Reialme de Dahomey
Reialme del Danhome
Reialme d'Abomey
1600 – 1894
[[Fichièr: | 110px|Bandièra]]bandiera utilizada pel rei Ghezo (1818-1858) |
|
| Estatut | Monarquia |
|---|---|
| Capitala | Abomey |
Entitats precedentas :
- Reialme d'Allada
Entitats seguentas :
- Colonia del Dahomey
Lo Reialme de Dahomey o Danhome (en lenga fon) es un ancian reialme african situat dins lo sud-oèst de l'actual Benin entre lo sègle XVII e la fin del XX. Lo Danhomè se desvelopa sul plan d'Abomey al començament de las annadas 1600 e ven una poténcia regionala al sègle XVIII conquerissent de vilas claus sus la còsta Atlantica, coma lo pòrt de Ouidah. Pendent la majora partida dels sègle XVIII e XIX, lo reialme del Danhomè es un Estat regional important, qu'acaba fin finala amb son estatut de tributari del Reialme d'Oyo e ven un luòc màger del comèrci dels esclaus en Atlantic. En 1894, lo reialme es integrat a l'Africa-Occidentala francesa coma colonia del Dahomey. Lo país ven independent en 1960 jol nom de Republica del Dahomey, abans de venir Republica populara del Benin en 1975, puèi Republica del Benin en 1990.
Lo reialme del Danhome es una poténcia regionala importanta dotada d'una economia domestica organizada, un comèrci internacional significatiu amb lo païses europèus, administracion centralizada, un sistèma d'impòts e una armada organizada mixta que la partida feminina, las Amazònas (o agojiè) es permanenta.
Etimologia modificar
Lo reialme de Dahomey es designat prr diferents noms e escrich de biais diferents, coma Danxome, Danhome e Fon. Lo tèrme « Fon » designa lo grop etnic e linguistic dominant, los Fons; lo reialme es primièr comegut coma tal pels Europèus.
Los noms « Dahomey », « Danxome » e « Danhome » possedisson una origina similària, que l'istoriana Edna Bay dicj que poiriá èsser falsa. Segon aquesta istòria, Akaba, considerat coma 4n rei dins las cronologias modèrnas, obten la permission dels caps Gedevi, los sobeirans locals, de s'installar sul plan d'Abomey. Akaba demanda de terrens addicionals a un cap important nomenat Dan (= sèrp), qui li respond de biais sarcastic « Devi ièu dubrir lo mièu ventre e i bastir una ostal per te ? » (o « Vòls tu t'establir fins a dedins lo mieu ventre? »). Insultat, Akaba tua Dan e comença a bastir son palais a aqueste luòc. Lo nom del reialme vendriá d'aqueste incident: Dan, « sèrp », xo, « ventre », e mê, « dedins ».
Istòria modificar
Création modificar
« La còsta del Dahomey, o còsta dels Esclaus, foguèt visitada a partir del tretzen sègle per de navigators diepés, geneses e portugueses; puèi, en 1725, un Francés nomenat Jean Préault aguèt l’autorizacion d’i far d'establiments; es a aquesta data que comencèt lo comèrci entre las naus de Normandia e los negres. » — Léon Silbermann, Souvenirs de campagne, Plon, Paris, 1910, p. 41-42.
Segon las tradicions localas, de las populacions d'origina Ioroba aurián daissat al sègle XVI la region de Ketou en país Ioroba (oèst e sud del Nigèria, èst del Benin) per s'establir à Tado, près del flume Mono. Dos grops s'i forman: Los Ehves que se dirigisson cap a l'oèst (actual Tògo) e los Fons (Dauma o Dahomeans) que s'installan a l'èst. Los Ehves crean Nuatja. Mas l'aveniment d'un poder autoritari obliga vèrs 1700-1750 l'etnia a se separar en tres grops: los Ehves, les Anlos (o Anglo) a l'èst de la Vòlta (flume vèrs lo golfe de Guinèa) e los Oatchis. S'installan dins las regions ont vivon uèi e forman de sobeiranetats o republicas dirigidas per de conselhs de savis.
Los Fons, eles, fondan tres reialmes. Vèrs 1600, fondan Allada (reialme dels Ardres o d'Adra). Puèi de guèrras de succession menan a la formacion de dos autres reialme: Abomey e Adjatche (Porto Novo).
Lo reialme d'Abomey, nomenat mai tard 'Dahomey', benlèu per mala transcripcion europèu, ganha las guèrras de conquistes contra sos vesins e los Iorobas.
Le reialme de Danhome es atal ceat vèrs 1600 pel pòble Fon, establit fa pauc de temps dins la region venent d'un du reialme Ioroba vesin o que resulta de mariadatges entre lo pòble Aja (o Adja) e lo pòble local Gedevi. Aho Hoegbadja (vèrs 1645-1685), 3n d'Abomey es a vegada considerat coma lo rei fondator del Dahomey. Es un rei bestisseire que fa construire los palais reials d'Abomey e contunha per de campanhas e de conquistas de vilas fòra del plan d'Abomey,.
Agadja (1711-1740 ?) modificar
Agadja, filh de Hoegbadja, puja sul tròn en 1718 ee comença un espandiment territorial significatiu del reialme. En 1724, Agaja conquerís Allada, l'origina de la familha reiala segon la tradicion orala, e en 1727 lo Whydah. La talha del reialme creis, subretot lo long de la còsta Atlantica, e lo Dahomey ven una poténcia regionala. En consequéncia, lo Dahomey es de contunh en guèrra amb lo principal Estat de la region, lo Reialme d'Oyo, entre 1728 e 1740. Lo Dahomey acaba per assumir un estatut de tributari de l'Empèri d'Oyo.
Una poténcia regionala basada sul comèrci dels esclaus (1740-1880) modificar
Lo reialme de Danhome fonda sa prosperitat del sègle XVII al XIX sul comèrci dels esclaus. Vèrs 1750, lo rei Tegbessó vend atal cada annada mai de 9 000 esclaus als negrièrs. S'estima que sos revenguts son quatre a cinc còps mai naut qu'aqueste dels mai rics proprietaris terrencs d'Anglatèrra[1].
Lo reialme ven una poténcia majora dins lo comèci dels esclaus, aqueste venon d'espedicions dins las regions vesinas. Lo reialme d'Oyo fa a vegada pression sul Dahomey per alentir son trafec d'esclaus, subretot per protegir lo sieu; lo comèrci esclavagista del Dahomey marca alara una pausa abans de tornar començar.
Incapable de mantenir un apòrt regular d'esclaus, lo rei Adandozan (1797-1818) es capvirat per son fraire Ghezo (1818-1858) e lo mercand d'esclaus brasilian Francisco Félix de Sousa. Jos Ghezo, l'empèri atenh son apogèu; Ghezo bat l'empèri d'Oyo en 1823, acabant amb son estatut de tributari e desvelopant fortament lo comèrci d'esclaus.
Las annadas 1850 veson lo desvelopament d'Abeokuta, una vila que se dedica a la proteccion de las populacions de las atacas del Dahomey, e l'aplicacion d'un blocatge naval pels Britanics en 1851 e 1852 per arrestar lo comèrci d'esclaus. Ghezo deu arrestar las incursions e accèpta d'acabar lo comèrci d'esclaus. D'ensags son realizat per i tornar a la fin de las annadas 1850 e 1860, mas sens succès a long tèrme.
Periòde colonial francés modificar
La zona costièra es contrarotlada pels Franceses din las annadas 1870 e 1880, la França obtenent un acòrdi amb lo rei Dada Glele Kinikini en 1878 per transformar lo pòrt de Cotonó en protectorat. « Lo primièr resident al Dahomey fuguèt lo luòctenant-colonel d'infanteria de marina Disnematin-Dorat, nomenat per decret del 14 d'abril de 1882. Aviá jos son autoritat Porto-Novo, Cotonó e los Pòpos. Aguèt a se debatre contra las intrigas dels Angleses, Portugueses e Allemands, sos vesins, qu'excitavan lo rei Glegle contra nosaltre[2] ». En 1883, la França fa çò mèsme amb los caps de Porto Novo, un rival del Dahomey.
Quand Behanzin (1889-1894) pren lo poder, comença sas escursions suls protectorats franceses e contèsta l'acòrdi de cession de Cotonó. Los Franceses replican lançant la Premièra e Segonda Guèrra del Dahomey entre 1890 e 1894. Las tropas francesas del general Alfred Dodds capturan e fòrabandisson lo rei Behanzin, annèxian aquesta region e installan Agoli-Agbo coma rei. Quand aqueste resistís al ensags d'imposicion francesa, los Franceses dissòlvan lo reialme e exilian Agoli-Agbo. Es autorizat a tornar dins la region en 1910, per d'objectius ceremonials.
La colonia francesa, qu'inclutz lo reialme, Porto-Novo e una granda zona al nòrd, pren lo nom de Colonia del Dahomey. Ven independanta en 1960 jol nom de Republica del Dahomey. Lo tèrme demora fins a 1975 quand lo país ven lo Benin.
Lo prince Arini Oanilo, filh de Behanzin e lo darrièr descendent reial del Dahomey es mòrt a Dakar lo 19 de mai de 1928. Es enterrat a Bordèu, dins la tomba de sa femna, abans d'èsser exumat lo 24 de setembre de 2006 per èsser enterrat al Benin. Los successors actuals al tròn del Dahomey, quitament se possedisson pas pus de poder politic oficial, demoran d'importants líders d'opinion près dels Fons d'Abomey.
Arts modificar
Los artistas produson d'òbras representant de scènas de la vida jos forma d'estatuetas, tapisserias, pinturas.
Las arts del Dahomey son unics e distinctes de las tradicions artisticas africanas. Son plan sostenguts pel rei e sa familha, seguisson de tradicions non religiosas, son assembladas en diferents materials e empruntan fortament als autres pòbles de la region. Las formas artisticas inclusisson la gravadure d'evòri e de fusta, l'òbra de metal (argent, fèrre e coire), los vestits aplicats e los relèus d'argila.
Lo rei es central dins las arts e mai d'unes donan de somas importantas als artistas, provocant lo desvolopament unic, per la region, d'una tradicion artistica non religiosa dins lo reialme. Lo leopard es tanben considerat coma animal reial. Los artistas forman pas una classa especifica.
Los reis son sovent descrich segon de grandas formas zoomòrfas, cadun ressemblant a un animal particular.
L'istoriana Suzanne Blier identifica dos aspèctes especifics de l'art del Dahomey: l'assemblatge de diferents compausants e lo manleu e d'autras culturas. L'assemblatge, implicant mai d'una partidas (sovent de diferents materials) combinadas dins una unica òbra, es corrent, resultat dels diferents reis promovent de produchs finits puslèu qu'un estil particular. Aquesta assemblatge pòt tanben resultar dels manleus d'estils e tecnicas d'autras culturas. Los vestits e l'arquitectura pareisson a las autras representacions artisticas de la region.
Gaireben totas las òbras an per subjècte la reialtat. Cada palais del musèu istoric d'Abomey conten de bas-relèus d'argila elaboradas (noundidė en fon) enregistrant las realizacions del rei, sovent representadas pendent de batalhas contra las tribús Oyo e Mahi del nòrd del Dahomey, lors oposants descrichs negativament. Los tèmas istorics dominant e los personatges son dessenhats de biais somari, sovent assemblats los uns suls autres o prèp los uns dels autres, creant un efièch d'ensemble. Los membres de la familha reiala son presentats dins d'esculturas nomenadas bocio, incorporant de materials variats (metal, fusta, pèrlas, vestits, forradura, plumas, òs) sus una basa formant un personatge de pè. Los bocio an un aspècte religiós e inclusissent diferentas fòrças. Mai, los aplicats del Dahomey los descrivon dins de representacions zoomòrfas similàrias.
Una tradicion distincta concernís la fonda de pichonas figurinas de coire representant d'animals o d'èssers umans, portadas com de jòias o expausadas dins las demoranças de las personas d'aise.
Sobeirans del Danhome modificar
Nòtas e referéncias modificar
Vejatz taben modificar
Bibliografia modificar
- A. Vallon (A.), Le royaume de Dahomey (côtes occidentales d'Afrique), dans Revue maritime et coloniale, juillet 1861, p. 332-363 (lire en ligne)
- (en) Samuel Decalo, Historical dictionary of Dahomey : People's Republic of Benin, Scarecrow press, Metuchen, N.J, 1976, XXVII-201 p. ISBN 0-8108-0833-1Error d'escript : lo modul « check isxn » existís pas.
- Error en títol o url. Patrick Manning, Slavery, colonialism and economic growth in Dahomey, 1640-1960, Cambridge University Press, Cambridge, 1982, 446 p.
- (en) J. Alfred Skertchly, Dahomey as it is : being a narrative of eight months' residence in that country, with a full account of the notorious annual customs, and the social and religious institutions of the Ffons; also an appendix on Ashantee, and a glossary of Dahoman words and titles, Chapman and Hall, London, 1874, 524 p.
- Alexandre L. d'Albéca, La France au Dahomey, Institut national des langues et civilisations orientales, Paris, 1976 (reprod. de l'édition de 1895)
- Hélène d'Almeida Topor, Histoire économique du Dahomey, Bénin, 1890-1920, L'Harmattan, Paris, 1995, 2 vol. (490, 419 p.)
- Maurice Delafosse, Manuel dahoméen : grammaire, chrestomathie, dictionnaire français-dahoméen et dahoméen-français, Paris, E. Leroux, 1894, 435 p.
- Dictionnaire bio-bibliographique du Dahomey, I.R.A.D., Porto-Novo, 1969, 183 p.
- Maximilien Quénum, Au pays des Fons : us et coutumes du Dahomey, Maisonneuve et Larose, Paris, 1983 (rééd. de 1936), 170 p. ISBN 2-7068-0859-4Error d'escript : lo modul « check isxn » existís pas.
- Dr. Répin, « Voyage au Dahomey », Le Tour du monde, 1863, vol. 7, p. 65-112
Ligams extèrnes modificar
- (de) Das Königreich Dahomey zwischen Sklavenhandel und französischer Kolonie (Université de Hanovre)
- Victor-Louis Maire, Dahomey : Abomey, décembre 1893 – Hyères, décembre 1903 A. Cariage, Besançon, 1905, 104 p. disponible sus Gallica