Istòria d'Africa

L'istòria d'Africa comença amb l'aparicion de l'espècia umana dins la bana d'Africa, fa unes 2,5 milions d'annadas. Puèi, de pòbles se formèron, se desvelopèron, e s'espandiguèron sul territòri african. Vèrs la fin de la Preïstòria, Sahara, qu'èra alara format de grands lacs, venguèt arid e desseparèt l'Africa en dos. L'istòria de l'Africa del Nòrd se mesclava alara a aquesta de la mar Mediterranèa, e l'Africa subsahariana se desvelopèt d'esperela.

Africa precoloniala

L'Africa del Nòrd, brèç dels berbèrs foguèt jos la dominacion quora dels fenicians (per exemple amb los establiment de Cartage al nòrd èst de l'actuala Tunisia) al milleni Ièr abans nòstra èra, quora dels romans, quora dels arabs. Ara, l'Africa del Nòrd es majoritàriament musulmana. Mas l'Africa del Nòrd foguèt tanben l'objcte de la colonizacion.

En Africa subsahariana, se desvolopèron d'empèris e de reialmes medievals. D'unes, subretot al nòrd del 10en parallèl, foguèron islamizats a partir del sègle VII. Per finir, l'Africa foguèt l'objècte de colonizacion al sègle XIX e se descolonizèt entre 1910 e 1975.

Preïstòria

Paleolitic

Esquèma estructural simplificat del grand rift èst african.

L'istòria del continent african es primièr lo fruchs de sa geografia.

La granda val del Rift donètun fum de rèstess arqueologics e de fossils ligats a la preséncia dels primièrs ominids preïstorics. Aquesta concentracion traduch pas necessàriament una ocupacion privilégiada d'aquesta region mas puslèu un ensemble de factors favorizant la preservacion puèi la descobèrta e l'estudi d'aquestes testimoniatges ancians:

• lo graben format pel rift èst african s'acompanhèt de cambiaments climatics importants que'n resutèt lo desvelopament d'una sabana arborada. Segon la teoria de l’East Side Story popularizada per Yves Coppens, aqueste environament particular podèt jogar un ròtle important dins l'evolucion umana.
• l'aclapament de còr del rift tanben se traduguèt per la multiplicacion quora de lacs, quora de fenomèns sismics e de l'activitat volcanica. Los lacs s'acompanhan d'una sedimentacion rapida e importanta, que favoriza l'aclapament e la fossilizacion dels rèstes ossoses e de rèstes arqueologics. Los volcans contribuisson a la formacion de nivèls de cendres volcanicas, aisidament datablas per de metòdes de datacion absoluda coma la datacion al potassi-argon. L'activitat sismica provòca tanbe de capviraments importants tornanta la superfícia dels terrens ancians.

Lucy, un esquelèta pro complèt d’Australopithecus afarensis

La granda val del rift d'Africa de l'Èst es donc una region ont de terrens plan ancians, marcats per una sedimentacion paludenca rapida e gaireben de contunh, son accessibles e possiblament datables. Lo caractèr epars de la vegetacion de sabana facilita tanben las prospeccions.

Las descobèrtas màger al subjècte dels començaments de l’aventura umana an per encastre lo continent african, e subretot l’Africa orientala e australa. Es d'aquestas regions que venon los fossils mai ancians atribuits a la familha dels Ominids: d'entre aquestes aujòls - o parents pròches - de l’Òme se trapan los Australopitècs (amb Australopithecus afarensis e la celèbra Lucy, puèi Australopithecus africanus e Paranthropus robustus) e los primièrs representants del quita genre uman dich (Homo rudolfensis puèi Homo habilis, lo primièr a aver una capacitat craniana mai de 600 cm³).

Es de là tanben que venon los mai ancians esplechs de pèira talhada coneguts fins ara: datats de 3,3 Ma BP, foguèron descobèrts sul site arqueologic de Lomekwi al Nòrd de Kenya que donèt d'objèctes de pèira caracterizats per lor cadena operatòria: talha sus un « nuclèu » d'asclas e faiçonatge d'aques produchs asclats). Aquesta descobèrta torna sus l'idèa comunament admisa fins alara que l'aparicion dels esplechs de pèira seriá ligada a l'emergéncia del genre Homo e a de cambiaments climatics. S'aquestes primièrs esplechs son mai sovent pauc elaborats, de descobèrtas recentas fachas dins lo site de Lokalalei al Kenya (Oèst del lac Turkana), montrèron que la talha de la pèira podava èsser pro organizada e revelava una cèrta abiletat tecnica a partir de 2,3 Ma BP.

Après un periòde qu'èran rares, los sites d'esplechs litics se multiplican a partir de 1,9 Ma BP. Los sites d’Olduvai en Tanzania o de Koobi Fora a Kenya faguèron fòrça rèstes d'aquesta industria nomenada Oldowayen. Las aisinas d'aqueste epòca demoran pro simples e son asclada simplament o de còdols talhas.

A partir de 1,6 Ma BP, encara en Africa, apareisson de novèlas espècias d’Ominids fossils e una novèla industria litica:

• en efièch, se trapa a aqueste epòca, als costats dels Paranthropus robustus, los Homo ergaster puèi los Homo erectus.
• encara, apareis d'esplech novèls, mai grands e mai elaborats, coma los bifàcias, los fendeires o las bolas, que caracterizan l’Acheulean. Los sites d'aqueste epòca son fòrça nombroses mas se pòt remembre los noms d’Olduvai (Tanzania), Olorgesailie, Kilombe, Isenya (Kenya), Melka Kunture, Gadeb (Etiopia).

L'Òme modèrne (Homo sapiens) apareguèt benlèu en Africa fa unes 150 000 ans.

Civilizacions neoliticas

L'arqueològ britanic John Desmond Clark examinant de gravaduras rupèstras dins lo Sahara (Mauritània, 1967)

A la fin de la darrièra glaciacion, fa unes 10 500 ans, Sahara èra una region fertila e poblada.

Los petroglifs e los megalits trobats dins Sahara, sul territòri de l’actuala Libia, tesmònhan d’una cultura de caçaire culhèire dins la pradariá seca de l’Africa del nòrd pendent l’èra glaciària.

En Africa, la domesticacion del bestial precedís l'agricultura e sembla aver existit en mèsme temps que las tribús de caçaires culhèires. L'elevatge seriá estat practicat en Africa del Nòrd a partir de 6000 AbC.

Las primièras traças de cultura del ris e de la milhòca data de 5000 AbC. dins la region de Sahèl.

Formacion del Sahara

Lo Sahara se sequèt pauc a pauc jos l’efièch del calfament 5 000 ans mai tard. Sos abitants comencèron alara à pujar la val del Nil en quista de tèrras mai aculhentas, al delà de la segonda cataracta.

A partir de 4000 l'avançada del desèrt al Sahara s'intensifiquèt rapidament, secant lacs e rius, aquò provoquèt de migracions cap a l'Africa de l’Oèst, mai umid.

Après la desertificacion de la region, las populacions nord-africanas se sedentarizèron lo long de la val del Nil, ont anavan donar naissença a las primièras civiliszacions egipcianas.

Desvelopament de l’agricultura e metallurgia

Vèrs 3000 AbC., una migracion majora de populacions d'agricultors venguts del Pròche-Orient se debana cap a l'Africa. Aquesta installacion de novèlas populacions es entre autre presenta dins la bana de l'Africa. L'agricultura se desvolopa gaireben simultanèament en Africa de l’Oèst, amb la cultura del nham e del palmièr d'òli, e en Etiopia, amb lo cafè e lo tef.

La metallurgia del fèrre apareis lèu en Africa, a partir del millenari III AbC. en Africa de l’Oèst e del centre (territòris dels actuals Gabon, Cameron et Republica del Còngo) e dins la Region dels Grands Lacs).

Espandiment Banto

La linguistica suggerís que de pòbles bantos migrèron cap al sud-oèst del Cameron e cap al sud-èst del Nigèria e rebutan las civilizacion khoïkhoï pendent 4 000 ans. La cultura del nham e del milhet lor permetava de suportar una populacion mai denae que las tribús de caçaires culhèires. Los bantos serián originaris de la region del Benoe al sud-èst del Nigèria, d’ont se serián escampilhats dins una granda partida de l’Africa subsahariana, fins en Zambia. Las migracions bantoas cap als boscs tropicals d’Africa centrala aurián començat pendent lo millenari II AbC., subissent la pression demografica de las populacions del Sahara que fugissián l’avançada del desèrt. La segonda fasa de migracion, unes mila ans mai tard, los menèt fins en Africa australa e orientala.

L’Etiopia (e la Bana de l'Africa en gnenral) se destria pro de sas vesinas e entretenon de contactes intermitents amb l’Eurasia après l’espandiment de l’espècia umana fòra d’Africa. La cultura, la lenga e tanben las espècias cultivadas en Etiopia (cafè, milhòca, tef) son singulars a aquesta region.

Antiquitat

L'Egipte antica

Las primièras traças d'istòria escricha en Africa datan de l'Egipte antica, que lo calendièr es ancara utilizat per datar las culturas de l'edat del bronze e de l'edat del fèrre de la region. Lo reialme d'Egipte atenh son apogèu jol Novèl Empèri, entre -1567 e -1080.

A l'èst, los grècs fondèron la vila de Cirene vèrs -631. La Cirenaïca ven una colonia florissenta, quitament isolada pels desèrts a l'entorn. Los Grècs aguèron tanben una poderosa influéncia en Egipte. La fondacion d'Alexàndria e tanben atribuida à Alexandre lo Grand e lo reialme lagida ensag d'espandre son territòri cap al sud, legant al passatge dels documents sus l'Etiopia.

Fenicians, Grècs e Romans

Lo nòrd de l’Africa, dins l'airal d'influéncia mediterranèa, es explorat dempuèi l’antiquitat pels Fenicians e los Grècs qu'i fa fòrça establiments. Sus la còsta, la ciutat-Estat d'Utica (situada dins l'actuala Tunisia) es fondada pels Fenicians en 1100 AbC.; Cartage, basa d'una civilisacion importanta sus la còsta nòrd, es fondada per de colons fenicians de Tir, en 814 AbC.; Utica es, mai tard, absorbida per Cartage amb lo desvolopament d'aquesta. Cirèna, dins actuala Libia, es fondada en 644 AbC. pels Grècs. Venguèt lo centre politic de la Cirenaïca qu'acabarà englobada dins l'Egipte ptolemaïc (dinastia dels lagidas). En 332 AbC, Alexandre lo Grand es recebut coma un liberator per l'Egipte, alara ocupada pels Persas. Fonda Alexàndria, que venguèt la prospèra capitala del reialme lagida.

La prosperitat de la civilizacion cartaginesa repausa sul comèrci mediterranèu, mas tanben sus aqueste amb l'interior d'Africa, amb per exemple las vilas de Sabratha e de Leptis Magna (dins l'actuala Libia), situadas a la boca de las pistas transaharianas. Al vejaire de l'organizacion sociala e politica, Cartage forma pas un « empèri » tan solid e estructurat qu'aqueste dels Romans, çò qu'explicariá sa desfacha.

L'Africa romana e l'introduccion del cristianisme

Los Romans capitèron véncer los tres poders partejats de la Cirenaïca, de l'Egipte e de Cartage. Pauc a pauc, a partir de 146 AbC, après la victòria de Roma sus Cartage a l'eissida de las Guèrras punicas, tota la còsta nòrd del continent es incorporada dins l'Empèri roman.

L'Empèri roman compta fins a uèit províncias en Africa, La Tripolitània, la Bizacènia, l'Africa Proconsulària, la Numídia Cirteana, la Numídia militara, la Mauretània Cesariana, la Mauretània Sitifiana e la Mauretània Tingitana. Los escrichs de Ptolemèu, que permeton de deduire l'espandida del mond conegut (dirèctament o per tetiminhatges) dels Romans, mencionan los Grands Lacs sèrva del Nil, d'establiment comercials lo long de las còstas de l'ocean Indian fins a Rhapta en Tanzania actuala e lo flume Nigèr.

Agustin d'Ipòna

Lo cristianisme arribèt en Africa a partir del sègle I ApC. dins las grandas vilas. Segon la legenda, auriá estat portat pel quita Sant Marc; es mai probable que la Glèisa de Jerusalèm i envièt des missionaris. La Glèisa d'Alexàndria èra una filha de las mai ancianas Glèisas crestianas. Vèrs 200, Alexàndria èra lo sètge d'una Glèisa oficiant en grèc; en 325, l'Egipte comptava 51 escescats e la Bíblia circulava en còpte. Lo Didascalèu i foguèt una de las grandas escòlas teologicas dels primièrs sègles del cristianisme.

Dins les províncias berbèras, las comunautats crestianas èran tanben fòrça nombrosas e dinamicas a partir de la mitat del sègle II. Los començaments del cristianismes dins aquesta region es estrechament ligat a la persona de Tertullian; adòpta un caractèr especific, se fasent remarcar per son intransigéncia, rebutant la participacion a la vida politica de la ciutat e de servir al sen de l’armada de l’Empèri. Aquesta causida politicoreligiosa foguèt l’origina de conflictes a vegada violents. Aquesta tendéncia intransigenta contunhèt al començament del sègle IV e après la persecucion de Dioclecian en 303, los donatistas refusèron la reintegracion dins la comunautat crestiana dels lapsi que s'èra aclapada.

Al sègle IV, l'Africa viu la naissença d'Agustin d'Ipòna, paire de la glèisa que la pensada aguèt una influéncia determinanta sus l'Occident crestin a l'Edat Mejana e a l'epòca modèrna. Vengut ecesque d'Ipòna (actuala Annaba), s'opausa dins sos escrichs al donatisme e al maniqueïsme; es lo principal pensaire que permetèt al cristianisme occidental d'integrar una partiada de l'eritatge grèc e roman, generalizant una lectura allegorica de las Escrituras ligada al neoplatonisme.

Al sègle IV, lo cristianisme s'espandís cap l'Africa de l'Èst (coma al Sodan e en Etiopia). La Glèisa còpta ortodòxa coma la Glèisa etiopiana ortodòxa, fan partit de las mai ancianas Glèisas del mond.

Dels sègle VII al XVI

Islamizacion de l'Africa del Nòrd

Sala de preguièra de la Granda Mosqueta de Cairoan, Tunisia, una de las mai anciana mosquetas d'Africa.

A partir del sègle VII, las armadas Arabas conquerisson l'Africa del Nòrd. En 639, Amru ben al-As dintra en Egipte al cap de 4 000 soldats. Quatre ans mai tard, en 643, arriban en Libia, puèi a las pòrtas de Sbeïtla en 647. Après una brèva interrupcion deguda a de braga de successions, la conquiste torna en 665 jos Oqba Ibn Nafi Al Fihri, nebot d'Amru ben al-As. Fonda Cairoan en 670 e ne fa capitala de l'Ifriqiya, anciana província romana que ven d'èsser islamizada; onga (670) es fondada la Granda Mosqueta de Cairoan, una de la mai ancianas mosquetas d'Africa. De là, rejónh las còstas de l'Africa de l'Oèst mas buta sus la rota del retorn a una fòrta resisténcia berbèra menada per Coceila. Aqueste darrièr capita a prene Cairoan e, après sa mòrt, los Arabs pòdon s'installar dins l'oèst d'Argeria pas que se ligant als Berbèrs.

Los crestians d'Egipte devon causir entre la conversion e l'estatut de dhimmi pagant un impòt sus la tèrra. Gaireben totes causissan la segonda e gardan d'importantas responsabilitats administrativas fins al sègle VIII, ont pèrdon pauc a pauc lor poder. L'arab ven lenga oficiala e lo còpte es relagada al reng de lenga liturgica. Al sègle XIV, los crestians comptan pas per 10 % de la populacion Egipciana.

Pendent cinc sègles, de dinastias poderosas se succedisson en Africa del Nòrd. En 910, la familha dels Fatimids pren lo poder a cairoan e s'espandís tan cap a l'oèst que cap a l'èst, tornant prene l'Egipte de las mans dels Turcs ont èra passada mentratant. De sevèras faminas entre 1062 e 1073 menan a son declin e Saladin capvira lo reialme en 1171.

Comèrci transsaharian

Lo comèrci entre los païses mediterranèus e l'Africa de l'Oèst mejans lo Sahara prenguèt son vam a partir del sègle VII e coneguèt son apogèu del sègle XIII fins a la fin del XV. Los principals produchs provesits per l'Africa subsahariana èran l'aur, los esclaus e l'evòri. Aqueste comèrco aguèt un ròtle central dins la difusion de l'islam en Africa subsahariana.

Africa de l’Oèst

L'Africa al sègle XIII:
Mamelocs; Pèrsa; Arabs; Iemèn.
sultanat Hafcida; Kanèm; Toarègs; 1-Merinids; 2 - Abdalwadids; Empire del Mali. Etiopia; Aloa (BolgoModèl:Lien); Toundjor. Establiment arabs; Zanzibar; Kitara (Chwezi); Gran Zimbabwe; Feti; Khoïkhoï; San.

Las societats installadas en Africa de l'Oèst son d'originas plan diferentas. Al sud, del Senegal al golf de Guinèa, la sèlva equatoriala es colonizada per de populacions parlant de lengas nigèrocongolesas, coma la totalitat de las lengas parladas al sud d'una linha passant del nòrd del Senegal al sud de la Somalia. Mai al nòrd, las regions de sabana veson s'installar de pichons grops parlant de lengas nilosaharianas, benlèu en quista de tèrras mai fertilas fàcia a l'avançada del desèrt. Aquestes grops s'espandisson lo long del Nigèr Mejan e sus las ribas miègjornalas del lac chad, près de planas inondablas propícias a l'agricultura.

A partir del sègle IX, d'Etats dinastics se succedisson lo long de la sabana subsahariana, de la còsta Atlantica al centre del Sodan, que los mai poderoses son l'empèri del Ghana, lo reialme de Gao e lo reialme du Kanèm-Bornó. Lo Ghana comença a declinar al sègle XI e l'empèri del Mali li succedís dos sègles mai tard. Al sègle XV, alara que lo Mali comença a pèrdre de territòris, lo cap songhaï Sonni Ali Ber escapa a l'autoritat de son sobeiran e fonda l'empèri songhaï, al centre del Nigèr actual, a partir de çò qu'èra pas qu'un reialme vassal del Mali.

Parallèlament, a partir del sègle XI, de vilas Haussàs, subretot Kano al nòrd de l'actual Nigèria, se desvelopan mercé a la practica del comèrci e de l'industria, fins a formar de ciutats-Estats. Demoran al bòrd dels principals empèris sodanics fins al sègle XV, pagant de tributs a l'empèri Songhaï a l'oèst e al reialme del Kanèm-Bornó a l'èst.

La progression dels Arabs cap al sud es interromput per la sèlva tropicala que copa lo continent al nivèl del 10n parallèl nòrd. Jamai atenguèron la còsta de Guinèa e los reialmes que s'i desvelopèron demoran fòra de tota influéncia islamic. Ife, la mai anciana de las ciutats-Esats ioruba conegudas, es governada per un prèire-rei designat pel títol d'oni. Centre cultural e religiós de l'actual sud del Nigèria dempuèi lo sègle VIII, Ife expòrta son sistèma governemental capa la vila d'Oyo, qu'espandís pauc a pauc son poder sus la region a l'entorn fins a eclipsar sa citutat-maire e prosperar a sen del siues Estat a partir del sègle XV, constituissent lo reialme d'Oyo.

Los iorubas s'installan tanben a l'èst d'Ife, en region de cultura edos, al sègle XIII, per i fondar lo reialme del Benin. Dos cents ans mai tard, aqueste darrièr es vengut una importanta poténcia comerciala, isolant Ife de la còsta e de sos pòrts. a son apogèu, entre lo sègle XVI e XVII, lo reialme aviá annexiat una partida del territòri de des iorubas e dels igbos.

Lo padroado portugués

Las conquistas e los establiments portugueses

Las descobèrtas e conquistes territorialas de l'Òrdre del Crist

Los Portugueses començèron son espandiment outramar a partir de 1415, s'installant a Ceuta (actual Marròc) puèi en s'implantant, amb lo temps, long de la còsta oèst del continent. Atenguèron lo Cap Verd en 1444, Senegal en 1445, lo golf de Guinèa en 1460; passèron lo cap de Bona Esperança en 1488. En 1452, lo papa concediguèt al Portugal l'exclusivitat del comèrci amb Africa mas tanben l'activitat de mission pel principi del padroado.

Los sègle del comèrci dels esclaus

Estampa de las annadas 1830: soldat condisent un esclau, Africa equatoriala

Comèrci dels Esclaus en Atlantic

Mecands d'esclaus a Gorèa (v. 1797).

Medalhon oficiel de la Societat britanica antiesclavatge. L'inscripcion dich: « Soi pas un òme e un fraire? » (1795)

Lo comèrci dels esclaus se desvolopa amb l'arribada dels Portugueses, al sègle XV. D'esclaus africans, venguts d'Arguin (illa de l'actuala Mauritània), son venduts dins la vila portuguesa de Lagos a partir 1444 e « los primièrs esclaus negres son introduchs a Hispanhòlaa a partir de 1493 ». Los Portugueses descobrisson las illas del Cap Verd en 1456 puèi São Tomé e Príncipe en 1471, desèrtas a l'epòca, s'i installan e començan a cultivar la cana de sucre mercé a d'esclaus venguts del continent. Instauran ltam una economia de plantacion rapidament transpausada a las colonias americanas; en 1505, le primièr circuit triangular se realiza, cap a Cibao e d'Ispanhòla. « Los Portugueses foguèron la primièra e, pendent cent cinquanta ans, la sola nacion europèa engatjada dins lo comèrci negrièr atlantic. » Los circuits son, a partir de començament fins a la fin del sègle XV, contrarotlats organizats; lo rei du Portugal accordís de drechs exclusius de navigacion o de drechs de comercializacion en escambi de redevenças.

Aqueste comèrci atlantic s'accelèra pendent l'expleitacion del continent american pels Europèus s'acompanha d'una fòrta demanda de man-d'òbra per las plantacions de cana a sucre, cafè, cacao, coton, tabat… que se desvolopa massissament dins la segonda mitat del sègle XVI. La demanda concernís tanbne, dins una mendre mesura, l'expleitacion de las minas d'argent e d'aur del Peró e del Mexic. Las implantacions portuguesas puèi, mai tard, las europèas, de la còsta oèst-africana venon de placas viradoiras del comèrci alra qu'a l'interior del continent de complèxes circuits d'escambis s'establisson, lo comèrci atlantic europèu se conjugant als circuits precedents que contunhan, aqueste del comèrci oriental de la còsta èst e aquestes del transsaharian orientats cap al nòrd.

Las autras poténcias europèas s'engatjan dins lo cemerci d'esclaus als sègle XVI e XVII e implicant los Francesa, les Angleses, los Neerlandeses e tanben los Daneses e los Suedeses. Aquestas nacions europèas seguisson la mèsma via que lo Portugal, creant de companhias « de carta » (beneficiant d'un monopòli o d'un privilègi acordat per un Estat). Mas, amb lo temps, son progressivament remplaçadas per de companhias d'iniciativas purament privadas; vèrs 1720, aquestas dominan lo comèrci, profièchant de la deregulacion progressiva concedida pels govèrn europèus. La plaça dels païses dins lo comèrci varia segon las lutas e dels rapòrts de fòrça entre nacions europèas. La fin del sègle XVII es marcada per la dominacion francesa, e es l'Anglatèrra que domina lo comèrci atlantic a son apogèu, al sègle XVIII.

Los Europèus penètran pas encara a l'interior del continent. Installats sul litoral, començan amb lass etnias e los reialmes costièrs que liuran los esclaus preses a l'interior de las tèrras. De realmes africans, a l'encòp guerrièrs e commerçants, prospèran atal mercé a aqueste comèrci — que coexistís amb o comèrci oriental, coma lo Reialme de Dahomey, lo Reialme de Còngo, l'Empèri ashanti o lo Reialme del Kanèm-Bornó al prejudici de l'Africa interiora, « objècte de razzias de contunh ».

Lo nombre d'esclaus desplaçats dempuèi l’Africa dins lo comèrci atlantic es evaluat a unes dotze milions en 400 ans «objècte d'incursion de contunh».

Lo partatge de l'Africa

Exploracions

Article detalhat: Exploracion europèan en Africa.

Lo movement abolicionista

Article detalhat: abolicionisme.

Colonizacion

L'Africa coloniala en 1913: lo partetja d'un continent.

     Alemanha

     Belgica

     Espanha

     França

     Grand Bretanha

     Itàlia

     Portugal

     Estats independents

Lo periòde colonial en Africa s'espandís de la Conferéncia de Berlin (1884-1885) fins a las independéncias de las annadas 1960 e constituís l'acte fondator dels actuals Estats africans: las poténcias colonialas se partejan alara l'Africa pendent la conferéncia de Berlin en 1884-1885.

La batalha d'Adua ont los italians son desfachs per las tropas de Negus Menelik II, en 1896, es una marca istorica dins la colonizacion de l'Africa

En 1880, just abans la colonizacion massissa, mens de 20 % del continent es dins las mans dels Europèus. S’agís, a l'oèst, de la zonas costièras, alara que l'Africa orientala es sens de preséncia europèa. Sola l'Africa australa es significativament occupada, 250 km a l'interior de las tèrras atal l'Argeria, conquerida pels Franceses en 1830.

Entre 1880 e 1910, en un temps fòrça cort a causa de la superioritat tecnologica dels Europèus, la gaireben tot son territòri es conquerit e ocupada per las poténcia imperialistas qu'instauran un sistèma colonial. Lo periòde après 1910 es subretot aqueste de la consolidacion del sistèma.

Aquesta ronçada provòca de friccions entre las nacions europèas; es par exemple lo cas per la zona del Còngo ont los interesses bèlgas, portugueses e franceses se confrontan e per l'Africa australa, ont se combaton Britanics e Afrikaners. Per tractar de la situacion, los Estats europèus organizan, en l'abséncia de tot representant african, a la fin de 1884 e en 1885, la conferéncia de Berlin que mena a un tractat fixant las règlas que los signataris accèptan de se sometre dins l'encastre de lor procediment de colonizacion. Aquò a per efièch d'acceleer la colonizacion e donc lo desplegamentment de las « 3 C » (comèrci, cristianisme, civilizacion) al nom del « fais de l'Òme blanc ».

Dos païses escapan al partetja de l'Africa, lo Libèria, creat per una societat de colonizacion americana en 1822 e avent proclamat son independencia lo 26 de julhet de 1847 e l'Etiopia, Estat sobeiran dempuèi l'Antiquitat, que capita a rebutar l'ensag de colonizacion dels Italians als que infligís una desfacha a la batalha d'Adua, lo 1èr de març de 1896. s'agís de la primièra victòria decisiva d'un país african suls colonialistas

Çò que los francofòns nomenan « partatge de l'Africa », insistissent atal sus las consequéncias pel continent, es nomenat Scramble for Africa (« la ronçada cap a l'Africa ») pels anglofòns, qu'insistisson sus las causas. Aqueste tèrme s'explica per l'analisi economista qu'avança qu'aquesta colonizacion es provocat pels besonhs en matèras primièras de las economias europèas, engatjadas dins la revolucion industriala dins lo comèrci internacional. Lo tèrme fa tanben referéncia a la competicion economica que se liurant las nacions sul sòl african. Al vejaire economista, inspirat per John Atkinson Hobson, l'imperialisme et la colonizacion son las consequéncias de l'expleitacion economica practicada pels capitalistas e lo resultat de las rivalitats entre las nacions.

Gaireben totes los regims colonials acaban, de jure, a l'esclavatge dins lor zona d'influéncia — pasmens se la practica contunharà de facto pendent longtemps encara, assegurant atal un ròtle de « mission civilisatritz ». Es un segon penjal explicacion de la « ronçada »: lo sentiment de superioritat de l'Euròpa al respècte de l'Africa, confortat per las teorias del darwinisme e de l'atavisme social e tanben que pel periòde del comèrci nergrièr, que pogèt lo sentiment racista e l'idèa de ierarquia entre las raças (corrent de pensada dich racialista, incarnat per exemple per Gobineau, autor d'un Ensag sus l'inegalitat de las raças umanas en 1855), tot aquò justificant d'aportar la civilizacioon e lo cristianisme als pòbles del « continent negre », via l « sabre e l'aspesor ».

Fin finala, lo sentiment nacionalista dels païses europèus jòga tanben un ròtle, la competicion per la dominacion de l'Africa n'es un penjal.

L'economia coloniala que se realiza repausa subretot sus dos sectors: l'extraccion minièra e la tracha de produchs agricòls.L'activitat comerciala internationalizada (comèrci dels esclaus) es dins las mans dels Europèus amb lors firmas practicant l'import-expòrt, que dispausan del capital necessari a l'investiment local. De dispositius estructuran aquesta economia: l'impòt de capitacion, que constrench los Africans al trabalh salariat pel compte dels colons per pagar l'impòst, las plantacions obligatòrias, l'« abjècte » trabalh forçat e lo trabalh migratòri, lo desplaçament de las populacions, la saisida de las tèrres, lo còde de l'indigenat dins sas diferentas variantas exclusisson los colonizats del drech comun, l'indirect rule britanic. Aquò destabiliza fòrça las estructuras socialas en plaça tot coma lo sistèma productiu, çò que mena a la pauretat, à la sosalimentacion, a las faminas e a las epidèmias. Aquestas practicas, ja fèras per esséncia, s’aggravon de repressions sanguinosas contra los soslevaments e las resisténcis. Lo chaple dels Ereros e dels Namas (1904-1907) es atal qualificat de « primièr genocidi del sègle XX ». Las pèrdas umanas son talas que la demografia del continent n'est tocada: « las dpas o tres primièras decennias de l’èra coloniala (~1880- ~1910) […] provoquèron […] una fòrte diminucion de la populacion. »

La quista de l'autonomia politica e las independéncias

L'impacte de la Primièra Guèrra mondiale

Las premícias de l'emancipacion de l'Africa venon de la Primièra Guèrra mondiala. Aquesta mobiliza 1,5 milion de combatents africans e, al total, 2,5 milions de personas sont tocadas, d'un biais o d'un autre, per l'esfòrt de guèrra. Pels Africans, la guèrra permet de trencar amb lo rapòrt desequilibrat del colonizat  son « mèstre », fins a que, per exemple, en « Guinèa, lo retorn dels ancians combatents foguèt lo preludi de caumas, de sosmautas dins los camps de demobilizacion e d’una contestacion de l’autoritat dels caps. » Lo tractar de Versalhas de 1919 despolha l'Alemanha de sas colonias, que los venceires se partejan, çò que traça mai o mens las frontièras de l'Africa actuala.

Lo periòde que seguís, fins a l'alba de la Segonda Guèrra mondiala, es a vegada qualificada d'« apogèu » de la colonizacion; las poténcias colonialas bastisson de carrièras, de vias ferradas, d'ecòlas e de dispensaris. l'Africa negra coneguèt un periòde plan dificil pendent l'entre-doas guèrras e una misèria prigonda regnava pendent la Granda Depression; l'espotiment de fòrça revòltas daissa las populacions desemparadas çò que favorisa lo vam de movements messianics mai o mens ligats a de revendicacions d'independéncia. De Glèisas d'institucion africana foguèron fondadas a l'epòca: lo Kimbanguisme a Còngo, la Glèisa harrista en Còsta d'Evòri, lo movement Aladura eissit del Nigèria o la Glèisa crestiana de Sion dempuèi l'Africa del Sud.

La revolucion egipciana de 1919 contra lo colonialisme britanic en Egipte e al Sodan mena a l'independéncia de l'Egipte en 1922.

A aquesta epòca, l'Africa s'intègra sempre mai a l’economia mondiala e lo continent beneficia fins a 1950 environ, data ont culminan los beneficis de las entrepresas, de la represa — interrompuda per la Segonda Guèrra mondiala — que seguís la crisi de 1929.

L'Etiopia es lo sol Estat african, amb le Libèria, que foguèt pas colonizat per una poténcia europèa, lo país coneguèt una brèva occupacion de 5 annadas (1936-1941). Lo Libèria foguèt colonizat pels Estats Units d'America per i installar d'esclaus negres liberats. Una de las rasons es coma per de rares païses africans (Egipte, Marròc), l'Etiopia es un Estat istoricament constituit (lo país de Kousch descrich dins la Bíblia). Foguèt pas « inventada » per las colonizacions europèas del sègle XIX. Aquò explica, al mens en partida, la causida d'Addis Abeba per aculhir lo sètge de l'Union africana en 1963.

Decolonizacion

Las aspiracions nacionalistas africanas menèron a las independéncias que s'espandisson de 1910 a 1975 seguent los païses. Los regimes que s'installèron foguèron pas democratics e aguèron du mal a desvolopar lors país. L'Africa foguèt fins a las annadas 1990 instrumentalizada per las poténcias de la guèrra freja. Dempuèi la casuda del mur de Berlin, los païses africans trantalhan entre guèrra civilas e procediment de democratizacion.

Africa modèrna

Aquesta seccion es voida, pas pro detalhada o incompleta. Vòstra ajuda es benvenguda !

Nòtas e referéncias

Vejatz tanben

Bibliografia

Aspèctes metodologics e ideologics

• (en) Robert O. Collins, Problems in African History, Markus Wiener Publishing Inc., 2008 (nouvelle édition révisée), 320 p. ISBN: 1558764542
• Michel Amengual (dir.), Une histoire de l'Afrique est-elle possible ?, NEA, Dakar/Abidjan, 1975, 257 p. ISBN: 2-7236-0065-3 (entretiens radiodiffusés animés par M. Amengual)
• Séverine Awenengo, Pascale Barthélémy et Charles Tshimanga (dir.), Écrire l'histoire de l'Afrique autrement ?, L’Harmattan, Paris/Budapest/Turin, 2004, 280 p. ISBN: 274756889X
• Chantal Chanson-Jabeur et Catherine Coquery-Vidrovitch (dir.), L'Histoire africaine en Afrique : recensement analytique des travaux universitaires inédits soutenus dans les universités francophones d'Afrique noire, L'Harmattan, Paris, 1995, 245 p. ISBN: 2-7384-3622-6
• Jean-Pierre Chrétien et Jean-Louis Triaud (dir.), Histoire d'Afrique - Les enjeux de mémoire, Karthala, Paris, 1999, 504 p. ISBN: 2-86537-904-3
• Collectif, Patrimoine et sources historiques en Afrique, 2007, 180 p. ISBN: 978-9-29900-207-0
• Catherine Coquery-Vidrovitch (dir.), Des historiens africains en Afrique. L'histoire d'hier et d'aujourd'hui : logiques du passé et dynamiques actuelles, L'Harmattan, Paris, 1998, 349 p. ISBN: 2-7384-6908-6 (Journées d'études organisées en mai 1996 à Paris par le laboratoire SEDET)
• Sophie Dulucq et Colette Zytnicki (dir.), Décoloniser l'histoire ? : de « l'histoire coloniale » aux histoires nationales en Amérique latine et en Afrique : Modèl:Sp-s, Société française d'histoire d'outre-mer, Saint-Denis, 2003, 176 p. ISBN: 2-85970-027-7
• Pierre Kipré, « Historiographie et méthodologie de l’histoire africaine » in Maria R. Turano et Paul Vandepitte (dir.), Pour une histoire de l’Afrique - Douze parcours, Argo, Lecce (Italie), 2003, p. 9-29. ISBN: 88-8234-394-4
• Gérard Leclerc, Anthropologie et colonialisme : essai sur l'histoire de l'africanisme, Fayard, Paris, 1972, 256 p. (Thèse publiée)
• Issiaka Mandé et Blandine Stefanson (dir.), Les historiens africains et la mondialisation, 2005, 404 p. ISBN: 2-84586-652-6 (Actes du 3^e congrès international, Bamako 2001)
• Albert Mban, Les problèmes des archives en Afrique. À quand la solution ?, L’Harmattan, Paris, 2007, 170 p. ISBN: 978-2-296-03573-7
• François-Xavier Fauvelle, L'Afrique de Cheikh Anta Diop : histoire et idéologie, Karthala, Paris, 1996, 237 p. ISBN: 2-86537-667-2
• Théophile Obenga, Pour une nouvelle histoire, Présence africaine, 2000, 170 p. ISBN: 2708703781
• Claude-Hélène Perrot et Gilbert Gonnin (dir.), Sources orales de l'histoire de l'Afrique, Éditions du CNRS, Paris, 1993, 228 p. ISBN: 2-271-05080-4 (16 contributions issues du séminaire « Sources orales de l'histoire des sociétés africaines. Collecte et interprétation critique », animé par Claude-Hélène Perrot)

Obratges ancians

• George-Alfred Barringer, Catalogue de l'histoire de l'Afrique, Bibliothèque nationale, Paris, 1895, 308 p.
• Jean Gay, Bibliographie des ouvrages relatifs à l'Afrique et à l'Arabie. Catalogue méthodique de tous les ouvrages français et des principaux en langues étrangères traitant de la géographie, de l'histoire, du commerce, des lettres et des arts de l'Afrique et de l'Arabie, J. Gay et Fils, San Remo (Italie), 1875, XI-312 p.
• John Leyden et Hugh Murray, Histoire complète des voyages et découvertes en Afrique : depuis les siècles les plus reculés jusqu'à nos jours... traduite de l'anglais et augmentée de toutes les découvertes faites jusqu'à ce jour par A. Cuvillier, A. Bertrand, Paris, 1821, 4 volumes et un atlas (7 cartes).

Obratges genrals contemporanèus

• (en) John Donnelly Fage (dir.), The Cambridge History of Africa, Cambridge University Press, Cambridge, 1975-1986 (8 volumes)
• (en) Richard Reid, History of Modern Africa, Wiley-Blackwell, 2008, 400 p. ISBN: 1405132655
• Elikia M'Bokolo, Afrique noire. Histoire et civilisation du sègle XIX à nos jours., Tome 1 : jusqu'au sègle XVIII ; Tome 2 : Du sègle XIX à nos jours, Éditions Hatier, Paris, 1998-2004 (Modèl:2e éd.), 587 p. ISBN: 2-218-75050-3
• John Iliffe, Les Africains. Histoire d’un continent, Éditions Flammarion (col. Champs histoire Modèl:Numéro), Paris, 2009, 701 p. ISBN: 978-2-08-122059-1
• Comité scientifique international pour la rédaction d'une Histoire générale de l'Afrique-Unesco, Histoire générale de l'Afrique, en 8 volumes (existe en édition abrégée)
• Robert Cornevin (et. al.), Histoire de l'Afrique, Payot, Paris, 1962-1975, 3 vol. (453 p., 638 p., 691 p.) ISBN: 2-228-11470-7
• Tidiane N'Diaye, Mémoire d'Errance, Éditions A3, Paris, 1978, 206 p. ISBN: 2-84436-000-9
• Tidiane N'Diaye, L'Éclipse des Dieux, Éditions Du Rocher/Serpent à plumes, Paris 2004, 317 p. ISBN: 978-2-268-05641-8
• Bernard Lugan, Atlas historique de l'Afrique des origines à nos jours, Éditions du Rocher, Paris-Monaco, 2001, 268 p. ISBN: 226803903X
• Étienne Smith, L'Afrique, histoire et défis : 50 cartes et fiches, Ellipse, Histoire & défis, 2009, 205 p. ISBN: 2729842438 Modèl:Lire en ligne
•  {{{títol}}}.  Compte rendu en ligne sur "Monde(s) du sègle XXI" ligam=|alt=Document utilisé pour la rédaction de l’article|30x30px

Fonts audiovisualas

• (en) The Story of Africa (documents sonores de la BBC, en ligne)
• « Colonisation, décolonisation, postcolonialisme » (conférence d'Elikia M'Bokolo à l'Université de tous les savoirs, 3 novembre 2000, 86 min 53 s, en ligne)
• RFI-INA, Afrique, une histoire sonore 1960–2002, coffret de 7 CD, Frémeaux & Associés, 2003 (275 enregistrements historiques)
• Afrique(s), une autre histoire du sègle XX, série documentaire en quatre volets de 90 min, réalisée par Alain Ferrari et Jean-Baptiste Péretié, écrite avec Elikia M'Bokolo et Philippe Sainteny, France, 2010. Acte I : 1885-1944, le crépuscule de l'homme blanc ; Acte II : 1945-1964, l'ouragan africain ; Acte III : 1965-1989, le règne des partis uniques ; Acte IV : 1990-2010, les aventures chaotiques de la démocratie, coffret de 3 DVD (INA) .

Ligams extèrnes

• « Histoire de l'Afrique noire » par Joseph Ki-Zerbo dans Éthiopiques, Modèl:Numéro, janvier 1975 (aspects méthodologiques notamment)