Reialme de Valéncia

Lo Reialme de Valéncia (var. Reiaume de Valéncia) es l'ancian reialme apertenent a la Corona d'Aragon qu'abastava granda part de las actualas tèrras valencianas. Uèi lo jorn lo Rei d'Espanha contunha ostentant lo títol de Rei de Valéncia.

Tecnicament, lo reialme existiguèt mentre va èsser en vigor los Furs de Valéncia, a comptar del 1261 fins als Decrèts de Nòva Planta lo 1707. Totun, aquel nom s'utilizèt fins al sègle XIX e s'utiliza sovent per qualques tradicions, coma per exemple la Cavalcada del Reialme dins las fèstas de Falhas.

Formacion

La conquista

Fasas de conquista del Reialme de Valíncia fins a l'actual País Valencian

En las Corts de Tortosa de 1225, lo rei Jaume E lo conqueridor acordèt amb la siá noblesa lo besonh per expansion cap a las tèrras pel sud, alavetz dominadas per flacs governants arabes (vejatz de Reialmes Taifa). Lo procès de conquista comencèt amb lo grèu fracàs del sètge sus Peníscola en pas comptar amb la preséncia militar aragonesa.

Un torn conquistat las Ilhes Balears, los esfòrces militars de Jaume E se redirigiren cap als territòris islamics del sud. L'an 1233 se planifiquèt la campanha a Alcanyiz, desvolopada en tres estapas:

• La primièra dirigida entre lo 1225 e lo 1232 dins las tèrras del litoral nòrd e la frontièra amb lo Reialme d'Aragon, amb lo falhit sètge de Peníscola e las conquistas de Ares, Morella, Borriana e Peníscola.
• La segonda abasta fins al limit sud de la taifa de Valéncia amb la conquista de Valéncia (1238) e las tèrras planas fins al Xúquer, per o far las corts generalas de Montson de 1236 concediguèron l'ajuda necessària e lo papa Gregori IX donèt a l'entrepresa lo caractèr de crosada. Lo Puig se prenguèt en agost de 1237, amb lo fracàs d'una esquadra enviada pel rei de Tunis en auxili de Valéncia. Las capitulacions se signèron lo 28 de setembre e lo rei dintrèt dins la vila lo 9 d'octòbre.
• La tresena fasa abasta dempuèi 1243 fins a 1245 e crompan dempuèi lo limit nòrd de la taifa de Dénia e arriba fins als limits estipulats per la conquista entre Aragon e Castelha en lo Tractat de Almizra l'an 1244, signat entre Jaume E e l'enfant Alfons de Castelha per delimitar los airals de reconquesta de las Coronas de Castelha e Aragon. Las tèrras al sud de la linha Biar-Busot-La Vila Joiosa demorèron reservadas per Castelha.

Posteriorament, los territòris del Reialme de Múrcia situats al nòrd de la riba del Segura son incorporats al reialme de Valíncia per Jaume II après la Senténcia Arbitral de Torrelles (1304) e Elx (1305).

La creacion del reialme

Pintura mural dins lo castèl d'Alcanyiz que representa l'intrada de Jaume E d'Aragon a Valéncia en 1238

La noblesa aragonesa considerava las tèrras conquistadas a Valéncia coma una prolongació de los sieus senyorius. Jaume E, mas, aviá un estil politic extratemporani que se poiriá a l'ora d'ara nomenar coma federalisme, tal coma que se demostrèt l'establiment de la Cancelleria de Barcelona, e unas corts privatives per cada reialme, causa que permeté la creacion d'una consciéncia diferenciadora de cada territòri pendent lo sieu reinatge. Aital, convertiguèt Valéncia en un quite reialme (1239), en formant una entitat politica, juridica, e economica pròpria exprimida en los Furs de Valéncia, las Corts Valencianas, moneda pròpria, e joncha dinàsticament a la Corona d'Aragon, fach que provoquèt lo airada reaccion de la noblesa aragonesa. Per'mor de contrarestar la noblesa insubordinada, lo rei favoriguèt decididament las municipalitats e la borgesiá, e autregèt posteriorament dins la Vila de Valéncia una organizacion politica e administrativa: la costum, de caractèr municipal, que foguèt revisada l'an 1251. Los Foris te consuetudines Valentiae foguèron confirmats pel rei l'an 1271 e s'estendèron per tot lo reialme malgrat l'oposicion de la noblesa aragonesa, desitjosa de manténer la siá legislacion, causa que generèt una lucha foral pas resolguda fins al 1329 amb lo triomfe dels furs valencians, e las modificacions que lo 1344 establiguèron lo regim de governacions.

Lo repoblament

Lo reialme foguèt repoblat principalament per catalans e aragoneses, e mai se pendent longtemps la populacion musulmana contunhèt d'èsser majoritària fins al sègle XVI, quand èra encara un tèrç de la populacion. S'abans la lei islamica aviá discriminat de crestians e josieus abans de la reconquesta, la fauta de respècte de la part dels crestians envèrs los pactes e las capitulacions signadas amb los mudéjars en la paissièra de Valéncia, que i aviá lo compromís de protegir las riquesas dels musulmanes, las siás cresenças, la siá lenga, la siá legislacion, entre autras, portèron a constantas tensions socialas. L'an 1251, per aplacar las tensions Jaume E ocupèt la vila de Xàtiva promulgant un edicte lo 22 de setembre amb condicions de rendicions doças pels musulmanes, equivalentes a las signadas a Valéncia. Contraposadament, Lo papa Climent IV presionava infructuosament a Jaume E perque esborrèsse tota preséncia islamica a lo sieu reialme, coneixedor de las siás prigondas conviccions religiosas, per restaurar lo caractèr crestian de las tèrras. Reüsiguèt pas recebut que la musulmana èran una importanta capa sociala trabalhadora malaisida de substituir.

Revòltas mudéjars

Los mudéjars, abitants musulmanes del reialme de Valíncia, protagonizèron tres revòltas que metèron en grèu perilh lo jove reialme, totas elas lideradas pel cabdill A lo-Azraq. En la primièra d'elas (1244), e amb l'ajuda de Castelha, s'arribèt a far independent del reialme los territòris al sud del Xúquer. En la segonda (1248-1258), A lo-Azraq foguèt prèste d'aucir Jaume E en una emboscada, mas fin finala las tropas de la confederacion aragonesa recuperèron, sens gaire resisténcia, totas las plaças perdudas. A lo-Azraq foguèt capturat e desterrat del reialme. Fin finala, la tresena revòlta (1276), s'estendèt per totas las comarcas del sud de l'ancian reialme de Valíncia. A lo-Azraq foguèt mòrt en aquela revòlta, mas lo sieu filh contunhèt de la liderar.

Las governacions e lo viregnat

Lo Reialme de Valíncia foguèt dividit en doas governacions après l'incorporacion del nòrd del Reialme de Múrcia, la de Valéncia e la d'Oriola que reveniá, aquela darrièra, dins las tèrras acabadas d'incorporar. La Governacion de Valéncia èra dividida en tres territòris que correspondián a las governacions de l'ancian Reialme abans de la dicha incorporacion: la Governacion de Xàtiva o dellà Xúquer, per la zòna compresa entre Xixona e lo Xúquer, la Governacion de Castelló o dellà Uixó, pel territòri al nòrd del Uixó, e lo governador de Valéncia aviá jurisdiccion entre lo Xúquer e lo Uixó, en mai de la supervision de los sieus lloctinents a Xàtiva e Castelló. Cal remarcar mas que pendent qualques periòdes la Governacion de Xàtiva foguèt independenta de la de Valéncia e doncas aquela supervision existiguèt pas.

Lo 1520, en mantenent las governacions, que perdèron granda part de la siá importància politica, s'establiguèt lo virregnat de Valéncia amb lo nomentament de Diego Hurtado de Mendoza y Lemos, que foguèt lo detonant de la Revòlta de las Germanies.

Los desparièrs atacs que palesaven la feblesa de la defensa del litoral faguèron crear lo 1594 lo Batalhon de la Milícia Efectiva del Reialme de Valíncia, una armada defensiva del reialme, amb dètz mil òmes destinats a respondre a quin atac que siá, mas amb la percaça dels moriscos lo 1609, quand s'expulsèron unas 135.000 personas al Reialme de Valíncia, 33%-34% de la populacion. Pauc après debanèt encara la Revòlta de Espadà, mas lo supòrt e informacion que donavan als assaltants, la quantitat e virulència dels atacs davalèt, e lo batalhon anèt en redusint la siá mesura amb los ans.

Politica contemporanèa

Pendent la Guèrra de Succession espanhòla, malgrat qu'en un primièr moment sostenguèron a Felip de Borbó, après 1705, los estats de la Corona d'Aragon s'alinhèron amb lo pretendent Carles d'Àustria, qu'ofrissiá de gatges sincères de per çò qu'es de las libertats tradicionalas, e foguèt proclamat rei de Valéncia a Dénia lo 17 d'agost del 1705.

Los Decrèts de Nòva Planta del 1707 substituiguèron las doas governacions del reialme per onze corregiments amb facultats executivas e judicialas, mas lo nom "Reialme de Valíncia" se contunhèt d'utilizar per se far referéncia al territòri valencian, per exemple a las Corts de Cadis. Amb la division provinciala espanhòla, lo 1833, lo mot acabèt en desapareissent, substituit pel de "Region Valenciana".

Amb la Transicion espanhòla lo movement blaver volguèt recuperar lo tèrme "Reialme de Valíncia", per'mor de nomenar aital l'actuala Comunitat Valenciana, en contraposició del tèrme País Valencian. Es aquò, fondamentalament, çò qu'a generat un fòrt criticisme vèrs aquel tèrme. A l'ora d'ara, en terminologia academica s'utiliza lo tèrme "Reialme de Valíncia" per se far referéncia unicament al periòde 1238-1707.

Vejatz tanben

• País Valencian
• Edat mejana al País Valencian
• Istòria de Valéncia
• A lo-Al Andalós
• Valéncia e la percaça dels moriscos

Bibliografia

• (Castelhan) Vicente Coscollá Sanz, La Valencia musulmana[1]