Canis lupus familiaris
Apercebut d'utilizacions del can
Amont : un can de granda corsa
A esquèrra : un can militar
Amont a dreita : un can d'assisténcia
Aval a dreita : de cans de lisa
| Règne | Animalia |
|---|---|
| Embrancament | Chordata |
| Classa | Mammalia |
| Òrdre | Carnivora |
| Sosòrdre | Caniformia |
| Familha | Canidae |
| Genre | Canis |
| Espècia | Canis lupus |
Canis lupus familiaris
(Linnaeus, 1758)
- C. familiaris Linnaeus, 1758
- C. f. domesticus Linnaeus, 1758
- C. canis
Lo can (var. chan, chen) o gos o chin es un mamifèr de l'òrdre dels carnivòrs e de la familha dels Canidae, coma tanben los lops, las mandras e los coiòts. Se pensa que foguèt d'en primièr la resulta de la domesticacion de lops que se seriá facha fa aperaquí 15 000 ans. La femèla es la canha o la gossa e los pichòts (cadèls) son de canhòts o gossets. Lo fach d'aver de gossets se pòt dire canhotar o gossetar. De scientifics pensan que lo gos domestic es una sosespècia de lop, Canis lupus familiaris.
La societat canina se caracteriza per una ierarquia de companhoniá, ont cada membre ten un reng dins la societat, e cadun a una leialtat de las grandas envèrs lo grope. Los cans creisson en societat umana perqué las sieunas relacions ambe d'umans imitan los sieus esquèmas socials naturals. Lo gos es totjorn conscient de son reng de cara a sa posicion dins lo grope, e cal remarcar qu'un gos sovent se considèra el meteis l'animal màger, mentre considèra que lo sieu proprietari uman li es subordenat.
Etimologia e taxonomiaModificar
L'espècia foguèt originalament classificada coma "Canis familiarus domesticus" per Linnaeus al 1758 [2]. En 1993, los cans foguèron reclassificats coma una sosespècia del lop gris, Canis lupus, per la "Smithsonian Institution" e la "Societat Americana de Mamiferofils". Lo mot can pòt far referéncia a d'animals que son pas de cans. Un exemple pòt èsser lo can de la prada, qu'es pas mai qu'un tipe d'esquiròl o rat. Lo mot can ven de la raiç indoeuropèa kwon, qu'es l'etimòn del mot grèc κυων (kuōn) e del mot alemand Hund, e que donèt una forma kani en latin. D'aquí provenon totas las formas romanicas coma can, ca, cão, chien, cane, câine...
Latin: Canis familiaris, Canis lupus familiaris, Canis domesticus, Canis canis
ProvèrbisModificar
- "Totis los gosses que jaupan mossegan pas".
- "Cal totjorn donar un òs al can fòl".
- "Lo can pel pan mòu la coa".
ReferénciasModificar
- Referéncia Fauna Europaea : Canis lupus (en)
- Referéncia ITIS : Canis lupus Linnaeus, 1758 (fr) ( (en))
- Referéncia Animal Diversity Web : Canis lupus (en)
- Referéncia Animal Diversity Web : Canis lupus familiaris (en)
- Referéncia NCBI : Canis lupus (en)
- Referéncia NCBI : Canis familiaris (en)
- Referéncia UICN : espècia Canis lupus Linnaeus, 1758 (en)
- Referéncia UICN : espècia Canis lupus familiaris (en)
