Gabon

Gabon, oficialament la Republica Gabonesa, es un estat situat sus la còsta oèst d'Africa Centrala lòng dau Golf de Guinèa au sud de la Guinèa Eqüatoriala e de Cameron e l'oèst de la Republica de Còngo. Sa capitala es Libreville. Lo territòri gabonés si situa principalament dins lo bacin d'Ogooué e lòng de l'eqüator. Es donc un país caud e umid cubèrt de seuvas eqüatorialas gaire pobladas. La mitat de la populacion viu dins lei doas aglomeracions pus importantas (Libreville e Port-Gentil). Es devesida entre un cinquantenau d'etnias, principalament d'origina bantó. Dins lo corrent de la segonda mitat dau sègle XIX, la region foguèt colonizada per França que fixèt lei frontieras gabonesas per una tiera d'acòrdis ambé leis autrei poissanças colonialas. Gabon venguèt independent en 1960, mai França li a gardat una influéncia importanta e li a sostengut lo mantenement de regimes autoritaris favorables a seis interès. L'istòria dau Gabon independent es ansin marcada per lo poder exercit per la familha dei Bongo de 1967 a 2024.

Gabon Gabon
Bandièra de Gabon Escut de Gabon
Imne: La Concorde
Devisa: Union, Travail, Justice
Localizacion
Capitala e ciutat mai granda Liuravila 1° S, 12° E
Gentilici gabonés
Forma de govèrn Republica
President Primièr Ministre Brice Oligui Raymond Ndong Sima
Independéncia França
Data 17 d'agost de 1960
Superfícia 76en
• Totala 267 667 km²
• Aiga 3,76 %
Populacion 148en
• Totala (2005) 1 454 867 ab.
• Densitat 5,7 ab./km²
IDH (2013) 0,683
Moneda XAF (XAF)
Indicatiu telefonic 241
ISO 3166 GA
Fus orari +1
Domeni internet .ga
Membre de Nacions Unidas, Union Africana

Lo gentilici es gabonés, -a.

Geografia

Topografia

Topografia dau territòri gabonés.

La topografia dau territòri gabonés es dominada per lo bacin dau fluvi Ogooué (en francés) o Ogòe e per lei formacions geologicas eissidas de l'erosion dau sòcle granitic african ancian. Lo relèu presenta donc una alternància de platèus, de cimas arredonidas, de vaus (de còps ambé de pendas sobdas) e de bauç. Dins lei regions orientalas, la ròca granitica es cubèrta per de sòus arenós a l'origina de platèus e de còlas. La màger part d'aquelei formacions an una altitud entre 500 e 800 m mai si pòu trobar quauquei cimas pus importants dins lei regions centralas e nòrd-èst coma lo Mont Milondo (1 020 m) ò lo Mont Bengoué (1 070 m e cima pus auta dau país).

Lòng dau litorau, lo sòcle vièlh es cubèrt per de sediments pus recents e per de plans palunós. Lo Cap Lopez es lo limit entre doi zònas costieras diferentas formadas d'estuaris au nòrd e de ribas drechas ambé de lònas isoladas per de formacions d'arena au sud. Ogòe es lo fluvi pus important dau país e son bacin representa environ 85% de la superficia de Gabon. A una longor mejana (893 km) mai un debit fòrça important (entre 2 000 e 7 600 m³/s) car es alimentat per lei precipitacions fòrça importantas dau clima eqüatoriau. Son cors es traversut e la navigacion es solament possibla de l'ocean a la vila de N'Djolé. Dins lo plan litorau, lo fluvi forma de brancas diferentas a l'origina d'un sistèma de lacs e d'estanhs e d'un dèlta important. Sa partida navigabla es un axe de transpòrt important e foguèt aperavans l'axe de penetracion deis explorators europèus coma Pierre Savorgnan de Brazza.

Clima

Gabon es situat en Africa Centrala lòng de l'eqüator. Son clima es donc de tipe eqüatoriau caud e umid amb una alternància de sasons secas e umidas dins lo corrent de l'annada. Li a doi sasons umidas dichas granda sason dei plueias (febrier-mai) e pichona sason dei plueias (setembre-decembre) e doi sasons secas que son dichas d'un biais similar granda sason seca (mai-setembre) e pichona sason seca (decembre-genier). Lo nivèu de precipitacions mejan evoluciona de 1 500 mm au nòrd-èst e 3 300 mm au nòrd-èst e au sud-oèst lòng de l'ocean. Lei temperaturas mejanas si situan entre 21 e 27°C ambé de variacions extrèmas entre 18 e 36°C. Lei pus frejas son enregistradas dins lo sud-oèst (Port-Gentil, Lambaréné, Mouila, Tchibanga, Mayumba) e lei pus caudas son mesuradas sus lo rèsta dau litorau e dins lei regions interioras.

Demografia

Demografia de Gabon en 2010.

Gabon es un estat pauc poblat que sa populacion èra de 1 673 000 d'abitants en 2014 siá 5,7 ab/km². Aquò es liat a la demografia istoricament febla de la region, a una feconditat febla a respèct deis autrei país africans (4,6 còntra 5,8) e ai condicions climaticas eqüatorialas malaisadas dins lei regions interioras onte la densitat de populacion es similara a aquela dei regions aridas de Sahel (mens de 2 ab/km²). Pasmens, aquelei factors empachan pas una creissença demografica non negligibla car lo nombre d'abitants èra de solament 499 000 a l'independéncia. La populacion es donc fòrça jova amb un temps mejan de 18,6 ans e una esperança de vida febla (52,06 ans).

Aquela populacion es principalament concentrada dins lei doas aglomeracions pus importantas que son la capitala Libreville (797 000 abitants en 2012) e Port-Gentil (142 000 abitants en 2010). Leis autrei vilas importantas son Franceville (56 000 abitants en 2010) dins l'èst dau país, Oyem (40 000 abitants) dins lo nòrd, Moanda (39 000 abitants) dins la region de Franceville, Mouila (29 000 abitants), Lambaréné (27 000 abitants) e Tchibanga (25 000 abitants). En 2010, 9 autrei vilas tenián mai de 10 000 abitants. L'urbanizacion èra donc fòrça importanta amb un taus de 86,2%.

Un cinquantenau d'etnias diferentas forman la populacion gabonesa. Son principalament d'origina [[bantó] e liadas entre elei per de relacions culturalas complèxas. Ansin, divèrsei gropaments culturaus son estats creats per lei classificar. Pasmens, aquelei trabalhs presentan de variacions importantas. Numericament, leis etnias pus importantas son lei Fangs (32% de la populacion), lei Mpongwès (15%), leis Obambas (14%) e lei Punus (12%). En causa de la concentracion de la populacion dins lei centres urbans, certaneis etnias pichonas (quauquei miliers d'individús) son absorbidas dins de grops pus importants e acomençan de disparéisser. En fòra deis etnias bantós, existisse de grops de pigmèus mai ò mens coneissuts e una comunautat francesa encara relativament importanta (1,3% de la populacion).

Lengas

La lenga oficiala de Gabon es lo francés qu'es parlat per 80% de la populacion. Gabon es ansin lo país african ambé la proporcion pus importanta de francofòns e son implantacion es fòrta dins lei centres urbans. Per exemple, es vengut la lenga mairala d'un tèrç deis abitants de Libreville e es la lenga quasi unica de la vida politica, de la cultura gabonesa, dei mèdias e dei escambis economics ambé l'estrangier.

Pasmens, un cinquantenau de lengas d'origina banto e lo baka d'origina pigmèa son egalament parladas en Gabon. Lei principalas son aquelei deis etnias pus importants coma lo fang ò lo mpongwè. La màger part son totjorn transmesas entre lei generacions. Aquelei lengas son subretot utilizadas a l'orau e an ges d'estatut oficiau. Lor escritura, desvolopada per lei missionaris francés e estatsunidencs per tradurre la Biblía, es pauc utilizada e coneissuda. Dins lo nòrd dau país, de minoritats d'ispanofòns en cors de disparicion existisson lòng de la frontiera ambé la Guinèa Eqüatoriala que son una subrevivença de la colonizacion espanhòla d'aquelei regions avans la definicion de la frontiera entre possessions francesas e espanhòlas en 1900.

Religions

Gabon es un país crestian onte la populacion a gardat un nombre important de rites eissits de la religion animista tradicionala basada sus lo culte dei rèires. La libertat religiosa li es assegurada per la constitucion e respectada. Lo govèrn estima lo nombre de catolics a 75% de la populacion e lo nombre de protestants a 20%. Pasmens, en l'abséncia de recensament religiós, li a en realitat gaire de donadas fisablas per mesurar l'influéncia dei diferentei glèisas. De mai, certanei glèisas protestantas que presentan de trachs animistas fòrça importants son pas totjorn consideradas coma crestianas. Enfin, lei fidèus pòdon passar d'una glèisa a una autra. En particular, coma dins la màger part dei país crestians en desvolopament, lei glèisas protestantas evangelistas son en progression gràcias a un modèl d'organizacion similar ai glèisas afro-americanas d'America dau Nòrd que permet d'enquadrar d'un biais eficaç lei fidèus. Existisse una minoritat musulmana estimada a 1% o 3% de la populacion qu'es principalament formada d'imigrats venguts d'Africa de l'Oèst.

Istòria

Lo poblament de Gabon

Lei vestigis pus ancians d'activitat umana descubèrts en Gabon son datats d'aperaquí 400 000 ans. Puei, dins lo corrent dei periòdes pus recents, de descubèrtas de destraus e de sagetas de pèira ò de dessenhs gravats datats de 10 000 a 8 000 ans indicavan l'emergéncia d'una industria litica e l'aparicion de practicas culturalas. Après lo començament dau periòde istoric, la region foguèt poblada per de Pigmèus venguts d'Africa Centrala. La rason d'aquela migracion èra la pression militara dei Bantós que s'installèron pauc a pauc a son torn dins la region entre lo sègle XI e lo sègle XIX. Dins aquò, en causa de la longor dau procès de migracion, èran devesits entre d'etnias diferentas e sovent rivalas.

Avans l'arribada deis Europèus, aquelei pòbles avián desvolopat una cultura orala rica qu'es fòrça mau coneissuda en causa de la destruccion de sa màger part dins lo corrent de la colonizacion. Pasmens, sembla èsser compausada de racòntes e de mites sus la vida quotidiana, lei caças e lei guèrras que tocavan la region.

Lo periòde dau comèrci d'esclaus

A la fin de l'Edat Mejana, lo litorau gabonés foguèt agantat per leis explorators portugués en 1472. Seguits per d'autreis Europèus, installèron de comptadors sus la còsta per crompar d'evòri, d'esclaus e de fusta d'ebèn. Lo trafec d'esclaus destabilizèt lo poblament dau territòri gabonés actuau. Pasmens, favorizèt l'aparicion d'estats sus lo territòri de la Republica de Còngo actuala qu'aguèron una influéncia sus lei limits orientaus dau Gabon modèrne. A la fin dau sègle XVI, lei Portugués perdèron sa posicion dominanta au profiech deis Olandés. Dins aquò, lei relacions entre leis Olandés e lei tribüs indigènas foguèron de còps malaisadas e de combats importants aguèron luec en 1610 e en 1698.

Lo periòde coloniau

La colonizacion de Gabon acomencèt en 1849 ambé la fondacion de Libreville per lei Francés. En 1862, avián agantat l'estuari dau riu Ogòe e lo cap Lopez. Entre 1875 e 1878, l'oficièr Pierre Savorgnan de Brazza menèt l'exploracion dau cors d'aiga e agantèt lo Bacin de Còngo. Una segonda expedicion en 1879-1880 li permetèt d'agantar la vau bassa dau fluvi e de signar dei tractats d'amistat ambé divèrsei caps locaus. Ratificats en 1882 per lo parlament francés, venguèron la basa de la colonizacion francesa de l'interior dau continent. En 1883-1885, una tresena expedicion dirigida per Brazza permetèt ai Francés d'assegurar sei posicions en Gabon e sus la riba drecha de Còngo onte fondèron Brazzaville. En 1884, d'acòrdis ambé de caps locaus, Belgica e lo Reiaume Unit permetèron de fixar lei limits d'influéncia respectivas a l'èst e au sud.

La corsa coloniala si desplacèt alora vèrs lo nòrd. Tre 1886, Brazza assaièt d'agantar lei rius Sanghas e Obangui. Li fondèt Bangui en 1889. Puei, contunièt de progressar en direccion dau nòrd e conquistèt la màger part de la futura Africa Eqüatoriala Francesa (AEF). Dins lo corrent deis annadas 1890, la region atirèt l'atencion de companhiás desirosas d'i crear de plantacions d'evèas. En despiech de l'oposicion de Brazza, obtenguèron contentament en 1898 e una partida dau territòri gabonés fèt partida dei 38 concessions cedidas per lo govèrn francés.

Lo nombre feble de foncionaris francés dins la region empachèt un contraròtle eficaç de l'activitat dei companhiás. De mai, coma un impòst sus sei beneficis èra la fònt principala dei revenguts de l'administracion coloniala, lei companhiás venguèron rapidament liures de pilhar lo territòri que li èran atribuit. Per aquò, utilizèron la populacion indigèna que foguèt somesa au trabalh fòrçat. A partir de 1908, la futura AEF (oficialament fondada en 1910) foguèt tocada per una tiera de revòutas e d'enquistas foguèron ordonadas per París. Pasmens, ambé l'acomençament de la Premiera Guèrra Mondiala, leis autoritats francesas foguèron obligadas de recórrer a son torn au trabalh fòrçat per sostenir l'esfòrç de guèrra. En particular, lòng dau litorau congolès au sud de Gabon, 20 000 indigèns de la region morèron durant la construccion dau camin de fèrre Pointe-Noire-Brazzaville. D'insureccions importantas contunièron donc de tocar l'AEF mai leis autoritats colonialas gardèron lo contraròtle de la situacion. Tre 1940, a l'iniciativa de Félix Eboué, l'AEF ralièt la França Liura e jonhèt lo camp aliat.

L'AEF dispareissèt en 1958 ambé la creacion de la Comunautat Francesa. Dins aquel encastre, Léon M'Ba, fondator en 1946 dau Blòt democratic gabonés (BDG), assaièt d'obtenir la transformacion de Gabon en departament francés. Pasmens, mau capitèt e Gabon s'orientèt vèrs l'independéncia.

Lo Gabon independent

Gabon venguèt una republica independenta en 1960 dins l'encastre de la fragmentacion de l'Empèri Francés. Pasmens, França a gardat de liames politics, economics, militars e culturaus fòrça importants ambé sa colonia anciana en causa de son importància economica. En particular, assegura la defensa dau país e li garda una garnison importanta a Libreville. De mai, intervèn regularament dins leis afaires intèrnes de Gabon per s'assegurar d'aver un president favorable a seis interès. Ansin, Gabon es considerat coma un pielon major de la zòna d'influéncia francesa en Africa.

Léon M'Ba venguèt lo premier president dau Gabon independent en 1960. Establiguèt un regime autoritari centrat sus lo president e si desvolopèt lèu un important culte de la personalitat. En 1964, foguèt reversat per un còp d'estat après aver ordonat la dissolucion de l'Assemblada Nacionala. Pasmens, foguèt restablit per una intervencion militara francesa. A sa mòrt en 1967, foguèt remplaçat per son vice-president Albert Bongo (que cambièt son nom en Omar Bongo après sa conversion a l'islam). Un an pus tard, fondèt un partit unic novèu dich Partit democratic gabonés (PDG). Gràcias au sostèn francés, gardèt aisament lo poder dins lo corrent de la Guèrra Freja. Pasmens, en despiech de l'esplecha de jaciments importants de petròli, la corupcion generala dau regime e lei privilègis donats a son etnia d'origina limitèron lo desvolopament dau país.

En 1990, a la fin de la Guèrra Freja, de tensions importantas au sen de la societat gabonesa obliguèron Omar Bongo d'acceptar una democratizacion. Pasmens, aquò empachèt pas d'esmogudas grèvas dins lei vilas importantas (Libreville, Port-Gentil... etc.) e una intervencion francesa novèla foguèt necessària per restablir l'òrdre. Maugrat l'instauracion dau multipartisme, lo PDG e Omar Bongo an gardat una influéncia majora au sen deis institucions e lo president foguèt tornarmai elegit en 1993, en 1998 e en 2005 après d'eleccions contestadas per l'oposicion. Moriguèt en 2009 e foguèt remplaçat per son fiu Ali Bongo totjorn a la seguida d'un escrutinh contestat per lei partits d'oposicion. Pasmens, en 2024, foguèt reversat per un còp d'Estat militar organizat per lo generau Brice Oligui Nguema. Dempuei aquela data, una junta militara dirigís lo país.

Organizacions politica e territòriala

Organizacion politica

Leis organizacions politica e territòriala de Gabon son fòrça inspirats per leis institucions francesas. Gabon es una republica amb un regime semi-presidenciau que seis institucions son regidas per una constitucion adoptada en 1991. Lo tèxte assegura la separacion dei poders executiu, legislatiu e judiciari e lo respèct dei drechs umans fondamentaus. Pasmens, dins lei fachs, la republica gabonesa es un regime autoritari dirigit dempuei 1967 per la familha dei presidents Omar Bongo e Ali Bongo. La democratizacion començada dins leis annadas 1990 es encara fòrça parciala e sei progrès son lents. Lo multipartisme es estat autorizat dempuei 1990 e l'oposicion a de còps ganhat de victòrias electoralas de remarca (legislativas de 1996 e 1997 dins la capitala per exemple). Pasmens, lo debanament generau deis eleccions es fòrça contestat per l'oposicion e d'esmogudas urbanas an sovent luec après lei vòtes. Ansin, la vida politica es totjorn largament dominada per lo Partit democratic gabonés (PDG) que contraròtla leis institucions, l'administracion e una partida de la premsa.

Lo poder executiu es tengut per lo president qu'es elegit au sufragi universau dirècte per un mandat de sèt ans. Es lo centre deis institucions gabonesas e lo cap de l'Estat. Noma lo cap dau govèrn e sei ministres, lei governadors de província, lei prefèctes e lei sota-prefèctes. A tanben lo drech de dissòuvre l'Assemblada Nacionala, d'instaurar l'estat de sètge, de repossar l'intrada en vigor d'una lèi, de decidir d'un referendum e es lo cap suprèm dei fòrças armadas gabonesas.

Lo poder legislatiu es tengut per un parlament bicamerau. Sa chambra bassa es dicha Assemblada Nacionala e tèn 120 deputats. 111 son elegits au sufragi universau dirècte e 9 son nomats dirèctament per lo president. Lo mandat es de 5 ans. Sa chambra auta es dicha Senat e es formada de 102 senators elegits per 6 ans au sufragi indirècte per lei conselhiers locaus e departamentaus. L'iniciativa legislativa es tengut per lo govèrn e lei parlamentaris franc dei lèis regardant lo budget de l'Estat que pòdon èsser unicament prepausadas per lo govèrn. Per èsser votada, un tèxte dèu èsser votat per lei doi chambras. Una lèi intrada en aplicacion après sa promulgacion per lo poder executiu.

Lo poder judiciari es tengut per una tiera de corts especializadas. La Cort de Cassacion es la juridiccion suprèma regardant leis afaires penaus, sociaus, comerciaus e civius. Lo Conseu d'Estat es lo tribunau suprèm per leis afaires pertocant l'activitat de l'executiu e deis institucions publicas. La Cort constitucionala s'ocupa de verificar la constitucionalitat dei lèis. Enfin, per leis cas de traïment de part dau cap de l'Estat, dei ministres ò dei presidents e vice-presidents dau Parlament, existisse un tribunau non permanent dich Cort de seguritat de l'Estat.

Organizacion territòriala

Gabon es devesit entre 9 províncias, 52 departaments e 26 districtes, 125 cantons, 50 comunas e 3 304 vilatges e gropaments de vilatges. Pasmens, maugrat l'existéncia d'aquelei subdivisions variadas, lo poder demora fòrça centralizat car lei transferiment d'autoritat de part dau govèrn son limitats, car leis administracions localas son generalament pauc eficaças en causa de la manca de personaus competents e car lei subvencions de l'Estat ai collectivitats representan totjorn la màger dei revenguts dei collectivitats. De mai, certaneis entitats coma lei cantons an principalament un ròtle electorau.

Simbòls nacionaus

Gabon a cinc simbòls nacionaus principaus :

• son drapèu foguèt adoptat lo 9 d'aost de 1960. Es eissit d'un drapèu adoptat en 1959 per lo Gabon Francés e es format de tres bendas orizontalas representant la seuva eqüatoriala (vèrd), lo Soleu (jaune) e la mar (blau).
• seis armas dau país foguèron adoptadas lo 15 de julhet de 1963. Leis esmauts li simbolizan la seuva eqüatoriala (sinòple), lo Soleu (aur) e l'ocean (azur). Lei besants d'aur illustran l'abondància minerala dau territòri gabonés e lo naviri representa lo movement dau país en direccion d'un futur melhor. Enfin, un escut tengut per doi pantèras negras que son lo simbòl de la valor e de la vigilància dau president que protegisse la nacion.
• son imne nacionau foguèt adoptat en 1960 ambé l'independéncia. Dich La Concorde, son tèxte e sa musica son l'òbra de Georges Aleka Damas.
• sa devisa es Union, Travail, Justice (« Union, Trabalh, Justícia »).
• lo parroquet gris es utilizat per certanei companhiás ò institucions gabonesas coma la pòsta nacionala.

• 
  Drapèu de Gabon dempuei son independéncia en 1960.
• 
  Drapèu de Gabon de 1959 a 1960.
• 
  Armas de Gabon adoptadas en 1963.
• 
  Parroquet gris utilizat per la pòsta gabonesa.

Afaires estrangiers e defensa

Afaires estrangiers

Gabon fa partida deis organizacions internacionalas e regionalas principalas coma l'ONU ò l'Union Africana. Sa diplomacia es centrada sus lo mantenement de sei relacions ambé França, sus la conclusion d'acòrdis ambé de partenaris novèus per favorizar la diversificacion de l'economia e sus la resolucion dei crisis que tocan lo continent african. D'efèct, la relacion entre Libreville e París es primordiala per lo país car França assegura la defensa militara de Gabon e es son premier partenari economic. De mai, l'esplecha dei jaciments de petròli, ressorsa principala de l'economia gabonesa e fòrça importanta per l'independéncia energetica de la metropòli anciana, es realizada per la companhiá francesa Total. Enfin, Gabon es un relèu major de l'influéncia francesa en Africa. Dins aquò, la relacion entre França e Gabon es pas tant desequilibrada e lo govèrn de Libreville a la capacitat de far pression sur París per defendre leis interès sieus.

Lo desvolopament de relacions ambé leis autrei poissanças mondialas ò africanas es vengut un axe important de Gabon que vòu diversificar son economia. Lo país a ansin conclut una tiera d'acòrdis economics ambé leis Estats Units ò China. De cambis importants son tanben estats creats ambé d'autreis estats africans coma Senegal.

Enfin, la resolucion dei crisis continentalas es pereu una preocupacion majora de Libreville. Aqueu ròtle dona au país una plaça diplomatica importanta en Africa, subretot en comparason de sa talha modèsta. Es liat a la presidéncia lònga d'Omar Bongo qu'aviá aquistat una influéncia importanta coma mediator. En particular, lo president ancian a ajudat d'un biais decisiu a la resolucion dei conflictes entre la Republica de Còngo e Angòla (1988) e entre Chad e Sodan (fin deis annadas 1990). A egalament sostengut lo combat de l'ANC còntra lo regime d'apartheid. Dempuei la mòrt d'Omar Bongo en 2009, Gabon contunia de prepausar sei servicis per resòuvre lei situacions de crisi.

Fòrças armadas

Lei fòrças armadas gabonesas èran formadas d'aperaquí 5 000 òmes e dotadas d'un budget de 70,8 milions de dolars (2% de son PIB). Èran devesidas entre cinc brancas (una armada terrèstra, una fòrça aeriana, una marina militara, una gendarmariá e una polícia). Avián d'equipaments leugiers principalament destinats a la defensa dau territòri gabonés. Lei pus importants èran 70 veïculs blindats, 47 pèças d'artilhariá, 8 avions de combat, 4 elicoptèrs de combat, 15 elicoptèrs de transpòrt, 1 corveta, 2 naviris de transpòrt, 3 patrolhaires e 7 naviris leugiers. La màger part d'aquel armament es d'origina francesa.

Economia

Ressorsas economicas principalas de Gabon

Gabon es un estat en desvolopament amb una economia principalament basada sus l'esplecha dei ressorsas naturalas fòrça importanta de son territòri. En 2013, son PIB èra de 19,97 miliards de dolars estatsunidencs. L'agricultura ne'n representava 3,6%, l'industria e leis activitats minieras 63,9% e lei servicis 32,5% amb un taus de chaumatge d'aperaquí 21% (en 2006). Lei partenaris economics principaus dau país son leis Estats Units d'America, la China Populara. França a un ròtle important coma fornisseire e Japon, Austràlia e Índia coma practicas. En 2013, la balança comerciala gabonesa èra fòrça positiva amb un excendent de 5,84 miliards de dolars.

La fònt principala de revenguts de l'Estat es l'esplecha d'idrocarburs, especialament de petròli, que representava 48% dau PIB en 2012 e èra a l'origina de 47% dau budget nacionau. La produccion demenisse regularament dempuei 1997 (18,5 milions de tonas) mai agantava encara 11 milions de tonas en 2007. Pasmens, de jaciments novèus son estats descubèrts dins la zòna d'esplecha economica gabonesa. Situats a de prefondors importantas, semblan formar un potenciau economic important dins leis annadas venentas maugrat son esplecha malaisada.

L'industria forestiera a tanben un ròtle important car es la premiera fònt de trabalh dins lo país. Pasmens, son importància economica a demenit e representava en 2012 mens de 9% deis exportacions nacionalas (còntra 14% en 1998). Leis esséncias pus recercadas son l'aucoumea, l'ebèn e l'ozigo. Gràcias a la feblessa numerica de la populacion gabonesa, l'esplecha dei seuvas (85% de la superficia dau país) e la proteccion de l'environament pòdon èsser menadas de concèrt. Un esfòrç important a actualament luec per favorizar la creacion d'una industria nacionala de transformacion de la fusta per diversificar l'economia e redurre l'importància dau petròli.

Leis autrei ressorsas mineralas dau territòri gabonés son tanben esplechedas dins l'encastre de la politica nacionala de diversificacion de l'economia. De jaciments importants de manganès son esplechats dins la region de Moanda. Aquelei minas representavan en 2013 4% dau PIB nacionau e 27% dei resèrvas mondialas. L'industria miniera gabonesa a un potenciau important car un autre jaciment important de manganès es estat descubèrt dins la region de Mouila e car un jaciment de niòbi es estat trobat vèrs Lambaréné. Pasmens, a l'ora d'ara, aquelei jaciments son fòrça isolats e alunchats dau ret de comunicacions.

L'agricultura es pauc desvolopada e 60% dau manjar èra importat en 2005. Lei culturas principalas son destinadas a la consomacion personalas (banana, maniòc... etc). Lo sector dei servicis es fòrça desvolopat dins lei centres urbans onte representa la màger part deis emplechs. Es principalament basada sus leis activitats de transpòrt e de comèrci de detalh.

Gràcias a aquelei ressorsas, Gabon a un indici de desvolopament uman important a respèct deis autrei país africans. D'efèct, lo revengut per abitant es lo segond dau continent après aqueu de la Guinèa Eqüatoriala. Pasmens, la reparticion dei riquessas es fòrça inegala e un tèrç de la populacion viviá en dessota dau lindau de pauretat en 2005. Aquò crea de tensions socialas importantas, especialament dins leis aglomeracions pus pobladas.

Cultura

Escultura

Existisse una escultura rica de mascas de fusta utilizats per de ceremònias tradicionalas (maridatge, naissença, funeralhas... etc.). Cada etnia a lei sieus mascas qu'an d'utilizacions e de significacions pròprias.

Literatura

Fins au sègle XX, Gabon aviá pas de literatura pròpria mai una tradicion rica de racòntes oraus existiá. Divèrseis autors e cercaires, especialament André Raponda-Walker (1871-1968), son a l'origina d'un trabalh important de recensament e d'enregistrament d'aquelei còntes e mites. Au mens un vintenau d'etnias son a l'ora d'ara regardadas per aqueu trabalh.

En causa de l'introduccion recenta de l'escritura en Gabon e de sa dependéncia lònga, la literatura gabonesa es solament apareguda a partir deis annadas 1970 e 1980. La poësia foguèt lo premier estile adoptat (Ndouna Depenaud, Wisi Magangue-Ma-Mbuju, Georges Rawiri) mai divèrseis escribans s'assaièron rapidament au roman coma Robert Zotoumbat ò Jean Divassa Nyama. Dins leis annadas 1990, apareissèron lei premiereis autors femeninas famosas coma Justine Mintsa e Bessora. Enfin, dempuei leis annadas 2000, la novèla a fach son aparicion au sen de la literatura gabonesa ambé de fònts d'inspiracion dirèctament posadas dins lei mites tradicionaus dau país.

Cinèma

Lo cinèma gabonés es aparegut dins lo corrent deis annadas 1970 mai a gardat una influéncia limitada en causa de la manca de mejans financiers. Pasmens, quauquei films son regularament realizats en Gabon e d'actors gabonés participan de còps a de films francés. Lo pus coneissut es Philippe Mory, considerat coma lo precursor dau cinèma gabonés, mai d'autrei cineastas coma Pierre-Marie Dong, Imunga Ivanga e Henri Joseph Koumba Bibidi an regularament obtengut de prèmis dins de festevaus cinematografics africans. Una institucion dicha IGIS (Institut Gabonés de l'Imatge e dau Son) es cargada de sostenir lo cinèma nacionau.