Wikipèdia

Ciceron

Ciceron (en latin Marcus Tullius Cicero), nascut lo 3 de genièr 106 ab JC, a Arpino en Itàlia e mòrt lo 7 de decembre de 43 ab JC a Formia, foguèt un òme d’Estat, avocat e un autor roman.

Naissença3 de genièr 106 ab JC
Arpino
Mòrt7 de decembre de 43 ab JC
Formia
DistincionsPater patriae, Iperator
modificar Consultatz la documentacion del modèl

Ciceron es conegut coma un dels esperits pus versadís de la Roma antica. Foguèt el que presentèt als romans las escòlas de la filosofia grèga e desvolopèt un vocabulari filosofic en latin, se distinguissent coma un lingüista, traductor, e filosòf. Un orador remirable e un avocat de primièra, Ciceron pensava probablament que sa carrièra politica èra sa realizacion majora. Uèi, es apreciat dempuèi per son umanisme e sos trabalhs filosofics e politics. Sa correspondéncia abondanta, subretot adreiçada al seu amic Titus Pomponius Atticus, aguèt fòrça influéncia, e foguèt a l'origina de l'art epistolar rafinat dins la cultura Europèa. Cornelius Nepos, lo biograf de Titus Pomponius Atticus al sègle I ab.C., comentèt que las letras de Ciceron contenián tant de riquesa e de detalhs "sus las inclinasons dels òmes importants, las flaquesas dels generals, e las revolucions dins lo govèrn"[1] qu'assabentavan son lector subre l'istòria del periòde.

Pendent la segonda mitat bassacada del sègle I ab.C., marcada per las guèrras civilas e per la dictatura de Juli Cesar, Ciceron sostenguèt un retorn al govèrn republican tradicional. Pasmens, sa carrièra coma òme d'Estat foguèt marcada per d'inconsisténcias e una tendéncia a cambiar de posicion en responsa a las mudanças del clima politic. Son indecision se pòt atribuir a sa personalitat sensibla e impressionabla: teniá un aclinament a reagir d'un biais exagerat quand i aviá de mudanças politicas e privadas. "Auriá pas pogut suportar la prosperitat amb mai de mestresa e l'adversitat amb mai de coratge!" escriguèt Gaius Asinius Pollio, un òme d'Estat e istorian roman qu'èra son contemporanèu[2][3].

La vida

modificar

Primièrs ans

modificar

Ciceron nasquèt e 106 ab.C. a Arpino, una vila sus un puèg, a cent quilomètres al sud de Roma. Per aquò, pr'aquò foguèsse un grand mèstre de retorica e composicion latina, Ciceron foguèt pas "Roman" dins lo sens tradicional, e totjorn se sentiguèt envergonhat pendent tota sa vida.

Durant aquel periòde de l'istòria romana, s'òm voliá èsser considerat coma una persona de cultura, èra necessari de parlar grèc e latin. La nauta classa romana atal preferissiá utilizar la lenga grèga dins la correspondéncia privada, sabent que teniá d'expressions pus rafinadas e precisas, pus subtilas, e en partida per causa de la granda varietat de mots abstraches. Ciceron, coma la majoritat de sos contemporanèus, foguèt educat amb los ensenhaments dels antics filosòfs, poètas e istorians grècs. Los professors pus eminents de l'art oratòri dins la nauta classa tanben foguèron grècs[4]. Ciceron utilizèt sa coneissença de la lenga grèga per traduire fòrça concèptes teorics de la filosofia grèga en latin, presentant aqueles atal a una granda audiéncia. Foguèt la seuna educacion que lo liguèt amb l'elèit roman tradicional[5].

Lo seu paire foguèt un ric Equites (cavalièr roman) amb bons contactes a Roma. Mas aguèt de problèmas de santat que li permetèron pas de dintrar dins la vida publica; per aquò estudièt fòrça. Se sap pauc sus la seuna maire, Hélvia, foguèt una molhèr coma las autras femnas d'importants ciutadans romans responsabla de l'ostal. Lo seu fraire, Quinto, escriguèt una letra per dire que foguèt una femna d'ostal prudenta[6].

L'escais-nom: Ciceron, en latin, significa «céser». Los Romans tenguèron costuma causir escais-noms vertadièrs. Plutarc expliquèt que lo nom foguèt originalament donat a un del seu aujòl perque tenguèt uma croseta sus la punta del nas que semblèt un céser. Plutarc diguèt tanben que se prepausèt a Ciceron de cambiar aquel nom pejoratiu quand decidiguèt de dintrar en politica, mas refusèt, disent que el, Ciceron serà pus gloriós que Marc Aurèli Escauro ("amb cavilhas cofladas") e Caius Valerius Catullus ("Canhòt")[7].

 
Jove Ciceron legissent, fresca de 1464 Colleccion Wallace.

Segon Plutarc, Ciceron foguèt un estudiant fòrt talentò, que formacion atraguèt l'atencion de tota Roma[8], aquò li donèt l'oportunitat d'estudiar la lei Romana jos Quinto Mucio Cevola[9]. D'autres estudiants foguèron Servius Sulpicius Rufus (que venguèt avocat, un dels rars que Ciceron considerava èsser superiors a el meteis dins lo domeni legal), e Tito Pomponio Atico. Venguèron amics de Ciceron per la vida, e Pomponio (que pus tard recebèt lo nom d'"Atico" per causa de son amor per la cultura ellenica) venguèt lo principal conselhièr e sosten emocional de Ciceron.

Ciceron volguèt seguir una carrièra al servici public civil passant los Cursus honorum. En 90 ab.C.–88 ab.C., Ciceron serviguèt Gnaeus Pompeius Strabo e Lucius Cornelius Sulla durant la Guèrra Sociala (91–88 a.C.), semblèt aver pas gaire d'interès per la vida militar. Ciceron foguèt, abans tot, un intellectual. Ciceron debutèt sa carrièra d'avocat vèrs 83-81 ab.C.. Son primièr plaid important conegut en 80 a.C., foguèt la defensa de Sexto Roscio, acusat de parricidi[10]. D'acceptar aquel plaid foguèt un acte coratjós: lo parricidi èra considerat coma un crime orrible, e las personas acusadas pe]] e las personas acusadas per Ciceron, foguèron favorits del dictator Sula. La defensa de Ciceron foguèt un acte desfisança indirècte al dictator, e lo seu plaid foguèt fòrt o sufisent per que siá absolgut Roscio.

En 79 ab.C., Ciceron partiguèt en Grècia, Anatolia e Ròdes, benlèu per fugir la colèra de Sula[11]. Ciceron viatgèt a Atenas, ont tornèt encontrar Tito Pomponio Atico, qu'èra vengut ciutadan onorari d'Atenas e presentèt Ciceron a d'Atenencs importants. A Atenas, Ciceron visitèt los luòcs sagrats dels filosòfs. Lo seu major ensenhant en retorica foguèt Apolonio Molon de Ròdes. Ensenhèt a Ciceron una forma d'oratòria pus extensa e mens intensa que vendrà caracterizar l'estil individual de Ciceron.

A la fin dels ans 90 e lo començament dels 80 ab.C., Ciceron se passionèt per la filosofia, çò qu'aguèt una granda importància dins sa vida. Introduguèt la filosofia grèga a çò dels romans e desvolopèt un vocabulari filosofic latin. En 87 ab.C., lo cap de l'Acadèmia fondada per Platon a Atenas tres cents ans abans, arribèt a Roma. Ciceron "inspirat per un extraordinari zèl per la filosofia"[12], s'assetèt entosiasta a sos pès e beguèt la filosofia de Platon, arribant a dire que Platon èra son dieu. Admirava subretot lo seriós moral e politic de Platon, mas tanben respectava son imaginacion. Pr'amor, Ciceron refusèt la teoria de las Idèas d'aquel.

La seuna familha

modificar

Ciceron se maridèt benlèu amb Teréncia a 27 ans, en 79 ab.C. Segon las costumas de la nauta classa de l'epòca, foguèt un maridatge de convenéncia, mas perdurèt armoniosament aperaquí trenta ans. La familha de Teréncia èra rica, pr'amor aguèsse origina nòbla, aviá de ligams familials amb la plebs, los Terenti Varrones, e correspondent a las ambicions politicas de Ciceron tan sul plan economic coma social. Teréncia aviá una mièja sòrre (o benlèu cosina) nomenada Fabia, que venguèt Verge Vestal, çò que foguèt un grand onor. Teréncia foguèt una femna independenta e (citant Plutarc) "tenguèt mas interès dins la carrièra politica de son espós al punt que daissèt los afars de l'ostal"[13]. Foguèt una femna piosa e benlèu amb pès sus tèrra.

Dins los ans 40 ab.C., las letras de Ciceron a Teréncia venguèron pus cortas e frejas. Se planguèt a sos amics que Teréncia lo aguèt traït, mas expliquèt pas en quin sens. Benlèu lo maridatge simplament podèt pas s'arrengar amb la pression del tumulte politic de Roma. Se divorcièron en 45 ab.C. A la fin de 46 ab.C., Ciceron se maridèt amb una jove patriciana, Publilia. Se ditz que Ciceron aviá besonh del sieu argent, especialament puèi tornar pagar la dòt de Teréncia[14]. Aquel maridatge durèt fòrça pauc temps.

Pasmens son maridatge amb Teréncia siá de convenéncia, Ciceron aguèt una granda afeccion per la seuna filha Tulia[15]. Quand s'amalautiguèt subran en febrièr de 45 a.C. e moriguèt, Ciceron demorèt abatut. "Perdèri la unica causa que me ligava a la vida" escriguèt a Ático[16]. Ático lo propausèt de venga lo visitar las primièras setmanas dempuèi aquel eveniment, per que lo consòle. Dins la granda bibliotèca d'Atico, Ciceron legiguèt tot çò que los filosofs grècs avián escrit sobre per vencre la tristesa, "mas la meuna dolor desrota tot consolament"[17]. Juli Cesar, Brutus e Servius Sulpicius Rufus li envièron letras de condolenças[18][19].

Cicero esperava que lo seu filh Marcus Tullius Cicero Minor venguèsse filosòf coma el, mas Marcus volguèt èsser militar. Rejuntèt l'armada de Pompèu em 49 ab.C. e dempuèi la desrota de Pompèu a Farsalia em 48 ab.C., foguèt perdonat per Juli Cesar. Ciceron l'envièt cap a Atenas per estudiar coma un discípol del filosòf peripatetician Cratipus en 48 ab.C., mas lo jove aprofechèt l'abséncia "de l'uèlh vigilant de lo seu paire" per "manjar, beure e èsser astruc"[20].

Òbras

modificar

Ciceron foguèt declarat un pagan juste per la Glèisa Catolica, e per aquò fòrça de sas òbras foguèron preservadas. Sant Agustin e d'autres faguèron de citacions de "La republica" e "Las Leis", e li devèm que podèm recrear fòrça de sos trabalhs. Ciceron tanben creèt un concèpte abstrach de dreches, se basant sus la lei antica e costuma. Dels libres de Ciceron, sièis sus la retorica demòran, tanben, en partida, uèit libres sus la filosofia. De sos discorses, oitanta uèit foguèron transcriches, mas a pena cinquanta uèit sobrevisquèron.

Carrièra publica

modificar
 
Marcus Tullius Cicero

Questor

modificar

Sa primièra carga foguèt aquela de Questor, un trabalh d'administracion publica dins diferents domenis. Ciceron serviguèt coma questor en Sicília Ocidentala en 75 ab.C. e mostrèt una granda onestat e integritat. Amb resultat, los benaüroses Sicilians demandèron a Ciceron que procedisca contra Verres, un governador de Sicília, que pilhèt l'illa. L'acusacion contra Verres foguèt un grand succès juridic per Ciceron. Dempuèi lo procès, Ciceron venguèt a la plaça de Hortensius, avocat de Verres, lo melhor orador de Roma. Son art oratòri foguèt considerat un grand art dins la Roma antica, e una esplech important per espalhar la coneissença e se far conéisser, perque aviá fòrça pauc de mejans de comunicacion regulars dins la nauta.

Ciceron se formèt dins un temps de confusion civil e de guèrra. La victòria de Sula (primièra de fòrça guèrras civilas) donèt luòc a uma enfraestructura constitucionala que sabotèt la libertat, o la valor fondamentala de la Republica Romana. Las reformas de Sula esforcèron la posicion dels Equites, aquò argumentèt lo poder politic d'aquela classa. Ciceron foguèt un eques Italian e un novus homo, mas subretot foguèt un constitucionalista roman. Mas lo optimates jamai lo acceptèron realamente, portèron tort a sos esfòrces per reformar a la Republica al meteis temps que preservèt la constituicion. Foguèt pasmens capable de reüssir lo cursus honorum, ocupant cadun postes exactament a l'atge pus jove possible: Questor en 75 ab.C. (31 ans), Edil en 69 ab.C. (37 ans), e Praetor en 66 ab.C. (40 ans), ont serviguèt coma president del Tribunal de las Reclamacions. Foguèt dempuèi elegit Cònsol a 43 ans.

Ciceron e Pompèu

modificar

Cònsol

modificar

Ciceron foguèt elegit Cònsol en 63 ab.C. Son cocònsol aquela annada, Caius Antonius Hibrida, aguèt un ròtle minor. Desjoguèt una conspiracion per tombar la Republica, capitada per Catilina. Lo Senat balhèt a Ciceron lo drech d'utilizar lo Senatus Consultum Ultimum (declaracion de lei marciala), e faguèt per l'ocasion faguèt quatre discors (las famosas Catilinárias), que fin a uèi son exemples de primièra do son estil retoric.

 
Ciceron denóncia Catilina, fresca per Cesare Maccari, 1882-1888.

Catilina fugit e daissèt en plaça d'autres conspirators per empurar la revolucion de dedins, al meteis temps que Catilina auriá atacat la vila amb una armada de "descaigut e fanatics onèstes"[21].

Puèi lo Senat decidiguèt lo castig de los conspirators. Coma lo país estava jos la lei marciala, e aviá paur que las opcions normalas (assignacion a domicili o exili), foguèron pas sufisentas per reprovar la menaça contra l'Estat. La majoritat dels Senators volèron la "pena extrèma", mas fòrça foguèron dissuadits per Juli Cesar. Marcus Porcius Cato Uticensis (Caton lo jove) defendèt la pena de mòrt e tot lo Senat d'acòrdi. Ciceron ordenèt que los conspirators foguèsson empreisonats a Tullianum, ont foguèron estranglats. Ciceron el meteis acompanhèt l'ancian cònsol Publius Cornelius Lentulus Sura, un dels conspirators, a Tullianum. Ciceron recebèt lo titre onorific "Pater Patriae" per aver reprimit la conspiracion, mas dempuèi visquèt amb la paur d'èsser jutjat o exiliat per aver condemnat ciutadans Romans a mòrt sens jutjament.

Exili e retorn

modificar

En 60 ab.C., Juli Cesar convincèt Ciceron per èsser membre del grop format per el meteis, Pompèu e Crassus, çò que pus tard foguèt nomenat lo Primièr Trionvirat. Ciceron refusèt perque suspectava qu'aquò aguèt nogut la Republica[22].

En 58 ab.C., Publius Clodius Pulcher, tribun dels plebèus, introduguèt una lei (Leges Clodiae) que amenacèt d'exili a qual que faguèt executat un ciutadan Roman sens jutjament. Ciceron, qu'executèt membres de la conspiracion de Catilina sens un jutjament, e que atraguèt la colèra de Clódius per avar desjogat son alibí dins un procès, tombèt jos la nòva lei. E foguèt exiliat. Arribèt a Tessalonica, en Grècia, lo 23 de Mai de 58 ab.C[23][24][25]. L'exili lo faguèt caire en depression, coma se pòt veire dins una letra a Aticus que pensava se suicidar[26]. Dempuèi lo nòu Tribun Titus Anius Papianus Milan votèt en favor del retorn de Ciceron. Tornèt en Itàlia lo 5 d'agost de 57 ab.C., a Brundisium[27]. Foguèt acolhit per una multitud e per la seuna querida filha Tulia[28].

Ciceron tornèt integrar la politica, mas perdèt dins una ataca contra una lei de Cesar. La conferéncia en Luca, en 56 ab.C., forcèt Ciceron a cambiar la seuna posicion e a suportar lo Trionvirat. Amb aquò, Ciceron tornèt a sos trabalhs literaris e daissèt la politica pels ans seguents [29].

La Guèrra Civila de Juli Cesar

modificar
 
Caius Julius Caesar.

La luta entre Pompèu e Juli Cesar venguèt pus intensa en 50 ab.C. Ciceron causiguèt lo costat de Pompèu. Quand Cesar invasiguèt Itàlia en 49 ab.C., Ciceron fugiguèt de Roma. Cesar temptèt d'atraire la favor de Ciceron, mas aquel sortiguèt d'Itàlia e viatgèt a (Dyrrachium), na Illíria ont Pompèu estava[30]. Ciceron dempuèi viatgèt com las fòrças de Pompèu fins a Farsalia en 48 ab.C.[31]. Perdèt a fe dins la competéncia e intencions del grop de Pompèu. Aprèp la victòria de Cesar a Farsalia, Ciceron tornèt a Roma, mas amb prudéncia. Cesar perdonèt e Ciceron temptèt de mantenir son trabalh politic, esperant que Cesar ressusite la Republica e sas institucions.

Dins una letra a Varrus lo 20 d'abril de 46 ab.C., Ciceron empurèt una estrategia jos la dictatura de Cesar. Pasmens, foguèt completament susprés per l'accion dels Liberatores, qu'assassinèron Cesar en 44 ab.C.. Ciceron foguèt pas dins la conspiracion, mas los conspirators foguèron certan que auriá simpatizat amb eles. Marcus Junius Brutus nomenèt Ciceron e li demandèt que restaure la Republica quand levèt lo punhal ensangnosit aprèp l'assassinat[32]. Dins una letra escrita en febrièr de 43 ab.C. a Trebonium, un dels conspirators, Ciceron, diguèt que desegèt aver èsser convidat a "aquel gloriós branquet de las Ides de Març"[33]! Ciceron venguèt un cap popular pendent lo periòde d'instabilitat aprèp l'assassinat. Aviá pas gaire de respècte per Marc Antòni, que se voliá vengar dels assassins de Cesar. En cambi de l'amnistia dels assassins, Ciceron faguèt que lo Senat que considère pas César coma un tiran.

Oposicion amb Marc Antòni, e mòrt

modificar
 

Ciceron e Marc Antòni venguèron dos òmes pus importants de Roma: Ciceron foguèt lo pòrtavotz del Senat, e Marc Antòni lo cònsol, cap de la faccion Cesariana, e executor oficial del testament de Cesar. Los dos òmes jamai foguèron en amistat. Quand Octavian, l'eretièr e filh adoptiu de Cesar, arribèt en Itàlia en abril, Ciceron empurèt un plan contra Marc Antònia. En setembre, Ciceron comencèt a atacar Marc Antònio dins una seria de discors nomenat Filipicas[34].

Ciceron apuièt Decimus Junius Brutus Albinus per èsser governador de la Gàllia Cisalpina e influencièt lo Senat per que declare Marc Antòni coma un enemic de l'Estat. Mas lo plan de Ciceron manquèt. Marco Antòni e Octavianus se reconcilièron e venguèron aliats, amb Lepidus, formant lo Segond Triunvirat dempuèi las batalhas del Forum Gallorum e de Mutina[35].

Ciceron foguèt atacat en justícia viciosament. Se sorprenguèt lo 7 de decembre de 43 ab.C. Abandonant sa vila, Formias dins una litièra anant sus còsta, ont esperava de s'embarcar cap a Macedònia [36], quand los assassins, Herenius (un centurion) e Popilium (un tribun), arribèron[36].

 
Ciceron a gaireben 60 ans, bust de marbre.

Aprèp que foguèt descobèrt, los darrièrs mots de Ciceron serián estats: "I a pas res que dega èsser mal fat, soldat, mas tempta de me tuar corrèctament." Faguèt la colada la tèsta fòra de la litièra mostrant que voliá pas resistir. Segon Plutarc, Herenius lo matèt primièr, e puèi li copèt la tèsta. Segon los òrdres de Marc Antòni, las mans, qu'escriguèron las Filipicas, foguèron tanben cortadas e nemadas amb la tèsta al Forum Roman[37]

Lèg

modificar

Ciceron foguèt un escrivan talentós e energic, amb un interès dins una granda varietat de tèmas en acòrdi amb las tradicions filosoficas e ellenisticas. La qualitat e accessibilitat de sus tèxtes favorizèron la grand distribucion e inclusion dins los programes escolars. Son trabalhs es pus influent de la cultura Europèa, e fins a uèi constituisson un còrpus pus importants del material primari per escriure e revisar l'istòria romana.


Bibliografia

modificar
  • Saylor, Steven. Sangue romano. Roman istoric sus lo quotidian e lo trabalh de Ciceron, quand èra avogat, al comença de sa carrièra.
  • Caldwell, Taylor. Um pilar de ferro. 5.ed., Rio de Janeiro: Record, 2006. ISBN 85-01-01661-6

Ligams extèrnes

modificar

Nòtas e referéncias

modificar

<references>

  1. ↑ Cornelius Nepos, Atticus 16, trans. John Selby Watson
  2. ↑ Haskell, H.J.:"This was Cicero" (1964) p.296
  3. ↑ Castren and Pietilä-Castren: "Antiikin käsikirja" /"Handbook of antiquity" (2000) p. 237
  4. ↑ Rawson, E.:"Cicero, a portrait" (1975) p.8
  5. ↑ Everitt, A.:"Cicero: The Life and Times of Rome's Greatest Politician" (2001) p.35
  6. ↑ Rawson, E.: Cicero, a portrait (1975) p.5-6; Cicero, Ad Familiares 16.26.2 (Quintus to Cicero)
  7. ↑ Plutarco, Cicero 1.3–5
  8. ↑ Plutarch, Cicero 2.2
  9. ↑ Plutarco, Cicero 3.2
  10. ↑ Rawson, E.: "Cicero, a portrait" (1975) p.22
  11. ↑ Haskell, H.J.: "This was Cicero" (1940) p.83
  12. ↑ Rawson:"Cicero, a portrait" (1975) p. 18
  13. ↑ Rawson, E.: "Cicero, a portrait" (1975) p.25
  14. ↑ Rawson, E.: Cicero p.225
  15. ↑ Haskell H.J.: This was Cicero, p.95
  16. ↑ Haskell, H.J.:"This was Cicero" (1964) p.249
  17. ↑ Cicero, letras a Ático, 12.14. Rawson, E.: Cicero p. 225
  18. ↑ Rawson, E.:Cicero p. 226
  19. ↑ Cicero, Samtliga brev/Collected letters
  20. ↑ Haskell, H.J.: This was Cicero (1964) p.103- 104
  21. ↑ Cicero, In Catilinam 3.2; Sallust, Bellum Catilinae 40-45; Plutarch, Cicero 18.4
  22. ↑ Rawson, E.: Cicero, 1984 106
  23. ↑ Haskell, H.J.: This was Cicero, 1964 200
  24. ↑ Haskell, H.J.: This was Cicero, 1964 p. 201
  25. ↑ Plutarch. Cicero 32
  26. ↑ Haskell, H.J.: "This was Cicero" (1964) p. 201
  27. ↑ Cicero, Samtliga brev/Collected letters (in a Swedish translation)
  28. ↑ Haskell. H.J.: This was Cicero, p. 204
  29. ↑ Grant, M: "Cicero: Selected Works", p67
  30. ↑ Everitt, Anthony: Cicero pp. 215.
  31. ↑ Plutarch, Cicero 38.1
  32. ↑ Cicero, Second Philippic Against Antony
  33. ↑ Cicero, Ad Familiares 10.28
  34. ↑ Appian, Civil Wars 4.19
  35. ↑ Plutarch, Cicero 46.3–5
  36. ↑ 36,0 et 36,1 Haskell, H.J.: This was Cicero (1964) p.293
  37. ↑ Dião Cássio, Roman History 47.8.4
Recuperada de « https://oc.wikipedia.org/w/index.php?title=Ciceron&oldid=2379817 »