Wikipèdia:AcuèlhLutzSus/abriu de 2014

Març de 2014

Mai de 2014

Aquesta pagina e sas sospaginas mesadièras son consacradas a l’organizacion e a la mantenença del quadre Lutz sus... de la pagina d’acuèlh.

Aquesta es emplena per l'apèl de {{Wikipèdia:AcuèlhLutzSus/{{CURRENTDAY}} de {{CURRENTMONTHNAME}}}} (çò que significa que son contengut es lo del Wikipèdia:AcuèlhLutzSus/jorn, ont jorn es lo jorn e lo mes del jorn corrent (ora UTC)). La frequéncia de renovelament dels quadres es quotidiana.

• Los articles presentats dins los diferents quadres son unicament los promouguts als labèls « Articles de qualitat » e « Bon article ».
• Evitatz de metre mai de 500 caractèrs/100 mots dins los quadres per fin de manténer l'equilibri de las colomnas sus la pagina d'acuèlh ont aquestes quadres son transcluses.

Calendièr per abriu de 2014

Articles « Lutz sus... » ja pareguts sus l’acuèlh del mes d'abriu de 2014 :

1èr d'abril de 2014 veire/modificar La fusta (var. husta) es lo material lenhós de la tija d'una planta, especialament dels arbres e arbrilhons que se caracterizan per aver de troncs; mas aquela definicion es solament una approximativa, dins un sens mai larg, la fusta pòt far referéncias a d'autres materials e teissits amb de proprietats comparables. La fusta es un material eterogèni, igroscopic, cellular e anisotropic. La fusta es compausada de fibras de cellulòsa (40 a 50 %) e emicellulòsa (15 a 25) mantengudas unidas per linhina (15 a 30 %). La substància linhosa se caracteriza per de sisas de fibras separadas entre elas per un malhum medullars dins un sens radial.	2 d'abril de 2014 veire/modificar Lo fuòc (var. fòc, fuec, huec) es la produccion d'una flamba eissida d'una reaccion quimica exotermica d'oxidacion nomenada combustion. D'un biais general, lo tèrme « fuòc » designa sovent un fenomèn produsent lutz e / o calor, que venga d'una combustion o pas.
3 d'abril de 2014 veire/modificar Lo clima correspònd a l'ensemble de la distribucion estatistica dei condicions atmosfericas dins una region donada pendent un periòde donat. Se diferencia de la meteorologia que designa l'estudi dei fenomèns atmosferics a tèrme cort. L'estudi dau clima es dich climatologia. Utiliza principalament d'otís coma de mesuras estatisticas mensualas o annalas o la frequéncia dei donadas atmosfericas localas coma la temperatura, lei precipitacions, l'umiditat o la velocitat e l'orientacion dei vents.	4 d'abril de 2014 veire/modificar Una aeronau es un mejan de transpòrt capable de se desplaçar dins l'aire terrèstre. Se distinguís doas categorias d'aeronaus : l'aerostat e l'aerodin. L'utilizacion d'aqueles aparelhs es l'aeronautica, los practicants son los aviators e las aviatritz.
5 d'abril de 2014 veire/modificar Lo judo es un art marciau, fondat per Jigoro Kano en 1882. Maugrat sa vida corta, a capitat d'aténher un aut percentatge de clubs e d'adèptes dins lo monde occidentau e a l'encòp una granda acceptacion dins lo monde entièr. Jigoro Kano vouguèt reculhir l'esséncia dau Jujutsu, un art marciau practicat per leis bushi e de cavalièrs pendent lo periòde Kamakura (1185-1333), amb d'autrei forma d'arts de lucha practicats en aquelei temps dins l'Extrèm Orient per lei mesclar e fondre dins un art unic e basic. La premiera escòla de judo se dobriguèt en 1882.	6 d'abril de 2014 veire/modificar Lo technicolor es una seria de processes de filmes en color lançats per la Technicolor Motion Picture Corporation, fondada per Herbert T. Kalmus, Daniel F. Comstock e W. B. Westcott en 1915.
7 d'abril de 2014 veire/modificar L'evolucion dels umans es la seguida de cambis que se passèt per una mena de primats fins a qu'arriben a constituir l'actuala espècia d'Homo sapiens sapiens. Los cambis mai importants e, per atal, los mai discutits, serián aqueles relatius a l'apareisson de la paraula, la bipedia e la fabricacion d'aisinas. Los essères umans apareguèron sus Tèrra fa mai de 130 000 ans pendent lo periòde Paleolitic. Aquó se passèt aprèp un long periòde d'evolucion. A l'epòca, la Tèrra èra dins una èra glaciala, amb un clima plan mai fred qu'ara (que siem dins un periòde interglacial).	8 d'abril de 2014 veire/modificar La Guèrra dels Segaires (var. Guèrra deus Segadors / Guerra dei Meissonaires) es un afrontament que se debanèt dins una bona part del Principat de Catalonha entre los ans 1640 e 1652, e que aguèt coma consequéncia la signatura del Tractat dels Pirenèus en 1659 entre Espanha e França.
9 d'abril de 2014 veire/modificar Dr Strangelove or: How I Learned to Stop Worrying and Love the Bomb o Dr Strangelove (en occitan: Dr.Amor Estranh o: Cossí aprenguèri a me tafurar pas e a aimar la bomba es una comèdia militara e satirica sortida en 1964 e realizada par Stanley Kubrick segon la novèla Red Alert (o Two Hours to Doom), escricha per Peter George jol nom de Peter Bryant.	10 d'abril de 2014 veire/modificar La Selva pluviala, bòsc umid o selva umida, es un biòma caracterizat per de precipitacions abondantas durant tot l'an, amb de minimalas compresas entre 1750 e 2000 mm, e un clima amb de temperaturas enauçadas. Aquestes tipes de bòsques son caracterizats per la preséncia d'arbres nauts e espés, amb una granda diversitat d'espècias. La zòna de convergéncia intertropicala, a un ròtle significatiu, pr'amor qu'en granda part es la responsabla de la creacion d'aquestes tipes de biòmas de la Tèrra. Aperaquí 40 a 75% de totas las espècias de la Tèrra son nadivas de la selva. S'es calculat que mantun milions d'espècias de plantas, d'insèctes, e de microorganismes, encara son a descobrir. Las selvas pluvialas son nomenadas las "joias de la Tèrra", e la "farmacia mai granda del mond", pr'amor que s'i es descobèrt mai d'un quart dels medicaments naturals. Las selvas produson 28% d'oxigèn per fotosintèsi a partir de dioxid de carbòni. La vida dins lo sotabòsc d'una selva pluviala se tròba restrencha en fòrça airals e se redutz a l'existéncia d'organismes descompausaires de fuèlhas pr'amor de la manca de lutz al nivèl del sòl. Aquò fa que siá possible de caminar pel bòsc. Se lo fulhatge del brancatge es destruit o degalhat, la tèrra es d'aviat colonizada per un dens embolh vegetal en creissença, arbusts e arbrilhons.
11 d'abril de 2014 veire/modificar Un ocean se definís sovent, en geografia, coma una vasta espandida d'aiga salada. En fach, s'agís puslèu d'un volum, que l'aiga es en permanéncia renovelada pels corrents marins. Aproximativament 71% de la superfícia de la Tèrra es cobèrta per l'Ocean mondial, comunament dividit en 5 oceans e plusors desenas de mars.	12 d'abril de 2014 veire/modificar La Catedrala de Sant Pèire e Sant Pau de Magalona es una catedrala dels sègles XII e XIII situada sus la comuna lengadociana de Vilanòva de Magalona. Èra estat bastida dins la ciutat insulària visigòta de Magalona. Es un monument istoric de França dempuèi 1840.
13 d'abril de 2014 veire/modificar Jaume I o Jacme I dich lo Conquistaire (en catalan: Jaume I el Conqueridor, en aragonés SLA: Jaime I lo Conqueridor, en aragonés GO: Chaime I lo Conqueridor), nascut lo 2 de febrièr de 1208 a Montpelhièr, mòrt lo 27 de julhet de 1276 a Valéncia, foguèt un sobeiran occitan e catalan, rei d'Aragon, comte de Barcelona e senhor de Montpelhièr a partir de 1213, rei de Malhòrca a partir de 1229 e de Valéncia a partir de 1238.	14 d'abril de 2014 veire/modificar La trompeta qu'ei un instrument de la familha deus aerofòns e tanben instruments de coire, constituit per una embocadura ligada a un tube corbat qui ei acabat per un pavalhon. La trompeta qu'ei un instrument qui coneish ua grana quantitat de variantas. Los modèls los mei emplegats que son las trompetas de pistons en Ut (la loa nòtas la mei grava produsida shens prémer cap piston qu'i ei lo do) e en Sib (un ton mei baish que la precedenta).
15 d'abril de 2014 veire/modificar Lo capitani Nemo visitant los rèstas de l'Atlantida L'Atlantida, segon la mitologia grèga, seriá estat una illa o un continent enfonsat jos las aigas en de temps alunhats a causa d'un tèrratrem. Los atlantas seriá estats una civilitzacion fòrça avançada per son temps (9000 ans abans la Grècia classica). Platon es la font mai anciana e coneguda de l'istòria de l'Atlantida mitica; dins lo Dialògs la citacion ven de Solon, qu'a son torn l'auriá tenguda d'Egipte. Pus tard, lo subjècte foguèt tractat per qualques autors, qu'ensagèron de trobar lo luòc amb los escrits ancians e prepausèron divèrsas localizacions o ben ne neguèron l'existéncia e encara faguèron de la celèbra legenda de l'Edat d'aur lo principi davancièr de la majoritat de las culturas.	16 d'abril de 2014 veire/modificar Un perfum es una odor o mai sovent una composicion odoranta mai o mens persistenta naturalament emetida per una planta, un animal, un fongi, o un mitan. Dins la natura, los perfums son sovent de messatges quimics e bioquimics, e entre autre de feromònas o fitoormònas.
17 d'abril de 2014 veire/modificar Georges Méliès (8 de decembre de 1861, París – 21 de gèr de 1938) siguec illusionista e un des pionèrs dera creacion cinematografica. Revolucionèc eth mond deth setau art damb es sues pellicules enronades de detalhs singulars e tecniques innovadores. Siguec eth prumèr en emplegar efèctes especiaus. Es sues òbres an devengut autentics classics e an condicionat agudament era evolucion deth cinèma.	18 d'abril de 2014 veire/modificar L'Olimpic de Marselha (OM) es un club de fotbòl provençau fondat en 1899. Lo club jòga ara en Liga 1 francesa. L'OM ganhèt la Copa d'Euròpa de fotbòl en 1993 còntra l'AC Milan sus un but de Basili Boli. L'Olimpic de Marselha es la sola equipa occitana (e francesa) que se ganhèt aquela competicion.
19 d'abril de 2014 veire/modificar La Guèrra Freja, generalament datada de 1947-1948 a 1991, èra un periòde de tensions politicas e militaras entre l'Organizacion dau Tractat de l'Atlantic Nòrd, dominada per leis Estats Units d'America e tanben dicha blòt de l'Oèst, e l'Organizacion dau Pacte de Varsòvia, dominada per l'Union Sovietica e tanben dicha blòt de l'Èst. Nombrosas, leis originas d'aquela division èran magerament politicas (imperialisme estatsunidenc còntra imperialisme rus o sovietic) e ideologicas (capitalisme estatsunidenc còntra comunisme sovietic). L'adjectiu « freja » definís aqueu periòde car lei doas poténcias, protegidas per d'arsenaus nuclears fòrça importants, poguèron jamai militarament s'afrontar dirèctament en causa dau risc de destruccion mutuala assegurada. En plaça, lo conflicte se debanèt ai nivèus economic, politic e ideologic o per aliats interpausats. Ansin, maugrat l'absència d'una guèrra duberta entre Washington e de Moscòu, la Guèrra Freja foguèt caracterizada per una tièra de conflictes locaus, de còps fòrça murtriers coma la Guèrra de Corèa o la Guèrra de Vietnam.	20 d'abril de 2014 veire/modificar Ciceron (en latin Marcus Tullius Cicero), nascut lo 3 de genièr 106 ab. C., a Arpino en Itàlia e mòrt lo 7 de decembre de 43 ab. C. a Formia, es un òme d’Estat roman e un autor latin. Ciceron es conegut coma un dels esperits pus versadís de la Roma antica. Foguèt aquel que presentèt als Romans las escòlas de la filosofia grèga e desvolopèt un vocabulari filosofic en latin, se distinguissent coma un lingüista, traductor, e filosòf. Un orador remirable e un avocat de primièra, Ciceron pensava probablament que sa carrièra politica èra sa realizacion majora. Uèi, es apreciat dempuèi per son umanisme e sos trabalhs filosofics e politics. Sa correspondéncia abondanta, subretot adreiçada al seu amic Titus Pomponius Atticus, aguèt fòrça influéncia, e foguèt a l'origina de l'art epistolar rafinat dins la cultura Europèa. Cornelius Nepos, lo biograf de Titus Pomponius Atticus al sègle I ab.C., comentèt que las letras de Ciceron contenguèron tant de riquesa e de detalhs "sus las inclinasons dels òmes importants, las flaquesas dels generals, e las revolucions dins lo govèrn" qu'assabentavan son lector subre l'istòria del periòde. Pendent la segonda mitat bassacada del sègle I ab.C., marcada per las guèrras civilas e per la dictatura de Juli Cesar, Ciceron sostenguèt un retorn al govèrn republican tradicional. Pasmens, sa carrièra coma òme d'Estat foguèt marcada per d'inconsisténcias e una tendéncia a cambiar de posicion en responsa a las mudanças del clima politic. Son indecision se pòt atribuir a sa personalitat sensibla e impressionabla: tenhiá aclinament a reagir d'un biais exagerat quand aviá mudanças politicas e privadas. "Pro que poda aumentar la seuna prosperitat amb mai d'autocontraròtle e la seuna adversitat amb mai d'afirmacion!" escriguèt Caio Asinio Polio, un òme d'Estat e istorian roman son contemporanèu.
21 d'abril de 2014 veire/modificar L’ora d’estiu es un sistèma utilizat per un grand nombre de païses consistissent a ajustar l’ora oficiala, apondent una ora a l'ora del fus orari (ora locala) per un periòde anant de prima cap a la fin d'estiu o començament de davalada, qu'a per efècte de retardar l'ora que se ve lo solelh sortir e se colcar. L’interés de l’ora d’estiu seriá, segon los promotors, las economias d’energia que permet aprofeitant encara mai tard de la lutz solara pendent l'estiu; pr'amor aquel aventatge es niat pels detractors e mes en dopte per la Commission europèa que parla d’economias gaireben limitadas. Segon aquela, lo manten de l'ora d’esti en Euròpa deuriá èsser subretot motivat pel confòrt dels lésers en seradas estivalas. L'ora d'estiu es sobretot utilizada dins las regions temperadas, ont las variacions sasonièras de luminositat fan aquela mesura pertinenta. Per Euròpa, lo periòde s’espandís del darrièr dimenge de març al darnièr dimenge d’octobre. Per l’America del Nòrd, e dempuèi 2007, lo periòd estival comença lo segond dimenge Març, e lo retorn a l'ora normala se fa lo primièr dimenge de novembre. Al passage a l'ora d’estiu, los relòtges sont avaçats de seissenta minutas, entre mièjanuèch e 4 h del matin segon los païses, qu'es comun de dire qu’« una ora de sòm es perduda ». Al passatge a l’ora d'ivèrn, los relòtges sont retardats de seissenta minutas e « una ora de sòm es ganhada ».	22 d'abril de 2014 veire/modificar Lo disc Blu-ray o Blu-ray Disc (abreviacion oficiala BD) es un format de disc numeric brevetat e comercializat per l’industrial japonés Sony permetent de servar e difisar de videogramas de Nauta Definicion. Lo seu nom ven del tipe de rai laser qu’expleita, de color espectrala pròche del blau. Los primièrs prototipes de discs Blu-ray sortiguèron en octobre de 2000, e lo primièr lector prototipe en abril de 2003 al Japon. Lo seu principal concurent, l'HD DVD lança par Toshiba amb le sosten de Microsoft foguèt oficialament abandonat en febrièr de 2008. Pauc après, Toshiba rejonguèt oficialament le consortium Blu-ray e presentèt a l'IFA de 2009 sa primièra platina Blu-ray, la BDX2000E. Existís de lectors e d'enregistraires-lectors Blu-ray de salon e de lectors e enregistraires Blu-ray destinats a equipar los ordinators. Los aparelhs Blu-ray devon permetre la lectura dels DVD vidèo e dels CD Audio (compatibilitat descendenta).
23 d'abril de 2014 veire/modificar Vanuatu es una republica insulara de l'Ocean Pacific Sud. Es constituit d'un archipèla situat aperaquí a 1750 km a l'èst d'Austràlia, al nòrd-èst de la Nòva Caledònia, a l'oèst de las Illas Fiji e al sud de las Illas Salamon. Descubèrt en 1606 per Pedro Fernández de Quirós que l'apelèt Australia del Espíritu Santo, l'archipèla èra poblat per de populacions melanesianas. Foguèt colonizat a partir de la segonda mitat dau sègle XIX per de colons francés e britanic e leis illas venguèron un condomini francobritanic ambé lo nom de Nòvas Ebridas. A partir de la fin de la Segonda Guèrra Mondiala, apareguèt de movements independentistas e l'archipèla venguèt independent en 1980.	24 d'abril de 2014 veire/modificar Eth Smilodon ei un genre escandit de machairodont e ei benlèu eth mès conegut des tigres de dents de sabre e demorec en Nòrd-America e Sud-America pendent eth Pleistocèn (2,5 milions d'ans -10.000 ans aC). Quauques fossils an sigut trapats en ua des collecions dera La Brea Tar Pits. Tres espècies an estat identificades. Sustot Smilodon, mès robust e damb es pates deth deuant mès desvolopades. Es sòns ulhals superiors eren , totun, fragils e hloishes e eren adaptadi tà tuar. Damb aguestes caracteristiques, Smilodon siguec donques un des caçaires d'erbivòrs més gran dera sua epoca. Smilodon visquec aprep de lòcs damb bòsqui e arbusti qu'eth protegien tàs emboscades. Depenie de granes bèsties e açò pode auer sigut era causa deth sòn escandiment. Es recercaires encara mantenen era discussion sus se smilodon ere o pas ua bèstia sociau.
25 d'abril de 2014 veire/modificar Lo mot patz deriva del latin pax e generalament se definís, al sens positiu, coma un estat de tranquillitat o de quietud, e dins un sens opausat coma abséncia d'inquietud, de violéncia o de guèrra. Del punt de vista del Drech internacional, la Patz es un acòrdi o un tractat que met fin a la guèrra (coma per exemple, la Patz de Vestfàlia). Se pòt parlar d'una patz sociala coma entanta e bonas relacions entre los grops, classas o grops socials al dintre d'un país. Al nivèl individual, la patz designa un estat interior, exempt de colèra, d'òdi e mas generalament de sentiments negatius. Es, doncas, desirada per se meteis e egalament pels autres, fins que venga en una salutacion (la patz siá amb tu) o una finalitat de la vida. Ligat al concèpte de patz i a aquel del pacifisme qu'es l'actitud que defend que la guèrra jamai resòlv los problèmas e que lo melhor biais per aquò son las negociacions.	26 d'abril de 2014 veire/modificar Lei formigas (var. ahromigas) (familha deis formicidats — Formicidae — ) son d'insèctes sociaus formant de colonias, dicha formiguiers, de còps fòrça complèxas e generalament situats sota de pèiras, dins d'aubres o bastidas en forma de dòme. Fan partida de l'òrdre deis imenoptèrs, coma lei vèspas e leis abelhas. En revènge, lei termits, sovent dichs « formigas blancas », fan partida de l'òrdre deis isoptèrs e son donc pas particularament aparentats ai formigas. Au mens 12 000 espècias de formigas son estadas identificadas a l'ora d'ara e s'estima qu'au mens 10 000 siguen encara de descubrir. Franc d'Antartida, son presentas sus totei lei continents, especialament dins lei zònas eqüatorialas d'Africa, d'America dau Sud e d'Asia. Son capablas d'esplechar de fònts fòrça variadas de manjar coma d'insèctes, de cadabres de mamifèrs o d'aucèus, de granas, de fruchs, de campairòls e de substàncias sucradas produchas per d'autreis insèctes o de plantas.
27 d'abril de 2014 veire/modificar Un ecran tactil es un periferic informatic que combina las foncions d'afichatge d'un ecran (monitor) e aquelas d'un dispositiu de puntatge, o coma la mirga o lo malon tactil mas tanben amb un estilet optic. Aquel element permet de mermar lo nombre de periferics sus una de menas de sistèmas e de realizar amb de logicials ergonomics fòrça plan adaptats de foncions precisas. Los ecrans tactils son utilizats, per exemple, pels PDA, los GPS, de lectors MP3, los smartphones, las tauletas, de consòlas de jòc portablas, los bilhetarias automaticas, los distributor automatic de bilhets, las caissas sans caissièra e los ordenadors.	28 d'abril de 2014 veire/modificar La petanca es un jòc jòc de bola tipicament occitan inventat a La Ciutat en 1910. L'etimologia del mot es una desformacion de "pè tancat". Lo jòc s'es fòrça espandit e fin de 2007, se comptiá 558 898 licenciats dins 78 païses, dempuèi Marròc fins a Vietnam. Als quals s'apondon los practicants occasionals, coma los vacancièrs, es a dire de milions d'amators.
29 d'abril de 2014 veire/modificar Lo caval de Przewalski (espècia Equus przewalskii o sosespècia Equus ferus przewalskii), o caval de Prjevalski, es una espècia o sosespècia fòrça pròcha del caval (Equus caballus).	30 d'abril de 2014 veire/modificar Lo trabuc es una pèça d’artilhariá medievala de contrapés. Es una maquina de sètge que foguèt utilizada a l'Edat Mejana, per destruire la maçonariá de la muralhas, o per lançar de projectils per dessús los barris. Lo trabuc de contrapés apareguèt dins la primièra partida del sègle XII dins los païses del bacin mediterranèu a l'encòp dins las tèrras crestianas e dins las regions contrarotladas pels musulmans. Podiá lançar de projectils de tres cents liuras (140 kg) e los projectar de granda velocitat contra los barris enemics. Segon las circonstàncias, de cadavres infectats per de malautiás foguèron getats dins las vilas per tòca de propagar las epidèmias d'entre los asetjats, es la varianta medievala de la guèrra biologica. Lo trabuc de compés aparegut en China a l'entorn del sègle IV, en Euròpa al sègle VI e venguèt obsolet solament al sègle XVI, plan aprèp l'introduccion de la polvera de canon. Lo trebuc es fòrça mai precís que los autres catapultas de l'Edat Mejana. Pendent las crosadas, Ricard Còr de Leon donava de noms plan evocators als dos trabucs utilizat al sètge de Sant Joan d'Acre en 1191 "God's Own Catapult" e "Bad Neighbor.