - trois airs à fuir (1897)
• Pièces froides - trois danses de travers (1897)
• Prélude de la porte héroïque du ciel (1897)
• Jack in the Box}} (1899)
• Trois morceaux en forme de poire, per piano amb quatre mans (1903)
• Le Piccadilly (1904)
• Prélude en tapisserie (1906)
• Aperçus désagréables (Pastorale, Choral, Fugue), per piano amb 4 mans (1908-1912)
• Deux rêveries nocturnes (1910)
• Quatre préludes flasques (pour un chien) (1912)
• Vieux Sequins et Vieilles Cuirasses (1913)
• Embryons desséchés (1913)
• Sports et Divertissements (1914)
• Les Trois Valses distinguées du précieux dégoûté (1914)
• Avant-dernières Pensées (1915)
• Sonatine bureaucratique (1917)
• Nocturnes I, II, III, IV, V (1919)
• La Belle Excentrique (1920)

Vocalas

• Messe des pauvres per òrgue e còr (1895)
• Je te veux (valsa cantada) (1902)
• La Statue de bronze
• Daphénéo
• Le Chapelier
• Socrate (1918)
• Les Ludions, cicle de 5 melodias per piano e voces su de poèmas de Léon-Paul Fargue (Air du rat, Spleen, La grenouille américaine, Air du poète, Chanson du chat), editadas en 1926 per Salabert.

Per orquestra

• Parade, musica pel ballet de Léonide Massine e los Balets russes
• Mercure (1925)
• Relâche, musica pel balet de Jean Börlin e los Balets suedés (amb de sequéncias pel filme Entr’acte)
• Jack in the Box, balet (1926)

Ecrichs

• Écrits, éditions Champ libre, París, 1977
• Les raisonnements d'un têtu segit de Mémoires d'un amnésique, Voix d'encre, Montelaimar, 2013

Gravaduras

Integralas de l'òbra per piano

• 1967-1971: Aldo Ciccolini, EMI (venguda incomplèta amb la descobèrta de nòvas particions)
• 1994: Jean-Pierre Armengaud, amb Dominique Merlet per las pèças de quatre mans, Mandala
• 1996: Jean-Joël Barbier, amb Jean Wienerper las pèças de quatre mans, Accord
• 2003: Jean-Yves Thibaudet, Decca

Integralas de l'òbra per piano amb quatre mans

• 1990: Duo Campion/Vachon, Analekta

Autres interprètas

• Francis Poulenc et Jacques Février, Jacques Loussier, Laurence Allix, Haakon Austbö, André Bernot, Chantal de Buchy, John Mac Cabe, France Clidat, Eveline Crochet, Peter Dickinson, Reinbert de Leeuw, Daniel Varsano, Alexandre Tharaud, Anne Queffélec, Stéphane Blet, Philippe Entremont, Pascal Rogé.
• La Troisième Gnossienne: DJ Spooky, Buddha Bar.

Bibliografia (fr)

• Bruno Giner, Erik Satie : Parade, chronique épistolaire d'une création, Berg International, Paris, 2013
• Ornella Volta, Erik Satie. Correspondance presque complète, Fayard/IMEC, 2000
• Anne Rey, Erik Satie, Éditions du Seuil - Collection Solfèges, Modèl:Numéro35, 1974.
• Erik Satie, Écrits, éditions Champ Libre, 1977.
• Vincent Lajoinie, Erik Satie, édition L'Âge d'Homme Lausanne, 1985.
• Érik Satie, "Recoins de ma vie", Le tailleur d'images, 1987.
• Michel Faure, Debussy et Satie : Deux frères ennemis ou Les chassés-croisés du social, du psychique et du musical, in Écouter/Voir, Modèl:Numéro59, novembre 1996.
• Michel Faure, L'Antithèse Schoenberg/Satie : Vienne la rouge et la France bleu-horizon in « Du néoclassicisme dans la France du premier sègle XX », Paris, 1997.
• Ornella Volta, La banlieue d'Erik Satie, Macadam & Cie, Arcueil, 1999.
• Érik Satie, "À table", Cléry, Sergent-Fulbert (Jean-Jacques Sergent), 2003
• Jean-Pierre Armengaud, Erik Satie, Fayard, Paris, 2009.
• Nigel Wilkins, The Writings of Erik Satie, Eulenberg, London, 1980.
• Jean-Joël Barbier, Au piano avec Erik Satie, Éditions Séguier, 2006 (traduction française et japonaise).

Ligams extèrnes

• www.erik-satie.com Site consacrat al musician, blòg, cronologia, galariá, biografia, forum, eca.
• Gallica Iconografia.
• Los ostals Erik Satie a Honfleur en Calvados
• Satie sur musicologie.org: biografia, catalòg complet e cronologic de la òbras, bibliografia e documents contemporans.

Particions gratuitas

• WIMA Particions divèrsas, per piano sustot.
• e-Partitions Musica per òrgue.
• IMSLP Nombrosas particions.