Mustafa Kemal Atatürk

Mustafa Kemal Atatürk (vèrs 1881, Tessalonica - 10 de novembre de 1938) es un generau e òme d'Estat turc de la premiera partida dau sègle XX e de l'entre doas guèrras. Oficier partisan d'una modernizacion radicala de l'Empèri Otoman, venguèt pauc a pauc famós gràcias a sei succès durant la Guèrra Italoturca, lei Guèrras Balcanicas e la Premiera Guèrra Mondiala. Considerat coma lo sauvaire de Constantinòble a la batalha dei Dardanèls (1915-1916), s'opausèt au desmembrament de l'Empèri organizat per leis Aliats a la fin dau premier conflicte mondiau. Estructurèt rapidament un movement nacionalista e modernizator que reprimiguèt victoriosament leis insureccions dei minoritats etnicas anatolianas (Curds, Armènis), rebutèt leis atacas grègas e reversèt lo sultanat otoman.

Mustafa Kemal Atatürk

Primièr ministre de Turquia entre:
3 de mai de 1920 - 24 de genièr de 1921
President de Turquia entre:
29 d'octobre de 1923 - 10 de novembre de 1938
Predecessor:	cap
Successor:	İsmet İnönü
Data de naissença:	19 de mai de 1881 (data oficiala)
Luòc de naissença:	Selânik, Tessalonica, Grècia
Data de decès:	10 de novembre de 1938
Luòc de decès:	Istambol, Turquia
Profession:	militar (general)
Partit politic:	Cumhuriyet Halk Partisi (CHP)
Signatura:

En 1923, Mustafa Kemal obtenguèt la proclamacion de la Republica de Turquia e n'en venguèt lo premier president. Adoptèt una politica de modernizacion accelerada en rompedura totala amb lo passat otoman de la region, accusat dau declin dau pòble turc. Transformèt ansin leis institucions e lo drech segon lo modèl occidentau (laïcizacion de l'Estat, adopcion de còdis juridics modèrnes...), ordonèt la construccion d'infrastructuras modèrnas (rotas, camins de fèrre...) per permetre lo desvolopament de l'agricultura e comencèt l'industrializacion de la peninsula anatoliana. En despiech de quauquei revòutas a la fin deis ans 1920, sa politica foguèt globalament sostenguda per la populacion e Kemal prenguèt lo nom d'Atatürk, lo « Paire dei Turcs », en 1934. Moriguèt quatre ans pus tard en causa de problemas de santat recurrents.

Après sa mòrt, venguèt l'objècte d'un culte de la personalitat coma fondator de la Turquia modèrna. Uei, es totjorn considerat coma un eròi nacionau. Son retrach es ansin present dins totei leis institucions dau país e dins la màger part deis ostaus. Lo jorn de son decès es l'objècte de commemoracions particularas.

Biografia

Jovença e formacion

Mustafa Kemal nasquèt dins una familha d'origina païsana entre decembre de 1880 e mai de 1881 dins la vila de Tessalonica. L'istoriografia oficiala fixa sa data de naissença au 19 de mai de 1881 per establir un liame amb lo començament de la Guèrra d'Independéncia Turca lo 19 de mai de 1919. Son paire, Ali Riza Efendi (1839-1888), èra un oficier intrat dins lei doanas otomanas. Puei, venguèt marchand de fusta mai moriguèt en 1888 en laissant sa esposa e seis enfants dins una situacion precària. Sa maire, Zübeyde Hanim (1857-1923), èra una femna fòrça religiosa e relativament educada segon lei critèris de la societat turca dau periòde. En particular, sabiá legir e escriure. Lo pareu aguèt sièis enfants mai quatre moriguèron joves en causa de la difteria ò de la tuberculòsi.

Per ajudar sa familha, Mustafa Kemal deguèt rapidament arrestar l'escòla per trabalhar en cò d'un oncle, païsan dins la region de Tessalonica. Venguèt pastre mai après de conflictes amb un pòpe e un imam locau, sa maire acceptèt de lo tornar mandar dins una escòla de la vila. En despiech de son oposicion, Mustafa Kemal se dirigiguèt vèrs d'estudis militars e foguèt acceptat en 1896 a l'Escòla dei Cadets de Monastir. Ambiciós, realizèt d'estudis brilhants e descurbiguèt lei matematicas, la literatura, l'istòria e la filosofia dei Lutz. Aprenguèt tanben lo francés. En 1902, poguèt ansin intrar a l'Acadèmia de Guèrra de Constantinòble. Ne'n sortiguèt tres ans pus tard amb lo grade de luòctenent.

L'intrada en politica e l'ascension dins l'armada

L'estudiant modernista

Declin de l'Empèri Otoman de 1798 a 1920.

A la fin dau sègle XIX, l'Empèri Otoman èra dins un estat de declin avançat. A l'exterior, aviá perdut plusors territòris en Euròpa e sa subrevida èra unicament la consequéncia dei rivalitats entre leis autrei poissanças en Orient Mejan. En particular, França e lo Reiaume Unit protegissiá lo mantenement de l'Empèri per empedir una presa dei Destrechs per la marina militara russa. A l'interior, per agravar la situacion, lei possibilitats de reformar l'Estat èran totalament blocadas. D'efiech, lei finanças e lo comèrci èran largament passats sota contraròtle estrangier e, après divèrsei temptativas mancadas de modernizacion, lo sultan èra ostil ai projèctes de reformas. Un clergat fòrça conservator, e de còps reaccionari, lo sosteniá.

Mustafa Kemal descurbiguèt aquela situacion durant son sejorn a Monastir. D'efiech, la vila èra un centre d'agitacion e fòrça organizacions secrètas i existián. Sei publicacions permetèron a Mustafa Kemal de legir lo trabalh de filosòfs coma Montesquieu, Voltaire ò Rousseau. Adoptèt pauc a pauc un ponch de vista modernista e escriguèt dins un jornau clandestin plusors articles per denonciar la dominacion estrangiera e la corrupcion de l'administracion oficiala. Puei, venguèt lo cap d'un ceucle estudiant favorable a de reformas radicalas. Pasmens, lo grop foguèt denonciat per un espion e arrestat en 1904. Pasmens, après quauquei setmanas de preson, foguèron liberats en causa de l'abséncia de pròvas. Mustafa Kemal foguèt alora mandat dins un regiment de cavalariá basat en Siria.

Dins aquò, aquel alunchament l'empachèt pas de perseguir seis activitats politicas. Amb d'autreis oficiers desirós de fondar una nacion modèrna e independenta, fondèt lo movement Patriá e Libertat. Ne'n venguèt lo cap e donèt una orientacion revolucionària au grop que son objectiu èra lo reversament dau sultan. L'organizacion se desvolopèt ben mai lo terren sirian èra pauc favorable a una accion còntra lo poder centrau. Kemal demandèt donc son transferiment en Euròpa onte foguèt estacat a l'Estat major de la III^a Armada de Tessalonica.

La rompedura amb lei Joves Turcs

Article detalhat: Joves Turcs.

Retrach d'Enver Pacha, una dei figuras centralas dau movement Union e Progrès a partir de 1908.

En Tessalonica, Mustafa Kemal assaièt de crear una seccion de Patriá e Libertat mai se turtèt a l'influéncia dau movement « Union e Progrès ». Ben installat, son comitat èra en favor de l'institucion d'una monarquia constitucionala, modèl fòrça frequent dins lei monarquias europèas dau periòde. Kemal jonhèt lo movement mai intrèt rapidament en conflicte amb sei caps, especialament Enver Pacha. Ne'n foguèt donc excluch.

En 1908, leis oficiers d'Union e Progrès organizèron un còp d'Estat e prenguèron lo poder sota lo nom de Joves Turcs. Kemal participèt pas a l'insureccion. Pasmens, en 1909, sostenguèt lei revolucionaris còntra una temptativa dau sultan Abdulhamid II, sostengut per lo clergat, de tornar prendre lo poder. D'efiech, gràcias a sa posicion dins l'Estat major de l'armada, poguèt metre au servici dei modernistas la màger part dei fòrças de Tessalonica.

Per lo remerciar, lo govèrn novèu lo nomèt cap de l'Estat major de la III^a armada. En 1910, foguèt tanben encargat de reorganizar l'escòla de formacion deis oficiers de Tessalonica. Pasmens, lei relacions entre Kemal e Union e Progrès demorèron marridas. D'efiech, Kemal èra ostil au desvolopament de l'influéncia estrangiera dins l'Empèri. Ansin, denoncièt lo raprochament amb Alemanha mai demorèt isolat. En 1911, decidèt donc d'arrestar son activitat politica per se concentrar a sa carriera militara.

Lo generau victoriós

Lei succès militars en Libia e dins lei Balcans

Article detalhat: Guèrra Italoturca.

En 1911, Itàlia ataquèt Tripolitània, lo nòrd-oèst de la Libia actuala. Isolada e pauc desvolopada, la província otomana aviá de mejans fòrça limitats per assegurar sa defensa. Trípol foguèt aisament conquistada per una pichona tropa de 1 500 marins italians. Mustafa Kemal foguèt volontari per combatre dins la region e obtenguèt un pòste dins la region de Tobrok. En decembre, organizèt la defensa de la vila e capitèt d'arrestar una ofensiva italiana dins lo sector. Puei, lo 22, repossèt leis Italians. Tres mes pus tard, après divèrsei desfachas otomanas en Cirenaïca, Kemal recebèt lo comandament de la region de Derna. Gràcias a l'arribada de renfòrç e de pèças d'artilhariá, leis Otomans menacèron lei linhas italianas mai la situacion s'estabilizèt après lo mandadís d'unitats italianas suplementàrias. Finalament, en octòbre de 1912, Constantinòble foguèt obligat de cedir ai demandas de Roma après lo començament dei Guèrras Balcanicas.

Article detalhat: Guèrras Balcanicas.

Evacuat de Libia amb la signatura de la patz amb Itàlia, Mustafa Kemal tornèt trobar un Empèri Otoman dins una situacion fòrça malaisada après lei premiers combats de la Premiera Guèrra Balcanica. D'efiech, leis armadas otomanas desplegadas en Euròpa èran estadas duraments batudas per lei fòrças d'una coalicion de país balcanics gropant Serbia, Montenegro, Grècia e Bulgaria. Kemal foguèt nomat cap d'Estat major d'una division encargada de protegir Gallipoli per empachar la presa dei Dardanèls per lei Bulgars. Gràcias a una bòna organizacion de sa defensa, la division arrestèt uech atacas. Dins aquò, l'operacion foguèt arrestada car lei tropas otomanas engatjadas èran menaçadas per doas armadas bulgaras. En consequéncia, Serbia e Bulgaria poguèron enceuclar sensa dificultat Andrinòple que capitulèt après cinc mes de sètge lo 26 de març de 1913.

Pasmens, lei venceires trobèron ges d'acòrdi per dessenhar lei frontieras novèlas. Lo 18 de junh, Bulgaria ataquèt seis èx-aliats. En retorn, foguèt atacada per Serbia, Montenegro, Grècia e Romania. L'Empèri Otoman aprofichèt la situacion per reprendre lo combat e reconquistar Andrinòple lo 23 de julhet. La division de Kemal participèt amb succès ais operacions e Constantinòble poguèt ansin gardar lo contraròtle de la Tràcia Orientala.

La batalha dei Dardanèls

Mustafa Kemal sus la premiera pagina d'un jornau turc publicat en octòbre de 1915 durant la batalha dei Dardanèls.

Article detalhat: Batalha dei Dardanèls.

Après la Segonda Guèrra Balcanica, Kemal s'opausèt a la reorganizacion de l'armada otomana per Alemanha. Après una promoccion au grade de luòctenent-coronèu, foguèt alunchat gràcias a una mission d'agent militar en Bulgaria. Pasmens, en novembre de 1914, l'Empèri Otoman jonhèt leis Empèris Centraus e declarèt la guèrra a l'Entenduda. Kemal foguèt afectat a l'armada dau generau Otto Liman von Sanders qu'èra cargada de protegir lei Dardanèls. Sa mission principala foguèt de crear la 19^a division avans de la dirigir vèrs lo sud de la Peninsula de Gallipoli.

L'ataca deis Aliats còntra lei Destrechs comencèt lo 25 d'abriu de 1915. La division de Kemal ocupava un deis objectius principaus de la fòrça de desbarcament. Capitèt de resistir e de blocar l'avançada dei tropas australianas. Gràcias a son ròtle dins la còntra-ofensiva Kemal foguèt promòugut coronèu. Durant lei setmanas seguentas, Kemal enregistrèt una revirada importanta amb la pèrda d'un regiment d'elèit e un succès de remarca que permetèt de blocar definitivament l'avançada australiana. Puei, participèt ai combats que menèron a la revirada de la darriera ofensiva britanica còntra lei defensas turcas (21-22 d'aost). Après aquela desfacha, leis Aliats decidèron d'adoptar una actitud defensiva dins lei Dardanèls e abandonèron la region en genier de 1916. Per son ròtle decisiu dins la defensa otomana d'aost, Mustafa Kemal foguèt nomat generau. Venguèt tanben una personalitat famosa dins l'Empèri.

La fin de la Premiera Guèrra Mondiala

La participacion decisiva de Mustafa Kemal a la victòria otomana dei Dardànels melhorèt pas sei relacions amb lei Joves Turcs. Segon eu, faliá aprofichar la situacion per arrestar l'aliança amb Alemanha e signar una patz separada amb l'Entenduda. Per aquela rason, lo grand vizir Talaat Pacha li refusèt lo pòste de ministre de la Guèrra. Au contrari, foguèt mandat en Caucàs sus un frònt segondari per reorganizar lei tropas otomanas en dificultat còntra lei Rus. Durant aquelei combats, rescontrèt lo coronèu İsmet İnönü que venguèt, pus tard, un de sei collaborators principaus. Gràcias a la Revolucion Russa, lei fòrças de Kemal infligiguèron plusors desfachas ai tropas russas desorganizadas. Pasmens, après la presa de Bitlis, Kemal foguèt mandat sus lo frònt sud onte lei Britanics èran a menaçar Siria. I demorèt gaire car foguèt tocat per lo paludisme.

Durant sa convalescéncia a Constantinòble, recebèt d'oficiers opausats a la preséncia alemanda. A la mòrt dau sultan Mehmed V (1909-1918), assaièt tanben de convéncer son successor, Mehmed VI (1918-1922), d'adoptar son ponch de vista. Pasmens, son projècte capitèt mau e Kemal deguèt s'entornar en Siria. Nomat cap d'una 7^a armada reducha a quauqueis unitats mau armadas e demoralizadas, assaièt de lei reorganizar. Una crisi de colica nefretica l'empachèt de perseguir aquel esfòrç e lei fòrças britanicas, numericament ben superioras, passèron lei defensas de la 7^a armada sensa dificultats lo 19 de setembre de 1918. Amb lo rèsta de son armada, Kemal se retirèt a Alèp. Amb leis autrei caps otomans arribats dins la vila, decidèt d'abandonar Siria per protegir Anatolia. Lo 26 d'octòbre, sei tropas i arrestèron una ataca de la cavalariá indiana. Dins aquò, quatre jorns pus tard, l'Empèri Otoman signèt un armistici amb leis Aliats.

Aqueu tractat marquèt la desfacha de l'Empèri. Leis Aliats obtenguèron lo drech d'ocupar lei Destrechs e lei tunèus dei Monts Taurus. Poguèron tanben ocupar sièis províncias armènis dins lo nòrd-èst d'Anatolia. Enfin, Constantinòble deguèt desmobilizar son armada. Rapidament, de tropas aliadas, principalament grègas e italianas, assaièron d'ocupar mai de territòris.

L'eròi de la Guèrra d'Independéncia de Turquia

L'organizacion de la resisténcia turca en Anatolia

Tre la fin de 1918, Kemal refusèt lei pèrdas territòrialas anonciadas per l'armistici de Mudros. Decidèt donc d'aprofichar la situacion (Empèri vencut, govèrn prisonier dei Britanics, menaças estrangieras...) per organizar un movement de resisténcia populara en Anatolia. Lo desbarcament grèc dins la region d'Esmirna favorizèt lo desvolopament de l'insureccion. En mai de 1919, Kemal foguèt encargat per lo govèrn de reprimir la resisténcia. Pasmens, son ròtle dins son organizacion foguèt rapidament denonciat e lo sultan Mehmed VI ordonèt son arrestacion.

Amb l'ajuda de plusors oficiers coma Ali Fuat Cebesoy, Rauf Orbay ò Refet Pacha, Kemal organizèt militarament son movement sota la direccion d'un Estat major unic. Obtenguèt lo sostèn dei païsans anatolians e d'una partida de l'armada regulara. De mai, fòrça militars refusavan de seguir leis òrdres donats per lo sultan en causa de la pression exercida per la garnison britanica de Constantinòble sus lei decisions dau govèrn. Pauc a pauc, Mustafa Kemal capitèt donc de constituir un govèrn provisòri en Anatolia, sostengut per lei partisans de l'independéncia de Turquia.

Dau Congrès de Sivas a l'eleccion de la Granda Assemblada Nacionala

Turquia après lo Tractat de Sèvres (1920).

Durant l'estiu de 1919, lei caps militars que sostenián Mustafa Kemal decidèron d'organizar un congrès popular dins la vila de Sivas. Inaugurat lo 4 de setembre, aqueu congrès reüniguèt tres delegats eissits de cada districte dau país e formèt pauc a pauc lo govèrn provisòri de l'insureccion. Pasmens, Mehmed VI gardava una certana legitimitat. Anoncièt la dissolucion dau govèrn e la convocacion d'eleccions generalas. Aquò permetèt d'isolar Kemal e la populacion turca elegiguèt un parlament qu'acceptèt de se reünir a Constantinòble.

Dins aquò, lei parlamentaris èran ostils a una partida importanta dei concessions promesas ais Aliats per lo sultan. En març de 1920, lei Britanics dispersèron lo parlament. Puei, lei venceires de la guèrra impausèron la signatura dau Tractat de Sèvres. Aquela patz entraïnava la pèrda d'Esmirna e de la màger part de l'Anatolia Orientala. Kemal retrobèt alora rapidament de partisans. En abriu, s'alièt amb l'Union Sovietica per combatre leis Aliats. Obligats de desmobilizar sei fòrças per contentar son opinion publica, leis Aliats laissèron Grècia sometre Turquia.

En parallèl, per legitimar son poder, Kemal ordonèt l'eleccion d'una Assemblada Nacionala que se reüniguèt a Ankara lo 23 d'abriu de 1920. Lei deputats designèron un comitat executiu que declarèt assumir la direccion dau país. La guèrra civila comencèt còntra lo govèrn de Mehmed VI qu'utilizèt sei poders de califa per declarar eretics seis adversaris. Après quauquei victòrias inicialas, lo Tractat de Sèvres privèt lei fòrças dau sultan dau sostèn popular.

La Guèrra d'Independéncia

Turquia après lo Tractat de Laussana (1923).

Mustafa Kemal durant una inspeccion de tropas turcas lo 18 de junh de 1922.

Article detalhat: Guèrra d'Independéncia Turca.

Lo tèrme de Guèrra d'Independéncia Turca gropa plusors conflictes que se debanèron en Anatolia de 1919 a 1922. Opausèron lei fòrças kemalistas ai tropas dau sultan, a l'armada grèga e ai movements populars formats a l'entorn dei minoritats curdas e armènis. Regardant l'armada dau sultan, lo descrèdit dau sobeiran e lei condicions impausadas per lo Tractat de Sèvres (limitacion de l'armada a 15 000 òmes...) reglèt lo problema. La màger part dei militars inicialament fidèus a Mehmed VI ralièt lei kemalistas. Lo sultan perdiguèt ansin pauc a pauc tota autoritat. Lo 1^èr de novembre de 1922, poguèt opausar ges de resisténcia au vòte de l'abolicion dau sultanat per l'Assemblada Nacionala.

En 1920, l'armada dau generau Kazim Karabekir bateguèt lei Curds e leis Armènis. Lei territòris laissats ai Curds per leis Aliats foguèron totalament reconquistats. Armenia deguèt restituir lei districtes d'Artvin, d'Ardahan e de Kars. Lo rèsta de son territòri foguèt integrat dins l'Union Sovietica onte formèt la RSS d'Armenia. Lo Tractat de Kars, signat lo 13 d'octòbre de 1921, permetèt d'acabar aqueu conflicte. Lo meteis mes, Kemal obtenguèt la signatura d'un acòrdi amb França que permetèt la liberacion de Cilícia. París acceptèt de denonciar lo Tractat de Sèvres e de sostenir l'independéncia turca, çò que permetèt de liberar aperaquí 100 000 òmes.

D'efiech, la menaça pus importanta èra aquela representada per Grècia. D'efiech, lei Grècs dispauvan de 180 000 òmes e èran a menar d'ofensivas per agrandir lo territòri annexat a l'entorn d'Esmirne. En 1920, aqueleis atacas se turtèron a una resisténcia turca mai e mai dura. Pasmens, en octòbre, la mòrt dau rèi Alexandre I^èr entraïnèt lo retorn de Constantin I^èr. Reversat durant la Premiera Guèrra Mondiala en causa de sa simpatia per Alemanha, perdiguèt rapidament lo sostèn deis Aliats. De mai, fòrça oficiers grècs ostils au rèi quitèron l'armada. Aquò aguèt de consequéncias rapidas sus l'eficacitat dei tropas grègas que foguèron batudas a proximitat dau vilatge d'Inonu entre decembre de 1920 e març de 1921. Puei, una ofensiva grèga en direccion d'Ankara foguèt arrestada a la batalha de Sangari (14 d'aost - 13 de setembre de 1921). Aquela desfacha afebliguèt lei Grècs e leis Aliats reconoguèron la necessitat de revisar lo Tractat de Sèvres. Pasmens, l'armada ellèna capitèt de restablir de linhas a l'entorn d'Esmirna. Finalament, lei Turcs, sota la direccion personala de Mustafa Kemal, rompèron lei defensas grègas a la batalha de Dumlupinar (26-30 d'aost de 1922) e intrèron a Esmirna lo 9 de setembre.

Article detalhat: Tractat de Laussana.

Après l'incendi dei quartiers grècs d'Esmirna e l'evacuacion malaisada dei fòrças grègas presentas en Anatolia, leis Aliats impausèron la fin dei combats ai Grècs. L'armistici de Mudanya, conclut lo 11 d'octòbre de 1922, enterinèt aquela decision. La patz foguèt restablida amb lo Tractat de Laussana signat lo 24 de julhet de 1923. Reconoguèt la reconquista dei territòris ocupats per lei tropas kemalistas e donèt au país sei frontieras actualas. La region dei Destrechs foguèt desmilitazida mai Turquia obtenguèt la retirada de totei lei tropas estrangieras. La mesa en plaça de limitacions de circulacion dei naviris èran tanben possibla en temps de guèrra. Aquò confiermèt la victòria dei fòrças de Mustafa Kemal que foguèt subrenomat lo Gazi (lo « Victoriós »).

Leis acòrdis de Laussana organizèron tanben lo transferiment fòrçat de populacions importantas entre Grècia e Turquia. Ansin, 1,5 milions de Grècs deguèron quitar Anatolia per anar en Grècia, çò qu'entraïnèt la disparicion de la màger dau poblament grèc en Asia Menora. En retorn, 500 000 Turcs foguèron expulsats de Grècia. Per Turquia, aquò foguèt una pèrda importanta mai permetèt au país de suprimir lei revendicacions grègas sus lei regions occidentalas d'Anatolia.

Lo cap d'Estat

L'abolicion dau Sultanat

La victòria còntra Grècia foguèt un dei factors que permetèt a Mustafa Kemal d'obtenir l'abolicion dau Sultanat. Pasmens, lo clergat conservator demorava un obstacle important per son projècte de fondar una republica nacionala, independenta, omogenèa e laïca segon lo modèl francés. Lo sostèn de la populacion, fòrça estacada a l'islam e a sei tradicions, èra tanben pas assegurat. Per faciar aqueu problema, transformèt donc lei comitats de resisténcia de son movement en partit politic. Dich Partit Republica dau Pòble (CHP), aquela organizacion aviá per objectiu de federar a l'entorn de sa persona totei lei partisans de la modernizacion dau país.

Pasmens, lo CHP obtenguèt pas la majoritat absoluda ais eleccions d'aost de 1923. Mai lei faccions de l'Assemblada arribèron pas a trobar un acòrdi per dirigir lo país. Deguèron donc demandar l'ajuda de Kemal que formèt un govèrn amb de membres de son partit. Puei, lo 29 d'octòbre de 1923, proclamèt la republica e venguèt lo premier president de Turquia. Egalament cap suprèm dei fòrças armadas, podiá presidir l'Assemblada e chausir İsmet İnönü coma cap de son govèrn. Enfin, fixèt la capitala a Ankara.

Tre 1925, aquela politica laïca suscitèt la revòuta dau cap curd Cheikh Saïd (13 de febrier - 27 d'abriu de 1925). Malaisada, la repression s'acabèt per la mòrt de 20 000 soudats turcs, de 40 000 insurgents e de 250 000 civius. Cinc ans pus tard, una segonda insureccion, la revòuta de Menemen aguèt luòc. Un còp de mai, lo govèrn mandèt l'armada per reprimir un grop d'insurgents islamistas mai lo movement se difusèt dins plusors vilas entraïnant d'arrestacions. La democratizacion dau regime, iniciada en 1926, foguèt tanben suspenduda per eliminar tota contestacion politica.

La laïcizacion e l'occidentalizacion

Après la proclamacion de la republica, la laïcizacion e l'occidentalizacion deis institucions e de la societat foguèt lo premier aisse major dei reformas de Mustafa Kemal. Per aquò, quatre transformacions majoras aguèron luòc. La premiera foguèt l'abolicion dau Califat car lo califa, gardian de la fe, podiá s'opausar ais innovacions kemalistas gràcias a son autoritat espirituala. En despiech de la resisténcia acarnada dei conservators, l'Assemblada Nacionala acceptèt de votar en favor de l'abolicion lo 3 de març de 1924. La meteissa lèi organizèt la secularizacion de l'Estat, especialament aquela dei tribunaus. Decidèt tanben de remplaçar lo drech musulman per de còdis juridics modèrnes.

L'emancipacion de la femna turca foguèt un autre element important de la politica kemalista. Son estatut personau foguèt plus fixat per l'islam, la poligamia foguèt enebida e divèrsei lèis permetèron a la femna de refusar de tradicions ancianas coma la repudiacion, lo pòrt dau veu ò lo harèm. L'ensenhament conoguèt d'evolucions similaras. Leis escòlas religiosas, compres crestianas, foguèron sarraduras ò laïcizadas. De programas e de metòdes europèus foguèron adoptats. Aquelei reformas de l'educacion devián permetre l'emergéncia d'un elèit intellectuau e scientific occidentalizat.

Pasmens, sensa esperar le resultat d'aquelei reformas, Mustafa Kemal introduguèt d'autrei transformacions coma l'adopcion dau Còdi civiu soís, dau Còdi comerciau alemand, dau Còdi penau italian, dau sistèma metric e dau calendier gregorian. Ordonèt tanben de cambiaments radicaus en matèria vestimentària. En 1926, lo pòrt dau fès, considerat coma lo « simbòl de l'ignorància e dau fanatisme », foguèt enebit e assimilat a un atemptat còntra la seguretat de l'Estat. Dos ans pus tard, l'escritura dau turc foguèt latinizada. Au nivèu de la familha, l'usatge dau patronim, relativament rara, venguèt obligatòria. Per aquò, mostrèt l'exemple en adoptant « Atatürk » (lo Paire dei Turcs) coma nom d'ostau lo 24 de novembre de 1934.

Lei transformacions economicas

Per Mustafa Kemal, se la transformacion dei lèis e dau sistèma educatiu èran de necessitats per ragantar l'Occident, lo desvolopament economic èra tanben una obligacion. D'efiech, en causa de son declin e de sei blocatges intèrnes, l'Empèri Otoman aviá negligit la mesa en plaça d'infrastructuras modèrnas. L'industria èra quasi inexistenta e l'agricultura èra dominada per de mòdes de produccion arcaïcs. L'introduccion de metòdes modèrnes foguèt donc encoratjada dins l'agricultura (engrais, maquinas, aigatge...). Aquò permetèt d'aumentar la superficia cultiva de 1,829 milions d'ectaras en 1925 a 6,338 milions en 1938. En parallèl, la produccion de cerealas passèt de 849 000 tonas a 6,8 milions. Aquò permetèt de norir corrèctament la populacion que passèt de 13 a 18 milions d'abitants durant lo meteis periòde. Per sostenir aqueu desvolopament, de trabalhs importants foguèron organizats per bastir de rotas e de camins de fèrre.

Pasmens, la politica economica e industriala de Mustafa Kemal se turtèt a l'especializacion etnica que predominava dins l'espaci otoman. D'efiech, lei Turcs ocupavan principalament de posicions de païsans, de foncionaris e de soudats. Lo comèrci, lei bancas, l'industria e l'artesanat èran tengudas per lei Grècs e leis Armènis que quitèron lo país après la Guèrra d'Independéncia. De mai, per assegurar l'omogeneïtat etnica de Turquia, Kemal adoptèt una politica de repression còntra leis aspiracions dei minoritats etnicas, en particular lei Curds. D'un biais generau, lei projèctes industriaus kemalistas foguèron donc alentits per la manca de personaus qualificats. En 1925-1926, aquò entraïnèt una crisi economica – agravada per la revòuta curda de 1925 – que favorizèt l'union dei maucontents dau movement kemalista. Probablament dirigit per Cavit Pacha, un èx-ministre dei Turcs Joves, un complòt se creèt per reversar Mustafa Kemal. Pasmens, lo projècte foguèt descubèrt per la polícia. Plusors caps dau CHP foguèron arrestats. Certanei foguèron executats e d'autrei condamnats a l'exili coma Rauf Orbay.

Una autra particularitat de la pensada economica kemalista foguèt son estacament a l'independéncia financiera dau país. D'efiech, refusèt de remplaçar lei financiers grècs ò armènis per de financiers occidentaus. Refusèt tanben l'ajuda financiera de l'URSS en despiech de la collaboracion tecnica entre lei dos país. En plaça, amb de mejans limitats, metèt en plaça un sistèma bancari tengut per l'Estat. Dins aquò, lei ressorsas financieras disponiblas per industralizar Turquia demorèron totjorn feblas.

Lo restabliment diplomatic

Fotografia de Mustafa Kemal e dau rèi afgan Amanullah Khan en 1928.

En despiech de sa politica d'independéncia financiera e industriala quasi autarquica, Mustafa Kemal se preocupèt de tornar integrar Turquia sus la scena diplomatica europèa. Per aquò, desvolopèt de politicas de cooperacion ò d'amistat amb lei país vesins. Ansin, en mai de sa politica de cooperacion amb l'Union Sovietica, Ankara venguèt membre de la Societat dei Nacions (SDN) en 1932. Puei, en 1934, formèt una aliança militara amb Romania, Grècia e Iogoslavia – lo Pacte Balcanic – qu'èra destinada a empachar tot cambiament geopolitic dins la region. Enfin, en 1937, la signatura dau Tractat de Sadabad amb Iraq, Iran e Afganistan li permetèt de restaurar de liames amb d'autreis Estats musulmans.

Pasmens, lo succès pus important de la diplomacia kemalista foguèt la revision dei clausas dau Tractat de Laussana sus lei Destrechs. D'efiech, segon aquela convencion, una comission internacionala dirigida per quatre poissanças navalas (França, Reiaume Unit, Japon e Itàlia) èra encargada de susvelhar e d'assegurar la circulacion liura dei naviris dins la zòna. Turquia aviá tanben pas lo drech de militarizar la region. Signada en 1936, la convencion de Montreux restaurèt la sobeiranetat sus lo Bosfòr e lei Dardanèls. De mai, se leis autoritats turcas dèvon totjorn assegurar la circulacion liura dau trafec maritim en temps de patz, pòdon blocar lei Destrechs en temps de guèrra.

Fin de vida

Fotografia dau mausolèu d'Anitkabir en 2021.

Tre la fin deis ans 1910, Mustafa Kemal foguèt tocat per de problemas de santat. Son refús de seguir l'avejaire dei mètges agravèt pauc a pauc son estat fisic. Victimas de problemas renaus e coronaris, refusèt d'arrestar de trabalh e moriguèt finalament d'una ciròsi lo 10 de novembre de 1938 dins lo palais de Dolmabahçe a Constantinòble (venguda oficialament Istambol en 1930). Foguèt inicialament enterrat au musèu etnografic d'Ankara. Lo 10 de novembre de 1953, sei rèstas foguèron transferits dins lo mausolèu d'Anitkabir, situat a la cima d'una còla de la capitala turca.

Òbra politica

La liquidacion de l'Empèri Otoman e la fondacion de la Turquia modèrna

Mustafa Kemal Atatürk es considerat coma lo fondator de la Turquia modèrna amb sa politica de rompedura, radicala e rapida, amb lo passat otoman d'Anatolia. Aquò entraïnèt la liquidacion complèta de l'Empèri Otoman e li permetèt de crear un Estat modèrne e independent basat sus lo modèl occidentau. De mai, introduguèt de reformas importantas coma la transformacion de l'educacion, l'emancipacion de la femna e la laïcizacion de l'Estat. Pasmens, son òbra laissèt tanben de problemas que venguèron de dificultats importantas durant la segonda mitat dau sègle XX, especialament la question curda. De mai, aguent concentrat la quasi totalitat dei poders entre sei mans, Mustafa Kemal laissèt un regim autoritari sostengut per lei militars.

Lo kemalisme

Discors de Mustafa Kemal Atatürk en 1935 davant una representacion dei « Sièis Sagetas » de sa pensada.

Article detalhat: Kemalisme.

La doctrina politica desvolopada per Mustafa Kemal pòrta son nom. Es compausat de sièis elements principaus que forman lei « Sièis Sagetas » dau programa fondator de la Republica de Turquia :

• lo republicanisme tradutz la volontat de crear un Estat-nacion turc en plaça de l'Estat multinacionau otoman.
• lo populisme que representa l'ambicion de melhorar la vida vidanta dau pòble (adopcion de lèis modèrnas, emancipacion de la femna...).
• la laïcitat que marca la volontat de sortir l'Estat de l'influéncia dau clergat conservator qu'èra considerat coma un responsable major dau declin otoman. Se la libertat religiosa foguèt pas contestada, es enebida a l'interior deis institucions.
• lo revolucionarisme es un concèpte que mèscla lei principis revolucionaris e reformistas. Per Kemal, l'estat de revolucion permanenta èra necessari per empachar tot abandon dei reformas modernisatritz e per perseguir la supression dei tradicions jutjadas arcaïcas.
• lo nacionalisme tradutz l'importància de la defensa de l'independéncia nacionala dins totei lei domenis (politica, economia, industria...).
• l'estatisme marca lo ròtle tengut per l'Estat dins lo desvolopament de l'economia. D'efiech, Kemal èra intervencionista e l'activitat economica èra gerida per lo govèrn.

Lo kemalisme inspirèt fòrça caps politics en Magrèb e en Orient Mejan durant lo sègle XX. Pasmens, sa pensada pòu egalament considerada dins una perspectiva gaulliana a prepaus d'una « certana idèa de Turquia ». D'efiech, coma l'indica son testament politic, Mustafa Kemal se preocupèt subretot de tornar plaçar Turquia dins lo concèrt dei Nacions : « Laissi, coma eiretatge espirituau, ges de verset, ges de dògma, ges de règla petrificada e gelada. Mon eiretatge espirituau, es la sciéncia e la rason [...]. Tot dins aquest mond evoluís rapidament. La concepcion dau bonur e dau malastre se modifica, au fieu dau temps, en lei pòbles e leis individús. Afiermar, dins aquest contèxte, qu'avèm sauput inventar de recèptas eternalament valablas equivau a renegar l'evolucion incessanta deis idèas e de la sciéncia. [...] Degun ignòra çò qu'ai assaia de faire, çò qu'ai assaia de capitar per lo ben de la nacion turca. Aquelei que, après ieu, vourràn avançar dins mon selhatge, sensa jamai s'alunchar de la rason e de la sciéncia, vendràn meis eiretiers espirituaus ».

Lo culte de la personalitat

Tre la fin de la guèrra còntra Grècia, Mustafa Kemal foguèt l'objècte d'un culte de la personalitat. Pasmens, l'amplor d'aqueu movement demorèt limitat fins a sa mòrt. Prenguèt una importància novèla sota la direccion de son successor, İsmet İnönü, qu'utilizèt l'imatge d'Atatürk per legitimar son poder. Ansin, lo retrach de Mustafa Kemal es present dins totei lei burèus de l'administracion publica, dins leis escòlas, sus lei bilhets de banca e dins leis ostaus de fòrça familhas turcas. De monuments en son onor son presents dins la màger part dei vilas dau país e plusors infrastructuras importantas pòrtan son nom. De mai, cada 10 de novembre, leis activitats s'arrèstan en Turquia per commemorar son decès. Enfin, una lèi adoptada en 1951 enebís d'insultar publicament la memòria d'Atatürk.

Annèxas

Liames intèrnes

• Empèri Otoman.
• Guèrra d'Independéncia Turca.
• Kemalisme.
• Laïcitat.
• Tractat de Laussana.
• Turquia.

Nòtas e referéncias

Precedit per -

President de Turquia 1923 - 1938

Seguit per İsmet İnönü