Perfum

Un perfum (var. gasc. perhum), nolença o nolor, embaumament o redolença, familiarament sentor, (e gasc. mosquet) es una odor o mai sovent una composicion odoranta mai o mens persistenta naturalament emetuda per una planta, un animal, un campairòl, o un mitan. Dins la natura, los perfums son sovent de messatges quimics e bioquimics, e entre autres de feromònas o fitormònas.

Herbert Draper, Pot Pourri.

Se pòt tanben agir de l'emanacion d'una substància naturala (un extrach de flor per exemple) o creada o creada de nòu amb de diferents aròmas, solvents e fixatius destinats a un usatge cosmetic o per perfumar d'objèctes, d'animals o l'aire interior. Es alara mai sovent fabricat amb d'esséncias vegetalas o de moleculas sinteticas o los dos al còp. L’usatge de perfums par l'Òme es fòrça ancian, proven de la mai nauta Antiquitat.

La nocion de perfum designa ara mai sovent una composicion olfactiva particulara, fòrtament concentrada, prepausada condicionada e de fòrta concentracion olfactiva per diferentas marcas de perfums (Guerlain, Chanel, Estée Lauder…): se ditz tanben extrach. La persona que crea un perfum se nomena perfumaire, o tanben un nas e aquela activitat es la perfumariá.

Etimologia

Lo mòt perfum vendriá de l’expression per fume, benlèu a causa dels usatges tradicionals e ancians de fumigacions sagradas, medicinalas o ritualas (par exemple d'encens o de diferentas substàncias vegetalas).

Los aròmas e perfums dins la natura

Lo sultan Mehmet II que sentís una ròsa, sègle XV.

Dins lo mond animal

Dins lo mond animal, lo sistèma olfactiu ten un ròtle major per fòrça animals, qu'interagís fòrtament amb la comunicacion ormonala ; La reconeissença entre espècias e individús (« mascle - femna », « maire - pichons »), los mecanismes de la reproduccion e unas interaccions socialas (relacions ierarquicas e de Dominacion) ne dependon sovent.

Dins lo mond vegetal

Dins lo mond vegetal, de moleculas odorantas (atrasenta e/o rebutanta, fitormònas) jogant tanben un ròtle major.

Subretot d'interaccions ecologicas fòrtas amb los pollenizators (abelhas, parpalhons, sirfids, eca.) son en partida dependentas de redoléncias floralas ; Lo perfum floral, l'amarum e le caractèr sucrat del nectar - per un dosatge equilibrat de las substàncias atrasentas e rebutantas - que garantisson a las plantas una reproduccion optimala. La redoléncia d'una flor, subretot per aquelas que se fan pollinizar de nuèch (cabrifuèlh per exemple) a un doble ròtle: atraire e menar los pollenizators que son mercejats per de nectar e de pollèn. La planta emet tanben de compausants que fan lo nectar pron amar per que l'insècte ne lève pas tròp o per alunhar de consumidors de nectar que serián pas capables de fecondar aquela espècia.
La planta emet tanben de substàncias protectritz per la seuna flor e pels organs d'aquela flor (son de compausats insecticidas e fongicidas toxics coma la nicotina pel tabat. Foguèt mostrat que de brots de tabat salvatge (Nicotiana attenuata) geneticament modificats per produire cap de nicotina o de benzalacetòna o los dos al còp (perfum que contribuís a l'odor del cacau, del gensemin e de la majofa) son plan mens fecondadas e produson fins a 5 còps mens de granas.

Istoric del perfum utilizat per l'Òme

Vas per perfum roman, sègle III AbC.

Carta publicitària, 1881.

Vaporizador de perfum, URSS, vèrs 1965.

Dempuèi lo neolitic, l'òme se freta amb d'esséncias e aromatas benlèu per impressionar las presas qu'anava percaçar.Fòrça tauletas cuneïfòrmas nos mòstran que l’usatge e lo comèrci del perfum èra conegut pels Sumerians. Totes los pòbles antics ne faguèron una granda consomacion, coma los Egipcians (Alexàndria possedava de grandas fabricas de perfums amb per basa la canèla e d'encens: kyphi, Mendesien; los prèires-perfumaires los utilizavan en fumigacions) e los Grècs que se perfumavan coma los Dieus lo fasián amb ambrosia e per obtenir lor proteccion e benvolença. Quitament s’i aguèt un usarge profane (las femnas l’utilizavan per seduire, los atlètas grècs èran massats amb d'òli perfumada per far créisser la los performàncias, los ostals grècs èran aspergits de perfums qu'aurián agut de vertuts medicinalas), èra subretot utilizat dins la practicas religiosas (ofrendas als dieus que las estatuas èran onchadas, embaumament dels còrs). Las tecnicas de produccion essent rudimentàrias, e lo demorèron fins a la fin de l'Edat Mejana: los produchs èran trissats, bolhits, pregnat de matèrias grassas, e s'utilizava subretot de ruscas, de resinas, de racinas o des matèrias animalas servissent de basa (ex : musc) o de fixators. Un dels parfums mai utilizats èra l’encens, produch d’en primièr a Oman, e que contribuiguèt fòrça a la creacion dels reialmes d’Arabia. Per exemple, l’encens (nomenat « Escalièr del Cèl ») es citat 118 còps dins la Bíblia, que 113 dins l’Ancian Testament. Son tanben citats la cinnamoma, l’acant, la mirra, lo nard, lo realgar, lo safran o la calamèla odoranta. Lo comèrci del perfum tanben faguèt la prosperitat de la vilas fenicianas e grègas. Es lo cas entre autre de Chipre, que de nòu perfums venguèron al vam, utilizant las flors (ròsa, liris, cotèla, gensemin), o encara de Corint, que passa per la ciutat avent comercializat de vases de perfum (ariballas e alabastras). Los Romans contunhèron a utilizar los perfums, mas faguèron pas de novelums, sonque remplaçament de la tèrre cuècha pel veire per la confeccion dels flascons.

L'Edat Mejana crestiana sembla gaire aver fach usatge de perfums (la Glèisa se mesfisiá d'aqueles « artificis del diable »), sonque jos forma d'enguents, pomadas, balmes, crèmas, encens, òlis perfumats, corona de flors e pendent de ceremonias religiosas. Los Arabis, mèstres de las rotas de las espècias, portavan de China e d'Índia d'aromatas e las tecnicas, coma la destillacion desvolopada entre lo sègle IX e XII. Dempuèi l'Edat Mejana nauta, los dignitaris Francs e Lombards receptavan de Bagdad, Còrdoa o Damasc d'aromats e enguents a la basa de perfums fòrça afinats. Importèron d'Índia d'esséncias eissida del pin, de la mirta, le cèdre o la cinnamoma. Pasmens, los Crosats portèron d'Orient d'òlis e pèl perfumats, d'esséncias coma lo musc, l'ambre e lo santal. Lo parfum venguèt alara element d'igièna e de la teleta, quitament se cresiá a las vertuts medicinalas. Aprèp las crosadas, la consomacion sembla aumentar, sobretot jos forma de bolas de sabon e d’aiga de ròsa.

Lo grand trebolum se faguèt a la fin de l'Edat Mejana e à la Renaissença (amb l'estampariá qu'autregèt la difusion d'òbras sus las tecnicas de perfumariá), amb dos novelums: d’un caire lo perfeccionament de l’alambic, amb un sistèma de refregiment facilitant la destillacion; d'un autre la descobèrta de l’alcoòl etilic, permetent de donar al perfum un supòrt autre que d'òlis o grassas. Aquel supòrt a per avantatge de plan dissòlvre los òlis e grassas e de las far s'evaporar progressivament. Lo primièr alcolat celèbre en Occident es l’Aiga de la Reina d'Ongria (sègle XIV), distillat a basa de romanin e d’esséncia de terebentina. S'agís encara d'un elixir, es a dire lo medicament mai preciós que se beviá o que se fretava. L'usatge en Occident de solucions alcoolizadas coma diluent dels perfums remonta al sègle XIV quand Arnaut de Vilanòva aprenguèt dels Arabis lo procediment de destillacion e l'espandiguèt en Euròpa (que venguèt aquerida sonque al sègle XVIII), entre autre una maceracion de fuèlhas e de flors dins una aigardent qu'assimila a la solucion alquimica d'aur potable. Lo perfum venguèt al vam en Occident a mesura que l'igièna reculava. S’utilizava entre autre per amagar las marridas odors e perfumar los vestits, subretot los gants, o los ventalhs, lo mestièr de perfumaire essent alara associat a aquel de gantièr coma Jean-François Houbigant. La vila de Grassa venguèt la capitala del perfum, s'experimentèt de nòvas tecnicas permetent de reculhir melhor l'esséncia de flors fragilas. Al sègle XVIII, se perfumava tot, dempuè lo còrs fns als vestits e autres accessòris, subretot los cuèrs. Mas calguèt esperar encara un sègle per veire aparéisser lp vaporizador. L'aiga de Colonha, locion de santat fòrça aimada per Loís XV o Napoleon I^èr, èra prescricha pels mètges per fretadís o per injeccion fins al sègle XIX.

La darrièra revolucion se faguèt vèrs 1860, amb lo vam industrial e publicitari que las consequéncias son considerablas: condicionament fabricat en seriá (fins alara la perfumariá èra sus comanda), apareisson dels grands magasins que democratizan la perfumariá e subretot arribada dels primièrs produchs de sintèsi, ligadas al desvelopament de la quimia organica (per exemple lo Trèfle incarnat a basa de salicilat d'amil de L.T. Piver en 1896. Paul Poiret creèt en 1911 la marca les Parfums de Rosine, iniciant la generacion dels costurièrs-perfumaires. La perfumariá modèrne èra nascuda. Lo perfumaire que se professionaliza distinguís alara lo luòc de venta de son luòc de produccion (usinas en periferia de las grandas vilas).

Tecnica de fabricacion dels perfums

Matèrias primièras

La basa del perfum fabricat par l'Òme de l'alcoòl que permet de solubilizar las esséncias e moleculas odorantas.

Matèrias primièras vegetalas

Flors

Las mai nòblas son sens dobte la ròsa e lo gensemin, que s'apond la tuberosa e lo rizòma de cotèla. Las autras flors mai utilizadas son la violeta (las fuèlhas subretot), la Flor d'irangièr (o neroli), l'mimòsa, lo narcís e solide la lavanda, sens oblidar l’ilang-ilang, flor originari de las illas de l’ocean Indian. Lo vam d'aquelas flors varia segon los temps. Lors esséncias son a l'ora d'ara mai sovent donadas mai o mens, per de mesclas de moleculas aromaticas sinteticas, çò que ne merma fòrça lo prètz.

Fruchs

Los fruchs utilizats en perfumariá son gaireben sonque d'agrums. Constituisson una familha olfactiva nomenadas hespéridés, fòrça presenta dins las aigas de Colonha. I a divèrsas varietats de citrons e d’iranges, coma la limeta e la bergamòta. Los autres fruchs son mai sovent de produchs de sintèsi, lo mai frequentament utilizat es la vanilha.

Autres matèrias vegetalas

Son fòrça, dempuèi los arbres fins a las èrbas mai modèstas. Dins un arbre o un arbrilhon, se pòt utilizar la rusca o la fusta (canèla, santal, cèdre, beç, gaïac), o encara la resina (encens, mirra, benjoïn, labdanum), veire las mofas que se desvolopan sus las rusca (mofa de casse). Per las plantas, s'utilizan entièras (romanin), o ben preferissèm las fuèlhas (patcholi, verbena), las racinas (vetivèr, gengibre) o las granas (cardamòme, coriandre, fava tonca).

Matèrias primières animalas

Gravadura medievala que representa la presa del musc sus un cabrit pòrtamusc.

Sièis esséncias animalas son utilizadas dins la confeccion de perfums, mai sovent a l'ora d'ara jos forma sintetica perque de questions reglamentària o d’etica empachan lor emplec. An un ròtle de fixators e s'encontran subretot dins los perfums masculins, al mens per las tres primièras.

• Lo musc, secrecion producha per un cervid mascle lo cabrit pòrta-musc. Lo musc se produch pel cabrit del Tibet per atraire la femèla (es una substància que pòt èsser solfinada a mai de 1 km a l'entorn). Per protegir l’espècia, la caça foguèt enebida e l’exportacion de musc es sevèrament reglamentada: autrescòps caliá tuar lo cabrit per prene las glandulas e ara los muscs de sintèsi son fòrça mens cars.
• Lo castòri, excrecion sebacèa del vibre. Lo castòri es eissit de las glandulas situadas entre l'anús e las partida genitalas del vibre del Canadà (mascle e feme). Aquela substància es un produch oliós que servís a impermeabilizar la forradura del vibre.
• La civeta, secrecion de l’animal del meteis nom. Lo produch s’obten per escuratge de las glandulas situadas jos la coa de l’animal.
• L’ambre gris, pèira intestinala eissida del cachalòt, que flòta pendent de long meses abans d’èsser trapat per las plajas dels oceans indian o pacific, mai sovent.
• La cira d’abelha, secrecion producha per las abelhas dins la bornat, s’extrat jos forma d’absolut (produch final) amb de solvents volatils produsent una concrèta que, lavada a l'alcoòl, dona l’absolut de cira d’abelha.
• L’hyraceum es producha pel Daman del Cap (procavia capensis), un pichon mammifèr de l'Africa del Sud qu'a l’aparéncia d’un gròs rosegaire. L’hyraceum es de l’urina rica en feromònas daissadas pels membres d’una colonia, totjorn al meteis luòc. Aprèp de sègles de vielhiment, l’urina se petrifica. Pren alara la forma d’una pèira d’un brun escur. Lo produch es alara tractat jos forma de tintura, o per dissolucion dins de solvents coma l'alcoòl. L’hyraceum es utilizat en perfumariá e en medecina tradicionala.

Matèrias primièras sinteticas

Organa de perfum.

Lo vam de la quimia a la mitat e fin del sègle XIX modifiquèt prigondament la perfumariá e las tecnicas de fabricacion. La sintèsi permetèt als perfumaires d’accedir a fòrça matèrias primièras qu’existisson pas a l’estat natural. De compausats naturals fòrça cars o plan dificils de se procurar foguèron remplaçats per de produchs sintetics. Los compausat sintetics permeton tanben dins de cases de preservar la flora (desforestacion, plantas en via d'atudament…) e la faune (los muscs sintetics preservan los animals coma la civeta o cabrit de musc).

A l'ora d'ara, aquelas moleculas sinteticas representan 98 % de la totalitat de las substàncias utilizadas en perfumariá.

Per realizar la sintèsi d’una substància, cal d’en primièr cercar los compausants (moleculas) de l’odor a reproduire en emplegant de tecnicas sofisticadas d’analisi coma l'head space. Dos possibilitats s’ofrisson alara als quimistas: l’emisintèsi o la sintèsi. L’emisintèsi es una tecnica que permet de realizar una sintèsi dempuèi una molecula naturala, tirada d’una esséncia vegetala, ja fòrça pròche d'aquela que se cerca e que se farà de transformacions: vendrà atal totalament identica a aquela desirada. La sintèsi totala, ela, torna crear los còrs dempuèi una matèria fossila eissida de la petroquimia (alcoòl, benzèn, acids, etc. coma per exemple las reaccions d’esterificacion) que correspondon a l'accion d’un acid sus un alcoòl. Una sintèsi demanda a vegada una seriá de reaccions quimicas (esterificacion, ciclizacion: far qu'una molecula lineara venga ciclica, idrogenacion, eca.). Mai i a d’estapas, mai lo produch final ven car.

Lo retorn de las matèrias primièras naturalas

Dempuèi 2008, assistissèm al grand retorn de las matèrias primièras naturalas dins la composicion dels perfums. La granda tendéncia del natural e del biologic, la paur dels efèctes nocius dels produchs quimics e de sintèsis (càncers, esterilitat ...), un retorn per l'autentic mena los ostals de perfum a formular amb d'esséncias naturalas e vertadièras de flors, plantas, de fusta

Extraccion

Laboratòri de la Perfumariá Fragonard.

Se nomena extraccion le processus que permet de transformar en esséncia una matèria primièra. Los exemples en dejos mòstran las formas tradicionalas d’extraccion, e ne prenon pas en compte de metòdes quimics utilizats ara.

• L’expression: practicada unicament amb los agrums, permet per simple pression d’extraire l’esséncia contenguda dins la rusca dels fruchs. L’operacion es ara complida amb de centrifugosas.
• La destillacion per vapor d’aiga: la matèria primièra culhida es dispausada dins un alambic, amb d’aiga que se bolhís. La vapor d’aiga transpòrta l’esséncia dins un condensador, puèi dins un separador.
• La rectificacion: las esséncias obtengudas per destillacion son a a vegadas purificadas per rectificacion jos vuèit, procedit a bassa temperatura mai respectuosa de las matèrias fragilas.
• L’enfloratge a caud: utilizat amb de petals de flors pas tròp fragilas (ròsa, narcís), consistís a la banhar dins de grassa animala que se calfa mai d'un còp. Quand las flors donèron tota lor esséncias, son getadas e remplaçadas per d’autras, fins obtencion d’una grassa pron saturada. La grassa es enseguida lavada amb d'alcoòl, fins a obtencion de l’esséncia dicha absoluda.
• L’enfloratge a caud: utilizat quand las flors son tròp fragilas (gensemin, tuberosa). Lo principi es lo meteis que per l’enfloratge a caud, mas los petals son dispausats sus de tiradors emplits de grassa freja. L’enfloratge es pas mai practicat ara d'aquel biais.
• L’extraccion per solvents: se fa amb de solvents volatils (etèr de petròli, exan, benzèn, aquel darrièr es pas mai utilizat ara) seguit en general per una extraccion a l’etanòl.
• La maceracion: practicada per obtenir las esséncias animalas, consistís a daissar macerar la matèria primièra dins de l'alcoòl.

Mesclas

Un còp las esséncias obtenguda, es lo perfumaire que farà las mesclas, per de dosatges qu'el sol ne coneis lo secret. Lo perfumaire utiliza per aquò un orguena de perfums, bóstia o estugèl de forma d’orguena contenent una seleccion dels extrachs per mesclar. Puèi lo perfum obtengut serà mesclat a un excipient, mai sovent d'alcoòl, mas tanben d’aiga e mai solvents amb una concentracion mai o mens fòrta segon lo produch que se vòl obtenir.

Aspèctes olfactius

Familhas olfactivas

Los perfums fabricats per l'Òme son tradicionalament classificats en sèt grandas familhas olfactivas, que los noms pòdon variar segon los vams:

Los « florals »

Los « florals » son fach a l'entorn d’una o mai sentors floralas. Dins aquela familha, i a de sosfamilhas coma los florals-fruitat (la mai productiva pels lançaments perfumats), los florals-boscat, los florals-verds...

Los « boscats »

Los « boscats » designan de perfums dominats per de nòtas boscadas coma lo vetivèr, lo cèdre, lo santal, lo patcholi...

Los « orientals »

Los « orientals », o ambrats, son dominats per una mescla de vanilha, de notas de balmes e de resinas coma la fava tonca, la comarina o l’opopanax, que se mesclan de nòtas de fusta, d'espècias o de flors. Es una familha fòrça larga, representada tanplan ben per las femnas que pels òmes. La familha orientala compren de sosfamilhas: los orientals buscats, los orientals-vanilhats, los orientals-florals, los orientals-especiats, los orientals-gormands...

Los « esperidis »

Los « esperidis » son bastits a basa de rusca d’agrums, e constituisson en principi la dominanta de las aigas de Colonha.

Las « falguièras »

Las « falguièras » son bastidas sus un ensems de lavanda, nòtas aromaticas, gerani, vetivèr, comarina, mofa de casse. Son a la basa de fòrça perfums masculins..

Los « chiprats »

Los « chiprats » (o chipres) forman una familha nascuda aprèp la creacion del perfum Chypre en 1917 per François Coty. Son de perfums d'en primièr bastits sus un acòrdi bergamòta nòtas florida (ròsa, gensemin…) e anant cap a un fons boscat / mofe (mofe de casse-patcholi) -labdanum.

Los « cuèrs »

Los « cuèrs » son de creacions olfactivas remembrant l'odor de cuèr ruscat. Sovent se classa aquela familha, fòrça pichona en tèrmes de lançaments, dins la familha chypre. Es portat indiferentament pels òmes o la femnas. Per donar l'odor del cuèr, s'utiliza de nòtas pirogenèas coma lo beç, l'Isobutil quinoleïna (molecula de sintèsi d'odor cuerda poderosa e leugièrament verda) e tanben d'autres compausants coma las notas animalas, la ciste labdanum, los acòrds tabat o mèl..

Descripcion d'un perfum

Es impossible de descriure un perfum fabricat per l'Òme fasent la lista dels compausants, d’un caire perque son sovent fòrça nombroses, e de l'autre perque lo perfumaire (malgrat de pressions de l’Union Europèa) es pas obligat de comunicar la lista al public. Mas subretot, perqu'i a pas un ligam dirècte entre la quimia d'una odor e la percepcion.

Per contra, es possible de classificar un perfum segon sa familha olfactiva, e de lo descriure en foncion de las notas qu'apareisson a l'utilizar.

Classicament, un perfum se descrit per de nòtas olfactivas que se diferéncian en nòtas de tèsta (aquelas que son ligadas a la primièra impression olfactiva e son las mai volatilas), nòtas de còr (aquelas que constituisson lo còr del perfum e demòran pendent d'oras), e finalament nòtas de fons (aquelas que demòran longtemps aprèp que le perfum se vaporize e pòt demorar de meses sus un vestit).

Per exemple, vaquí la descripcion del perfum Coco de Chanel :

• Familha : miègambrat florit.
• Tèsta : bergamòta, verd.
• Còr : gensemin, ròsa, flor d'irangièr, Perseguièr.
• Fons : frangipanièr, vanilha, balmes, opopanax, santal.

Annèxes

Bibliografia

• (fr)L’ABCdaire des parfums, Flammarion, 1998.
• (fr)Les Parfums, Que sais-je ?

Articles connèxes

• odorat
• nèrvi olfactiu
• ormòna
• fitormòna
• flor, solvent
• perfumariá, vila de Grassa
• Lo perfum, roman de Patrick Süskind

Ligams extèrnes

• (fr)Bibliografia especializada sul perfum
• (fr)Societat Francesa dels Perfumaires