Ans 1750
IstòriaModificar
1752 : dins l'estèpa, una crisi de succession a la tèsta dei Jungars degenerèt en guèrra civila entre lei princes Dawachi e Amursana. Vencut, lo segond s'enfugiguèt en China. I obtenguèt lo sostèn de l'emperaire Qianlong per conquistar son tròne en cambi de la reconóissança de la senhoriá Qing (→ 1755).
1752 : dins lo nòrd-oèst de la Peninsula Indiana, annexion dei regions de Pendjab, de Multan e de Cachemire per Afganistan. Aquò illustrèt lo declin avançat de l'Empèri Mogòl.
1754 : dins l'Empèri Otoman, mòrt dau sultan Mahmud Ièr que foguèt remplaçat per Osman III.
1754 : multiplicacion deis escaramochas entre Francés e Anglés en America dau Nòrd. Aquelei combats foguèron una causa de la Guèrra de Sèt Ans.
1755 : proclamacion de l'independéncia de Corsega per lo generau Paoli. D'institucions modèrnas foguèron rapidament creadas amb la redaccion d'una constitucion, l'adopcion dau sufragi universau (masculin e probablament femenin) ò la fondacion d'una universitat (a l'origina de l'Universitat de Corsega actuala). Una Dieta formada de deputats elegits per un mandat de tres ans foguèt creada per dirigir la Republica.
1755 : destruccion de la màger part de Lisbona per tèrratrem poderós d'una magnitud estimada entre 8,5 e 9. Lo rèi e son govèrn, qu'èran pas en vila, subrevisquèron e lo ministre Sebastião José de Carvalho e Melo organizèt rapidament lei secors (avitalhament, enterrament dei mòrts, mobilizacion de l'armada per defugir lei pilhatges). Pasmens, la catastròfa entraïnèt la mòrt de 50 000 a 70 000 abitants.
1755 : mòrt dau negus Iyasu II. Aquò accelerèt lo declin dau poder reiau etiopian amb lo començament d'una guèrra civila entre doas emperatritz assaiant d'obtenir la regéncia. Aquò permetèt au ras de Tigre, Mikael Sehul, de venir l'arbitre dei tensions entre lei clans reiaus.
1755 : consequéncia dau conflicte de 1752, començament d'una ataca chinesa còntra lei Jungars. L'emperaire Qianlong nomèt quatre khans — egaus entre elei — per dirigir lei Jungars sota sa senhoriá. Lei dos pretendents principaus au tròne jungar, Dawachi e Amursana, faguèron partida dei khans. Aquò mau contentèt Amursana que revendicava la totalitat dau poder (→ 1756).
1755 : publicacion dau Discors sus l'origina e lei fondaments de l'inegalitat entre leis òmes dau filosòf Jean-Jacques Rousseau (1712-1778). Obratge centrau de la pensada de Rousseau, amb lo Contracte sociau, aqueu tèxte depintèt l'estat de natura pròpri a la filosofia de l'autor e presentèt la proprietat privada coma la fònt de totei leis inegalitats (→ 1762).
1756 : començament de la Guèrra de Sèt Ans. Opausèt doas coalicions formadas, d'un caire, d'Anglatèrra e de Prússia e, d'autre caire, de França, d'Àustria e de Russia. Divèrseis autreis estats jonhèron lei dos camps segon seis interès e de combats aguèron luòc sus totei lei continents. Lei frònts principaus foguèron la frontiera austroprussiana, la frontiera francoalemanda, lei colonias nòrd-americanas e la Peninsula Indiana. Leis operacions inicialas permetèron ai Francés de conquistar Menòrca, importanta basa navala anglesa, e ai Prussians d'ocupar Saxònia, una region industriala rica.
1756-1759 : dins lo territòri dei Jungars, revòuta dau prince Amursana. Foguèt sostengut per una partida importanta dei Jungars, çò que menaçava lei projèctes d'expansion vèrs l'oèst de l'emperaire Qianlong. Un còrs expedicionari foguèt donc mandat per restablir la dominacion chinesa. La guèrra prenguèt rapidament un aspèct implacable qu'anava entraïnar l'exterminacion de la quasi totalitat dei Jungars (→ 1759).
1757 : per limitar l'influéncia deis estrangiers, especialament deis Europèus, en China, Pequin decidèt de limitar lo comèrci amb leis autrei país au pòrt de Canton. En mai d'aquò, l'ensenhament dau chinés foguèt enebit ais estrangiers.
1757-1758 : periòde d'estabilitat relativa dei frònts de la Guèrra de Sèt Ans amb una resisténcia eficaça dei Prussians còntra lei Francoaustrians en Euròpa e dei colons francés còntra leis Anglés en America dau Nòrd.
1759 : en America dau Nòrd, presa de Quebèc per leis Anglés, çò qu'entraïnèt l'afondrament de la resisténcia dau Canadà Francés.
1759-1762 : periòde malaisat per l'armada prussiana que deguèt abandonar una partida de son territòri e perdiguèt de desenaus de miliers d'òmes. Pasmens, leis Austrians e lei Rus mau capitèron de leis anientar.
CulturaModificar
Sciéncias e tecnicasModificar
1755 : après la destruccion de Lisbona per un tèrratrem, lo ministre portugués Sebastião José de Carvalho e Melo decidèt d'organizar una enquista sus lei causas e leis efiechs dau fenomèn. Aquò es considerat coma l'acte de naissença de la sismologia.
1755 : premiera publicacion d'una teoria generala dau calcul de variacion escricha per lo matematician alemand Leonhard Euler (1707-1783) dins son obratge intitulat Institutiones calculi differentialis (en occitan Tractat de calcul diferenciau).
1756 : descubèrta de la premiera zeolita naturala per lo mineralogista suedés Axel Frederik Cronstedt (1722-1765). Li donèt lo nom d'estilbita e comprenguèt qu'aviá descubèrta una classa novèla de mineraus (→ 1840).
DecèsModificar
- Domenico Scarlatti, musician e compositor italian.
- Johann Sebastian Bach, musician e compositor alemand.
- Mahmud Ièr, sultan otoman.
- Montesquieu, filosòf occitan.
- Osman III, sultan otoman.
- René-Antoine Ferchault de Réaumur, sabent francés.
- Tokugawa Yoshimune, shogun de Japon.